Papers by پژوهشنامه فرهنگ و زبان‌های باستانی
حامد خرازیان - فرزانه گشتاسب - یحیی مدرسی
هدف این پژوهش بررسی دگرگونی‌های واجی خوشه‌های همخوانی آغازی در روند تحول صورت‌های بازسازی‌شدة ایر... more هدف این پژوهش بررسی دگرگونی‌های واجی خوشه‌های همخوانی آغازی در روند تحول صورت‌های بازسازی‌شدة ایرانی باستان، و در مواردی صورت‌های فارسی باستان یا اوستایی، است. در این پژوهش دگرگونی‌های واجی منجر به تعدیل این خوشه‌ها در روند اشتقاقِ 398 مشتق فارسی نو که صورت باستانیِ آنها واجد خوشة همخوانی آغازی است، در دو بخش خوشه‌های دوهمخوانی و خوشه‌های سه‌همخوانی، بررسی شده است. مهمترین نتایج پژوهش بدین شرحند: الف. تقسیم‌بندی دقیق دگرگونی‌های واجی با بذل توجه به دگرگونی‌های صوتی همخوان‌ها و ارائة فهرستی از 6 دستة اصلی دگرگونی‌های واجی خوشه‌های دوهمخوانی (با 15 تنوع) و 3 دستة اصلی دگرگونی‌های واجی خوشه‌های سه‌همخوانی (با 6 تنوع)؛ ب. در 35 خوشة دوهمخوانی آغازی، فعال‌ترین دگرگونی‌های واجی به‌ترتیب درج واکة میان‌هشت، حذف همخوان دوم و تحول همخوان اول، و حذف همخوان اول بوده‌اند. ج. در 4 خوشة سه‌همخوانی آغازی، فعال‌ترین دگرگونی‌های واجی به‌ترتیب حذف همخوان اول و سوم، و حذف همخوان اول و درج واکة میان‌هشت بوده‌اند.
ندا اخوان اقدم
شاهنامة فردوسی یکی از مهمترین و ماندگارترین آثار حماسی ایران و جهان است و این ارزش و اعتبار آن ت... more شاهنامة فردوسی یکی از مهمترین و ماندگارترین آثار حماسی ایران و جهان است و این ارزش و اعتبار آن تنها نتیجة آرایش صحنه‌ها و ارائة تصویر مناسب با موضوع و صور حسی خیال نیست، بلکه گزینش کلمات و ترکیبات به کار رفته در جملات در ماندگاری این اثر به عنوان یکی از شاهکارهای ادبی جهان نقش به‌سزایی بازی کرده است. از اینرو طرح این پرسش که اساساً «سخن» و کلام در دیدگاه او چه جایگاه و معنایی داشته بی‌سبب نیست.
این جستار در نظر دارد تا معنای واژة «سخن» را در شاهنامة فردوسی مورد بررسی قرار دهد. به نظر میرسد که فردوسی در معناهای مختلفی از واژة «سخن» استفاده کرده است و این خود نشان از اهمیت و جایگاه کلام و «سخن» نزد فردوسی دارد. اما این پرسش مطرح است که آیا برخی از این معناها با مفاهیم همین واژه در متون پهلوی مطابقت دارند یا خیر. به همین منظور علاوه بر بررسی معنای «سخن» در شاهنامه به بررسی معناهای در نظر گرفته شده برای این واژه در متون فارسی میانة زردشتی نیز پرداخته خواهد شد. از سوی دیگر به سبب اهمیتی که کلام و «سخن» در اندیشة فردوسی دارد ردپای این اهمیت در اندیشة ایران باستان نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این مقاله برای رسیدن به اهداف خود از روش توصیفی و تحلیل تطبیقی بهره خواهد برد و تلاش دارد تا با رویکرد معنی‌شناسی، معناهای گوناگونی را که برای واژة «سخن» در شاهنامه و متون پهلوی در نظر گرفته شده است مورد بررسی قرار دهد.
سورنا فیروزی - زهره جوزی - محمدامین سعادت مهر
زمانی که شَمشی-ادد پنجم، شاه قدرتمند آشور و جانشین شلمانسر سوم از پسِ طغیان برادر خود برآمد، جهان... more زمانی که شَمشی-ادد پنجم، شاه قدرتمند آشور و جانشین شلمانسر سوم از پسِ طغیان برادر خود برآمد، جهانی از مردمان و سکونت‌گاه‌های شرقی تازه‌ای پیش روی او و سپاهش ظهور کرد. از میان این مردمان، مادی‌ها و شهر شاهانه آنها، سَگبیتَ، یکی از جالب‌ترین سرنوشت‌های رزمی در تاریخ غرب فلات ایران را رقم زده‌اند. شاه آشور با پیروزی بر این شهر، توانست بر قلمروی بزرگی دست یابد و بدین روی، پس از پدر خود، پایه‌گذار عصر تاراج مردمان مادی در دو سده آینده گردد. این که بر سر شهر شاهانه و متعلق به سده نهم پیش از میلاد سَگبیتَ چه آمد و آیا ارتباطی میان آن و اکباتانا در متون یونانی و هَگمَتانَ یا هگمتانه در کتیبه داریوش اول در بیستون برقرار است یا خیر، هدفی است که این پژوهش در پی آن است. همچنین رابطه میان محتوای تاریخی و اساطیری متون مرتبط با پیدایی این شهر، موضوعی است که این پژوهش به آن پرداخته است. مقاله پیش رو نشان میدهد که گرچه از منظر جغرافیایی، میان سَگبیتَ و بیت-ساگبات با هگمتانَ، مشابهتی وجود ندارد، اما نام و یاد آن دو و نیز نزدیکی حدود جغرافیایی آن، پدیدارگر هگمتانَ یا اکباتانا در سده بعدی شد.
رضا ابراهیم زاده حقیقی فارس - زهره زرشناس - آمنه ظاهری عبدوند
این پژوهش دربارة بررسی دو موضوع مهم از اقدامات «یوحنای دیلمی»، قدیس سریانی، است که در اواخر قرن ه... more این پژوهش دربارة بررسی دو موضوع مهم از اقدامات «یوحنای دیلمی»، قدیس سریانی، است که در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم میلادی و بعد از استیلای اعراب و در زمان «عبدالملک بن مروان» حاکم اموی در ایران زندگی می‌کرده است. این دو موضوع، یکی ارتباط راهبان مسیحی از جمله وی با حاکمان و اشراف زادگان و دیگری انتخاب زبان پارسی به عنوان زبان صومعه در ناحیه « ارجان پارس» بود که به نظر می رسد هر دو با پیشینة دینی، فرهنگی و زبانی ایرانیان مرتبط بودند و با وجود مخالفت ها حتی از سوی برخی سر‌اسقفان و راهبان سریانی‌زبان کلیسای سریانی شرقی که ذهنیت نامناسب دربارة پیشینة ایرانیان قبل از اسلام داشتند توسط یوحنای دیلمی در آن برهة زمانی سرزمین ایران انجام شدند. با توجه به بررسی های به عمل آمده، به نظر می رسد که این دو موضوعِ قابل تاُمل نه تنها موجبات گسترش دین مسیحی را در بین ایرانیان آن خّطه در آن زمان فراهم نمودند، بلکه مقاومت پارسی‌زبانان باعث شد تا زبان پارسی جایگزین زیانی غیر ایرانی در دعا و مناجات صومعة پارسی‌زبانان گردد و بدین‌گونه زبان پارسی ضمن یافتن جایگاهی در آیین مسیحیت ایرانی، به موجودیت خود نیز ادامه داد.
نادیا حاجی پور
مادیان هزار دادستان یا مجموعه هزار داوری، متنی به خط و زبان پهلوی متعلق به دورۀ پایانی سلسلۀ ساسا... more مادیان هزار دادستان یا مجموعه هزار داوری، متنی به خط و زبان پهلوی متعلق به دورۀ پایانی سلسلۀ ساسانیان است. محتوای این متن منحصرا حقوقی است بدون آنکه به موضوعات دینی اشاره کند. قوانین مطرح در این متن بیشتر مدنی است و به ندرت به حقوق جزایی اشاره میکند. مسائلی مانند شراکت، ازدواج، طلاق، پرداخت بدهی، ضمانت، ارث، اجاره، فرزندخواندگی و ... در این متن مطرح شده است. عدالت ترمیمی با تاکید بر ترمیم و جبران خسارت‌های بزه‌دیده و مسئول کردن بزهکار در برابر جرمی که مرتکب شده، می‌کوشد آشتی بین گروه‌ها و در نهایت در جامعه برقرار کند. برای رسیدن به این مهم، عناصری چون داوطلبانه بودن، اظهار حقیقت، رودررویی، توافق، حمایت و غیر علنی بودن مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. هدف این مقاله بررسی عناصر ترمیمی در متن مادیان هزار دادستان است و می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که آیا عناصر ترمیمی نام برده شده در این متن حقوقی دیده میشود و آیا قابل بررسی است؟ بررسی‌ها، شواهدی از وجود این عناصر را ثابت میکند که به چند مورد آن اشاره میشود: در عنصر داوطلبانه بودن، فرد مرگ‌ارزان، هر گاه به‌صورت داوطلبانه خود را تسلیم می‌کرد، این اقدام او موجب می‌شد، مجازات مرگ از وی برداشته شود. در اظهار حقیقت، هر گاه فردی از تناقض‌گویی به راست‌گویی متمایل می‌شد، محکوم نمی-شد زیرا بررسی در مسیر درست خود که رفع آسیب بود، قرار می‌گرفت. در رودروریی، کاربرد ضمایر «من» و «تو» در متن مادیان، نشان میدهد دو طرف رودرروی یکدیگر قرار می‌گرفتند و با هم گفتگو می‌کردند.
زهره برادران
مناسک ها و آیین ها همواره نقش مهمی در حوزه عملی دین داشته اند که در مورد دین زرتشتی نیزصادق است .... more مناسک ها و آیین ها همواره نقش مهمی در حوزه عملی دین داشته اند که در مورد دین زرتشتی نیزصادق است . متون اوستا را بر مبنای کاربرد آیینی که دارند میتوان به دو دسته تقسیم کرد متونی که در مراسم آیینی توسط موبدان ودرداخل آدریان قرائت می شود مانند یسنا ویسپرد و وندیداد و دسته دوم متون اوستا مانند یشتها وخرده اوستا است که شامل دعاها و سرودهایی است که می توانددربیرون از آدریان و توسط دیگر افراد جامعه نیز قرائت شود. متونی که نقش آیینی داشته اگر چه شکل کهن آن بر اساس دست نویس ها تغییر یافته وبه شکل ساده تردر آمده اما باقی مانده و از بین نرفته است. یکی از مراسمها یی که کهن ترین شالوده مراسم آیینی عبادی زرتشتی را تشکیل می دهد مراسم یزشن خوانی یا یسنا خوانی است . منبع اصلی ما برای مراسم یسنا خوانی دست نویس های اوستا است که درطول تاریخ بوسیله موبدان نوشته و یا گردآوری شده است که این دست نویس ها در حکم ابزارکار برای موبدان در هنگام برگزاری مراسم یسنا خوانی بوده و یکی از بهترین منابعی هستند که از طریق آنها می توان شکل کهن یسناخوانی وروند تاریخی وتحولات آن را دنبال کرد. هدف ازاین مقاله معرفی دست نویس کرمان است که دست نویس آیینی است وبرای خواندن در مراسم یزشن به کار می رفته است و متعلق به مجموعه خانوادگی موبد رشید رستمی است که در موزه زرتشتیان در آدریان کرمان نگهداری می شود.
زینب حسینی - نازنین درویشی
بررسی اندرزنامه‌های پهلوی، به ما نشان میدهد که دوستی پیش از آنکه به عنوان یک مفهوم اجتماعی مطرح ... more بررسی اندرزنامه‌های پهلوی، به ما نشان میدهد که دوستی پیش از آنکه به عنوان یک مفهوم اجتماعی مطرح شود، یک صفت فردی است. به این معنا هر فردی نخست باید با بهرهگیری از تعالیم نیک، به خویِ «بهدوستی» متصف شود و سپس در راه دوستی و اندوختن دوست نیک بکوشد. فهم درست دوستی و شناخت دوستان نیک، یکی از مفاهیم بنیادی اندرزنامه‌های ساسانی است که نقش مهمی در درک صحیح اندیشههای ایشان ایفا میکند. ازاینرو پژوهش حاضر می‌کوشد پاسخ روشنی به این پرسش دهد که؛ دوستی چه جایگاهی در اندرزنامه‌های ساسانی دارد و این اندیشه چگونه سامان مییابد؟ یافتههای این پژوهش (که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است)، بیانگر آن است که اندرزهای پهلوی، در هر دو گونۀ دینی و تجربی تأکید بسیار بر دوستی دارد. تعالیم اندرزنامه‌های دینی، با هدف رستگاری روان، بر دوستاری روان و زیستن به دلخواه او استوار است. همچنین اندرزهای تجربیـعملی، در پرتو رسیدن به رستگاری و سلامت روان، بر روابط دوستانۀ مردمان و نیکزیستی در سایۀ بهدوستی تأکید میورزد. اندرزهای دوستمحورِ پهلوی بیانگر اندیشهای است که در نظر دارد به یاری دوستی، دیوان را نابود کند و با برقراری امنیت و آرامش، آفرینش و پرورش مردمان نیک را استمرار بخشد. از این رو جانمایۀ اندیشۀ دوستی، «مردمدوستی» است که از آن به قانونِ اورمزد تعبیر شده است. در این راه (که پسند دیوان نیست)، همواره هشدارهایی نسبت به دوری از دوستنمایان فریفتار ارائه میشود و برای شناخت دوست نیک از شریر خوددوست، از نقش نیکان و همپرسگی با ایشان سخن میرود.
سمیه حمیدی
پژوهش حاضر به کارنامه مطالعات ایرانشناسی انجمن آسیایی پاریس با تکیه بر ارگان رسمی آن، نشریه آسیای... more پژوهش حاضر به کارنامه مطالعات ایرانشناسی انجمن آسیایی پاریس با تکیه بر ارگان رسمی آن، نشریه آسیایی، می‌پردازد. از آنجا که از ابتدا، مقالات متعددی مرتبط با تاریخ و فرهنگ ایران در این نشریه وجود دارد، با توجه به داده‌های استخراج شده از نشریه در صد سال نخست فعالیت انجمن، با تحلیل کمی و کیفی و بررسی مقالات و مطالعات ایرانشناسی موجود در آن، میتوان جایگاه ایران را از همان ابتدا در مطالعات شرق-شناسی انجمن مشخص کرد و رویکردهای ادوار مختلف در نسبت با موضوعات مختلف ایرانشناسی و جایگاه مختلف مکاتب علمی به ویژه فیلولوژی و زبان‌های باستانی را ملاحظه نمود و تاثیر و تاثرات و ارتباطات علمی و فرهنگی میان ایرانیان و ایران‌شناسان مطرح فرانسوی را مشاهده کرد. در ذیل این مطالعات، آگاهی‌های دیگری همچون انگیزه‌ها، دغدغه‌ها و اهداف حامیان و اولویت‌های پژوهشی و ماموریت‌های تعریف شده انجمن نیز بدست آمده که در نهایت با بررسی تمامی این موارد ملاحظه میشود که رویکرد اصلی انجمن در قبال ایران بیشتر حول محور فرهنگ و توجه به تاریخ بوده‌است و شرق‌شناسان انجمن ضمن تعهد نسبت به کشور خود، عملکردشان همواره رنگ و بو و جهت علمی داشته‌است و ارتباطاتشان با ایرانیان همواره دوستانه و توام با احترام بوده‌است. نتیجه حاضر، فارغ از برداشت‌ها و نظرات شرق‌شناسان اروپایی به ویژه فرانسوی بوده و صرفا مرتبط با انجمن آسیایی و ایرانش‌شناسان انجمن است.
حسین محمدی - سهم الدین خزایی
در دنیای امروز رسانه نقش بسیار گسترده ای در انتقال پیام و ارتباطات اجتماعی دارد.بررسی ها در ایران... more در دنیای امروز رسانه نقش بسیار گسترده ای در انتقال پیام و ارتباطات اجتماعی دارد.بررسی ها در ایران باستان نشان می هد که انتقال پیامها از طریق انسان،پرندگان،نمادها و نشانه ها(آتش،مناره،نقاره،حجاری و..) انجام می شده است. در حکومتهای ایران باستان به علت درگیری مداوم با بیگانگان به ویژه درگیریهای اشکانیان و ساسانیان با رومیان دستگاه جاسوسی و اطلاعاتی نقش مؤثرتری داشته است. ولی در مجموع دستگاه خبر گیری و خبر رسانی در اوایل حکومت حکومت هخامنشیان نسبت به سلسله های اشکانی و ساسانی گسترده تر و سامان یافته تر بوده است و پایه ای برای سلسله های بعدی شده است. حال سوال این است که آیا درایران باستان رسانه اهمیت داشته است.در انتقال ودریافت پیام از چه رسانه هایی استفاده می کردند، آیا در این انتقال پیام، سیر تحولی وجوداشته، در کدام سلسله های ایران باستان خبر رسانی و خبر گیری متنوع تر بوده است؟ نتیجۀ پژوهش نشان می دهد خبر رسانی و خبر گیری مهم بوده است چرا که از این طریق به اعمال قدرت پادشاه،جلوگیری از شورشها،نظارت بر رفتار ایالت های تابعه و مقابله با هجوم دشمنان کمک های شایانی می شده است.
برای انجام کار از منابع موجود در کتابخانه‌ها استفاده شده است، و روش شناسی پژوهش ماهیتی روایتی- نقلی دارد.
میلاد جهانگیرفر - ایرج داداشی - سعید سیداحمدی زاویه
این پژوهش به بررسی «نفرین» در کتیبه‌های شاهی ایلامی، در ارتباط با حفاظت از «نام» و یک موقعیت سیاس... more این پژوهش به بررسی «نفرین» در کتیبه‌های شاهی ایلامی، در ارتباط با حفاظت از «نام» و یک موقعیت سیاسی ویژه، می‌پردازد. به‌طور کلی نفرین‌ها شرطی را مطرح می‌کنند که در صورت نادیده گرفته شدن، به فعلیت درآمده و از عاملی انسانی یا عمدتاً غیرانسانی می‌خواهند تا فرد خطاکار را مجازات کند. بررسی نمونه‌های موجود در کتیبه‌های مورد نظر این مسئله را روشن میکند که «نفرین»، ابزاری با کارکردی دوگانه، نخست به منظور حفظ «نام» پادشاه و شهبانو به کار می‌رفت. «نام» در حوزۀ معنایی وسیع خود «فرزند» و «ادامۀ نسل» را نیز شامل می‌شد. در واقع، این پژوهش نشان میدهد که پادشاه چگونه در قالب «نفرین» از خدایان می‌خواهد تا افزون بر نام خود، نسل شاهی را نیز از گزند حفظ کنند. کاربرد دیگر آن است که در شرایط بغرنج سیاسی، نمونۀ ویژه‌ای از نفرین مورد استفاده قرار گرفته است تا موقعیت شاه را همچنان پابرجا نشان دهد. از آنجا که تا کنون کمتر به مسئلۀ نفرین در کتیبه‌های شاهی ایلامی پرداخته شده، این مطالعه گامی است به سوی پر کردن جای خالی چنین پژوهشی در حوزۀ ایرانشناسی. این پژوهش، با رویکرد زبانی-تاریخی، به صورت کتابخانهای و بر اساس مجموعه کتیبه‌های شاهی منتشرشده، انجام شده است.
مرضیه برزوئیان - محمدرضا خاکی
آیین‌های سوگواری از کهن‌ترین آیین‌های تاریخ است. نگاهی به تاریخ و خاستگاه این آیین‌ها نشان می دهد... more آیین‌های سوگواری از کهن‌ترین آیین‌های تاریخ است. نگاهی به تاریخ و خاستگاه این آیین‌ها نشان می دهد آیین‌های سوگواری عمومی و رسمیت‌یافته، در بیشتر نقاط جهان عصر باستان از منشاء اسطوره‌های زایش و رستخیز مایه گرفته و قرنها ادامه داشته-اند. آنچه بررسی تاریخی این آیین‌ها را در ایران قابل توجه می‌سازد، بقا و تداوم این آیین‌ها در ایران تا به امروز است. مهمترین و مستندترین آیین سوگواری در ایران پیش از تاریخ، «سوگ سیاوش» است که در گستره وسیعی از مرزهای فرهنگی ایران همه‌ساله برقرار بوده و حتی با تغییر شرایط و از بین رفتن ضرورت‌های اجتماعی مولد آیین، در طول تاریخ ایران پیش از اسلام قابل ردیابی است. با توجه به اهمیت ملی و تداوم تاریخی این آیین‌ها تا به امروز، پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که زیرساخت‌ها و منشاء اسطوره‌ای، فرهنگی و ایدئولوژیک این آیین‌های سوگواری در ایران پیش از اسلام چه بوده است؟ روش تحقیق تاریخی-تحلیلی و نتیجه به‌دست آمده مبین این است که اصلی‌ترین شکل آیین‌های سوگواری در ایران پیش از اسلام، به ظن قوی، بازمانده آیین‌های بسیار کهن جوامع کشاورزی است که به مرور زمان و تحت تاثیر عوامل و ضرورت‌های تاریخی، در داستان شهادت و رستخیز حماسی سیاوش متجلی شده و به عنوان جزئی از آیین‌های سیاوشی در ایران باستان به بقای خود ادامه داده-است.
فاطمه جهان پور
در اساطیر ایرانی کمتر نام و نشانی از وئیکرد مییابیم و در اندک متون بازمانده از ایران پیش از اسلا... more در اساطیر ایرانی کمتر نام و نشانی از وئیکرد مییابیم و در اندک متون بازمانده از ایران پیش از اسلام، به اختصار به این نکته که او برادر هوشنگ است و بانی امر کشاورزی که لقب پیشدادی نیز داشته، بسنده شده است. در متون اسلامی نیز با وجود آنکه از او به عنوان پیامبر یاد شده، اما چندان خبری از او نیست و ابوریحان بیرونی شاید از معدود نویسندگانی باشد که قدری مبسوطتر به این شخصیت توجه کرده و زمینه را برای ارائۀ فرضیاتی دربارۀ او، خاستگاه، وظایف و نسبتش با طبقات اجتماعی فراهم آورده است. او با یکی انگاشتن دهقانی و کتابت، طبقۀ دهقانان را همشأن طبقۀ دیبران دانسته و ستارۀ تیر (عطارد) را ستارۀ ویژۀ نویسندگان و دهقانان برشمرده است. این مقاله بر آن است ضمن بررسی پایگاه طبقۀ دهقانان و نقش آنان در انتقال فرهنگ و ادب ایران باستان به دوران اسلامی و نسبت ایشان با طبقۀ دبیران و قشر فرهیختۀ جامعۀ ایرانی، به تحلیل نقش وئیکرد و جایگاه او پرداخته، تا شاید از این رهگذر بتواند دلایل گمنامی این شخصیت اسطوره‌ای را دریابد.
مصطفی سعادت
امروزه اطلاعات ما پیرامون زندگی «زرتشت» پیامبر بزرگ ایرانی چندان زیاد نیست به طور مثال از زمان و ... more امروزه اطلاعات ما پیرامون زندگی «زرتشت» پیامبر بزرگ ایرانی چندان زیاد نیست به طور مثال از زمان و محل تولد وی به طور دقیق آگاهی نداریم. هدف مقاله حاضر، به دست آوردن زمان زیست این پیامبر، با استفاده از اطلاعات موجود در حماسه ملی، «آثار الباقیه» ابوریجان بیرونی و «مجمل التواریخ و القصص» است. در این مقاله نشان داده شده که 345 تا 390 سال مربوط به دوران حکمرانی مادها و هخامنشیان از حماسه ملی ایران حذف شده است. با در نظر گرفتن مدت زمان پادشاهی شاهان کیانی از گشتاسب تا دارا، مدت زمان حذف شده مربوط به دوران مادها و هخامنشیان و با عنایت به اینکه اسکندر در 330 سال پیش از میلاد بر هخامنشیان غالب شده، تولد زرتشت 975 تا 1020 سال پیش از میلاد برآورد میشود. این یافته با تاریخ سنتی ذکر شده در ارداویرافنامه و بندهش حدود چهار قرن اختلاف دارد که برابر با مدت زمانی است که افتادگی در حماسه ملی رخ داده است
نادر شکراللهی - مرتضی تهامی
توجه به اهمیت رؤیا ریشه در تاریخ بلند بشر دارد و از منابع مسلم معرفتی در ادیان است. موضوع و پرسش ... more توجه به اهمیت رؤیا ریشه در تاریخ بلند بشر دارد و از منابع مسلم معرفتی در ادیان است. موضوع و پرسش این نوشته آن است که رؤیا چه نقش و جایگاهی در اندیشۀ مزدیسنایی داشته است. تحقیق نشان میدهد که از کهن‌ترین ادیانی که از رؤیا در متون دینی آن یاد میشود و به اهمیت آن در اثبات آموزههای دینی اشاره میشود، متون دینی زردشت است. رؤیاهای متعددی در متون مزدیسنایی ذکر شده است که نشان از آن دارد که این دین الهی همچون همة ادیان بزرگ به رؤیا توجه داشته و بر اساس آن مسائل مهمی همچون حقانیت پیامبر آیین زردشت را بنا میگذاشتند. این توجه به رؤیا که در فلسفههای الهی و متون عرفانی ادامه مییابد، لزوم توجه به آن واقعة مهم بشری را تذکر میدهد. بی‌توجهی به رؤیا از سوی محققان تاریخ ادیان و متخصصان متون دینی، اجحافی است که در باب این منبع معرفتی صورت میگیرد. در دورة معاصر تحقیق در باب رؤیا به بعضی از رشتههای علمی واگذار شده که کاملاً آن را از محتوای معرفت ماوراءیی تهی کرده و به فعالیتهای روانی و عصبی فروکاستهاند. رجوع به اهمیت رؤیا در متون دینی قدمی است برای بازگشت به تأمل جدی در باب این کشف عرفانی و منبع معرفتی الهامی.
راحله خردمند
نیایش های بر جای مانده از مانویان بیشتر به زبان های فارسی میانه و پارتی هستند.نیایش های مانوی عمو... more نیایش های بر جای مانده از مانویان بیشتر به زبان های فارسی میانه و پارتی هستند.نیایش های مانوی عموما در بردارنده مضمون نجات نور و رستگاری روح درآمیخته با تاریکی و نادانی است. این نیایش های اغلب شعر گونه بوده و به صورت سرود هایی همراه با موسیقی درتالارهای مخصوص نیایش که در مانستان ها ساخته شده بودند، خوانده می شدند. نیایش های مانویان دارای دو جنبه فردی و اجتماعی بوده و نیایش ها و نماز های روزانه به صورت فردی یا جمعی همراه با آداب و مناسک خاصی خوانده می شدند. هدف از این پژوهش نگاهی اجمالی به مفهوم و جایگاه نیایش در باور مانویان با مطالعه موردی سه نیایش فارسی میانه است . این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و به شیوه کتابخانه ای سه نیایش فارسی میانه مانوی: قطعه‌ی نیایشی M4b، قطعه M20 و دست‌نوشته‌ی M174 را مورد واکاوی قرار داده است. مطالعه ی این نیایش ها نشان می دهد که نیایش های مانویان عموما دربردارنده عناصر بنیادین اندیشه و عرفان این کیش هستند. مضامینی چون تقابل تاریکی و روشنی، نجات روح یا نور در بند تاریکی و رستگاری آدمی، استغاثه به پدر بزرگی، درخواست یاری از ایزدان و جستجوی منجی از اصلی ترین مواردی هستند که در نیایش های مانویان بیان می شود. این نیایش ها گاه شکل اندرز به خود می گیرند و گاه به صورت درخواست بیان می شوند.
مرجان کیوانپور
کیش زروانی از جمله انشعابات دین زردشتی است که از دیرباز در ایران باستان رواج داشته است. این کیش ح... more کیش زروانی از جمله انشعابات دین زردشتی است که از دیرباز در ایران باستان رواج داشته است. این کیش حول محور زروان) خدای زمان) میچرخد؛ بر اساس کیهان شناختِ این کیش، زروان به عنوان خدای اعلی و پدر اورمزد و اهریمن شناخته میشود، که پس از به وجود آوردن این دو، آفرینش و خلق جهان را به اورمزد و اهریمن میسپارد. زروانیسم کیش و مکتبی فکری و فلسفی است که به قول برخی صاحبنظران تاریخ ادیان از شاخههای دین زردشتی به حساب میآید که پیرامون بدنة این دین پیچیده و بارور شده است در حالیکه در ریشه با این درخت مشترک است. این بررسی بر آن است تا تاریخ اساطیری کیش زروانی را بیشتر باز شکافد و با معرفی بیشتر اسطوره زروان و کیهان شناخت و فلسفه زروانی، بر اساس سه متن پهلوی بندهش، گزیدههای زادسپرم و مینوی خرد جنبههای بیشتری از آموزههای این کیش ایران باستان را باز شناسد.
آرمیتا فرهمند - شیما جعفری دهقی - محمد هادی فلاحی
گویش بهدینی ازجمله گویشهای مرکزی ایران است که دری زردشتی یا گورونی نامیده میشود. این گویش خود د... more گویش بهدینی ازجمله گویشهای مرکزی ایران است که دری زردشتی یا گورونی نامیده میشود. این گویش خود دربردارندۀ دو گونۀ بهدینی یزدی و بهدینی کرمانی است که برخلاف شباهت‌های بسیار، تفاوتهایی نیز میان آنها وجود دارد. به نظر میرسد در این گویش واژه‌ها و اصطلاحات دینی زردشتی دخیل از زبان‌های اوستایی و پهلوی ساسانی، فراوانی وجود داشته باشد. در پژوهش پیش رو دستگاه فعل در گویش بهدینی کرمانی بررسی شده است. روش کار میدانی (مصاحبه) و کتابخانهای بوده است. با استفاده از روش‌های مصاحبه و مکالمۀ خودانگیخته از گویشوران جمله‌ها و واژه‌های مورد نظر پرسیده شد و یا به گونۀ غیرمستقیم با انجام گفتگوهای هدف‌دار جملات و واژه‌های مورد نظر ضبط گردید. پس از بررسی، مشخص شد در دستگاه فعل در گویش بهدینی کرمان، ساختارهایی همچون ساخت کنایی حفظ شده است. همچنین، فعل در گویش بهدینی کرمانی دارای دو ستاک حال و گذشته است و علامت مصدری در گویش بهدینی کرمان پسوند ( mo:n-) است.
مینا کامبین
پوروشه غول نخستینی است که از قربانی شدن و تکه‌های بدن او هستی شکل میگیرد. این اسطوره در سرود 90 ... more پوروشه غول نخستینی است که از قربانی شدن و تکه‌های بدن او هستی شکل میگیرد. این اسطوره در سرود 90 ماندالای دهم ریگ ودا آمده و یکی از اسطوره‌های آفرینش هندی است که به قربانی شدن کیومرث و شکل‌گیری زندگی بشری از نطفۀ او شباهت دارد. پوروشه که دارای هزار سر و هزار چشم و به اندازۀ همۀ آدمیان و ایزدان است، توسط ایزدان قربانی میشود تا همۀ چهارپایان، جنگل‌ها و روستاها، سرودها، مناجات‌ها و آیین‌ها شکل بگیرند. از اجزای بدن او برهمن‌ها، جنگاوران، بازرگانان و کشاورزان به وجود می‌آیند. این سرود شامل شانزده بیت است. در مقالۀ حاضر ابیات این سرود به فارسی برگردانده شده، واژگان مهم آن از منظر دستوری و ریشه‌شناسی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، سپس با مقایسۀ اسطورۀ پوروشه و کیومرث شباهت‌ها و تفاوت‌های آنها بررسی شده است.
سیمین دخت گودرزی
در توضیحات و معرفی یسن 29 اوستا که یکی از مهمترین و پیچیدهترین بخشهای گاهان به شمار میآید اشا... more در توضیحات و معرفی یسن 29 اوستا که یکی از مهمترین و پیچیدهترین بخشهای گاهان به شمار میآید اشاراتی از سوی اوستاشناسان به نمایشی بودن این متن شده است اما درمورد ویژگیهای نمایشی متن و این که به طور دقیق بر چه اساس این نظریه مطرح میشود یا با کدام نوع از گونهها و سبکهای نمایشی مطابقت میکند، تحقیق و توضیحات مفصلی وجود ندارد. آنچه مسلم است اینست که متن با توجه به موضوع و درونمایۀ آن نوعی تعزیه به شمار میآید که در این پژوهش سعی شده با پیگیری تعاریف نمایش به طور کلی و مروری بر پیشینۀ آن در ایران، ابتدا به احتمال وجود نمایشهای آیینی از این دست در آن روزگار کهن پرداخته شود و سپس با بررسی تعزیه و ریشه‌های آن در فرهنگ، اسطوره و نمایشهای آیینی ایران باستان و همچنین بررسی ویژگیهای تعزیه در یسن 29 اوستا آن را نه تنها به عنوان یک متن دینی بلکه به عنوان یک نمایشنامۀ آیینی و دستمایهای برای اجرای نوع خاصی از تعزیه متناسب با آنچه در آن روزگار مرسوم بوده است، بپذیریم.
آزاده احسانی
در سال‌های اخیر حوزه مطالعاتی نوینی در میان تلمودپژوهان پدید آمده است که روایت‌های تلمودی را در ب... more در سال‌های اخیر حوزه مطالعاتی نوینی در میان تلمودپژوهان پدید آمده است که روایت‌های تلمودی را در بستر متون ایرانی (به ویژه متون فارسی میانه) بررسی می‌نماید. این شیوة پژوهش منجر به پدید آمدن یک شاخة مطالعاتی ویژه به نام مطالعات ایرانی-تلمودی[1] شده است. در این میان البته جای ایران‌شناسان بسیار خالی است، ایران‌شناسانی که می‌توانند با دیدگاهی متفاوت از تلمودپژوهانِ عموماً یهودی غربی وارد این حوزه شوند. در همین راستا این مقاله به بررسی تطبیقی یک روایت از تلمود بابلی یعنی رساله گیتین 56ب و 57 الف با ارداویرافنامه می‌پردازد. رویکرد این مقاله برخلاف رویکرد عمومی موجود میان پژوهشگران مطالعات ایرانی-تلمودی -که بررسی روایت‌های تلمودی در بستر فارسی میانه است- بررسی احتمال تأثیر گرفتن ارداویرافنامه از روایت تلمودی مورد اشاره است. بی‌گمان جا دارد که پژوهشگران حوزه مطالعات ایرانی-تلمودی به این روش نوین نیز روی آورده و به تاثیر روایت‌های تلمودی -و یا به طور عام یهودی- بر متون فارسی میانه دوران ساسانی نیز بپردازند.
Uploads
Papers by پژوهشنامه فرهنگ و زبان‌های باستانی
این جستار در نظر دارد تا معنای واژة «سخن» را در شاهنامة فردوسی مورد بررسی قرار دهد. به نظر میرسد که فردوسی در معناهای مختلفی از واژة «سخن» استفاده کرده است و این خود نشان از اهمیت و جایگاه کلام و «سخن» نزد فردوسی دارد. اما این پرسش مطرح است که آیا برخی از این معناها با مفاهیم همین واژه در متون پهلوی مطابقت دارند یا خیر. به همین منظور علاوه بر بررسی معنای «سخن» در شاهنامه به بررسی معناهای در نظر گرفته شده برای این واژه در متون فارسی میانة زردشتی نیز پرداخته خواهد شد. از سوی دیگر به سبب اهمیتی که کلام و «سخن» در اندیشة فردوسی دارد ردپای این اهمیت در اندیشة ایران باستان نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این مقاله برای رسیدن به اهداف خود از روش توصیفی و تحلیل تطبیقی بهره خواهد برد و تلاش دارد تا با رویکرد معنی‌شناسی، معناهای گوناگونی را که برای واژة «سخن» در شاهنامه و متون پهلوی در نظر گرفته شده است مورد بررسی قرار دهد.
برای انجام کار از منابع موجود در کتابخانه‌ها استفاده شده است، و روش شناسی پژوهش ماهیتی روایتی- نقلی دارد.
این جستار در نظر دارد تا معنای واژة «سخن» را در شاهنامة فردوسی مورد بررسی قرار دهد. به نظر میرسد که فردوسی در معناهای مختلفی از واژة «سخن» استفاده کرده است و این خود نشان از اهمیت و جایگاه کلام و «سخن» نزد فردوسی دارد. اما این پرسش مطرح است که آیا برخی از این معناها با مفاهیم همین واژه در متون پهلوی مطابقت دارند یا خیر. به همین منظور علاوه بر بررسی معنای «سخن» در شاهنامه به بررسی معناهای در نظر گرفته شده برای این واژه در متون فارسی میانة زردشتی نیز پرداخته خواهد شد. از سوی دیگر به سبب اهمیتی که کلام و «سخن» در اندیشة فردوسی دارد ردپای این اهمیت در اندیشة ایران باستان نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این مقاله برای رسیدن به اهداف خود از روش توصیفی و تحلیل تطبیقی بهره خواهد برد و تلاش دارد تا با رویکرد معنی‌شناسی، معناهای گوناگونی را که برای واژة «سخن» در شاهنامه و متون پهلوی در نظر گرفته شده است مورد بررسی قرار دهد.
برای انجام کار از منابع موجود در کتابخانه‌ها استفاده شده است، و روش شناسی پژوهش ماهیتی روایتی- نقلی دارد.