Skoða frumkóða fyrir Edvard Beneš

{{Forsætisráðherra
| forskeyti = 
| nafn =  Edvard Beneš
| mynd = Edvard Beneš.jpg
| titill= [[Forseti Tékkóslóvakíu]]
| stjórnartíð_start = [[18. desember]] [[1935]]
| stjórnartíð_end = [[5. október]] [[1938]]
| forsætisráðherra = [[Milan Hodža]]<br>[[Jan Syrový]]
| forveri = [[Tomáš Masaryk]]
| eftirmaður = 	[[Emil Hácha]]
| stjórnartíð_start2 = [[2. apríl]] [[1945]]
| stjórnartíð_end2 = [[7. júní]] [[1948]]
| forsætisráðherra2 = [[Zdeněk Fierlinger]]<br>[[Klement Gottwald]]
| forveri2 = ''Hann sjálfur sem forseti útlegðarstjórnar''
| eftirmaður2 = [[Klement Gottwald]]
| titill3= [[Forsætisráðherra Tékkóslóvakíu]]
| stjórnartíð_start3 = [[26. september]] [[1921]]
| stjórnartíð_end3 = [[7. október]] [[1922]]
| forseti3 = [[Tomáš Masaryk]]
| forveri3 = [[Jan Černý]]
| eftirmaður3 = [[Antonín Švehla]]
| fæddur = [[28. maí]] [[1884]]
| fæðingarstaður = [[Kožlany]], [[Bæheimur|Bæheimi]], [[Austurríki-Ungverjaland]]i
| dánardagur =  {{dauðadagur og aldur|1948|9|3|1884|5|28}}
| dánarstaður = [[Sezimovo Ústí]], [[Tékkóslóvakía|Tékkóslóvakíu]]
| þjóderni = [[Tékkóslóvakía|Tékkóslóvakískur]]
| maki = Hana Benešová (1909–1948)
| stjórnmálaflokkur =Þjóðernisfélagsflokkurinn<br>Raunsæisflokkurinn
| háskóli = [[Karlsháskólinn í Prag]]<br>[[Parísarháskóli]]<br>[[Sciences Po]]
|undirskrift = Edvard Benes signature.svg
}}
'''Edvard Beneš''' (28. maí 1884 – 3. september 1948) var leiðtogi í sjálfstæðisbaráttu [[Tékkóslóvakía|Tékkóslóvakíu]] og síðar annar [[forseti Tékkóslóvakíu]].

==Æviágrip==
Edvard Beneš fæddist inn í bændafjölskyldu í [[Kožlany]], litlum bæ í [[Bæheimur|Bæheimi]], um 60 km vestan við [[Prag]]. Eftir grunnskólanám gekk hann í [[Karlsháskólinn í Prag|Karlsháskólann í Prag]], þar sem hann nam heimspeki. Hann hlaut síðan frekara framhaldsnám í [[París]], í [[Sorbonne]] og í [[Dijon]] og útskrifaðist með doktorsgráðu í lögfræði árið 1909. Frá 1913 til 1905 var hann umsjónarmaður viðskiptaháskólans í Prag og varð lektor í félagsfræði við Karlsháskólann árið 1912.

Þegar [[fyrri heimsstyrjöldin]] braust út tók Beneš þátt í að skipuleggja tékkóslóvakíska sjálfstæðishreyfingu og fór í útlegð til Parísar árið 1905. Hann sóttist eftir viðurkenningu [[Frakkland]]s og [[Bretland]]s á sjálfstæði Tékkóslóvakíu í embætti sínu sem ritari tékkóslóvakíska þjóðarráðsins í París og síðan sem innan- og utanríkisráðherra í bráðabirgðastjórn Tékkóslóvakíu eftir stríðið.

Við lok heimsstyrjaldarinnar liðaðist [[Austurríki-Ungverjaland|austurrísk-ungverska keisaradæmið]] í sundur og Tékkóslóvakía varð sjálfstætt lýðveldi. Beneš sneri heim til Tékkóslóvakíu og varð utanríkisráðherra nýja ríkisins frá 1918 til 1935. Í því embætti var hann sendur í umboði Tékkóslóvakíu á [[Friðarráðstefnan í París 1919|friðarráðstefnuna í París]] 1919 þar sem samið var um [[Versalasamningurinn|Versalasamninginn]]. Frá 1923 til 1928 var Beneš meðlimur í stjórnarráði [[Þjóðabandalagið|Þjóðabandalagsins]] og var forseti þess síðasta árið. Beneš varð þekktur á alþjóðavísu sem erindreki og naut virðingar bæði heima fyrir og erlendis. Frá 1921 til 1922 var hann [[forsætisráðherra Tékkóslóvakíu]] auk þess að vera utanríkisráðherra.

Beneš var meðlimur í tékkóslóvakíska Þjóðernisfélagsflokknum og var ötull talsmaður fyrir sameinaðri Tékkóslóvakíu þar sem hann taldi [[Tékkland|Tékka]] og [[Slóvakía|Slóvaka]] ekki vera mismundandi þjóðir.

Árið 1935 tók Beneš við af [[Tomáš Masaryk]] <ref>Preclík, Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions), váz. kniha, 219 pages, first issue vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karvina, Czech Republic) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (Masaryk Democratic Movement, Prague), 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, pages 6 - 30, 36 - 39, 41 - 42, 106 - 107, 111-112, 124–125, 128, 129, 132, 140–148, 184–199.</ref> sem [[forseti Tékkóslóvakíu]]. Á forsetatíð hans gerðu [[Þriðja ríkið|nasistar í Þýskalandi]] tilkall til [[Súdetaland|Súdetahéraðanna]] í norðurhluta Tékkóslóvakíu, þar sem flestir íbúar voru þýskumælandi. Beneš sóttist eftir stuðningi annarra Evrópuríkja gegn ágangi Þjóðverja þar sem hann vissi að Tékkóslóvakía gæti ekki unnið stríð gegn Þýskalandi ein síns liðs.<ref>{{Bókaheimild|höfundur=Igor Lukes |titill=Czechoslovakia Between Stalin and Hitler: The Diplomacy of Edvard Beneš in the 1930s |ár=1996 |útgefandi=Oxford University Press |isbn=9780195102666 |url=https://books.google.com/books/about/Czechoslovakia_Between_Stalin_and_Hitler.html?id=qbRCAR4xzuYC |bls=29}}</ref> Bretar og Frakkar vildu hins vegar ekki fara í stríð gegn Þjóðverjum og því undirrituðu þeir [[München-sáttmálinn|München-sáttmálann]] árið 1938 þar sem þeir lögðu blessun sína við innlimun Þjóðverja á Súdetahéruðunum.<ref>{{Vefheimild|titill=30 ár frá undirritun Münchenarsáttmálans|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1397160|útgefandi=''[[Morgunblaðið]]''|ár=1968|mánuður=29. september|árskoðað=2019|mánuðurskoðað=1. júní}}</ref>

Beneš neyddist til að segja af sér sem forseti eftir að Þjóðverjar innlimuðu Súdetahéruðin. Þjóðverjar hertóku það sem eftir var af Tékkóslóvakíu árið 1939 og Beneš fór í útlegð, fyrst til Bretlands en síðan til Bandaríkjanna. Þegar [[seinni heimsstyrjöldin]] braust út fór Beneš til London og varð leiðtogi útlegðarstjórnar Tékkóslóvakíu.

Útlegðarstjórn Beneš tók þátt í því að stýra [[Andspyrnuhreyfingin í Slóvakíu|andspyrnuhreyfingum í]] [[Andspyrnuhreyfingin í Tékklandi|Tékkóslóvakíu]] gegn hernámi nasista. Beneš tók m. a. þátt í því að skipuleggja morðið á nasistaleiðtoganum [[Reinhard Heydrich]] í Prag árið 1942.<ref>{{Vefheimild|titill=Skauting »Historie|útgefandi=Junák – svaz skautů a skautek ČR|tungumál=tékkneska|url=http://verejnost.skaut.cz/skauting/historie/|mánuðurskoðað=1. júní|árskoðað=2019}}</ref> Morðið á Heydrich leiddi til grimmilegra refsiaðgerða af hálfu Þjóðverja, sem jöfnuðu m. a. tvö þorp (Lidice og Ležáky) við jörðu í hefndarskyni.

Þrátt fyrir að vera staðsettur í London í styrjöldinni átti Beneš einnig í viðræðum við [[Jósef Stalín]] og [[Sovétríkin]] á stríðsárunum. Árið 1943 reyndi hann að styrkja sambandið við Sovétríkin til að tryggja öryggi Tékkóslóvakíu og eigin pólitísku stöðu eftir stríðið.

Eftir að stríðinu lauk sneri Beneš heim til Tékkóslóvakíu og settist aftur á forsetastól. Hann stofnaði þjóðstjórn ásamt [[Kommúnistaflokkur Tékkóslóvakíu|Kommúnistaflokki Tékkóslóvakíu]] þar sem [[Klement Gottwald]], leiðtogi kommúnistanna, varð forsætisráðherra.<ref name=crampton>{{Vefheimild|höfundur=Richard Crampton |url=http://www.ce-review.org/99/22/books22_crampton.html |titill=Central Europe Review – Book Review: The Life of Edvard Benes, 1884–1948 |útgefandi=Ce-review.org |mánuður=18. nóvember|ár=1999 |mánuðurskoðað=1. júní|árskoðað=2019}}</ref> Eftir að Beneš komst aftur til valda stóð stjórn hans fyrir því að gera upptækar eignir Súdetaþjóðverja og flytja þá síðan nauðuga úr landinu.<ref name=crampton/> Hann sat sem forseti til ársins 1948, en þá frömdu kommúnistar undir stjórn Gottwalds [[Valdaránið í Tékkóslóvakíu 1948|valdarán gegn stjórn Beneš]]. Beneš sagði nauðugur af sér þann 7. júní. Hann lést aðeins fáeinum mánuðum síðar af eðlilegum orsökum í sumarbústað sínum í Sezimovo Ústí.

==Tilvísanir==
<references/>
{{Töflubyrjun}}
{{Erfðatafla |
titill = [[Forsætisráðherra Tékkóslóvakíu]] |
frá = [[26. september]] [[1921]]|
til = [[7. október]] [[1922]]|
fyrir = [[Jan Černý]] |
eftir = [[Antonín Švehla]] |
}}
{{Erfðatafla |
titill = [[Forseti Tékkóslóvakíu]] |
frá = [[18. desember]] [[1935]]|
til = [[5. október]] [[1938]]|
fyrir = [[Tomáš Garrigue Masaryk]] |
eftir = [[Emil Hácha]] |
}}
{{Erfðatafla |
titill = [[Forseti Tékkóslóvakíu]] |
frá = [[2. apríl]] [[1945]]|
til = [[7. júní]] [[1948]]|
fyrir = [[Emil Hácha]] |
eftir = [[Klement Gottwald]] |
}}
{{Töfluendir}}
{{fd|1884|1948}}
{{DEFAULTSORT:Beneš, Edvard}}
[[Flokkur:Forsetar Tékkóslóvakíu]]
[[Flokkur:Forsetar Þjóðabandalagsins]]
[[Flokkur:Forsætisráðherrar Tékkóslóvakíu]]
[[Flokkur:Leiðtogar Kalda stríðsins]]
[[Flokkur:Stjórnmálaleiðtogar í seinni heimsstyrjöldinni]]