Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), Dec 30, 2022
Bahâîlik, 19. yüzyılın sonlarında İran’da Mirza Hüseyin Ali (ö. 1309/1892) tarafından kurulan, gö... more Bahâîlik, 19. yüzyılın sonlarında İran’da Mirza Hüseyin Ali (ö. 1309/1892) tarafından kurulan, görüşleri itibariyle İslâm kültürüne dayanan ancak Müslümanların genel çoğunluğuna göre batıl kabul edilen bir mezheptir. Bahâîlik, Şîa içinde doğan Bâbîlik ile başlamış, Mirza Hüseyin Ali’nin büyük oğlu Abbas Efendi ile şekillenmiş, Şevki Efendi ile dünyaya yayılarak günümüze kadar varlığını devam ettirmiştir. Bu hareket, propagandalar yoluyla Cumhuriyetin ilk dönemlerinden itibaren özellikle de 1945 ve sonrasında Türkiye’de yayılmıştır. Osman Nuri Ergin, Bahâîlik propagandasının yaygın şekilde yapıldığı dönemde Müslüman Türk halkını, özellikle de gençliğini, onların zararlı düşüncesinden korumak amacıyla araştırmalar yapan ve Bahâîliğin bir din olup olmadığını ele alan aydın bir mütefekkirdir. Onun araştırmaları Sebîlürreşâd mecmuasında “Sapık Fırkalar: Bahâîliğin İçyüzü” başlığıyla makale şeklinde yayımlanmıştır. Mezhepler Tarihçisi olmamasına rağmen Ergin’in, Bahâîlere yönelik yaptığı çalışmalar birçok açıdan önem arz etmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada, Ergin’in Bahâîliğe yönelik değerlendirmeleri ele alınmıştır. Ergin’in araştırmalarında Bahâîliğin bir din olmadığı ancak batıl ve sapık bir tarikat olduğu sonucuna ulaştığı görülmüştür.
Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Nov 20, 2022
Milâdî 1679 tarihinde Fas’ta doğan Abdülazîz ed-Debbâğ (ö. 1132/1729), Mâlikî mezhebine mensup bü... more Milâdî 1679 tarihinde Fas’ta doğan Abdülazîz ed-Debbâğ (ö. 1132/1729), Mâlikî mezhebine mensup büyük bir âlim ve aynı zamanda Hızıriyye tarikatının kurucularından sayılan önemli bir mutasavvıftır. Gerek siyasi, gerekse de tasavvuf ve tarikatlar açısından hareketli ve canlı bir dönemde yaşayan ed-Debbâğ, genel olarak kendisini siyasi olayların dışında tutmuş, tasavvufla ilgilenmiştir. Onun hakkında malumat sahibi olunabilecek en geniş bilgi, el-İbrîz adlı eserinde bulunmaktadır. Fakat bu eser, kendisi hayatta iken kaleme alınmamış vefatından sonra öğrencisi ve müridi Ahmet b. Mübârek (ö. 1156/1743) tarafından şeyhinin görüşlerini derlemek amacıyla telif edilmiştir. Eserde, Ehl-i Sünnet düşüncesini savunan ed-Debbâğ’ın öncelikle tasavvuf olmak üzere hadis, kelâm, fıkıh ve tefsir gibi dinî ilimleri çok iyi bildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca eserde, diğer dinî ilimlerin yanında nübüvvet, büyük günah, berzah ve ahiret hayatı, cennet ve cehennem gibi kelâmî konular işlendiğinden onun itikatla ilgili bazı görüşleri bulunmaktadır. Ancak Ahmet b. Mübârek tarafından kaleme alınan bu eserde kabul edilmesi çok zor olan bazı görüşler ve yorumlar ona atfedilmiştir. Çalışmamızda el-İbrîz adlı eser bağlamında Abdülazîz ed-Debbâğ’ın velâyet ve nübüvvet, melek, cin, şeytan, cennet ve cehennem, ru’yetullah gibi bazı itikadî görüşlerine yer verilmiştir. Ayrıca müellifin, eserinde itikadî konularla ilgili ayet ve hadislere tamamen bâtınî bir bakış açısı ile yaklaştığı ve bu çerçevede aşırı bir yorum anlayışını benimsediği söylenebilir.
Etik Beyan/Ethical Statement: Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyuldu... more Etik Beyan/Ethical Statement: Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited. İntihal/Plagiarism: Bu makale, en az iki hakem tarafından incelendi ve intihal içermediği teyit edildi/This article has been reviewed by at least two referees and scanned via a plagiarism software.
Pamukkale üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi, Jun 30, 2021
Avrupa'da ortaya çıkan ateizm, pozitivizm ve materyalizm gibi düşünce akımlarının başta Osmanlı o... more Avrupa'da ortaya çıkan ateizm, pozitivizm ve materyalizm gibi düşünce akımlarının başta Osmanlı olmak üzere bütün dünyayı etkisi altına aldığı bir dönemde yaşamış, ayrıca İslâm dünyasını olumsuz etkileyen bu tür akımlara karşı mücadele etmiş aydın bir şahsiyettir. Başta Osmanlı devleti olmak üzere bütün İslâm dünyasının içinde bulunduğu buhranlardan kurtulması için çözüm önerileri sunan ve toplumu bilgilendirmek amacıyla çaba sarf eden Filibeli, bu doğrultuda dinî, fikrî ve edebî alanda birçok eser kaleme almıştır. Târîh-i İslâm adlı çalışması, onun en önemli eserlerinden biridir. Filibeli'nin bu çalışması, İslâm'a ve Hz. Peygambere haksız suçlamalarda bulunan Dozy'nin Tarih-i İslâmiyet adlı eserine reddiye amaçlı bilimsel anlamda cevap veren bir eser niteliğindedir. Tarih-i İslâm'da, dinler tarihi, mezhepler tarihi, tarih metodolojisi, tasavvuf ve felsefe gibi konular ele alınmıştır. Bu çalışmada, Filibeli'nin Târîh-i İslâm adlı eseri özelinde mezheplere dair görüşleri tespit edilip değerlendirilmiştir.
Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), Dec 25, 2020
Bu çalışmada, Osmanlının son dönemlerinde yaşayan Tatar ulemasından Mûsâ Cârullah Bigiyef Efendi'... more Bu çalışmada, Osmanlının son dönemlerinde yaşayan Tatar ulemasından Mûsâ Cârullah Bigiyef Efendi'nin hayatı, eserleri ve bazı teolojik görüşlerine yer verilmiştir. Ayrıca iman-amel ilişkisi bağlamında kaleme aldığı "İman" adlı makalesi Kelâm ve Mezhepler Tarihi alanına katkı sağlayabileceği düşüncesiyle sadeleştirilerek değerlendirilmiştir. İman-amel ilişkisi gibi teolojik meseleler, İslâm âleminin değişik dönemlerinde tartışılan kanular arasında yer alır. Bu konu ilk defa Sıffın Savaşı'ndan sonra Haricîler'in imanı yeniden tanımlayarak büyük günah işleyenleri tekfir etmesi ile gündeme gelmiştir. Hâricîler imanı tanımlarken ameli imana dâhil etmişler ve küçük dahi olsa günah işleyen kişinin kâfir olacağına hükmetmişlerdi. Sözkonusu mesele Osmanlının son dönemlerinde İslâm uleması tarafından da tartışılmıştır. Gelenekçi çizgide yer alan ulema imanı ayrı, ameli ayrı olarak değerlendirmiştir. Fakat Tatar ulemasından ve aynı zamanda yenilikçi çizgide bulunan Mûsâ Cârullah, iman-amel ayrımı yapmamıştır. O, Ehl-i Sünnet'in iman-amel ayrımının bazı yanlışlıklarına işaret etmiştir. Bu konu ile ilgili görüşlerini ve gelenekçi çizgide yer alan ulema hakkındaki eleştirilerini ortaya koymuştur. Mûsâ Cârullah, İslâm dünyasının durumu ile itikadî mezhepler arasında çok büyük bağlantıların olduğuna işaret etmiştir. İslâm âleminde yaşanan siyasî olayların ya itikadî mezheplerden kaynaklandığı ya da itikadî mezheplerin siyasî olaylara göre tertip edildiğini belirtmiştir. Özellikle Eş'arîlerin ortaya koyduğu ilkelerin, ahlakın ve siyasetin bozulmasına zemin hazırladığı, Sünnîlik ile Şiîlik gibi mezhepler arasındaki ihtilafların ise Müslümanlar arasında ayrılıklara ve hatta düşmanlıklara neden olduğu görüşündedir. İslâm âleminde yaşanan siyasî olayların gerçek nedenlerini Müslümanların itikatlarına bağlamıştır. İnsanın itikadı; iradesine, ahlakına ve bütün hareketlerine tesiri nedeniyle siyasî olayların gerçek nedenleri itikadî mezheplerde aranması gerektiğine dikkat çekmiştir. Mezhepler arasındaki ihtilafı ortadan kaldırmayı, kelâmcıların ortaya koyduğu Ehl-i Sünnet anlayışını, dar çerçevesinden kurtarıp Kur'an ve Sünneti merkeze alan oldukça geniş bir alana taşımaya çalışmıştır. İslâm dünyasının gerilemesinde; mezhep taraftarlarının Kur'an-ı Kerim'i kendi mezheplerinin görüşleri doğrultusunda ele alarak dar bir çerçeveye sokması, ictihat kurumunun işlevselliğini yitirmesi, amelin imana dâhil edilmeyerek ayrı değerlendirilmesi, yanlış tevekkül anlayışı, taklit ile birlikte Müslümanları atâlete sevk eden yanlış "kaza" ve "kader" anlayışı etkili olmuştur. Mûsâ Cârullah, mezheplere eleştirel bir yaklaşım sergilemiş, kendisini herhangi bir mezhep ile sınırlandırmamış ve İslâmı mezheplerden üstün tutmuş, genellikle mezhepler ile ilgili eleştirilerinde ölçülü bir metot kullanmıştır. Hayatı boyunca hiç kimseye kendi görüşlerini benimsetme çabası içinde olmamış ve aklı hapseden mezhep taassubuna şiddetle karşı çıkmıştır.
Bozok üniversitesi İlahiyat fakültesi dergisi, Jun 30, 2021
Öz Türk sosyal ve siyasal olayları içinde önemli bir yeri olan Şeyh Bedreddin Simâvî (ö. 823/1420... more Öz Türk sosyal ve siyasal olayları içinde önemli bir yeri olan Şeyh Bedreddin Simâvî (ö. 823/1420), XIV. ile XV. yüzyıllarda yaşamış, önemli fıkıhçı ve sûfilerden biridir. Vahdet-i vücûd fikrini savunan Şeyh Bedreddin'in, âsî ve bürokratik bir kimliği vardır. Şeyh Bedreddin, fıkıh ve tasavvuf alanında temayüz etmiş bir âlimdir. Ancak adının karıştığı isyanlar nedeniyle ilmî kişiliği yeterince ele alınamamış, dolayısıyla da onun aktivist kişiliği ön plana çıkmıştır. Diğer taraftan Şeyh Bedreddin, İslâm inancına getirdiği farklı yorumlardan dolayı dikkatleri üzerine çekmiştir. Şeyh Bedreddin'in Tefsir, Fıkıh, Nahiv ve Tasavvuf gibi alanlarda birçok eseri bulunmaktadır. Vâridât adlı eseri ise Tasavvuf literatüründe en çok tartışılan kitaplar arasında yer almaktadır. Bu eserde kelâmî görüşlerini dile getiren Şeyh Bedreddin, insanların itikatlarını bozduğu, özellikle de kıyamet ve cismanî haşrı inkâr ettiği gerekçesiyle Osmanlı uleması tarafından ciddi eleştirilere maruz kalmış ve zındıklıkla itham edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Şeyh Bedreddin'in, Vâridât adlı eseri bağlamında kelâmî görüşlerini tespit etmektir. Bu çalışmada Şeyh Bedreddin'in Vâridât'ını, vahdet-i vücûd anlayışıyla yazdığı, mutlak varlık, âhiret, melek, cin, şeytan, cennet, cehennem gibi vb. kelâmî konuları âyet ve hadisler bağlamında farklı bir bakış açıyla yorumladığı ve zamanla İslâm inancının dışına çıkan bâtınî fikirlere sahip bir duruş sergilediği tespit edilmiştir.
ARAŞTIRMA MAKALESİ | RESEARCH ARTICLE (Bu Makalenin intihal içermediği benzerlik tarama programla... more ARAŞTIRMA MAKALESİ | RESEARCH ARTICLE (Bu Makalenin intihal içermediği benzerlik tarama programlarıyla teyit edilmiştir. / The similarity that this article does not contain plagiarism, has been confirmed by plagiarism checker programs.
Milâdî 1679 tarihinde Fas’ta doğan Abdülazîz ed-Debbâğ (ö. 1132/1729), Mâlikî mezhebine mensup bü... more Milâdî 1679 tarihinde Fas’ta doğan Abdülazîz ed-Debbâğ (ö. 1132/1729), Mâlikî mezhebine mensup büyük bir âlim ve aynı zamanda Hızıriyye tarikatının kurucularından sayılan önemli bir mutasavvıftır. Gerek siyasi, gerekse de tasavvuf ve tarikatlar açısından hareketli ve canlı bir dönemde yaşayan ed-Debbâğ, genel olarak kendisini siyasi olayların dışında tutmuş, tasavvufla ilgilenmiştir. Onun hakkında malumat sahibi olunabilecek en geniş bilgi, el-İbrîz adlı eserinde bulunmaktadır. Fakat bu eser, kendisi hayatta iken kaleme alınmamış vefatından sonra öğrencisi ve müridi Ahmet b. Mübârek (ö. 1156/1743) tarafından şeyhinin görüşlerini derlemek amacıyla telif edilmiştir. Eserde, Ehl-i Sünnet düşüncesini savunan ed-Debbâğ’ın öncelikle tasavvuf olmak üzere hadis, kelâm, fıkıh ve tefsir gibi dinî ilimleri çok iyi bildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca eserde, diğer dinî ilimlerin yanında nübüvvet, büyük günah, berzah ve ahiret hayatı, cennet ve cehennem gibi kelâmî konular işlendiğinden onun itikatl...
Bu makalede, Mehmet Râif Ogan’ın Bâbîlik ve Bahâîlik hareketi ile ilgili görüşlerine ve harekete ... more Bu makalede, Mehmet Râif Ogan’ın Bâbîlik ve Bahâîlik hareketi ile ilgili görüşlerine ve harekete yönelttiği bazı tenkitlere yer verilmiştir. Mehmet Râif Ogan, bir Mezhepler Tarihçisi değildir ancak mezhepler konusunda birtakım görüşleri ile dikkat çeken bir fikir adamıdır. Osmanlı’nın son Cumhuriyet’in ilk döneminde yaşayan Mehmet Râif Ogan, dinî ve millî konulardaki yazıları ve görüşleri ile tanınmıştır. O, yazılarında Bâbîlik, Bahâîlik, Kâdiyânîlik, Şîa, Bâtınîlik ve Ehl-i Sünnet gibi itikâdî ve siyâsî mezheplere yer vermiştir. Söz konusu mezheplerden Bâbîlik ve Bahâîlik hareketi, Anadolu’da yayılma girişiminde bulunduğu bir dönemde Ogan’ın dikkatini çekmiştir. Dolayısıyla Ogan, çalışmalarında Bâbîlik ve Bahâîlik üzerine yoğunlaşmıştır. Bu bağlamda o, söz konusu hareketin İslâm mezhepleri ile hiçbir bağının bulunmadığını, gerçekte sapık bir mezhep olduğunu, Müslüman halkı özellikle de gençleri onların zararlı düşüncelerinden korumak ve gerçek yönlerini ortaya koymak amacıyla birço...
Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD)
Bahâîlik, 19. yüzyılın sonlarında İran’da Mirza Hüseyin Ali (ö. 1309/1892) tarafından kurulan, gö... more Bahâîlik, 19. yüzyılın sonlarında İran’da Mirza Hüseyin Ali (ö. 1309/1892) tarafından kurulan, görüşleri itibariyle İslâm kültürüne dayanan ancak Müslümanların genel çoğunluğuna göre batıl kabul edilen bir mezheptir. Bahâîlik, Şîa içinde doğan Bâbîlik ile başlamış, Mirza Hüseyin Ali’nin büyük oğlu Abbas Efendi ile şekillenmiş, Şevki Efendi ile dünyaya yayılarak günümüze kadar varlığını devam ettirmiştir. Bu hareket, propagandalar yoluyla Cumhuriyetin ilk dönemlerinden itibaren özellikle de 1945 ve sonrasında Türkiye’de yayılmıştır. Osman Nuri Ergin, Bahâîlik propagandasının yaygın şekilde yapıldığı dönemde Müslüman Türk halkını, özellikle de gençliğini, onların zararlı düşüncesinden korumak amacıyla araştırmalar yapan ve Bahâîliğin bir din olup olmadığını ele alan aydın bir mütefekkirdir. Onun araştırmaları Sebîlürreşâd mecmuasında “Sapık Fırkalar: Bahâîliğin İçyüzü” başlığıyla makale şeklinde yayımlanmıştır. Mezhepler Tarihçisi olmamasına rağmen Ergin’in, Bahâîlere yönelik yaptığı ...
Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2021
Öz Türk sosyal ve siyasal olayları içinde önemli bir yeri olan Şeyh Bedreddin Simâvî (ö. 823/1420... more Öz Türk sosyal ve siyasal olayları içinde önemli bir yeri olan Şeyh Bedreddin Simâvî (ö. 823/1420), XIV. ile XV. yüzyıllarda yaşamış, önemli fıkıhçı ve sûfilerden biridir. Vahdet-i vücûd fikrini savunan Şeyh Bedreddin'in, âsî ve bürokratik bir kimliği vardır. Şeyh Bedreddin, fıkıh ve tasavvuf alanında temayüz etmiş bir âlimdir. Ancak adının karıştığı isyanlar nedeniyle ilmî kişiliği yeterince ele alınamamış, dolayısıyla da onun aktivist kişiliği ön plana çıkmıştır. Diğer taraftan Şeyh Bedreddin, İslâm inancına getirdiği farklı yorumlardan dolayı dikkatleri üzerine çekmiştir. Şeyh Bedreddin'in Tefsir, Fıkıh, Nahiv ve Tasavvuf gibi alanlarda birçok eseri bulunmaktadır. Vâridât adlı eseri ise Tasavvuf literatüründe en çok tartışılan kitaplar arasında yer almaktadır. Bu eserde kelâmî görüşlerini dile getiren Şeyh Bedreddin, insanların itikatlarını bozduğu, özellikle de kıyamet ve cismanî haşrı inkâr ettiği gerekçesiyle Osmanlı uleması tarafından ciddi eleştirilere maruz kalmış ve zındıklıkla itham edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Şeyh Bedreddin'in, Vâridât adlı eseri bağlamında kelâmî görüşlerini tespit etmektir. Bu çalışmada Şeyh Bedreddin'in Vâridât'ını, vahdet-i vücûd anlayışıyla yazdığı, mutlak varlık, âhiret, melek, cin, şeytan, cennet, cehennem gibi vb. kelâmî konuları âyet ve hadisler bağlamında farklı bir bakış açıyla yorumladığı ve zamanla İslâm inancının dışına çıkan bâtınî fikirlere sahip bir duruş sergilediği tespit edilmiştir.
Mezhep huviyetine kavusmus itikâdi doktrinler, “ilâhiyat, nubuvvet ve semiyyât” uzerinde bir akid... more Mezhep huviyetine kavusmus itikâdi doktrinler, “ilâhiyat, nubuvvet ve semiyyât” uzerinde bir akide insa etmeye calismislardir. Ilk donem siyâsi ihtilaflarin yasanmasindan hemen sonra Şia, bu akideye “imâmet/devlet baskanligi” meselesini ilave etmistir. Şia, imâmet meselesini akli ve nakli deliller ile Hz. Ali ve evlatlarina hasrederek onun hakki olan devlet baskanliginin Hz. Ebu Bekir, Omer ve Osman tarafindan gasp edildigini one surmustur. Şia’nin imâmet meselesini itikadi boyuta tasimasi Islâm kelâminda buyuk bir etki yaratmistir. Bu etkiye verilen tepkinin en buyugu Ehl-i Sunnet’in onemli bir kanadini olusturan Mâturidi kelâm ekolu tarafindan ortaya konmustur. Mâturidi imâmet anlayisinin tesekkulunde Pezdevi ve Nesefi’nin katkisinin son derece onemli olmasi bu calismanin cikis noktasini olusturmaktadir. Calismanin amaci, Mâturidiligin imâmet anlayisiyla ilgili Ebu’l-Yusr el-Pezdevi (o. 493/1100) ile Ebu’l-Muin en-Nesefi’nin (o. 508/1115) goruslerini genel hatlariyla ele alip ince...
Avrupa'da ortaya çıkan ateizm, pozitivizm ve materyalizm gibi düşünce akımlarının başta Osmanlı o... more Avrupa'da ortaya çıkan ateizm, pozitivizm ve materyalizm gibi düşünce akımlarının başta Osmanlı olmak üzere bütün dünyayı etkisi altına aldığı bir dönemde yaşamış, ayrıca İslâm dünyasını olumsuz etkileyen bu tür akımlara karşı mücadele etmiş aydın bir şahsiyettir. Başta Osmanlı devleti olmak üzere bütün İslâm dünyasının içinde bulunduğu buhranlardan kurtulması için çözüm önerileri sunan ve toplumu bilgilendirmek amacıyla çaba sarf eden Filibeli, bu doğrultuda dinî, fikrî ve edebî alanda birçok eser kaleme almıştır. Târîh-i İslâm adlı çalışması, onun en önemli eserlerinden biridir. Filibeli'nin bu çalışması, İslâm'a ve Hz. Peygambere haksız suçlamalarda bulunan Dozy'nin Tarih-i İslâmiyet adlı eserine reddiye amaçlı bilimsel anlamda cevap veren bir eser niteliğindedir. Tarih-i İslâm'da, dinler tarihi, mezhepler tarihi, tarih metodolojisi, tasavvuf ve felsefe gibi konular ele alınmıştır. Bu çalışmada, Filibeli'nin Târîh-i İslâm adlı eseri özelinde mezheplere dair görüşleri tespit edilip değerlendirilmiştir.
Ahmed Emin (1886-1954) XIX. ile XX. yuzyillarda Misir’da yasayan onemli ilim adamlarindan biridir... more Ahmed Emin (1886-1954) XIX. ile XX. yuzyillarda Misir’da yasayan onemli ilim adamlarindan biridir. Islâm dusunce tarihiyle ilgili calismalari yaninda tefsir, hadis, Islâm ve Arap edebiyati tarihi gibi bircok alanda eserleri bulunmaktadir. Bunlardan bazilari; Fecru’l-Islâm, Duha’l-Islâm, Zuhru’l-Islâm ve Yevmu’l-Islâm’dir. Calismamiza konu olan Fecru’l-Islâm, Islam mezhepleri ile ilgili konulari icermektedir. Bu eserde cahiliyye doneminden baslayip Emevilerin sonuna kadar gecen surecte dusunce, kultur ve medeniyet tarihi ile birlikte Islâmi ilimlerin gelismeleri, tartismalari, onde gelen sahsiyetler, siyasi etkiler ve benzeri pek cok konu ele alinmaktadir. Islâm cografyasinin sinirlarinin genislemesiyle Muslumanlarin Yahudi, Hiristiyan, Iran, Yunan gibi cesitli dinlerin ve milletlerlerin tesirinde kaldiklari vurgulanir. Eski inanc ve akidelerin Islâm’a tasinmasinin cesitli mezheplerin dogusuna neden oldugu belirtilir. Bu calismada, Ahmed Emin’in Fecru’l-Islâm adli eseri cercevesinde ...
Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), Dec 30, 2022
Bahâîlik, 19. yüzyılın sonlarında İran’da Mirza Hüseyin Ali (ö. 1309/1892) tarafından kurulan, gö... more Bahâîlik, 19. yüzyılın sonlarında İran’da Mirza Hüseyin Ali (ö. 1309/1892) tarafından kurulan, görüşleri itibariyle İslâm kültürüne dayanan ancak Müslümanların genel çoğunluğuna göre batıl kabul edilen bir mezheptir. Bahâîlik, Şîa içinde doğan Bâbîlik ile başlamış, Mirza Hüseyin Ali’nin büyük oğlu Abbas Efendi ile şekillenmiş, Şevki Efendi ile dünyaya yayılarak günümüze kadar varlığını devam ettirmiştir. Bu hareket, propagandalar yoluyla Cumhuriyetin ilk dönemlerinden itibaren özellikle de 1945 ve sonrasında Türkiye’de yayılmıştır. Osman Nuri Ergin, Bahâîlik propagandasının yaygın şekilde yapıldığı dönemde Müslüman Türk halkını, özellikle de gençliğini, onların zararlı düşüncesinden korumak amacıyla araştırmalar yapan ve Bahâîliğin bir din olup olmadığını ele alan aydın bir mütefekkirdir. Onun araştırmaları Sebîlürreşâd mecmuasında “Sapık Fırkalar: Bahâîliğin İçyüzü” başlığıyla makale şeklinde yayımlanmıştır. Mezhepler Tarihçisi olmamasına rağmen Ergin’in, Bahâîlere yönelik yaptığı çalışmalar birçok açıdan önem arz etmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada, Ergin’in Bahâîliğe yönelik değerlendirmeleri ele alınmıştır. Ergin’in araştırmalarında Bahâîliğin bir din olmadığı ancak batıl ve sapık bir tarikat olduğu sonucuna ulaştığı görülmüştür.
Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Nov 20, 2022
Milâdî 1679 tarihinde Fas’ta doğan Abdülazîz ed-Debbâğ (ö. 1132/1729), Mâlikî mezhebine mensup bü... more Milâdî 1679 tarihinde Fas’ta doğan Abdülazîz ed-Debbâğ (ö. 1132/1729), Mâlikî mezhebine mensup büyük bir âlim ve aynı zamanda Hızıriyye tarikatının kurucularından sayılan önemli bir mutasavvıftır. Gerek siyasi, gerekse de tasavvuf ve tarikatlar açısından hareketli ve canlı bir dönemde yaşayan ed-Debbâğ, genel olarak kendisini siyasi olayların dışında tutmuş, tasavvufla ilgilenmiştir. Onun hakkında malumat sahibi olunabilecek en geniş bilgi, el-İbrîz adlı eserinde bulunmaktadır. Fakat bu eser, kendisi hayatta iken kaleme alınmamış vefatından sonra öğrencisi ve müridi Ahmet b. Mübârek (ö. 1156/1743) tarafından şeyhinin görüşlerini derlemek amacıyla telif edilmiştir. Eserde, Ehl-i Sünnet düşüncesini savunan ed-Debbâğ’ın öncelikle tasavvuf olmak üzere hadis, kelâm, fıkıh ve tefsir gibi dinî ilimleri çok iyi bildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca eserde, diğer dinî ilimlerin yanında nübüvvet, büyük günah, berzah ve ahiret hayatı, cennet ve cehennem gibi kelâmî konular işlendiğinden onun itikatla ilgili bazı görüşleri bulunmaktadır. Ancak Ahmet b. Mübârek tarafından kaleme alınan bu eserde kabul edilmesi çok zor olan bazı görüşler ve yorumlar ona atfedilmiştir. Çalışmamızda el-İbrîz adlı eser bağlamında Abdülazîz ed-Debbâğ’ın velâyet ve nübüvvet, melek, cin, şeytan, cennet ve cehennem, ru’yetullah gibi bazı itikadî görüşlerine yer verilmiştir. Ayrıca müellifin, eserinde itikadî konularla ilgili ayet ve hadislere tamamen bâtınî bir bakış açısı ile yaklaştığı ve bu çerçevede aşırı bir yorum anlayışını benimsediği söylenebilir.
Etik Beyan/Ethical Statement: Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyuldu... more Etik Beyan/Ethical Statement: Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited. İntihal/Plagiarism: Bu makale, en az iki hakem tarafından incelendi ve intihal içermediği teyit edildi/This article has been reviewed by at least two referees and scanned via a plagiarism software.
Pamukkale üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi, Jun 30, 2021
Avrupa'da ortaya çıkan ateizm, pozitivizm ve materyalizm gibi düşünce akımlarının başta Osmanlı o... more Avrupa'da ortaya çıkan ateizm, pozitivizm ve materyalizm gibi düşünce akımlarının başta Osmanlı olmak üzere bütün dünyayı etkisi altına aldığı bir dönemde yaşamış, ayrıca İslâm dünyasını olumsuz etkileyen bu tür akımlara karşı mücadele etmiş aydın bir şahsiyettir. Başta Osmanlı devleti olmak üzere bütün İslâm dünyasının içinde bulunduğu buhranlardan kurtulması için çözüm önerileri sunan ve toplumu bilgilendirmek amacıyla çaba sarf eden Filibeli, bu doğrultuda dinî, fikrî ve edebî alanda birçok eser kaleme almıştır. Târîh-i İslâm adlı çalışması, onun en önemli eserlerinden biridir. Filibeli'nin bu çalışması, İslâm'a ve Hz. Peygambere haksız suçlamalarda bulunan Dozy'nin Tarih-i İslâmiyet adlı eserine reddiye amaçlı bilimsel anlamda cevap veren bir eser niteliğindedir. Tarih-i İslâm'da, dinler tarihi, mezhepler tarihi, tarih metodolojisi, tasavvuf ve felsefe gibi konular ele alınmıştır. Bu çalışmada, Filibeli'nin Târîh-i İslâm adlı eseri özelinde mezheplere dair görüşleri tespit edilip değerlendirilmiştir.
Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), Dec 25, 2020
Bu çalışmada, Osmanlının son dönemlerinde yaşayan Tatar ulemasından Mûsâ Cârullah Bigiyef Efendi'... more Bu çalışmada, Osmanlının son dönemlerinde yaşayan Tatar ulemasından Mûsâ Cârullah Bigiyef Efendi'nin hayatı, eserleri ve bazı teolojik görüşlerine yer verilmiştir. Ayrıca iman-amel ilişkisi bağlamında kaleme aldığı "İman" adlı makalesi Kelâm ve Mezhepler Tarihi alanına katkı sağlayabileceği düşüncesiyle sadeleştirilerek değerlendirilmiştir. İman-amel ilişkisi gibi teolojik meseleler, İslâm âleminin değişik dönemlerinde tartışılan kanular arasında yer alır. Bu konu ilk defa Sıffın Savaşı'ndan sonra Haricîler'in imanı yeniden tanımlayarak büyük günah işleyenleri tekfir etmesi ile gündeme gelmiştir. Hâricîler imanı tanımlarken ameli imana dâhil etmişler ve küçük dahi olsa günah işleyen kişinin kâfir olacağına hükmetmişlerdi. Sözkonusu mesele Osmanlının son dönemlerinde İslâm uleması tarafından da tartışılmıştır. Gelenekçi çizgide yer alan ulema imanı ayrı, ameli ayrı olarak değerlendirmiştir. Fakat Tatar ulemasından ve aynı zamanda yenilikçi çizgide bulunan Mûsâ Cârullah, iman-amel ayrımı yapmamıştır. O, Ehl-i Sünnet'in iman-amel ayrımının bazı yanlışlıklarına işaret etmiştir. Bu konu ile ilgili görüşlerini ve gelenekçi çizgide yer alan ulema hakkındaki eleştirilerini ortaya koymuştur. Mûsâ Cârullah, İslâm dünyasının durumu ile itikadî mezhepler arasında çok büyük bağlantıların olduğuna işaret etmiştir. İslâm âleminde yaşanan siyasî olayların ya itikadî mezheplerden kaynaklandığı ya da itikadî mezheplerin siyasî olaylara göre tertip edildiğini belirtmiştir. Özellikle Eş'arîlerin ortaya koyduğu ilkelerin, ahlakın ve siyasetin bozulmasına zemin hazırladığı, Sünnîlik ile Şiîlik gibi mezhepler arasındaki ihtilafların ise Müslümanlar arasında ayrılıklara ve hatta düşmanlıklara neden olduğu görüşündedir. İslâm âleminde yaşanan siyasî olayların gerçek nedenlerini Müslümanların itikatlarına bağlamıştır. İnsanın itikadı; iradesine, ahlakına ve bütün hareketlerine tesiri nedeniyle siyasî olayların gerçek nedenleri itikadî mezheplerde aranması gerektiğine dikkat çekmiştir. Mezhepler arasındaki ihtilafı ortadan kaldırmayı, kelâmcıların ortaya koyduğu Ehl-i Sünnet anlayışını, dar çerçevesinden kurtarıp Kur'an ve Sünneti merkeze alan oldukça geniş bir alana taşımaya çalışmıştır. İslâm dünyasının gerilemesinde; mezhep taraftarlarının Kur'an-ı Kerim'i kendi mezheplerinin görüşleri doğrultusunda ele alarak dar bir çerçeveye sokması, ictihat kurumunun işlevselliğini yitirmesi, amelin imana dâhil edilmeyerek ayrı değerlendirilmesi, yanlış tevekkül anlayışı, taklit ile birlikte Müslümanları atâlete sevk eden yanlış "kaza" ve "kader" anlayışı etkili olmuştur. Mûsâ Cârullah, mezheplere eleştirel bir yaklaşım sergilemiş, kendisini herhangi bir mezhep ile sınırlandırmamış ve İslâmı mezheplerden üstün tutmuş, genellikle mezhepler ile ilgili eleştirilerinde ölçülü bir metot kullanmıştır. Hayatı boyunca hiç kimseye kendi görüşlerini benimsetme çabası içinde olmamış ve aklı hapseden mezhep taassubuna şiddetle karşı çıkmıştır.
Bozok üniversitesi İlahiyat fakültesi dergisi, Jun 30, 2021
Öz Türk sosyal ve siyasal olayları içinde önemli bir yeri olan Şeyh Bedreddin Simâvî (ö. 823/1420... more Öz Türk sosyal ve siyasal olayları içinde önemli bir yeri olan Şeyh Bedreddin Simâvî (ö. 823/1420), XIV. ile XV. yüzyıllarda yaşamış, önemli fıkıhçı ve sûfilerden biridir. Vahdet-i vücûd fikrini savunan Şeyh Bedreddin'in, âsî ve bürokratik bir kimliği vardır. Şeyh Bedreddin, fıkıh ve tasavvuf alanında temayüz etmiş bir âlimdir. Ancak adının karıştığı isyanlar nedeniyle ilmî kişiliği yeterince ele alınamamış, dolayısıyla da onun aktivist kişiliği ön plana çıkmıştır. Diğer taraftan Şeyh Bedreddin, İslâm inancına getirdiği farklı yorumlardan dolayı dikkatleri üzerine çekmiştir. Şeyh Bedreddin'in Tefsir, Fıkıh, Nahiv ve Tasavvuf gibi alanlarda birçok eseri bulunmaktadır. Vâridât adlı eseri ise Tasavvuf literatüründe en çok tartışılan kitaplar arasında yer almaktadır. Bu eserde kelâmî görüşlerini dile getiren Şeyh Bedreddin, insanların itikatlarını bozduğu, özellikle de kıyamet ve cismanî haşrı inkâr ettiği gerekçesiyle Osmanlı uleması tarafından ciddi eleştirilere maruz kalmış ve zındıklıkla itham edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Şeyh Bedreddin'in, Vâridât adlı eseri bağlamında kelâmî görüşlerini tespit etmektir. Bu çalışmada Şeyh Bedreddin'in Vâridât'ını, vahdet-i vücûd anlayışıyla yazdığı, mutlak varlık, âhiret, melek, cin, şeytan, cennet, cehennem gibi vb. kelâmî konuları âyet ve hadisler bağlamında farklı bir bakış açıyla yorumladığı ve zamanla İslâm inancının dışına çıkan bâtınî fikirlere sahip bir duruş sergilediği tespit edilmiştir.
ARAŞTIRMA MAKALESİ | RESEARCH ARTICLE (Bu Makalenin intihal içermediği benzerlik tarama programla... more ARAŞTIRMA MAKALESİ | RESEARCH ARTICLE (Bu Makalenin intihal içermediği benzerlik tarama programlarıyla teyit edilmiştir. / The similarity that this article does not contain plagiarism, has been confirmed by plagiarism checker programs.
Milâdî 1679 tarihinde Fas’ta doğan Abdülazîz ed-Debbâğ (ö. 1132/1729), Mâlikî mezhebine mensup bü... more Milâdî 1679 tarihinde Fas’ta doğan Abdülazîz ed-Debbâğ (ö. 1132/1729), Mâlikî mezhebine mensup büyük bir âlim ve aynı zamanda Hızıriyye tarikatının kurucularından sayılan önemli bir mutasavvıftır. Gerek siyasi, gerekse de tasavvuf ve tarikatlar açısından hareketli ve canlı bir dönemde yaşayan ed-Debbâğ, genel olarak kendisini siyasi olayların dışında tutmuş, tasavvufla ilgilenmiştir. Onun hakkında malumat sahibi olunabilecek en geniş bilgi, el-İbrîz adlı eserinde bulunmaktadır. Fakat bu eser, kendisi hayatta iken kaleme alınmamış vefatından sonra öğrencisi ve müridi Ahmet b. Mübârek (ö. 1156/1743) tarafından şeyhinin görüşlerini derlemek amacıyla telif edilmiştir. Eserde, Ehl-i Sünnet düşüncesini savunan ed-Debbâğ’ın öncelikle tasavvuf olmak üzere hadis, kelâm, fıkıh ve tefsir gibi dinî ilimleri çok iyi bildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca eserde, diğer dinî ilimlerin yanında nübüvvet, büyük günah, berzah ve ahiret hayatı, cennet ve cehennem gibi kelâmî konular işlendiğinden onun itikatl...
Bu makalede, Mehmet Râif Ogan’ın Bâbîlik ve Bahâîlik hareketi ile ilgili görüşlerine ve harekete ... more Bu makalede, Mehmet Râif Ogan’ın Bâbîlik ve Bahâîlik hareketi ile ilgili görüşlerine ve harekete yönelttiği bazı tenkitlere yer verilmiştir. Mehmet Râif Ogan, bir Mezhepler Tarihçisi değildir ancak mezhepler konusunda birtakım görüşleri ile dikkat çeken bir fikir adamıdır. Osmanlı’nın son Cumhuriyet’in ilk döneminde yaşayan Mehmet Râif Ogan, dinî ve millî konulardaki yazıları ve görüşleri ile tanınmıştır. O, yazılarında Bâbîlik, Bahâîlik, Kâdiyânîlik, Şîa, Bâtınîlik ve Ehl-i Sünnet gibi itikâdî ve siyâsî mezheplere yer vermiştir. Söz konusu mezheplerden Bâbîlik ve Bahâîlik hareketi, Anadolu’da yayılma girişiminde bulunduğu bir dönemde Ogan’ın dikkatini çekmiştir. Dolayısıyla Ogan, çalışmalarında Bâbîlik ve Bahâîlik üzerine yoğunlaşmıştır. Bu bağlamda o, söz konusu hareketin İslâm mezhepleri ile hiçbir bağının bulunmadığını, gerçekte sapık bir mezhep olduğunu, Müslüman halkı özellikle de gençleri onların zararlı düşüncelerinden korumak ve gerçek yönlerini ortaya koymak amacıyla birço...
Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD)
Bahâîlik, 19. yüzyılın sonlarında İran’da Mirza Hüseyin Ali (ö. 1309/1892) tarafından kurulan, gö... more Bahâîlik, 19. yüzyılın sonlarında İran’da Mirza Hüseyin Ali (ö. 1309/1892) tarafından kurulan, görüşleri itibariyle İslâm kültürüne dayanan ancak Müslümanların genel çoğunluğuna göre batıl kabul edilen bir mezheptir. Bahâîlik, Şîa içinde doğan Bâbîlik ile başlamış, Mirza Hüseyin Ali’nin büyük oğlu Abbas Efendi ile şekillenmiş, Şevki Efendi ile dünyaya yayılarak günümüze kadar varlığını devam ettirmiştir. Bu hareket, propagandalar yoluyla Cumhuriyetin ilk dönemlerinden itibaren özellikle de 1945 ve sonrasında Türkiye’de yayılmıştır. Osman Nuri Ergin, Bahâîlik propagandasının yaygın şekilde yapıldığı dönemde Müslüman Türk halkını, özellikle de gençliğini, onların zararlı düşüncesinden korumak amacıyla araştırmalar yapan ve Bahâîliğin bir din olup olmadığını ele alan aydın bir mütefekkirdir. Onun araştırmaları Sebîlürreşâd mecmuasında “Sapık Fırkalar: Bahâîliğin İçyüzü” başlığıyla makale şeklinde yayımlanmıştır. Mezhepler Tarihçisi olmamasına rağmen Ergin’in, Bahâîlere yönelik yaptığı ...
Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2021
Öz Türk sosyal ve siyasal olayları içinde önemli bir yeri olan Şeyh Bedreddin Simâvî (ö. 823/1420... more Öz Türk sosyal ve siyasal olayları içinde önemli bir yeri olan Şeyh Bedreddin Simâvî (ö. 823/1420), XIV. ile XV. yüzyıllarda yaşamış, önemli fıkıhçı ve sûfilerden biridir. Vahdet-i vücûd fikrini savunan Şeyh Bedreddin'in, âsî ve bürokratik bir kimliği vardır. Şeyh Bedreddin, fıkıh ve tasavvuf alanında temayüz etmiş bir âlimdir. Ancak adının karıştığı isyanlar nedeniyle ilmî kişiliği yeterince ele alınamamış, dolayısıyla da onun aktivist kişiliği ön plana çıkmıştır. Diğer taraftan Şeyh Bedreddin, İslâm inancına getirdiği farklı yorumlardan dolayı dikkatleri üzerine çekmiştir. Şeyh Bedreddin'in Tefsir, Fıkıh, Nahiv ve Tasavvuf gibi alanlarda birçok eseri bulunmaktadır. Vâridât adlı eseri ise Tasavvuf literatüründe en çok tartışılan kitaplar arasında yer almaktadır. Bu eserde kelâmî görüşlerini dile getiren Şeyh Bedreddin, insanların itikatlarını bozduğu, özellikle de kıyamet ve cismanî haşrı inkâr ettiği gerekçesiyle Osmanlı uleması tarafından ciddi eleştirilere maruz kalmış ve zındıklıkla itham edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Şeyh Bedreddin'in, Vâridât adlı eseri bağlamında kelâmî görüşlerini tespit etmektir. Bu çalışmada Şeyh Bedreddin'in Vâridât'ını, vahdet-i vücûd anlayışıyla yazdığı, mutlak varlık, âhiret, melek, cin, şeytan, cennet, cehennem gibi vb. kelâmî konuları âyet ve hadisler bağlamında farklı bir bakış açıyla yorumladığı ve zamanla İslâm inancının dışına çıkan bâtınî fikirlere sahip bir duruş sergilediği tespit edilmiştir.
Mezhep huviyetine kavusmus itikâdi doktrinler, “ilâhiyat, nubuvvet ve semiyyât” uzerinde bir akid... more Mezhep huviyetine kavusmus itikâdi doktrinler, “ilâhiyat, nubuvvet ve semiyyât” uzerinde bir akide insa etmeye calismislardir. Ilk donem siyâsi ihtilaflarin yasanmasindan hemen sonra Şia, bu akideye “imâmet/devlet baskanligi” meselesini ilave etmistir. Şia, imâmet meselesini akli ve nakli deliller ile Hz. Ali ve evlatlarina hasrederek onun hakki olan devlet baskanliginin Hz. Ebu Bekir, Omer ve Osman tarafindan gasp edildigini one surmustur. Şia’nin imâmet meselesini itikadi boyuta tasimasi Islâm kelâminda buyuk bir etki yaratmistir. Bu etkiye verilen tepkinin en buyugu Ehl-i Sunnet’in onemli bir kanadini olusturan Mâturidi kelâm ekolu tarafindan ortaya konmustur. Mâturidi imâmet anlayisinin tesekkulunde Pezdevi ve Nesefi’nin katkisinin son derece onemli olmasi bu calismanin cikis noktasini olusturmaktadir. Calismanin amaci, Mâturidiligin imâmet anlayisiyla ilgili Ebu’l-Yusr el-Pezdevi (o. 493/1100) ile Ebu’l-Muin en-Nesefi’nin (o. 508/1115) goruslerini genel hatlariyla ele alip ince...
Avrupa'da ortaya çıkan ateizm, pozitivizm ve materyalizm gibi düşünce akımlarının başta Osmanlı o... more Avrupa'da ortaya çıkan ateizm, pozitivizm ve materyalizm gibi düşünce akımlarının başta Osmanlı olmak üzere bütün dünyayı etkisi altına aldığı bir dönemde yaşamış, ayrıca İslâm dünyasını olumsuz etkileyen bu tür akımlara karşı mücadele etmiş aydın bir şahsiyettir. Başta Osmanlı devleti olmak üzere bütün İslâm dünyasının içinde bulunduğu buhranlardan kurtulması için çözüm önerileri sunan ve toplumu bilgilendirmek amacıyla çaba sarf eden Filibeli, bu doğrultuda dinî, fikrî ve edebî alanda birçok eser kaleme almıştır. Târîh-i İslâm adlı çalışması, onun en önemli eserlerinden biridir. Filibeli'nin bu çalışması, İslâm'a ve Hz. Peygambere haksız suçlamalarda bulunan Dozy'nin Tarih-i İslâmiyet adlı eserine reddiye amaçlı bilimsel anlamda cevap veren bir eser niteliğindedir. Tarih-i İslâm'da, dinler tarihi, mezhepler tarihi, tarih metodolojisi, tasavvuf ve felsefe gibi konular ele alınmıştır. Bu çalışmada, Filibeli'nin Târîh-i İslâm adlı eseri özelinde mezheplere dair görüşleri tespit edilip değerlendirilmiştir.
Ahmed Emin (1886-1954) XIX. ile XX. yuzyillarda Misir’da yasayan onemli ilim adamlarindan biridir... more Ahmed Emin (1886-1954) XIX. ile XX. yuzyillarda Misir’da yasayan onemli ilim adamlarindan biridir. Islâm dusunce tarihiyle ilgili calismalari yaninda tefsir, hadis, Islâm ve Arap edebiyati tarihi gibi bircok alanda eserleri bulunmaktadir. Bunlardan bazilari; Fecru’l-Islâm, Duha’l-Islâm, Zuhru’l-Islâm ve Yevmu’l-Islâm’dir. Calismamiza konu olan Fecru’l-Islâm, Islam mezhepleri ile ilgili konulari icermektedir. Bu eserde cahiliyye doneminden baslayip Emevilerin sonuna kadar gecen surecte dusunce, kultur ve medeniyet tarihi ile birlikte Islâmi ilimlerin gelismeleri, tartismalari, onde gelen sahsiyetler, siyasi etkiler ve benzeri pek cok konu ele alinmaktadir. Islâm cografyasinin sinirlarinin genislemesiyle Muslumanlarin Yahudi, Hiristiyan, Iran, Yunan gibi cesitli dinlerin ve milletlerlerin tesirinde kaldiklari vurgulanir. Eski inanc ve akidelerin Islâm’a tasinmasinin cesitli mezheplerin dogusuna neden oldugu belirtilir. Bu calismada, Ahmed Emin’in Fecru’l-Islâm adli eseri cercevesinde ...
Uploads
Papers by süleyman çam