Papers by Muhammet ÖZKURT
Azizsoy, Anar, Özkurt, Muhammet (2023) “Kastamonu Kırsal Mimarisinde Yerel Yaklaşımlar (Duvar Resimleri Üzerine Bir Deneme)” 27. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu 25-28 Ekim 2023 Samsun.
Bu makalede, Rize kent merkezi ve kırsalında tespit ettiğimiz, çantı tekniğinde yapılan camilerin... more Bu makalede, Rize kent merkezi ve kırsalında tespit ettiğimiz, çantı tekniğinde yapılan camilerin süslemeli 12 adedi ele alınmıştır. İnşa aşamalarında olduğu gibi dayanıklı ahşap türünün seçimine değin tüm ayrıntılarında geleneksel yöntemlerin tatbik edildiği camilerde, süsleme tarzı ve konularının da yine yerel uygulamaları ile karşılaşılmaktadır. Tespit edilen motif türü veya kompozisyon öğelerinin birinci grubunu Osmanlı mimarisinde geç dönem Batı etkili unsurların geleneksel teknik ve stilize karakterde yöresel anlam içeren örnekleri meydana getirmektedir. Bu bağlamda, “S-C” kıvrımları, akantus yapraklarından müteşekkil yürekler, kıvrık dallı lale, ağaçlı laleler, inci tanesi, şemse motifleri, bölgenin ahşap süsleme sanatında üslubu oluşturan unsurlar olarak irdelenmektedir. Süsleme konularının diğer iki grubunda ise ilki Ortaçağ Hıristiyan sanat dünyasında karşılaşılan ve etkileşim yoluyla aynı coğrafi bölgede geniş yayılım gösteren “saç örgü”, “sepet örgü”, “yürüyen sekiz” motiflerinin literatürde çeşitli adlandırmalarına karşın, önerilen terminolojik tanıma, desen kurgusu çözümü ve köken araştırmasından hareketle açıklık getirilmektedir. Geometrik sisteme sahip olan ikinci grup süsleme konularının başta Doğu Karadeniz olmak üzere bölgeye karakteristik özellikteki “badem geçme (halka)” motifinden ibaret olduğu örneklerle anlatılmaktadır. Süsleme üzerine derinleştirdiğimiz araştırmanın tartışmaya açılan problemlerinden birisi de, ustaların ortak tasarımlarının tespiti ve bu bağlamda Doğu Karadeniz yöresinin bazı yerleşimleri ve Transkafkasya’yı da kısmen ihtiva eden bir bölge için ahşap sanatında söyleyebileceğimiz bezeme üslubunun varlığı konusudur.
Rize tarihte birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış olup, bu süreçlerde Doğu Karadeniz’in önemli ke... more Rize tarihte birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış olup, bu süreçlerde Doğu Karadeniz’in önemli kentlerinden birisi olmuştur. Rize merkez ve kırsalında cami, çeşme, kale, konut, köprü, medrese gibi çoğu anıtsal nitelikli yapıların yanı sıra birçok değirmen, fırın, serander gibi geleneksel mimarinin temsilcileri de vardır. Bu yapıların hemen hepsinde coğrafi konumdan kaynaklı ahşap kullanımı kuşkusuz önemli rol oynamaktadır. Buna rağmen ahşabın tercih edildiği nitelikli yapıların başında cami, konut, köprü ve serander ilk akla gelen örneklerdir. Bu yapılar arasında ise bölgenin ahşap kullanımını ve ahşap süsleme repertuarını en iyi yansıtan camiler olmuştur.
Çalışma kapsamında Ardeşen, Fındıklı, Güneysu, ve Kalkandere’de birer adet ve toplamda 4 yapı, Hemşin’de iki, Çamlıhemşin ve İkizdere’de üçer’den 6 yapı ve Çayeli’de dört olmak üzere on altı ahşap cami tespit edilmiştir. Bu camiler arasında Hemşin’deki Kantarlı, Çamlıhemşin’deki Ortan ve Ülkü ile Çayeli’deki ise Buzlupınar Köyü camileri süsleme özelliklerinin bulunmayışı sebebiyle çalışmaya dahil edilmemiştir.
Genellikle kuzey güney doğrultusunda dikdörtgen planlı, köşelerde boğaz geçme, ana kuruluşta ise çantı tekniğiyle inşa edilen camilerde süslemeler sütun, mihrap, kapı, duvar, pencere, kiriş, mahfil, vaaz kürsüsü, örtü sistemi ve minberlerde bazen bir kompozisyonun tekrarı, bazen de tek bir kompozisyonun tüm alana dağılımı veya panolar halinde düzenlenmiş kompozisyonlar olarak kullanım alanı bulmuştur. Süslemeler ardıç, ceviz ve kestane olmak üzere üç farklı ahşap türüne uygulanmıştır. Bu türler arasında en çok tercih edilen kestanedir. Kestanenin yağmura, rutubete, neme ve çeşitli böceklere karşı dayanıklı olması hiç şüphesiz bu tercihin baş sebebidir. Konu itibarı ile süslemeler; çiçek, kıvrık dal, palmet, rumi ve yaprak olmak üzere bitkisel, eşkenar dörtgen (baklava), daire, halka, saç örgü, sepet örgü, S-C, şemse, yay ve yürüyen sekiz olarak geometrik, ağaç, ay-yıldız, bayrak, inci dizisi (gerdanlık), ibrik, nar, lale, liva’ül hamd, saat, servi, yıldız (mühr-i Süleyman) ve zülfikar olmak üzere sembolik, mukarnas, silme ve yiv gibi yapısal ve dekoratif, ve son olarak yazı gibi geniş bir repertuara sahiptir.
Süslemelerde kullanılan motifler ve kompozisyonların bir çoğu Osmanlının Batılılaşma döneminde karşımıza çıkan unsurlarla aynı karakterdedir. Bunların dışında Hıristiyan sanatında görülen bazı motiflerde kültürel etkileşimin yansıtıcıları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanısıra bölge ustalarının ayrıca yerel motifler ve kompozisyonlar ürettiğide görülmektedir.
Bazı motif ve kompozisyonlar Acara (Gürcistan), Artvin, Rize ve Trabzon olmak üzere bölgede süreklilik arz edecek bir şekilde ve üslubsal benzerlikler içerisinde hemen hemen bütün camilerde karşımıza çıkmaktadır. Bu açıdan bakıldığı zaman Acara (Gürcistan), Artvin, Rize ve Trabzon’u içine alan bölgede 19. yüzyıl ahşap üslubunun varlığından bahsedilebilir.
Türk ve İslam sanatı açısından düşünüldüğünde sahip olduğu Selçuklu, özellikle Beylikler ve Osman... more Türk ve İslam sanatı açısından düşünüldüğünde sahip olduğu Selçuklu, özellikle Beylikler ve Osmanlı dönemlerine ait kültür varlıkları ile önemli bir merkez olan Kastamonu eğitim tarihi açısından da köklü bir geçmişe sahiptir. Sultan Abdülaziz döneminde Tanzimat düzenlemelerinden birisi olarak yayınlanan 1869 tarihli Maa-rif-i Umumiye Nizamnamesi ile köy ve mahallelerde sıbyan mektebi, beş yüz evli kasabalarda rüştiyeler, bin evli kasabalarda idadiler, vilayet merkezlerinde ise sul-taniler kurulması öngörülmüştür. Türk eğitim sisteminde meydana gelen değişme-ler ile birlikte ülke genelinde olduğu gibi Kastamonu Vilayeti’nde de modern okul-lar açılmaya başlanmıştır. 19. yüzyılın üçüncü çeyreğinde Kastamonu, var olan eği-tim yapısı sayısı açısından Anadolu vilayetleri içinde birinci sıradadır. 19.-20. yüz-yıl Kastamonu vilayetinden günümüze 4 idadi, 5 gayrimüslim okulu, 1 sanayi mek-tebi, 1 bahriye mektebi, 1 kız enstitüsü, 2 kütüphane ve 1 güzel sanatlar galerisi olmak üzere 15 yapı gelebilmiştir.Bu çalışmada Kastamonu merkezde bulunan ve günümüze gelen Mekteb-i İdadi, Mekteb-i Sanayi ve Rum Mektebi olmak üzere 3 eğitim yapısı2sanat tarihi açısından ele alınmıştır. Yapılar plan ve mimari özellik-leri ile tanıtılmış, 19. ve 20. yüzyıl tarihsel aralığında Kastamonu vilayetinde bulu-nan diğer eğitim yapıları ile karşılaştırılmış, plan şeması ve cephe düzenlemesi açı-sından geç dönem Osmanlı kamu yapıları dikkate alınarak dönemin sanat üslubu etkileşimler bağlamında değerlendirilmiştir.
Uploads
Papers by Muhammet ÖZKURT
Çalışma kapsamında Ardeşen, Fındıklı, Güneysu, ve Kalkandere’de birer adet ve toplamda 4 yapı, Hemşin’de iki, Çamlıhemşin ve İkizdere’de üçer’den 6 yapı ve Çayeli’de dört olmak üzere on altı ahşap cami tespit edilmiştir. Bu camiler arasında Hemşin’deki Kantarlı, Çamlıhemşin’deki Ortan ve Ülkü ile Çayeli’deki ise Buzlupınar Köyü camileri süsleme özelliklerinin bulunmayışı sebebiyle çalışmaya dahil edilmemiştir.
Genellikle kuzey güney doğrultusunda dikdörtgen planlı, köşelerde boğaz geçme, ana kuruluşta ise çantı tekniğiyle inşa edilen camilerde süslemeler sütun, mihrap, kapı, duvar, pencere, kiriş, mahfil, vaaz kürsüsü, örtü sistemi ve minberlerde bazen bir kompozisyonun tekrarı, bazen de tek bir kompozisyonun tüm alana dağılımı veya panolar halinde düzenlenmiş kompozisyonlar olarak kullanım alanı bulmuştur. Süslemeler ardıç, ceviz ve kestane olmak üzere üç farklı ahşap türüne uygulanmıştır. Bu türler arasında en çok tercih edilen kestanedir. Kestanenin yağmura, rutubete, neme ve çeşitli böceklere karşı dayanıklı olması hiç şüphesiz bu tercihin baş sebebidir. Konu itibarı ile süslemeler; çiçek, kıvrık dal, palmet, rumi ve yaprak olmak üzere bitkisel, eşkenar dörtgen (baklava), daire, halka, saç örgü, sepet örgü, S-C, şemse, yay ve yürüyen sekiz olarak geometrik, ağaç, ay-yıldız, bayrak, inci dizisi (gerdanlık), ibrik, nar, lale, liva’ül hamd, saat, servi, yıldız (mühr-i Süleyman) ve zülfikar olmak üzere sembolik, mukarnas, silme ve yiv gibi yapısal ve dekoratif, ve son olarak yazı gibi geniş bir repertuara sahiptir.
Süslemelerde kullanılan motifler ve kompozisyonların bir çoğu Osmanlının Batılılaşma döneminde karşımıza çıkan unsurlarla aynı karakterdedir. Bunların dışında Hıristiyan sanatında görülen bazı motiflerde kültürel etkileşimin yansıtıcıları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanısıra bölge ustalarının ayrıca yerel motifler ve kompozisyonlar ürettiğide görülmektedir.
Bazı motif ve kompozisyonlar Acara (Gürcistan), Artvin, Rize ve Trabzon olmak üzere bölgede süreklilik arz edecek bir şekilde ve üslubsal benzerlikler içerisinde hemen hemen bütün camilerde karşımıza çıkmaktadır. Bu açıdan bakıldığı zaman Acara (Gürcistan), Artvin, Rize ve Trabzon’u içine alan bölgede 19. yüzyıl ahşap üslubunun varlığından bahsedilebilir.
Çalışma kapsamında Ardeşen, Fındıklı, Güneysu, ve Kalkandere’de birer adet ve toplamda 4 yapı, Hemşin’de iki, Çamlıhemşin ve İkizdere’de üçer’den 6 yapı ve Çayeli’de dört olmak üzere on altı ahşap cami tespit edilmiştir. Bu camiler arasında Hemşin’deki Kantarlı, Çamlıhemşin’deki Ortan ve Ülkü ile Çayeli’deki ise Buzlupınar Köyü camileri süsleme özelliklerinin bulunmayışı sebebiyle çalışmaya dahil edilmemiştir.
Genellikle kuzey güney doğrultusunda dikdörtgen planlı, köşelerde boğaz geçme, ana kuruluşta ise çantı tekniğiyle inşa edilen camilerde süslemeler sütun, mihrap, kapı, duvar, pencere, kiriş, mahfil, vaaz kürsüsü, örtü sistemi ve minberlerde bazen bir kompozisyonun tekrarı, bazen de tek bir kompozisyonun tüm alana dağılımı veya panolar halinde düzenlenmiş kompozisyonlar olarak kullanım alanı bulmuştur. Süslemeler ardıç, ceviz ve kestane olmak üzere üç farklı ahşap türüne uygulanmıştır. Bu türler arasında en çok tercih edilen kestanedir. Kestanenin yağmura, rutubete, neme ve çeşitli böceklere karşı dayanıklı olması hiç şüphesiz bu tercihin baş sebebidir. Konu itibarı ile süslemeler; çiçek, kıvrık dal, palmet, rumi ve yaprak olmak üzere bitkisel, eşkenar dörtgen (baklava), daire, halka, saç örgü, sepet örgü, S-C, şemse, yay ve yürüyen sekiz olarak geometrik, ağaç, ay-yıldız, bayrak, inci dizisi (gerdanlık), ibrik, nar, lale, liva’ül hamd, saat, servi, yıldız (mühr-i Süleyman) ve zülfikar olmak üzere sembolik, mukarnas, silme ve yiv gibi yapısal ve dekoratif, ve son olarak yazı gibi geniş bir repertuara sahiptir.
Süslemelerde kullanılan motifler ve kompozisyonların bir çoğu Osmanlının Batılılaşma döneminde karşımıza çıkan unsurlarla aynı karakterdedir. Bunların dışında Hıristiyan sanatında görülen bazı motiflerde kültürel etkileşimin yansıtıcıları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanısıra bölge ustalarının ayrıca yerel motifler ve kompozisyonlar ürettiğide görülmektedir.
Bazı motif ve kompozisyonlar Acara (Gürcistan), Artvin, Rize ve Trabzon olmak üzere bölgede süreklilik arz edecek bir şekilde ve üslubsal benzerlikler içerisinde hemen hemen bütün camilerde karşımıza çıkmaktadır. Bu açıdan bakıldığı zaman Acara (Gürcistan), Artvin, Rize ve Trabzon’u içine alan bölgede 19. yüzyıl ahşap üslubunun varlığından bahsedilebilir.