Michael Pieris
Poet, philologist, playwright and stage director Michalis Pieris was born in Cyprus in 1952. He has studied philology and theatre in Thessalonica and in Sydney, and has worked at universities and research centres in Greece, Europe, North America and Australia. He has authored a number of seminal books on the poetry of C. P. Cavafy, as well as dozens of research papers on Medieval, Renaissance and Modern Greek Literature. He has also been the leading coordinator of three major research projects: the comparative edition of the three extant manuscripts of the medieval Chronicle of Cyprus by Leontios Machairas, the project “Cyprus in Medieval and Renaissance Sources” and an important series of critical editions of C. P. Cavafy. Now retired, he had been teaching Medieval and Modern Greek literature at the University of Cyprus for 27 years, combining his academic and scholarly activities with a quest for poetry.
One of the senior members of the University’s academic staff, he played a leading role in the establishment of the University’s School of Letters and Cultural Centre, and is still the driving force behind a small but very successful cultural festival, which promotes artists from the periphery with a special focus on the traditional and contemporary music of the Mediterranean and the Middle East. Today, 22 years since its establishment, the Cultural Festival of the University of Cyprus is considered internationally one of the major institutions in Cyprus offering high quality artistic events, which also promote the concept of multicultural exchange and creative communication between the peoples of the Mediterranean.
Founder of the Greek Theatrical Workshop at the University of Sydney (1979-1980), member of the Student Theater Group at Rethymno, Crete (1988-1991) and founder of the Theatrical Workshop of the University of Cyprus (1997), M. Pieris has also adapted for stage and directed important works of Medieval and Renaissance Greek literature, such as the medieval Chronicle of Cyprus by Leontios Machairas and the renaissance Erotocritos by Vitzentsos Kornaros. Under his guidance, the Theatrical Workshop has developed into a full-fledged research theatre and is actively promoting the culture of Cyprus through its numerous performances in the country and abroad (Albania, Greece, Germany, France, Italy, the Netherlands, Spain, the United Kingdom).
Michalis Pieris has published twelve poetic collections, a collection of short stories and other prose, and two theatrical plays. His poetic anthology Metamorphoses of Cities has been translated in ten languages so far, while selected poems have also been included in major anthologies published in France, Italy and Belgium. Special issues dedicated to Pieris’ poetry have been published by a number of literary journals, including among others the Athenian journal Planodion (December 2004) and the international literary magazine Poesia in Milano (February 2005).
M. Pieris’ distinctions come as a recognition of the quality of his oeuvre and are worthy of note. In June 1998, on the occasion of his poem “Memory Moon in Palermo”, he was presented the Medal of the City by the Mayor of Palermo. In 2002 he received the Melina Mercouri Prize for his translation into Modern Greek of Euripides’ Phoenician Women. In March 2004 he was elected Corresponding member of the Istituto Siciliano di Studi Bizantini e Neoellenici “Bruno Lavagnini” in Palermo, Italy. In April 2006 he was elected Honorary Member of the Hellenic Authors’ Society in Athens, Greece. In March 2009 he was nominated and later shortlisted for the Best Foreign Author in Italy Award, Premio Letterario Camaiore. In January 2011 the President of the Republic of Italy, Giorgio Napolitano, designated him Commendatore di Ordine della Stella della Solidarietà italiana (OSSI) for his contribution to promoting Italian culture in Cyprus and furthering the cultural relations between the two countries, while in July 2009 he received the International Poetry Award “Lazio between Europe and the Mediterranean” of Regione Lazio, Italy. In October 2010 he was honoured with the State Award for Excellence in Letters of the Republic of Cyprus for his overall contribution to literature, culture and the arts.
One of the senior members of the University’s academic staff, he played a leading role in the establishment of the University’s School of Letters and Cultural Centre, and is still the driving force behind a small but very successful cultural festival, which promotes artists from the periphery with a special focus on the traditional and contemporary music of the Mediterranean and the Middle East. Today, 22 years since its establishment, the Cultural Festival of the University of Cyprus is considered internationally one of the major institutions in Cyprus offering high quality artistic events, which also promote the concept of multicultural exchange and creative communication between the peoples of the Mediterranean.
Founder of the Greek Theatrical Workshop at the University of Sydney (1979-1980), member of the Student Theater Group at Rethymno, Crete (1988-1991) and founder of the Theatrical Workshop of the University of Cyprus (1997), M. Pieris has also adapted for stage and directed important works of Medieval and Renaissance Greek literature, such as the medieval Chronicle of Cyprus by Leontios Machairas and the renaissance Erotocritos by Vitzentsos Kornaros. Under his guidance, the Theatrical Workshop has developed into a full-fledged research theatre and is actively promoting the culture of Cyprus through its numerous performances in the country and abroad (Albania, Greece, Germany, France, Italy, the Netherlands, Spain, the United Kingdom).
Michalis Pieris has published twelve poetic collections, a collection of short stories and other prose, and two theatrical plays. His poetic anthology Metamorphoses of Cities has been translated in ten languages so far, while selected poems have also been included in major anthologies published in France, Italy and Belgium. Special issues dedicated to Pieris’ poetry have been published by a number of literary journals, including among others the Athenian journal Planodion (December 2004) and the international literary magazine Poesia in Milano (February 2005).
M. Pieris’ distinctions come as a recognition of the quality of his oeuvre and are worthy of note. In June 1998, on the occasion of his poem “Memory Moon in Palermo”, he was presented the Medal of the City by the Mayor of Palermo. In 2002 he received the Melina Mercouri Prize for his translation into Modern Greek of Euripides’ Phoenician Women. In March 2004 he was elected Corresponding member of the Istituto Siciliano di Studi Bizantini e Neoellenici “Bruno Lavagnini” in Palermo, Italy. In April 2006 he was elected Honorary Member of the Hellenic Authors’ Society in Athens, Greece. In March 2009 he was nominated and later shortlisted for the Best Foreign Author in Italy Award, Premio Letterario Camaiore. In January 2011 the President of the Republic of Italy, Giorgio Napolitano, designated him Commendatore di Ordine della Stella della Solidarietà italiana (OSSI) for his contribution to promoting Italian culture in Cyprus and furthering the cultural relations between the two countries, while in July 2009 he received the International Poetry Award “Lazio between Europe and the Mediterranean” of Regione Lazio, Italy. In October 2010 he was honoured with the State Award for Excellence in Letters of the Republic of Cyprus for his overall contribution to literature, culture and the arts.
less
Uploads
Papers by Michael Pieris
Φίλη που ζει μόνιμα στο Παρίσι και είδε την ανάρτηση στο Academia που αφορά στα ποιήματά μου που ανθολογήθηκαν στο περ. Poeti e Poesia της Ρώμης (Απρίλιος 2021), μου θύμισε ότι κάποτε της είχα στείλει μιαν άλλη ανθολόγηση ποιημάτων μου που έγινε στο Παρίσι και με προέτρεψε να την αναρτήσω κι αυτήν. Πράγματι, πρόκειται για μια σημαντική έκδοση με τίτλο Les Poètes de la Méditerranée, που κυκλοφόρησε πριν από μια δεκαετία (2010) στις εκδόσεις Gallimard, με πρόλογο του Yves Bonnefoy. Στο βιβλίο ανθολογούνται 24 χώρες οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν μεσογειακές, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Τουρκία, η Συρία, ο Λίβανος, το Ισραήλ, η Παλαιστίνη, η Αίγυπτος, η Λιβύη, η Τυνησία, η Αλγερία, το Μαρόκο, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία, κ.ά.
Η Ελλάδα, με την οποία ανοίγει η Ανθολογία, εκπροσωπείται με οκτώ ποιητές (Τίτος Πατρίκιος, Κική Δημουλά, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Μιχάλης Γκανάς, Αθηνά Παπαδάκη, Γιώργος Μαρκόπουλος, Στρατής Πασχάλης και Θανάσης Χατζόπουλος). Η Κύπρος εκπροσωπείται με δύο ποιητές, έναν Ελληνοκύπριο (Μιχάλης Πιερής) κι έναν Τουρκοκύπριο (Mehmet Yaşın).
Τα δικά μου ποιήματα είναι πέντε, ανθολόγος και μεταφραστής μου είναι ο Michel Volkovitch, που τότε δεν τον γνώριζα. Τα ποιήματα τα ανθολόγησε από συλλογή μου που εξέδωσε ο Ίκαρος (δύο), από συλλογή που εξέδωσε το περ. Πλανόδιον (δύο) και από συλλογή που εξέδωσε στη Ρώμη ο εκδοτικός οίκος Donzelli (ένα ποίημα). Αργότερα γνώρισα τον Michel Volkovitch, γίναμε φίλοι και είχαμε μια καλή συνεργασία που οδήγησε στην έκδοση της ποιητικής μου συλλογής Métamorphoses des villes (εκδόσεις Circé, Παρίσι 2012). Στη συλλογή αυτή, ανθολογούνται 93 ποιήματα από εφτά ποιητικές συλλογές μου που καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα 18 χρόνων (1991-2009).
Αναρτώντας σήμερα εδώ τη δημοσίευση των εκδόσεων Gallimard (Παρίσι 2010), θα ήθελα να σημειώσω ότι η φιλία μου με τον Michel Volkovitch μεγάλωσε και βάθυνε μέσα από την αλληλογραφία μας, αλλά και μέσα από τις λίγες, μα ουσιαστικές συναντήσεις μας.
Η πρώτη, που την αναφέρει και ο ίδιος στο επιλογικό του σημείωμα που συνοδεύει την παρισινή έκδοση των ποιημάτων μου (Circé, 2012) και το οποίο αναρτάται εδώ ( Bλ. «Επίμετρο A'»), έγινε στο γραφείο μου στην Αξιοθέα το 2011, όταν σ’ ένα ταξίδι του στην Κύπρο μ’ επισκέφτηκε και είχαμε μια συνεργασία που αφορούσε δύσκολα σημεία της μετάφρασης ποιημάτων μου στα γαλλικά. Γράφει ο ίδιος:
«όταν πας για να δουλέψεις μαζί του τα ποιήματά του στο μαγικό μέρος όπου έχει το γραφείο του, ένα υπέροχο παλιό σπίτι στο τέλος ενός μικρού δρόμου στην παλιά Λευκωσία, με τον τοίχο των τρομερών συνόρων να αποκλείει τη διάβαση στον διπλανό δρόμο, έχεις την ανησυχητική εντύπωση ότι βρίσκεσαι ταυτόχρονα στο τέλος του κόσμου και στην καρδιά του».
Η δεύτερη φορά ήταν μια συνάντηση στο Μονπελιέ στο πλαίσιο μιας διπλής εκδήλωσης. Το πρωινό της Πέμπτης, 21 Νοεμβρίου του 2013 για τον Ερωτόκριτο, που μίλησα με θέμα «Οι στίχοι των τραγουδιών του Ερωτόκριτου. Μια πρόταση για το ηρωικό μοντέλο των πρωταγωνιστών του έργου». Το απόγευμα της ίδιας μέρας ήταν αφιερωμένο στην ποίησή μου. Μίλησαν η Νάντια Στυλιανού, με θέμα «Mythos et Εros dans la poésie de Michalis Pieris», ο Michel Volkovitch με θέμα «Traduire Michalis Pieris» κι εγώ με θέμα «Το ζήτημα της βιωματικής και της υποθετικής εμπειρίας στην ποίησή μου». Ακολούθησαν αναγνώσεις ποιημάτων μου στα γαλλικά από τον Michel Volkovitch και από μένα στα ελληνικά. Η εμπειρία του Μονπελιέ αποτυπώθηκε σε δύο ποιήματα τα οποία δημοσιεύονται σε υπό έκδοση συλλογή μου στον Ίκαρο (το 2022). Τα ενσωματώνω και στη σημερινή ανάρτηση μαζί με φωτογραφίες τεσσάρων σημείων και μνημείων της πόλης που μνημονεύονται σε αυτά: η περίφημη Ιατρική Σχολή του Μονπελιέ, η αρχαιότερη ιατρική σχολή του κόσμου στην οποία φοίτησε και ο Αδαμάντιος Κοραής, ο βοτανικός Κήπος της Ιατρικής Σχολής που είναι ο παλαιότερος της Γαλλίας, ο ανδριάντας του Αδαμάντιου Κοραή και ιδίως το άγαλμα της Νίκης του Μονπελιέ που, όπως φαίνεται στις φωτογραφίες της ημέρας που έγραψα το ποίημα, εκείνο που με εντυπωσίασε και μου έδωσε την έμπνευση για τη γένεσή του, ήταν το ζωντανό φυσικό φόντο που πλαισιώνει το άγαλμα και το οποίο, σε αντίθεση προς το στατικό (νεκρό) τεχνητό φόντο του Μουσείου του Λούβρου όπου βρίσκεται φυλακισμένη η αυθεντική Νίκη, με παρέπεμψε στο φυσικό τοπίο της Σαμοθράκη (βλ. στη σημερινή ανάρτηση το «Επίμετρο Β΄»).
Η τρίτη συνάντησή μου με τον Michel Volkovitch έγινε στο Παρίσι το Σάββατο, 24 Μαΐου 2014, στο πλαίσιο του θεσμού «La nuit de la littérature» όπου είχα εκπροσωπήσει την Κύπρο. Ποιήματά μου σε γαλλική μετάφραση του Michel Volkovitch διάβασε η Ελληνίδα ηθοποιός Δήμητρα Κοντού. Bλ. στη σημερινή ανάρτηση το «Επίμετρο Γ΄».
Κυκλοφόρησε τον περασμένο Απρίλιο το 52ο τεύχος του σημαντικού λογοτεχνικού περιοδικού της Ρώμης Poeti e Poesia που διευθύνει ο διακεκριμένος σύγχρονος Ιταλός ποιητής Elio Pecora. Το περιοδικό, έτσι όπως το συνέλαβε και το σχεδίασε ο Pecora, έχει μοναδικό πεδίο ενδιαφέροντος τους Ποιητές και την Ποίηση.
Στο συγκεκριμένο τεύχος δημοσιεύονται ποιήματα οκτώ Ιταλών ποιητών και εφτά μη Ιταλών ―ανάμεσά τους δύο Έλληνες: ο ελλαδίτης Σωτήριος Παστάκας και ο κύπριος Μιχάλης Πιερής, τα ποιήματα των οποίων αναρτώνται εδώ. Η μετάφρασή τους στα ιταλικά είναι της Maria Allo (για την ποίηση του Παστάκα) και της Paola Maria Minucci (για την ποίηση του Πιερή).
Η ανάρτηση συνοδεύεται από μία φωτογραφία της εποχής που οι δύο ποιητές έκαναν παρέα στην Αθήνα. Τραβήχτηκε στο «Δίπορτο», υπόγεια ταβέρνα στην περιοχή της κεντρικής αγοράς της Αθήνας, τον Δεκέμβριο του 2003. Αναρτάται επίσης η αφίσα από την εκδήλωση για τον Παστάκα στη Λευκωσία τον Οκτώβριο του 2016, όπου μίλησαν ο Μιχάλης Πιερής και ο Κώστας Ρεούσης, καθώς και μία φωτοραφία από τη συγκεκριμένη εκδήλωση.
Αυτό δεν είναι φυσικά αφιέρωμα στον Σωτήρη Παστάκα. Απλώς η σύμπτωση της συνέρευσης των δύο ποιητών στο τελευταίο τεύχος του Poeti e Poesia, έφερε στη μνήμη δύο άλλες στιγμές συνάντησής τους στην Αθήνα και στη Λευκωσία.
H Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου έχει προτείνει από τον Νοέμβριο του 1996 έως τον Απρίλιο του 2013, είκοσι τρείς αναγορεύσεις επιτίμων διδακτόρων που καλύπτουν όλο το φάσμα των επιστημών που θεραπεύει: Αρχαιολογία, Ιστορία, Λαογραφία, Φιλοσοφία, Κλασική, Βυζαντινή και Nεοελληνική Φιλολογία, καθώς επίσης λογοτεχνία, θέατρο και κινηματογράφο. Οι επίτιμοι διδάκτορες της Σχολής είναι όλοι διακεκριμένοι επιστήμονες, λογοτέχνες και καλλιτέχνες διεθνούς κύρους. Η μόνη αναγόρευση που προτάθηκε από τη Σχολή, εγκρίθηκε τον Mάιο του 2015 από τη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου, και ορίστηκε η ημερομηνία και ο τόπος της αναγόρευσης (1η ή 2α Iουλίου 2016 στη Θεολογική Σχολή της Xάλκης), αλλά τελικώς δεν πραγματοποιήθηκε, για λόγους που δεν επιθυμώ να τους παρουσιάσω εδώ, ήταν εκείνη του Oικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
Από τους 23 επίτιμους της Σχολής, οι δώδεκα έγιναν με εισήγηση του Τμήματος Βυζαντινών και Nεοελληνικών Σπουδών, τρεις με εισήγηση του Τμήματος Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας και πέντε με εισήγηση του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Eνδιαφέρον στοιχείο για την ιστορία του θεσμού, αλλά και για την πνευματική ιστορία του Τμήματος ΒΝΕΣ, είναι το γεγονός ότι οι δώδεκα αναγορεύσεις που έγιναν με εισήγηση του Τμήματος BNEΣ, έγιναν με γραπτή εισήγηση ενός μόνο ακαδημαϊκού μέλους του Τμήματος (του γράφοντος). Να σημειώσω, ωστόσο, ότι η ιδέα για την αναγόρευση του Edmund Keeley ήταν της συναδέλφου Ίλιας Χατζηπαναγιώτη και η ιδέα για την αναγόρευση του Kώστα Γαβρά ήταν του τότε πρύτανη Κώστα Χριστοφίδη.
Aπό τους δώδεκα επίτιμους, που είχα προτείνει ο ίδιος, όχι μόνο γιατί γνώριζα το έργο τους, αλλά και επειδή είχα μια δυνατή πνευματική και φιλική σχέση μαζί τους, παρουσίασα κατά τις τελετές αναγόρευσης τούς εφτά. Tις παρουσιάσεις των υπολοίπων τις ανέθεσα, ως Kοσμήτορας της Σχολής, σε άλλους συναδέλφους: στον Παντελή Bουτουρή τον Γιώργο Φιλίππου Πιερίδη, στον Δημήτρη Aγελάτο τον Iάκωβο Kαμπανέλλη (στον Aγγελάτο ανέθεσα αργότερα και την παρουσίαση του Στυλιανού Aλεξίου), στον Παναγιώτη Aγαπητό τον Sture Linnér, στην Άννα Παναγιώτου τον Kυριάκο Xατζηιωάννου. Να σημειώσω ότι η συνάδελφος Ίλια Χατζηπαναγιώτου είχε κανει την παρουσιάση της κ. Σύλβιας Ιωάννου, η οποία εΊχε προταθεί από το Τμήμα Ιστορία-Αρχαιολογίας.Να σημειώσω επίσης, ότι η Άννα Παναγιώτου ήταν η μόνη εισηγήτρια Επίτιμου διδάκτορος του Τμήματος ΒΝΕΣ που δεν είναι μέλος του τμήματος, αλλά του Tμήματος Kλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας. Ωστόσο θεώρησα επιβεβλημένη την ανάθεση της εισήγησης σε αυτήν, αφού το κύριο αντικείμενο της επιστημονικής προσφοράς του Kυριάκου Xατζηιωάννου ήταν η αρχαία ελληνική γραμματεία και ειδικότερα η μελέτη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και της αρχαίας κυπριακής διαλέκτου. Kαι να σημειώσω, επ’ ευκαιρία, ότι στην Άννα Παναγιώτου οφείλεται και η άρτια επιμέλεια των τομιδίων όλων των αναγορεύσεων της Σχολής.
Aκολουθεί, σε χρονολογική σειρά, η ανάρτηση των επτά τομιδίων με τις αναγορεύσεις στις οποίες είχα την τιμή να είμαι ο εισηγητής των τιμωμένων: του Kώστα Mόντη (Aπρίλιος 1997), του Mario Vitti (Nοέμβριος 2000), του Mιχάλη Kακογιάννη (Nοέμβριος 2003), του Vincenzo Rotolo (Nοέμβριος 2005), του Bertrand Bouvier (Nοέμβριος 2008), του Edmund Keeley (Oκτώβριος 2010) και του Kώστα Γαβρά (Aπρίλιος 2013).
Mιχάλης Πιερής
Aξιοθέα, Aπρίλιος 2021
Αυτό παρέμεινε στο συρτάρι μου μέχρι τώρα που αποφάσισα να το ξαναπιάσω και καθώς δεν του έχω επιφέρει καμία σημαντική αλλαγή, το δημοσιοποιώ ως δείγμα μιας ποιητικής διαδρομής που είχε να κάνει με την εμπειρία των πόλεων που επισκεπτόμουν για ερευνητικούς, καλλιτεχνικούς ή και προσωπικούς λόγους. Στη Ραβένα συνδυάστηκαν πολλά διαφορετικά πράγματα. Αφενός πήγαινα για τον Μαχαιρά, αλλά έπεσα και πάνω στον τάφο του Δάντη και φυσικά επάνω στη Θεοδώρα και στην απίστευτα ζωντανή παρουσία του Βυζαντίου. Διάβασα, όπως κάνω πάντα, κάποιον καλό οδηγό, αλλά και άλλες πηγές που μου έδωσαν στοιχεία για την ίδρυση της πόλης, τις θεσσαλικές της ρίζες, το λιμάνι που έγινε προέκταση του κήπου, κ.α. Όμως εκείνο που κινητοποίησε την έμπνευσή μου, ήταν μια πεζή βόλτα στην πόλη, όπου διασταυρώθηκα με μιαν όμορφη γυναικεία μορφή που κυκλοφορούσε με ποδήλατο. Η ρωγμή στο χρόνο έγινε πιο βαθιά όταν τη συνάντησα ξανά στην αγορά να ψωνίζει φρούτα, αλλά και την άλλη μέρα που ήρθε ξανά στη μνήμη όταν πρόσεξα το πονηρό (κατ’ εμέ) λοξοκοίταγμα μιας κόρης από τη συνοδεία της Θεοδώρας. Το αισθησιακό στοιχείο που εμφιλοχωρεί ως φαντασίωση για το πού κοιτάζει η γυναικεία μορφή του διάσημου ψηφιδωτού προέρχεται πιθανόν από τα διάφορα στοιχεία που γνωρίζουμε για τον νεανικό βίο της Θεοδώρας ως καλλιτέχνιδος και ιερόδουλης.
H ομιλία ήταν εισαγωγική σε μια κατά βάση καλλιτεχνική εκδήλωση όπου παρουσιάστηκε η αναγεννησιακή ποίηση της Κύπρου (τα Κυπριακά Ερωτικά του 16ου αιώνα) από τη σκοπιά του ερωτικού βλέμματος, το περίφημο «δειν» της κυπριακής διαλέκτου. Στο πρώτο μέρος της ομιλίας σχολιάστηκε η δυναμική παρουσία του μοτίβου αυτού στα πετραρχικά ποιήματα και, δειγματοληπτικά, στην προγενέστερη και τη μεταγενέστερη δημώδη και έντεχνη διαλεκτική ποίηση της Κύπρου. Στο δεύτερο μέρος έγινε προσπάθεια να προωθηθεί το θέμα της ταύτισης του Ανώνυμου ποιητή της κυπριακής πετραρχικής ποίησης.
Η παρούσα ανάρτηση περιλαμβάνει, ως πρώτο μέρος, τη μελέτη για τον Ανώνυμο που δημοσιεύτηκε στον τόμο Μεσαιωνική Λευκωσία. Πρωτεύουσα ώσμωσης Ανατολής και Δύσης, επιμ. Δήμητρα Παπανικόλα-Μπακιρτζή (Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας, 2020). Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει το αδημοσίευτο έως στιγμής Επίμετρο το οποίο απαρτίζεται από τέσσερα Παραρτήματα.
Σήμερα, είμαι στην ευχάριστη θέση να αναρτήσω ολοκληρωμένο το βιβλίο που εξέδωσε η Renata Lavagnini, η οποία έχει μια πολύχρονη σχέση με την ποίησή μου, καθώς είχε ήδη μεταφράσει, πριν από 20 χρόνια μια σειρά ποιημάτων, μερικά από τα οποία εντάχθηκαν στη συλλογή «Metamorfosi di città» (Ρώμη 2008) σε επιμέλεια της Paola Maria Minucci. Μετέφρασε επίσης όλα τα σικελικά μου ποιήματα μαζί με αρκετά άλλα από την ευρύτερη θεματική περιοχή της ιταλικής εμπειρίας μου, τα οποία ενέταξε στη συλλογή «Memoria di luna a Palermo e altre poesie» (Παλέρμο 2011). Μετέφρασε επίσης το τρίπτυχο ποίημα «Όνειρο στην Μπαλλαρό / Sogno a Ballarό» που εξεδόθη σε πλακέτα στη Λευκωσία και στο Παλέρμο το 2013.
Η τωρινή ανθολόγηση, που έχει τον τίτλο «L’ Elegeia della Memoria», που είναι ο τίτλος ενός χαρακτηριστικού ποιήματος για τον τύπο της λειτουργίας της μνήμης στην ποίησή μου, αφορά, αφενός στα χρόνια και στους τόπους των παιδικών και νεανικών αναμνήσεων και, αφετέρου, στις σύντομες, δυνατές, είτε φευγαλέες μνήμες, από την εμπειρία περιπλανήσεων σε άλλους τόπους και σε άλλες πόλεις. Έτσι το νέο βιβλίο, που αναρτάται σήμερα εδώ, διακρίνεται σε δύο μέρη.
Στο πρώτο είναι ενταγμένα τα ποιήματα που αφορούν στη Mητέρα και στην κυπριακή εμπειρία μου, από την παιδική ηλικία έως τη σημερινή εποχή που τη χαρακτηρίζει το τραύμα του διαμελισμού της πατρίδας από το 1974, ως αποτέλεσμα της τουρκικής εισβολής.
Στο δεύτερο μέρος εντάσσονται όλα τα ποιήματα που αφορούν στην ιταλική μου εμπειρία, ιδίως της Σικελίας, με πρώτο το παλαιότερο ποίημα που έγραψα στη Σικελία, το «Φεγγάρι Μνήμη στο Παλέρμο», ένα ποίημα που είχε την τύχη να μελοποιηθεί δύο φορές, αλλά και να μεταφραστεί και να δημοσιευτεί σε αρκετές γλώσσες: αγγλικά, αλβανικά, βουλγαρικά, γαλλικά, ιταλικά, ρουμανικά και ρωσικά.
Τέλος την ανάρτηση συνοδεύει ένα φωτογραφικό επίμετρο στο οποίο παρουσιάζονται εικόνες από την εμπειρία που είχα στο Παλέρμο, είτε ως μοναχικός επισκέπτης (το 1997, το 2003, το 2005, το 2013), είτε με τη συντροφιά των παιδιών του Θ.Ε.ΠΑ.Κ. όταν παρουσιάσαμε στο Παλέρμο δύο ιστορικές παραστάσεις: τον «Ερωτόκριτο» του Κορνάρου (τον Ιούνιο του 2010) και το «Νερά της Κύπρου, της Συρίας, και της Αιγύπτου» σε ποίηση του Καβάφη (τον Δεκέμβριο του 2015).
Η σημερινή της ανάρτηση έφερε στη μνήμη τη μοναδική εμπειρία που είχα να γνωρίσω τον Elio Pecora, έναν τρυφερό ποιητή που είναι ταυτόχρονα μουσικός και δεξιοτέχνης κιθαρίστας ―γι’ αυτό και βάζω σε επίμετρο στο κείμενο του “Poeti e Poesia” κάποια μνημόνια από τη γνωριμία του προικισμένου αυτού ποιητή: φωτογραφίες, αφίσες και τρία ποιήματά του τα οποία προόριζα για δημοσίευση στο « Ύλαντρον», αρ. 10, το οποίο δυστυχώς δεν βγήκε ποτέ.
Α.
Η πρώτη μας συνάντηση έγινε στη Ρώμη στην παρουσίαση της συλλλογής “Metamorfosi di città” που μνημονεύσαμε πιο πάνω. Ήταν Noέμβριος (του 2009), ο μήνας που σημάδεψε τη σχέση μου με τη Ρώμη (θυμίζω: «Νοέμβρης και βροχή κι η πόλη σκουριασμένη/ δεν φταίει η πόλη, φταίω εγώ που πάντα/ έρχομαι Νοέμβρη») και η εκδήλωση έγινε σ’ ένα από τα πιο ατμοσφαιρικά και συμπαθητικά βιβλιοπωλεία της Ρώμης, το Bibli Caffe που βρισκόταν στην περιοχή του Τrastevere (δυστυχώς έχει κλείσει εδώ και αρκετά χρόνια). Ομιλητές στην παρουσίαση του βιβλίου ήσαν οι τρεις μεταφραστές του στα ιταλικά (Paola Maria Minucci, Renata Lavagnini, Matthias Kappler), o Εlio Pecora και ο Μario Vitti, ενώ την έμπειρη ανάγνωση των ποιημάτων έκανε ο Gero Fricano. Την εκδήλωση συντόνισε ο εικοσιεξάχρονος τότε, μα ανερχόμενος ιταλός συγγραφέας Paolo di Paolo, ο οποίος δημοσίευσε ένα ωραίο κείμενο με τίτλο «La città? È sparita nella città» στη ρωμαϊκή εφημερίδα της αριστεράς “L’Unita” (15 Μαρτίου 2009).
B.
Η κορυφαία, ωστόσο, στιγμή της επικοινωνίας μου με τον Εlio Pecora ήταν η συνάντησή μας στη Ρώμη στις 4 Μαρτίου 2013, που έγινε χάρη στην έμπνευση της Paola Maria Minucci να οργανώσει μιαν ημερίδα με θέμα τη συνάντηση της ποίησης με τη μουσική: «Quando la Poesia incontra la Musica» στην οποία προσκάλεσε τρεις ποιητές, από Ιταλία, Ελλάδα και Κύπρο (Εlio Pecora, Μιχάλη Γκανά και Μιχάλη Πιερή), μαζί με τέσσερις μουσικούς (Τullio Visioli, Νίκο Ξυδάκη, Κώστα Βόμβολο και Ευαγόρα Καραγιώργη), μία ηθοποιό (την Μάνια Παπαδημητρίου) και μία τραγουδίστρια (τη Χριστίνα Πιερή). Η εκδήλωση, η οποία είχε μεγάλη επιτυχία, επαναλήφθηκε και στην Κύπρο στις 16 Σεπτεμβρίουυ 2013 με τη συμμετοχή και του μουσικοσυνθέτη Ευαγόρα Καραγιώργη, ο οποίος δε είχε μπορέσει να ταξιδέψει στη Ρώμη. Στη δεύτερη αυτή εκδήλωση δεν μπόρεσε να παραυρεθεί η Μάνια Παπαδημητρίου, το ερμηνευτικό μέρος της οποίας ανέλαβε επαξίως η Βασιλική Κυπραίου. Δυστυχώς ούτε ο Elio Pecora μπόρεσε να παραυρεθεί για λόγους υγείας, υπήρξε όμως φροντίδα ώστε να προβληθεί ένα φιλμάκι από τη συμμετοχή του στην εκδήλωση της Ρώμης.
Γ.
Το τρίτο και τελευταίο μνημόνιο αφορά στην πρώτη ελληνική παρουσίαση τριών ποιημάτων του Elio Pecora, από δύο ποιητικά του έργα:
(α) την ποιητική σύνθεση «Nove poesie per la madre» από την οποία μεταφράζονται δύο κομμάτια· και
(β) την ποιητική συλλογή «In margine», από την οποία μεταφράζεται το ποίημα «Il canto».
Η επιλογή συνιστά τιμητική διάκριση (για το διήγημα) για διάφορους λόγους.
Ο πρώτος λόγος είναι βέβαια τα πολύ βαριά ονόματα που ανθολογούνται (ανάμεσά τους οι Παπαδιαμάντης, Μητσάκης, Καρκαβίτσας, Βουτυράς, Κόντογλου, Καραγάτσης, Χατζής, Τσίρκας, Ταχτσής και αρκετοί άλλοι κορυφαίοι διηγηματογράφοι, παλαιότεροι και νεότεροι).
Ο δεύτερος λόγος είναι το γεγονός ότι στο βιβλίο αυτό ανθολογούνται μόλις δύο κύπριοι συγγραφείς (ο Λουκής Ακρίτας και ο Μιχάλης Πιερής).
Ο τρίτος και πιο σημαντικός λόγος είναι το κριτήριο με το οποίο ο Θανάσης Νιάρχος επέλεξε τα 38 διηγήματα που συγκροτούν την ανθολόγησή του. Το κριτήριο αυτό, το οποίο σαφώς προβάλλεται στον τίτλο που επέλεξε να τη στεγάσει («...Των δακρύων»), σημειώνεται και στα «Επιλογικά σχόλια» του:
«Το γεγονός ότι η υπόθεση της λογοτεχνίας και της πεζογραφίας ιδιαίτερα, είναι μια υπόθεση αισθηματική, επιβεβαιώνεται χάρις στο άσφαλτο κριτήριο που συνιστά η μνήμη καθώς, όσους τόνους πεζογραφίας κι αν έχουμε διαβάσει, δεν θυμόμαστε παρά διηγήματα που έχουν συνδεθεί με μια προσωπική μας περιπέτεια, αισθηματικής τάξεως, ή με μια περιπέτεια που μας γίνεται γνωστή τόσο μάλιστα εντυπωσιακή που θα έλεγε κανείς πως μας προετοιμάζει για να ζήσουμε κάτι αντίστοιχο». (σελ. 397)
Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η κατακλείδα του σημειώματος του Θανάση Νιάρχου:
«Η ανθολογία “...Των δακρύων”, ενώνοντας και συναθροίζοντας σε έναν τόμο φωνές που η τελείως διαφορετική καταγωγή τους υπογραμμίζει μιαν υψηλού επιπέδου συγγένεια, όσον αφορά μιαν ευαισθησία διαρκώς και αδιαλείπτως σε εγρήγορση, δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να αναδεικνύει αυτήν ακριβώς την ευαισθησία ως ανάχωμα σε μια διαρκώς καιροφυλακτούσα να μας πνίξει βαρβαρότητα». (σελ. 398)
*
Όταν πριν από 26 χρόνια δημοσιεύτηκε στο περ. «Η λέξη» (τχ. 134, Ιούλιος-Αύγουστος 1996) το διήγημα «Πέρασμα από Τεργέστη» και όταν πριν από 16 χρόνια εξεδόθη η συλλογή διηγημάτων μου στην οποία περιέχεται («Μες στο ρυθμό του φονικού», Πλανόδιον 2004), είχα την τύχη να έχω πολύ θετικές αντιδράσεις από πολύ σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων ―μεταφέρω εδώ μία που έχει δημοσιευτεί πρόσφατα (βλ. Μαίρη Μούζουρου, paideia-news, 04-11-2020 και philenews, 07-11-2020). Είναι του Ντίνου Χριστιανόπουλου, ο οποίος στις 4 Φεβρουαρίου 2004 μου έγραψε:
«Επιτέλους διάβασα το νέο σας βιβλίο. Τα πρώτα τρία διηγήματα με καταγοήτευσαν και μ’ ευχαρίστησαν. Σκέφτηκα “να κι ένας Κύπριος που ξέρει να αξιοποιεί την τραγωδία της Κύπρου”».
Το πρώτο από τα τρία πρώτα διηγήματα με τα οποία ανοίγει η συγκεκριμένη συλλογή διηγημάτων, είναι το «Πέρασμα από Τεργέστη».
Tα κείμενα των ομιλιών που έγιναν στην Αθήνα δημοσιεύτηκαν στο Δελτίο της Εταιρείας, αρ. 10α που εξεδόθη το 1988. Περιεχόµενα: σ. 7: Αίγυπτος: ο τόπος, οι πολιτικοί αγώνες, οι σύντροφοι / συνοµιλητές: Οδυσσέας Καραγιάννης, Γιάννης Κρητικός, Βασίλης Νεφελούδης, συντονιστής Κώστας Κουλουφάκος - σ. 28: Ακυβέρνητες πολιτείες: η ιστορία ενός µυθιστορήµατος / συνοµιλητές: Αλέξανδρος Κοτζιάς, Χρύσα Προκοπάκη, ∆ηµήτρης Ραυτόπουλος, συντονιστής: Παύλος Ζάννας - σ. 64: Ο Καβάφης και οι κριτικοί του / συνοµιλητές: ∆ηµήτρης ∆ασκαλόπουλος, Μανόλης Λαµπρίδης, Μιχάλης Πιερής, Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου, συντονιστής: Γ. Π. Σαββίδης.
Στη μελέτη εκτός από το υλικό που αφορά τους δώδεκα Κύπριους επιστολογράφους του Καβάφη, παρουσιάζονται και άλλα στοιχεία που αφορούν στο θέμα «Καβάφης και Κύπρος»: τεκμήρια της πρώιμης σχέσης του Τεύκρου Ανθία με την καβαφική ποίηση· στοιχεία για τους Κύπριους λογοτέχνες που απέστειλαν βιβλία τους στον Καβάφη ή είχαν μια μορφή επικοινωνίας μαζί του· σχόλια για κείμενα της κυπριακής γραμματείας που χρησιμοποίησε ο Καβάφης και διάφορα άλλα. Επίσης, στο επίμετρο ΙΙ, αναδημοσιεύονται «Δυσεύρετα κείμενα Κυπρίων για τον Καβάφη και το έργο του (1919-1935)».
H ανακοίνωση εκείνη επιδίωξε:
(α) να αμφισβητήσει την πρώιμη ιδεολογική (στην πραγματικότητα ιδεοληπτική) υποδοχή του έργου του Λεόντιου Μαχαιρά, η οποία χαρακτηρίζεται από μιαν ευκολία στο να παρουσιαστεί ότι ο Κύπριος συγγραφέας ως ανήκων «εις τους [Έλληνας τους] συνδιαλλαγέντας προς τους Φράγκους κυρίους των»·
(β) να αντικρούσει την άποψη ότι ο Μαχαιράς ήταν ένας μέτριος έως κακός αφηγητής χωρίς ύφος και ελλειπή γνώση της ελληνικής γλώσσας.
Στην ανακοίνωση υποστηρίχθηκε, αφενός, ότι ο Μαχαιράς είναι συγγραφέας με προσωπικό έντεχνο ύφος και, αφετέρου, ένας πρωτοπόρος του νεοελληνικού αφηγηματικού και, εν πολλοίς, και δραματικού λόγου. Υποστηρίχτηκε ότι η πολιτική του σκέψη είναι αρκετά προωθημένη και ότι πρόκειται για ένα στοχαστικό και διδακτικό συγγραφέα που αξίζει να του δοθεί μεγαλύτερη προσοχή από ό,τι έγινε έως τώρα.
Στα ρωσικά η ποίησή μου παρουσιάστηκε για πρώτη φορά με το βιβλίο «Μεταμορφώσεις πόλεων», το οποίο εξεδόθη το 2003 στη Μόσχα σε μετάφραση της πρόωρα χαμένης φίλης, φιλολόγου και ποιήτριας, Irina Kovaleva. Το θέμα της συλλογής «Μάνα βαθύ πηγάδι» είναι, σύμφωνα με τον πρόλογο της Lidia Ardanova, «η πατρίδα, η πηγή της ανάμνησης των παιδικών και εφηβικών χρόνων, το ενδόμυχο βάθος της ψυχής ενιαίο με τη γενέθλια γη και την ιστορική μνήμη.» Η έκδοση αυτή που έγινε στην Αγία Πετρούπολη το 2020, περιέχει κι ένα ερμηνευτικό κείμενο της Σταματίας Λαουμτζή για τη συλλογή μου «Αφήγηση» (Αθήνα 2002) από την οποία προέρχονται τα περισσότερα ποιήματα της θεματικής συλλογής «Μάνα βαθύ πηγάδι», ένα κριτικό κείμενο της Fatima Eleova κι ένα «Φωτογραφικό επίμετρο» που αφορά την εποχή των παιδικών μου χρόνων στην Εφταγώνια.
Φίλη που ζει μόνιμα στο Παρίσι και είδε την ανάρτηση στο Academia που αφορά στα ποιήματά μου που ανθολογήθηκαν στο περ. Poeti e Poesia της Ρώμης (Απρίλιος 2021), μου θύμισε ότι κάποτε της είχα στείλει μιαν άλλη ανθολόγηση ποιημάτων μου που έγινε στο Παρίσι και με προέτρεψε να την αναρτήσω κι αυτήν. Πράγματι, πρόκειται για μια σημαντική έκδοση με τίτλο Les Poètes de la Méditerranée, που κυκλοφόρησε πριν από μια δεκαετία (2010) στις εκδόσεις Gallimard, με πρόλογο του Yves Bonnefoy. Στο βιβλίο ανθολογούνται 24 χώρες οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν μεσογειακές, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Τουρκία, η Συρία, ο Λίβανος, το Ισραήλ, η Παλαιστίνη, η Αίγυπτος, η Λιβύη, η Τυνησία, η Αλγερία, το Μαρόκο, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία, κ.ά.
Η Ελλάδα, με την οποία ανοίγει η Ανθολογία, εκπροσωπείται με οκτώ ποιητές (Τίτος Πατρίκιος, Κική Δημουλά, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Μιχάλης Γκανάς, Αθηνά Παπαδάκη, Γιώργος Μαρκόπουλος, Στρατής Πασχάλης και Θανάσης Χατζόπουλος). Η Κύπρος εκπροσωπείται με δύο ποιητές, έναν Ελληνοκύπριο (Μιχάλης Πιερής) κι έναν Τουρκοκύπριο (Mehmet Yaşın).
Τα δικά μου ποιήματα είναι πέντε, ανθολόγος και μεταφραστής μου είναι ο Michel Volkovitch, που τότε δεν τον γνώριζα. Τα ποιήματα τα ανθολόγησε από συλλογή μου που εξέδωσε ο Ίκαρος (δύο), από συλλογή που εξέδωσε το περ. Πλανόδιον (δύο) και από συλλογή που εξέδωσε στη Ρώμη ο εκδοτικός οίκος Donzelli (ένα ποίημα). Αργότερα γνώρισα τον Michel Volkovitch, γίναμε φίλοι και είχαμε μια καλή συνεργασία που οδήγησε στην έκδοση της ποιητικής μου συλλογής Métamorphoses des villes (εκδόσεις Circé, Παρίσι 2012). Στη συλλογή αυτή, ανθολογούνται 93 ποιήματα από εφτά ποιητικές συλλογές μου που καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα 18 χρόνων (1991-2009).
Αναρτώντας σήμερα εδώ τη δημοσίευση των εκδόσεων Gallimard (Παρίσι 2010), θα ήθελα να σημειώσω ότι η φιλία μου με τον Michel Volkovitch μεγάλωσε και βάθυνε μέσα από την αλληλογραφία μας, αλλά και μέσα από τις λίγες, μα ουσιαστικές συναντήσεις μας.
Η πρώτη, που την αναφέρει και ο ίδιος στο επιλογικό του σημείωμα που συνοδεύει την παρισινή έκδοση των ποιημάτων μου (Circé, 2012) και το οποίο αναρτάται εδώ ( Bλ. «Επίμετρο A'»), έγινε στο γραφείο μου στην Αξιοθέα το 2011, όταν σ’ ένα ταξίδι του στην Κύπρο μ’ επισκέφτηκε και είχαμε μια συνεργασία που αφορούσε δύσκολα σημεία της μετάφρασης ποιημάτων μου στα γαλλικά. Γράφει ο ίδιος:
«όταν πας για να δουλέψεις μαζί του τα ποιήματά του στο μαγικό μέρος όπου έχει το γραφείο του, ένα υπέροχο παλιό σπίτι στο τέλος ενός μικρού δρόμου στην παλιά Λευκωσία, με τον τοίχο των τρομερών συνόρων να αποκλείει τη διάβαση στον διπλανό δρόμο, έχεις την ανησυχητική εντύπωση ότι βρίσκεσαι ταυτόχρονα στο τέλος του κόσμου και στην καρδιά του».
Η δεύτερη φορά ήταν μια συνάντηση στο Μονπελιέ στο πλαίσιο μιας διπλής εκδήλωσης. Το πρωινό της Πέμπτης, 21 Νοεμβρίου του 2013 για τον Ερωτόκριτο, που μίλησα με θέμα «Οι στίχοι των τραγουδιών του Ερωτόκριτου. Μια πρόταση για το ηρωικό μοντέλο των πρωταγωνιστών του έργου». Το απόγευμα της ίδιας μέρας ήταν αφιερωμένο στην ποίησή μου. Μίλησαν η Νάντια Στυλιανού, με θέμα «Mythos et Εros dans la poésie de Michalis Pieris», ο Michel Volkovitch με θέμα «Traduire Michalis Pieris» κι εγώ με θέμα «Το ζήτημα της βιωματικής και της υποθετικής εμπειρίας στην ποίησή μου». Ακολούθησαν αναγνώσεις ποιημάτων μου στα γαλλικά από τον Michel Volkovitch και από μένα στα ελληνικά. Η εμπειρία του Μονπελιέ αποτυπώθηκε σε δύο ποιήματα τα οποία δημοσιεύονται σε υπό έκδοση συλλογή μου στον Ίκαρο (το 2022). Τα ενσωματώνω και στη σημερινή ανάρτηση μαζί με φωτογραφίες τεσσάρων σημείων και μνημείων της πόλης που μνημονεύονται σε αυτά: η περίφημη Ιατρική Σχολή του Μονπελιέ, η αρχαιότερη ιατρική σχολή του κόσμου στην οποία φοίτησε και ο Αδαμάντιος Κοραής, ο βοτανικός Κήπος της Ιατρικής Σχολής που είναι ο παλαιότερος της Γαλλίας, ο ανδριάντας του Αδαμάντιου Κοραή και ιδίως το άγαλμα της Νίκης του Μονπελιέ που, όπως φαίνεται στις φωτογραφίες της ημέρας που έγραψα το ποίημα, εκείνο που με εντυπωσίασε και μου έδωσε την έμπνευση για τη γένεσή του, ήταν το ζωντανό φυσικό φόντο που πλαισιώνει το άγαλμα και το οποίο, σε αντίθεση προς το στατικό (νεκρό) τεχνητό φόντο του Μουσείου του Λούβρου όπου βρίσκεται φυλακισμένη η αυθεντική Νίκη, με παρέπεμψε στο φυσικό τοπίο της Σαμοθράκη (βλ. στη σημερινή ανάρτηση το «Επίμετρο Β΄»).
Η τρίτη συνάντησή μου με τον Michel Volkovitch έγινε στο Παρίσι το Σάββατο, 24 Μαΐου 2014, στο πλαίσιο του θεσμού «La nuit de la littérature» όπου είχα εκπροσωπήσει την Κύπρο. Ποιήματά μου σε γαλλική μετάφραση του Michel Volkovitch διάβασε η Ελληνίδα ηθοποιός Δήμητρα Κοντού. Bλ. στη σημερινή ανάρτηση το «Επίμετρο Γ΄».
Κυκλοφόρησε τον περασμένο Απρίλιο το 52ο τεύχος του σημαντικού λογοτεχνικού περιοδικού της Ρώμης Poeti e Poesia που διευθύνει ο διακεκριμένος σύγχρονος Ιταλός ποιητής Elio Pecora. Το περιοδικό, έτσι όπως το συνέλαβε και το σχεδίασε ο Pecora, έχει μοναδικό πεδίο ενδιαφέροντος τους Ποιητές και την Ποίηση.
Στο συγκεκριμένο τεύχος δημοσιεύονται ποιήματα οκτώ Ιταλών ποιητών και εφτά μη Ιταλών ―ανάμεσά τους δύο Έλληνες: ο ελλαδίτης Σωτήριος Παστάκας και ο κύπριος Μιχάλης Πιερής, τα ποιήματα των οποίων αναρτώνται εδώ. Η μετάφρασή τους στα ιταλικά είναι της Maria Allo (για την ποίηση του Παστάκα) και της Paola Maria Minucci (για την ποίηση του Πιερή).
Η ανάρτηση συνοδεύεται από μία φωτογραφία της εποχής που οι δύο ποιητές έκαναν παρέα στην Αθήνα. Τραβήχτηκε στο «Δίπορτο», υπόγεια ταβέρνα στην περιοχή της κεντρικής αγοράς της Αθήνας, τον Δεκέμβριο του 2003. Αναρτάται επίσης η αφίσα από την εκδήλωση για τον Παστάκα στη Λευκωσία τον Οκτώβριο του 2016, όπου μίλησαν ο Μιχάλης Πιερής και ο Κώστας Ρεούσης, καθώς και μία φωτοραφία από τη συγκεκριμένη εκδήλωση.
Αυτό δεν είναι φυσικά αφιέρωμα στον Σωτήρη Παστάκα. Απλώς η σύμπτωση της συνέρευσης των δύο ποιητών στο τελευταίο τεύχος του Poeti e Poesia, έφερε στη μνήμη δύο άλλες στιγμές συνάντησής τους στην Αθήνα και στη Λευκωσία.
H Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου έχει προτείνει από τον Νοέμβριο του 1996 έως τον Απρίλιο του 2013, είκοσι τρείς αναγορεύσεις επιτίμων διδακτόρων που καλύπτουν όλο το φάσμα των επιστημών που θεραπεύει: Αρχαιολογία, Ιστορία, Λαογραφία, Φιλοσοφία, Κλασική, Βυζαντινή και Nεοελληνική Φιλολογία, καθώς επίσης λογοτεχνία, θέατρο και κινηματογράφο. Οι επίτιμοι διδάκτορες της Σχολής είναι όλοι διακεκριμένοι επιστήμονες, λογοτέχνες και καλλιτέχνες διεθνούς κύρους. Η μόνη αναγόρευση που προτάθηκε από τη Σχολή, εγκρίθηκε τον Mάιο του 2015 από τη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου, και ορίστηκε η ημερομηνία και ο τόπος της αναγόρευσης (1η ή 2α Iουλίου 2016 στη Θεολογική Σχολή της Xάλκης), αλλά τελικώς δεν πραγματοποιήθηκε, για λόγους που δεν επιθυμώ να τους παρουσιάσω εδώ, ήταν εκείνη του Oικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
Από τους 23 επίτιμους της Σχολής, οι δώδεκα έγιναν με εισήγηση του Τμήματος Βυζαντινών και Nεοελληνικών Σπουδών, τρεις με εισήγηση του Τμήματος Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας και πέντε με εισήγηση του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Eνδιαφέρον στοιχείο για την ιστορία του θεσμού, αλλά και για την πνευματική ιστορία του Τμήματος ΒΝΕΣ, είναι το γεγονός ότι οι δώδεκα αναγορεύσεις που έγιναν με εισήγηση του Τμήματος BNEΣ, έγιναν με γραπτή εισήγηση ενός μόνο ακαδημαϊκού μέλους του Τμήματος (του γράφοντος). Να σημειώσω, ωστόσο, ότι η ιδέα για την αναγόρευση του Edmund Keeley ήταν της συναδέλφου Ίλιας Χατζηπαναγιώτη και η ιδέα για την αναγόρευση του Kώστα Γαβρά ήταν του τότε πρύτανη Κώστα Χριστοφίδη.
Aπό τους δώδεκα επίτιμους, που είχα προτείνει ο ίδιος, όχι μόνο γιατί γνώριζα το έργο τους, αλλά και επειδή είχα μια δυνατή πνευματική και φιλική σχέση μαζί τους, παρουσίασα κατά τις τελετές αναγόρευσης τούς εφτά. Tις παρουσιάσεις των υπολοίπων τις ανέθεσα, ως Kοσμήτορας της Σχολής, σε άλλους συναδέλφους: στον Παντελή Bουτουρή τον Γιώργο Φιλίππου Πιερίδη, στον Δημήτρη Aγελάτο τον Iάκωβο Kαμπανέλλη (στον Aγγελάτο ανέθεσα αργότερα και την παρουσίαση του Στυλιανού Aλεξίου), στον Παναγιώτη Aγαπητό τον Sture Linnér, στην Άννα Παναγιώτου τον Kυριάκο Xατζηιωάννου. Να σημειώσω ότι η συνάδελφος Ίλια Χατζηπαναγιώτου είχε κανει την παρουσιάση της κ. Σύλβιας Ιωάννου, η οποία εΊχε προταθεί από το Τμήμα Ιστορία-Αρχαιολογίας.Να σημειώσω επίσης, ότι η Άννα Παναγιώτου ήταν η μόνη εισηγήτρια Επίτιμου διδάκτορος του Τμήματος ΒΝΕΣ που δεν είναι μέλος του τμήματος, αλλά του Tμήματος Kλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας. Ωστόσο θεώρησα επιβεβλημένη την ανάθεση της εισήγησης σε αυτήν, αφού το κύριο αντικείμενο της επιστημονικής προσφοράς του Kυριάκου Xατζηιωάννου ήταν η αρχαία ελληνική γραμματεία και ειδικότερα η μελέτη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και της αρχαίας κυπριακής διαλέκτου. Kαι να σημειώσω, επ’ ευκαιρία, ότι στην Άννα Παναγιώτου οφείλεται και η άρτια επιμέλεια των τομιδίων όλων των αναγορεύσεων της Σχολής.
Aκολουθεί, σε χρονολογική σειρά, η ανάρτηση των επτά τομιδίων με τις αναγορεύσεις στις οποίες είχα την τιμή να είμαι ο εισηγητής των τιμωμένων: του Kώστα Mόντη (Aπρίλιος 1997), του Mario Vitti (Nοέμβριος 2000), του Mιχάλη Kακογιάννη (Nοέμβριος 2003), του Vincenzo Rotolo (Nοέμβριος 2005), του Bertrand Bouvier (Nοέμβριος 2008), του Edmund Keeley (Oκτώβριος 2010) και του Kώστα Γαβρά (Aπρίλιος 2013).
Mιχάλης Πιερής
Aξιοθέα, Aπρίλιος 2021
Αυτό παρέμεινε στο συρτάρι μου μέχρι τώρα που αποφάσισα να το ξαναπιάσω και καθώς δεν του έχω επιφέρει καμία σημαντική αλλαγή, το δημοσιοποιώ ως δείγμα μιας ποιητικής διαδρομής που είχε να κάνει με την εμπειρία των πόλεων που επισκεπτόμουν για ερευνητικούς, καλλιτεχνικούς ή και προσωπικούς λόγους. Στη Ραβένα συνδυάστηκαν πολλά διαφορετικά πράγματα. Αφενός πήγαινα για τον Μαχαιρά, αλλά έπεσα και πάνω στον τάφο του Δάντη και φυσικά επάνω στη Θεοδώρα και στην απίστευτα ζωντανή παρουσία του Βυζαντίου. Διάβασα, όπως κάνω πάντα, κάποιον καλό οδηγό, αλλά και άλλες πηγές που μου έδωσαν στοιχεία για την ίδρυση της πόλης, τις θεσσαλικές της ρίζες, το λιμάνι που έγινε προέκταση του κήπου, κ.α. Όμως εκείνο που κινητοποίησε την έμπνευσή μου, ήταν μια πεζή βόλτα στην πόλη, όπου διασταυρώθηκα με μιαν όμορφη γυναικεία μορφή που κυκλοφορούσε με ποδήλατο. Η ρωγμή στο χρόνο έγινε πιο βαθιά όταν τη συνάντησα ξανά στην αγορά να ψωνίζει φρούτα, αλλά και την άλλη μέρα που ήρθε ξανά στη μνήμη όταν πρόσεξα το πονηρό (κατ’ εμέ) λοξοκοίταγμα μιας κόρης από τη συνοδεία της Θεοδώρας. Το αισθησιακό στοιχείο που εμφιλοχωρεί ως φαντασίωση για το πού κοιτάζει η γυναικεία μορφή του διάσημου ψηφιδωτού προέρχεται πιθανόν από τα διάφορα στοιχεία που γνωρίζουμε για τον νεανικό βίο της Θεοδώρας ως καλλιτέχνιδος και ιερόδουλης.
H ομιλία ήταν εισαγωγική σε μια κατά βάση καλλιτεχνική εκδήλωση όπου παρουσιάστηκε η αναγεννησιακή ποίηση της Κύπρου (τα Κυπριακά Ερωτικά του 16ου αιώνα) από τη σκοπιά του ερωτικού βλέμματος, το περίφημο «δειν» της κυπριακής διαλέκτου. Στο πρώτο μέρος της ομιλίας σχολιάστηκε η δυναμική παρουσία του μοτίβου αυτού στα πετραρχικά ποιήματα και, δειγματοληπτικά, στην προγενέστερη και τη μεταγενέστερη δημώδη και έντεχνη διαλεκτική ποίηση της Κύπρου. Στο δεύτερο μέρος έγινε προσπάθεια να προωθηθεί το θέμα της ταύτισης του Ανώνυμου ποιητή της κυπριακής πετραρχικής ποίησης.
Η παρούσα ανάρτηση περιλαμβάνει, ως πρώτο μέρος, τη μελέτη για τον Ανώνυμο που δημοσιεύτηκε στον τόμο Μεσαιωνική Λευκωσία. Πρωτεύουσα ώσμωσης Ανατολής και Δύσης, επιμ. Δήμητρα Παπανικόλα-Μπακιρτζή (Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας, 2020). Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει το αδημοσίευτο έως στιγμής Επίμετρο το οποίο απαρτίζεται από τέσσερα Παραρτήματα.
Σήμερα, είμαι στην ευχάριστη θέση να αναρτήσω ολοκληρωμένο το βιβλίο που εξέδωσε η Renata Lavagnini, η οποία έχει μια πολύχρονη σχέση με την ποίησή μου, καθώς είχε ήδη μεταφράσει, πριν από 20 χρόνια μια σειρά ποιημάτων, μερικά από τα οποία εντάχθηκαν στη συλλογή «Metamorfosi di città» (Ρώμη 2008) σε επιμέλεια της Paola Maria Minucci. Μετέφρασε επίσης όλα τα σικελικά μου ποιήματα μαζί με αρκετά άλλα από την ευρύτερη θεματική περιοχή της ιταλικής εμπειρίας μου, τα οποία ενέταξε στη συλλογή «Memoria di luna a Palermo e altre poesie» (Παλέρμο 2011). Μετέφρασε επίσης το τρίπτυχο ποίημα «Όνειρο στην Μπαλλαρό / Sogno a Ballarό» που εξεδόθη σε πλακέτα στη Λευκωσία και στο Παλέρμο το 2013.
Η τωρινή ανθολόγηση, που έχει τον τίτλο «L’ Elegeia della Memoria», που είναι ο τίτλος ενός χαρακτηριστικού ποιήματος για τον τύπο της λειτουργίας της μνήμης στην ποίησή μου, αφορά, αφενός στα χρόνια και στους τόπους των παιδικών και νεανικών αναμνήσεων και, αφετέρου, στις σύντομες, δυνατές, είτε φευγαλέες μνήμες, από την εμπειρία περιπλανήσεων σε άλλους τόπους και σε άλλες πόλεις. Έτσι το νέο βιβλίο, που αναρτάται σήμερα εδώ, διακρίνεται σε δύο μέρη.
Στο πρώτο είναι ενταγμένα τα ποιήματα που αφορούν στη Mητέρα και στην κυπριακή εμπειρία μου, από την παιδική ηλικία έως τη σημερινή εποχή που τη χαρακτηρίζει το τραύμα του διαμελισμού της πατρίδας από το 1974, ως αποτέλεσμα της τουρκικής εισβολής.
Στο δεύτερο μέρος εντάσσονται όλα τα ποιήματα που αφορούν στην ιταλική μου εμπειρία, ιδίως της Σικελίας, με πρώτο το παλαιότερο ποίημα που έγραψα στη Σικελία, το «Φεγγάρι Μνήμη στο Παλέρμο», ένα ποίημα που είχε την τύχη να μελοποιηθεί δύο φορές, αλλά και να μεταφραστεί και να δημοσιευτεί σε αρκετές γλώσσες: αγγλικά, αλβανικά, βουλγαρικά, γαλλικά, ιταλικά, ρουμανικά και ρωσικά.
Τέλος την ανάρτηση συνοδεύει ένα φωτογραφικό επίμετρο στο οποίο παρουσιάζονται εικόνες από την εμπειρία που είχα στο Παλέρμο, είτε ως μοναχικός επισκέπτης (το 1997, το 2003, το 2005, το 2013), είτε με τη συντροφιά των παιδιών του Θ.Ε.ΠΑ.Κ. όταν παρουσιάσαμε στο Παλέρμο δύο ιστορικές παραστάσεις: τον «Ερωτόκριτο» του Κορνάρου (τον Ιούνιο του 2010) και το «Νερά της Κύπρου, της Συρίας, και της Αιγύπτου» σε ποίηση του Καβάφη (τον Δεκέμβριο του 2015).
Η σημερινή της ανάρτηση έφερε στη μνήμη τη μοναδική εμπειρία που είχα να γνωρίσω τον Elio Pecora, έναν τρυφερό ποιητή που είναι ταυτόχρονα μουσικός και δεξιοτέχνης κιθαρίστας ―γι’ αυτό και βάζω σε επίμετρο στο κείμενο του “Poeti e Poesia” κάποια μνημόνια από τη γνωριμία του προικισμένου αυτού ποιητή: φωτογραφίες, αφίσες και τρία ποιήματά του τα οποία προόριζα για δημοσίευση στο « Ύλαντρον», αρ. 10, το οποίο δυστυχώς δεν βγήκε ποτέ.
Α.
Η πρώτη μας συνάντηση έγινε στη Ρώμη στην παρουσίαση της συλλλογής “Metamorfosi di città” που μνημονεύσαμε πιο πάνω. Ήταν Noέμβριος (του 2009), ο μήνας που σημάδεψε τη σχέση μου με τη Ρώμη (θυμίζω: «Νοέμβρης και βροχή κι η πόλη σκουριασμένη/ δεν φταίει η πόλη, φταίω εγώ που πάντα/ έρχομαι Νοέμβρη») και η εκδήλωση έγινε σ’ ένα από τα πιο ατμοσφαιρικά και συμπαθητικά βιβλιοπωλεία της Ρώμης, το Bibli Caffe που βρισκόταν στην περιοχή του Τrastevere (δυστυχώς έχει κλείσει εδώ και αρκετά χρόνια). Ομιλητές στην παρουσίαση του βιβλίου ήσαν οι τρεις μεταφραστές του στα ιταλικά (Paola Maria Minucci, Renata Lavagnini, Matthias Kappler), o Εlio Pecora και ο Μario Vitti, ενώ την έμπειρη ανάγνωση των ποιημάτων έκανε ο Gero Fricano. Την εκδήλωση συντόνισε ο εικοσιεξάχρονος τότε, μα ανερχόμενος ιταλός συγγραφέας Paolo di Paolo, ο οποίος δημοσίευσε ένα ωραίο κείμενο με τίτλο «La città? È sparita nella città» στη ρωμαϊκή εφημερίδα της αριστεράς “L’Unita” (15 Μαρτίου 2009).
B.
Η κορυφαία, ωστόσο, στιγμή της επικοινωνίας μου με τον Εlio Pecora ήταν η συνάντησή μας στη Ρώμη στις 4 Μαρτίου 2013, που έγινε χάρη στην έμπνευση της Paola Maria Minucci να οργανώσει μιαν ημερίδα με θέμα τη συνάντηση της ποίησης με τη μουσική: «Quando la Poesia incontra la Musica» στην οποία προσκάλεσε τρεις ποιητές, από Ιταλία, Ελλάδα και Κύπρο (Εlio Pecora, Μιχάλη Γκανά και Μιχάλη Πιερή), μαζί με τέσσερις μουσικούς (Τullio Visioli, Νίκο Ξυδάκη, Κώστα Βόμβολο και Ευαγόρα Καραγιώργη), μία ηθοποιό (την Μάνια Παπαδημητρίου) και μία τραγουδίστρια (τη Χριστίνα Πιερή). Η εκδήλωση, η οποία είχε μεγάλη επιτυχία, επαναλήφθηκε και στην Κύπρο στις 16 Σεπτεμβρίουυ 2013 με τη συμμετοχή και του μουσικοσυνθέτη Ευαγόρα Καραγιώργη, ο οποίος δε είχε μπορέσει να ταξιδέψει στη Ρώμη. Στη δεύτερη αυτή εκδήλωση δεν μπόρεσε να παραυρεθεί η Μάνια Παπαδημητρίου, το ερμηνευτικό μέρος της οποίας ανέλαβε επαξίως η Βασιλική Κυπραίου. Δυστυχώς ούτε ο Elio Pecora μπόρεσε να παραυρεθεί για λόγους υγείας, υπήρξε όμως φροντίδα ώστε να προβληθεί ένα φιλμάκι από τη συμμετοχή του στην εκδήλωση της Ρώμης.
Γ.
Το τρίτο και τελευταίο μνημόνιο αφορά στην πρώτη ελληνική παρουσίαση τριών ποιημάτων του Elio Pecora, από δύο ποιητικά του έργα:
(α) την ποιητική σύνθεση «Nove poesie per la madre» από την οποία μεταφράζονται δύο κομμάτια· και
(β) την ποιητική συλλογή «In margine», από την οποία μεταφράζεται το ποίημα «Il canto».
Η επιλογή συνιστά τιμητική διάκριση (για το διήγημα) για διάφορους λόγους.
Ο πρώτος λόγος είναι βέβαια τα πολύ βαριά ονόματα που ανθολογούνται (ανάμεσά τους οι Παπαδιαμάντης, Μητσάκης, Καρκαβίτσας, Βουτυράς, Κόντογλου, Καραγάτσης, Χατζής, Τσίρκας, Ταχτσής και αρκετοί άλλοι κορυφαίοι διηγηματογράφοι, παλαιότεροι και νεότεροι).
Ο δεύτερος λόγος είναι το γεγονός ότι στο βιβλίο αυτό ανθολογούνται μόλις δύο κύπριοι συγγραφείς (ο Λουκής Ακρίτας και ο Μιχάλης Πιερής).
Ο τρίτος και πιο σημαντικός λόγος είναι το κριτήριο με το οποίο ο Θανάσης Νιάρχος επέλεξε τα 38 διηγήματα που συγκροτούν την ανθολόγησή του. Το κριτήριο αυτό, το οποίο σαφώς προβάλλεται στον τίτλο που επέλεξε να τη στεγάσει («...Των δακρύων»), σημειώνεται και στα «Επιλογικά σχόλια» του:
«Το γεγονός ότι η υπόθεση της λογοτεχνίας και της πεζογραφίας ιδιαίτερα, είναι μια υπόθεση αισθηματική, επιβεβαιώνεται χάρις στο άσφαλτο κριτήριο που συνιστά η μνήμη καθώς, όσους τόνους πεζογραφίας κι αν έχουμε διαβάσει, δεν θυμόμαστε παρά διηγήματα που έχουν συνδεθεί με μια προσωπική μας περιπέτεια, αισθηματικής τάξεως, ή με μια περιπέτεια που μας γίνεται γνωστή τόσο μάλιστα εντυπωσιακή που θα έλεγε κανείς πως μας προετοιμάζει για να ζήσουμε κάτι αντίστοιχο». (σελ. 397)
Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η κατακλείδα του σημειώματος του Θανάση Νιάρχου:
«Η ανθολογία “...Των δακρύων”, ενώνοντας και συναθροίζοντας σε έναν τόμο φωνές που η τελείως διαφορετική καταγωγή τους υπογραμμίζει μιαν υψηλού επιπέδου συγγένεια, όσον αφορά μιαν ευαισθησία διαρκώς και αδιαλείπτως σε εγρήγορση, δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να αναδεικνύει αυτήν ακριβώς την ευαισθησία ως ανάχωμα σε μια διαρκώς καιροφυλακτούσα να μας πνίξει βαρβαρότητα». (σελ. 398)
*
Όταν πριν από 26 χρόνια δημοσιεύτηκε στο περ. «Η λέξη» (τχ. 134, Ιούλιος-Αύγουστος 1996) το διήγημα «Πέρασμα από Τεργέστη» και όταν πριν από 16 χρόνια εξεδόθη η συλλογή διηγημάτων μου στην οποία περιέχεται («Μες στο ρυθμό του φονικού», Πλανόδιον 2004), είχα την τύχη να έχω πολύ θετικές αντιδράσεις από πολύ σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων ―μεταφέρω εδώ μία που έχει δημοσιευτεί πρόσφατα (βλ. Μαίρη Μούζουρου, paideia-news, 04-11-2020 και philenews, 07-11-2020). Είναι του Ντίνου Χριστιανόπουλου, ο οποίος στις 4 Φεβρουαρίου 2004 μου έγραψε:
«Επιτέλους διάβασα το νέο σας βιβλίο. Τα πρώτα τρία διηγήματα με καταγοήτευσαν και μ’ ευχαρίστησαν. Σκέφτηκα “να κι ένας Κύπριος που ξέρει να αξιοποιεί την τραγωδία της Κύπρου”».
Το πρώτο από τα τρία πρώτα διηγήματα με τα οποία ανοίγει η συγκεκριμένη συλλογή διηγημάτων, είναι το «Πέρασμα από Τεργέστη».
Tα κείμενα των ομιλιών που έγιναν στην Αθήνα δημοσιεύτηκαν στο Δελτίο της Εταιρείας, αρ. 10α που εξεδόθη το 1988. Περιεχόµενα: σ. 7: Αίγυπτος: ο τόπος, οι πολιτικοί αγώνες, οι σύντροφοι / συνοµιλητές: Οδυσσέας Καραγιάννης, Γιάννης Κρητικός, Βασίλης Νεφελούδης, συντονιστής Κώστας Κουλουφάκος - σ. 28: Ακυβέρνητες πολιτείες: η ιστορία ενός µυθιστορήµατος / συνοµιλητές: Αλέξανδρος Κοτζιάς, Χρύσα Προκοπάκη, ∆ηµήτρης Ραυτόπουλος, συντονιστής: Παύλος Ζάννας - σ. 64: Ο Καβάφης και οι κριτικοί του / συνοµιλητές: ∆ηµήτρης ∆ασκαλόπουλος, Μανόλης Λαµπρίδης, Μιχάλης Πιερής, Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου, συντονιστής: Γ. Π. Σαββίδης.
Στη μελέτη εκτός από το υλικό που αφορά τους δώδεκα Κύπριους επιστολογράφους του Καβάφη, παρουσιάζονται και άλλα στοιχεία που αφορούν στο θέμα «Καβάφης και Κύπρος»: τεκμήρια της πρώιμης σχέσης του Τεύκρου Ανθία με την καβαφική ποίηση· στοιχεία για τους Κύπριους λογοτέχνες που απέστειλαν βιβλία τους στον Καβάφη ή είχαν μια μορφή επικοινωνίας μαζί του· σχόλια για κείμενα της κυπριακής γραμματείας που χρησιμοποίησε ο Καβάφης και διάφορα άλλα. Επίσης, στο επίμετρο ΙΙ, αναδημοσιεύονται «Δυσεύρετα κείμενα Κυπρίων για τον Καβάφη και το έργο του (1919-1935)».
H ανακοίνωση εκείνη επιδίωξε:
(α) να αμφισβητήσει την πρώιμη ιδεολογική (στην πραγματικότητα ιδεοληπτική) υποδοχή του έργου του Λεόντιου Μαχαιρά, η οποία χαρακτηρίζεται από μιαν ευκολία στο να παρουσιαστεί ότι ο Κύπριος συγγραφέας ως ανήκων «εις τους [Έλληνας τους] συνδιαλλαγέντας προς τους Φράγκους κυρίους των»·
(β) να αντικρούσει την άποψη ότι ο Μαχαιράς ήταν ένας μέτριος έως κακός αφηγητής χωρίς ύφος και ελλειπή γνώση της ελληνικής γλώσσας.
Στην ανακοίνωση υποστηρίχθηκε, αφενός, ότι ο Μαχαιράς είναι συγγραφέας με προσωπικό έντεχνο ύφος και, αφετέρου, ένας πρωτοπόρος του νεοελληνικού αφηγηματικού και, εν πολλοίς, και δραματικού λόγου. Υποστηρίχτηκε ότι η πολιτική του σκέψη είναι αρκετά προωθημένη και ότι πρόκειται για ένα στοχαστικό και διδακτικό συγγραφέα που αξίζει να του δοθεί μεγαλύτερη προσοχή από ό,τι έγινε έως τώρα.
Στα ρωσικά η ποίησή μου παρουσιάστηκε για πρώτη φορά με το βιβλίο «Μεταμορφώσεις πόλεων», το οποίο εξεδόθη το 2003 στη Μόσχα σε μετάφραση της πρόωρα χαμένης φίλης, φιλολόγου και ποιήτριας, Irina Kovaleva. Το θέμα της συλλογής «Μάνα βαθύ πηγάδι» είναι, σύμφωνα με τον πρόλογο της Lidia Ardanova, «η πατρίδα, η πηγή της ανάμνησης των παιδικών και εφηβικών χρόνων, το ενδόμυχο βάθος της ψυχής ενιαίο με τη γενέθλια γη και την ιστορική μνήμη.» Η έκδοση αυτή που έγινε στην Αγία Πετρούπολη το 2020, περιέχει κι ένα ερμηνευτικό κείμενο της Σταματίας Λαουμτζή για τη συλλογή μου «Αφήγηση» (Αθήνα 2002) από την οποία προέρχονται τα περισσότερα ποιήματα της θεματικής συλλογής «Μάνα βαθύ πηγάδι», ένα κριτικό κείμενο της Fatima Eleova κι ένα «Φωτογραφικό επίμετρο» που αφορά την εποχή των παιδικών μου χρόνων στην Εφταγώνια.
Πρόκειται για ομιλία που έγινε στις 28 Σεπτεμβρίου 2020, στο πλαίσιο τιμητικού αφιερώματος που έκανε η Αξιοθέα στον Πασιαρδή, με την ευκαιρία της έκδοσης της ποιητικής του συλλογής Τα Τετράστιχα (Κύπρος 2020).
Η ομιλία είχε συνδυαστεί μ’ ένα καλλιτεχνικό μέρος, με απαγγελίες μιας θεματικής ανθολόγησης των Τετραστίχων από τη Μύρια Χατζηματθαίου και τον Σταύρο Αροδίτη και συναυλία με τα μελοποιημένα ποιήματα του Πασιαρδή από τους Αχιλλέα Λυμπουρίδη, Μιχάλη Βιολάρη, Γιώργο Κοτσώνη, Κωστή Κωστέα, Μιχάλη Χριστοδουλίδη, Νίκο Παπάζογλου, Γιώργο Καλογήρου και Ευαγόρα Καραγιώργη. Η ενορχήστρωση, η διδασκαλία και η διεύθυνση ήταν του Ευαγόρα Καραγιώργη και οι ερμηνείες των Μιχάλη Τερλικκά, Αλέξη Αναστασίου, Παυλίνας Κωνσταντοπούλου, Χριστίνας Πιερή, Γρηγόρη Παπαγρηγορίου, Μαρίας Χριστουδούλου και Νατάσας Καυκαλιά.
Διατήρησα την ομιλία όπως διαβάστηκε εκείνο το βράδυ, με τα στοιχεία προφορικότητας που συνειδητά περιείχε.
Όπως υποδηλώνει ο υπότιτλος του κειμένου («… και η σκοτεινή πλευρά της περιπέτειας ενός αρχείου»), είχα αρχικά την πρόθεση να εξαντλήσω το θέμα μέσα σ’ ένα ενιαίο άρθρο. Στην πορεία όμως και, καθώς το σημειώνω στο υστερόγραφο, «ένιωσα ότι δεν μπορώ να βάλω δίπλα σε όσα έγραψα για τον Νίκο Κουρούσιη, την τέχνη του και την καλλιτεχνική προσφορά του στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, τα όσα αφορούν στην τύχη του Αρχείου Γιαννίδη μετά τη δωρεά της αγαπητής φίλης Έλενας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου». Αυτό, καθώς το γράφω και στην κατακλείδα εκείνου του κειμένου, «θα γίνει στο προσεχές μέλλον». Αφήνοντας τώρα την άνοστη κουβέντα για την “κακή” τύχη του Αρχείου Γιαννίδη, και επιστρέφοντας στην ομορφιά της δημιουργικής πορεία ενός μεγάλου καλλιτέχνη που η μνήμη φρόντισε να τη διαφυλάξει ακέραια, σημειώνω ότι για να μπορέσει το Πανεπιστήμιο
να ξεπληρώσει κάτι από αυτά που χρωστά στον Νίκο Κουρούσιη, πρέπει να του κάνει ένα καλό αφιέρωμα στο επίπεδο που του αξίζει. Ως ένα γνήσιο καλλιτέχνη, και ειδικότερα ως ζωγράφο, γλύπτη, σκηνογράφο, φωτογράφο, αλλά και ως συνειδητό ενεργό πολίτη. Η Αξιοθέα, που είχε μεριμνήσει να κάνει ένα δυνατό αφιέρωμα στον Εύη Γαβριηλίδη το 2007 είναι σίγουρα ο αρμόζων χώρος για να οργανώσει και να φιλοξενήσει ένα τέτοιο αφιέρωμα.
*
Το αναρτώμενο σήμερα κείμενο, φέρει το ειδολογικό σχόλιο «Ωσάν χρονογράφημα…», για να τονίσει τον αφηγηματικό χαρακτήρα του και τη χρονολογική ακολουθία των θεματικών κύκλων που το ορίζουν και οι οποίοι θα μπορούσαν κάπως αδρομερώς να περιγραφούν ως εξής:
(α) κύκλος που αφορά στα σχέδια και τα κοσμήματα με τα οποία ο Κουρούσιης φρόντισε τα εξώφυλλα αρκετών ποιητικών συλλογών μου·
(β) η συμβολή του (μαζί με τον Εύη Γαβριηλίδη) στη μετατροπή της Αξιοθέας σ’ ένα λειτουργικό θεατρικό χώρο και η βοήθειά του στο στήσιμο των πρώτων παραστάσεων του Θ.Ε.ΠΑ.Κ. (ιδιαίτερα του "Χρονικού της Κύπρου" του Μαχαιρά
και της "Λυσιστράτης" του Μόντη)·
(γ) η καλλιτεχνική συμβολή του με μία σειρά από δημιουργικές δράσεις που αφορούσαν το Πανεπιστήμιο Κύπρου (η πλατεία Γ. Π. Σαββίδη στην Αγία Νάπα, ο τόμος των πρακτικών του συνεδρίου Σεφέρη στις αθηναϊκές εκδόσεις «Πατάκη», το μνημείο ενθύμησης του περάσματος των πρώτων αποφοίτων του Πανεπιστημίου Κύπρου, ο σχεδιασμός της τηβέννου και της πόρπης του
Πανεπιστημίου Κύπρου·
(δ) η δημιουργική παρουσία του στις επαφές με τον Κώστα Μόντη κατά το διάστημα της ετοιμασίας της κυπριακής Λυσιστράτης·
(ε) η αισθαντική αποτύπωση της παλιάς Λευκωσίας και των ανθρώπων της που τους προφτάσαμε να κινούνται ωσάν φαντάσματα που στοιχειώνουν την πόλη –σε αντιδιαστολή με κάποιους άλλους «λαθραίους» περιπατητές που την αντιμετωπίζουν σαν τουριστική ατραξιόν και σαν σουβενίρ made in China·
και τέλος, η εμπειρία της γενέτειράς μου Εφταγώνιας από την οποία προέκυψε το πιο δυνατό κατά την κρίση μου ποίημα της συλλογής Σ’ όνειρο η πατρίδα, το «Γυρισμός Ξενιτεμένου», το οποίο συνομιλεί με την εικαστική σειρά «Οδύσσεια» του Νίκου Κουρούσιη.