Իլիական
Իլիական (հին հունարեն՝ Ἰλιάς), Հոմերոսին վերագրվող վիպերգ (էպիկական պոեմ), հին հունական գրականության հնագույն հուշարձաններից մեկը։ «Իլիականի» նյութը շարադրված է 15․700 տողում, որոնք դեռ անտիկ գիտնականները, ըստ հին հունական այբուբենի տառերի թվի, բաժանել են 24 գրքի կամ երգի։
| Իլիական հին հունարեն՝ Ἰλιάς | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն, էպոս և oral poetry? |
| Ժանր | էպոս |
| Ձև | բանաստեղծություն |
| Հեղինակ | Հոմերոս |
| Երկիր | Հին Հունաստան |
| Բնագիր լեզու | Homeric Greek? և հին հունարեն |
| Գրվել է | մ.թ.ա. 8-րդ դար |
| Կերպարներ | Հեկտոր, Անդրոմախի, Էրիս, Աֆրոդիտե, Ապոլլոն, Արես, Արտեմիս, Դիոնե, Լետո, Սկամանդր (դիցաբանություն), Աթենաս, Պոսեյդոն, Հերա, Հեփեստոս, Հերմես, Թետիս, Զևս, Paean (god)?, Իրիս, Հեբե, Մոյրաներ, Հիպնոս, Աքիլլես, Ագամեմնոն, Ajax the Lesser?, Ajax the Great?, Asteropaios?, Կալխաս, Կասսանդրա, Դեիֆոբուս, Diomedes?, Dolon?, Հեկաբե, Հեղինե Չքնաղ, Էնեաս, Glaucus?, Մաքաոն, Մենելայոս, Myrmidons?, Նեստոր, Pandarus?, Պարիս, Պատրոկլուս, Polypoetes?, Պրիամոս, Rhesus of Thrace?, Sarpedon?, Ոդիսևս, Eudoros?, Alcimedon?, Menesthius?, Peisander and Hippolochus? և Ակամաս |
| Շարք | Epic Cycle? |
| Նախորդ | Cypria? |
| Հաջորդ | Aethiopis? և Posthomerica? |
| Հայերեն թվային տարբերակ | Իլիական |
 Iliad | |
«Իլիականը» առաջին անգամ հունարենից հայերեն արձակ թարգմանել է Գեորգ դպիր Պալատացին (1783, անտիպ): Հետագայում գրաբար է թարգմանել Արսեն Բագրատունին (Վենետիկ, տպ. Ս. Ղազար, 1864)։ Աշխարհաբար հայերենի թարգմանվել է երեք անգամ՝ հունարենից արևմտահայերեն՝ Արսեն Ղազիկյանի[1], հունարենից արևելահայերեն՝ Համազասպ Համբարձումյանի[2], հունարենից արևելահայերեն՝ Գոհար Մուրադյանի ու Արամ Թոփչյանի[3] կողմից։ Գոյություն ունի նաև գրաբար թարգմանությունից արևելահայերեն փոխադրված տարբերակը՝ Մկրտիչ Խերանյանի հեղինակությամբ[4]։
Իլիականի սկիզբը
խմբագրել
| Թարգմանությունը՝ Մ. Խերանյանի | Թարգմանությունը՝ Հ. Համբարձումյանի | Թարգմանությունը՝ Գ. Մուրադյանի և Ա. Թոփչյանի | Թարգմանությունը՝ Ա. Ղազիկյանի |
|---|---|---|---|
Երգի՛ր, Մուսա, քենը երգի՛ր Պելևսածին Աքիլլեսի,
|
Զայրույթն երգիր, աստվածուհի, Պելևսածին Աքիլլեսի,
|
Քե՛նը երգիր, ո՜վ դիցուհի, Պելևսորդի Աքիլլեսի,
|
Դիցուհի, քէնն երգէ Պելեան Աքիլլի,
|
Իլիականի և Ոդիսականի հիմքում ընկած հունական առասպելի համառոտ բովանդակությունը
խմբագրելՏրոյա քաղաք-պետության արքայազն Ալեքսանդրը (Պարիս) փախցնում է հույների Սպարտայի թագավոր Մենելայոսի կնոջը՝ Հեղինեին։ Հեղինեն Զևսի դուստրն էր, որն ուներ առասպելական գեղեցկություն։ Ահա այս գեղեցկուհուն առևանգում է տրոյացի արքայազն Պարիսը, և այս հանգամանքը դառնում է տրոյական պատերազմի պատճառը (իսկ ավելի շուտ՝ պատրվակը)։ Հույների (աքայացիների) զորքերի հրամանատարը Ագամեմնոնն է։ Նրանց կողմից են հերոսներ Աքիլլեսը, Պատրոկլեսը, հնարամիտ Ոդիսևսը և ուրիշներ։ Պատերազմը ձգձգվում է, և տասը տարի անց հակամարտության վերջը չի երևում։ Սակայն Ոդիսևսն իր հնարամտությամբ վերջ է դնում պատերազմին։ Նրա խորհրդով կառուցվում է փայտե մի մեծ ձի, որի մեջ թաքնվում են մի քանի հույն հերոսներ՝ Ոդիսևսը նրանց թվում։ Ձին թողնվում է քաղաքի դարպասների առաջ, իսկ հունական զորքը թաքնվում է հարևան կղզիներում, այդպիսով թողնելով տպավորություն, որ հույները ընդունել են իրենց պարտությունը և վերադարձել տուն։ Տրոյացիները փայտե ձին ներս են տանում, և տոնում են իրենց «հաղթանակը»։ Գիշերով, երբ խրախճանքից հարբած տրոյացիները քնած են, հույն հերոսները դուրս են գալիս ձիուց, կոտորում քաղաքի պահակազորը, և բացում դարպասները։ Հունական զորքը ներխուժում է Տրոյա, որի բնակչությունը կամ սրի է քաշվում, կամ գերեվարվում։ Հինավուրց քաղաքը կրակի է մատնվում և ավերվում։ Հեղինեն վերադարձվում է ամուսնուն, իսկ հույները տուն են մեկնում հսկայական ավարով։
Գրականություն
խմբագրել- Budimir, Milan (1940). On the Iliad and Its Poet.
- Herodotus (1975) [first published 1954]. Burn, A. R.; de Sélincourt, Aubrey (eds.). The Histories. London: Penguin Books. ISBN 0-14-051260-8.
- Mueller, Martin (1984). The Iliad. London: Allen & Unwin. ISBN 0-04-800027-2.
- Nagy, Gregory (1979). The Best of the Achaeans. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-2388-9. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 7-ին.
- Powell, Barry B. (2004). Homer. Malden, Mass.: Blackwell. ISBN 978-1-4051-5325-6.
- Seaford, Richard (1994). Reciprocity and Ritual. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-815036-9.
- West, Martin (1997). The East Face of Helicon. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-815221-3.
- Fox, Robin Lane (2008). Travelling Heroes: Greeks and their myths in the epic age of Homer. Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9980-8.
- De Jong, Irene Iliad. Book XXII, Cambridge University Press, 2012. 9780521709774
- Edwards, Mark W.; Janko, Richard; Kirk, G.S., The Iliad: A Commentary: Volume IV, Books 13–16, Cambridge University Press, 1992. 0-521-28171-7
- Edwards, Mark W.; Kirk, G.S., The Iliad: A Commentary: Volume V, Books 17–20, Cambridge University Press, 1991. 0-521-30959-X
- Graziosi, Barbara; Haubold, Johannes, Iliad: Book VI, Cambridge University Press, 2010. 9780521878845
- Hainsworth, Bryan; Kirk, G.S., The Iliad: A Commentary: Volume III, Books 9–12, Cambridge University Press, 1993. 0-521-23711-4]
- Kirk, G.S., The Iliad: A Commentary: Volume I, Books 1–4, Cambridge University Press, 1985. 0-521-23709-2
- Kirk, G.S., The Iliad: A Commentary: Volume II, Books 5–8, Cambridge University Press, 1990. 0-521-23710-6
- Murray, A.T.; Wyatt, William F., Homer: The Iliad, Books I–XII, Loeb Classical Library, Harvard University Press, 1999, 978-0-674-99579-6
- Richardson, Nicholas; Kirk, G.S., The Iliad: A Commentary: Volume VI, Books 21–24, Cambridge University Press, 1993. 0-521-30960-3
- West, Martin L., Studies in the text and transmission of the Iliad, München : K.G. Saur, 2001. 3-598-73005-5
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Հոմերի Իլիական, բնագրէն թարգմանեց Արսեն Ղազիկեան, Վենետիկ-Ս. Ղազար, Մխիթարեան տպագրութիւն, 1911, 835 էջ։
- ↑ Իլիական [Վիպերգ] / Հոմերոս, հին հուն. բնագր. թարգմ.՝ Հ. Համբարձումյան, խմբ.՝ Ս. Վահունի, Երևան, Հայպետհրատ, 1955, 512 էջ։
- ↑ Հոմերոս, Իլիական։ Հին հունարենից թարգմանությունը, առաջաբանն ու ծանոթագրությունները՝ Գ. Մուրադյանի և Ա. Թոփչյանի, Երևան, «Զանգակ» հրատ., 2022, 656+32 ներդիր էջ։
- ↑ Իլիական / Հոմերոս, գրաբարից թարգմ.՝ Մ. Խերանյան, Երևան, ԵՊՀ, 1987, 500 էջ։
Արտաքին հղումներ
խմբագրել
- The Iliad, by Homer. Translated by William Cullen Bryant
- Իլիականը Զանգակում
- Iliad : from the Perseus Project (PP), with the Murray and Butler translations and hyperlinks to mythological and grammatical commentary
- Gods, Achaeans and Troyans. An interactive visualization of The Iliad's characters flow and relations.
- The Iliad: A Study Guide
- Comments on background, plot, themes, authorship, and translation issues by 2008 translator Herbert Jordan.
- Flaxman illustrations of the Iliad
- The Iliad Արխիվացված 2014-08-15 Wayback Machine study guide, themes, quotes, teacher resources
- The Iliad of Homer, Books I–XXIV, Translated into English Blank Verse by William Cowper, edition c.1860. Online at Project Gutenberg.
- The Iliad of Homer, done into English prose by Andrew Lang, Walter Leaf and Ernest Myers. Revised edition, 1892. (25MB PDF at Archive.org)
- The Opening to the Iliad (Proem), Read in Ancient Greek with a simultaneous translation.
- The Iliad Map Արխիվացված 2014-08-12 Wayback Machine, map of locations in The Iliad
- Published English translations of Homer Արխիվացված 2014-07-01 Wayback Machine, with samples and some reviews by translator and scholar Ian Johnston
- Digital facsimile of the first printed publication (editio princeps) of the Iliad in Homeric Greek by Demetrios Chalkokondyles, Bayerische Staatsbibliothek
- Իլիականի մասին դասարան․ամ կայքում
- Իլիականը գրապահարանում
- Հունարեն տեքստը Վիքիդարանում
- Հումաներ տեքստը
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իլիական» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 318)։ 
|