Saltar ao contido

Violencia sexual na España franquista e da transición

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

A violencia de xénero e as violacións na España franquista foron comúns por parte das forzas falanxistas e os seus aliados durante a guerra civil española. As tropas da retagarda falanxista violaron, torturaron e asasinaron en cemiterios, hospitais, granxas e prisións a mulleres socialistas, mozas, enfermeiras e milicianas. Os soldados nacionalistas regulares repetiron patróns similares de violacións, torturas e asasinatos en lugares como Maials, Callús e Cantalpino. Os lexionarios estranxeiros marroquís foron utilizados para cometer violacións contra mulleres co fin de infundir terror entre as poboacións locais, coa violación como arma de guerra. As mulleres presas tamén foron violadas e acotío enfrontábanse á morte se se negaban a ter relacións sexuais cos seus capturadores. Probabelmente nunca se chegue a saber o alcance exacto destas prácticas, xa que se levaban menos rexistros sobre as mulleres.

Tras a guerra civil española, os homes españois regresaron a unha cultura que insistía en que as mulleres estaban completamente subordinadas aos homes, mentres que a estes se lles permitía ter relacións sexuais con prostitutas e ser promiscuos. Ás mulleres ensinóuselles a ser servís e a que pensasen que a súa felicidade non era importante. Esta cultura fomentaba a violencia doméstica por parte dos maridos cara ás súas esposas e incluía a violación. As leis declararon ilegal o sexo non acordado nalgúns casos, pero existía unha tremenda presión social para non denunciar este comportamento. As mulleres con vínculos republicanos foron violadas acotío até polo menos a década de 1960, con aceptación social da práctica. Estas adoitaban tentar mudarse ás cidades para volvérense máis anónimas. Algunhas, como Lidia Falcón, foron violadas e acosadas sexualmente en prisión.

Tras a morte de Franco en 1975 e o inicio da transición española, celebrouse en 1976 en Barcelona a primeira manifestación de condena á violencia contra as mulleres. As leis sobre a idade de consentimento cambiaron dous anos despois, xunto coas leis sobre honestidade. Os homes tamén podían ser considerados legalmente vítimas de violación. En 1981 legalizouse o divorcio e en 1983 tiveron lugar outras reformas legais. Aínda así, a violación non foi tratada como un problema institucional grave dentro de España e as vítimas tiñan poucos recursos. En 1987 o Tribunal Supremo de España ditaminou que as vítimas de violación non necesitaban demostrar a loita activa contra o seu violador para presentaren unha denuncia.

As leis de memoria histórica de España deron como resultado unha maior atención á violencia que enfrontaron as mulleres durante a guerra civil española e o franquismo. En 2010 a Xunta de Andalucía comezou a ofrecer compensacións ás mulleres pola violencia exercida contra elas. Tamén comezaron a explorarse casos xudiciais contra os autores destes crimes. Realizáronse algunhas accións en España, pero a maioría dos intentos de procesalos tiveron lugar en Arxentina.

Historia

[editar | editar a fonte]

As forzas franquistas no período da guerra civil española (1936 - 1939)

[editar | editar a fonte]

Na era moderna enténdese que o tipo de violencia que sufriron as mulleres na guerra civil española foi común ao longo da historia. España foi criticada polo «completo esquecemento dentro da Lei de Memoria Histórica dos crimes de lesa humanidade cometidos contra as mulleres republicanas».[1] Antes dos anos 90 en España non había forma de coñecer o número de mulleres asasinadas polos seus noivos ou maridos.[2] O abuso e asasinato de mulleres en España é considerado unha forma de terrorismo sexista, con máis vítimas que o de ETA.[2]

A violencia sexual foi unha táctica adoito utilizada polas forzas sublevadas durante a guerra civil española, dirixida exclusivamente ás mulleres. Sumouse a outros actos de violencia dirixidos ás mulleres, como obrigalas a beber aceite de rícino para que fixesen as súas necesidades enriba sen control, quitarlles os nenos en prisión ou antes de seren executadas e colocalos en fogares franquistas.[3][4][5][6][7][8] As mulleres eran consideradas presas de guerra e os seus corpos parte dun campo de batalla que as forzas sublevadas debían derrotar.[9][10]O propósito era obrigar ás mulleres á subordinación ou utilizar o seu trauma para controlar os membros masculinos da familia.[6][7] Nos cárceres sublevados foron violadas.[3][11][6][1][12] Como forma de castigo, ás veces facíanas desfilar polas rúas vestidas con moi pouca roupa ou obrigábanas a cantar o Cara al Sol.[3][12] Decote afeitábanlles a cabeza nun intento de humillalas desposuíndoas dun dos seus signos externos de feminidade.[3][8] Moitas destas prácticas foron tomadas do fascismo italiano.[8]

Para aumentar a humillación destas mulleres, moitas delas sufriron saqueos nos seus fogares. Todos os seus obxectos de valor foron roubados por partidarios franquistas, quen logo os venderon no mercado negro. As accións do franquismo contra as mulleres durante a guerra civil foron violacións flagrantes e non procesadas da Convención da Haia de 1898 e da Convención de Xenebra de 1929.[1] Probabelmente nunca se saberá o número total de mulleres que foron vítimas de violencia e abuso sexual durante a guerra civil española.[13]

As tropas falanxistas actuaron como tropas de retagarda. Servían en lugares capturados polas tropas ou onde nunca houbera realmente oposición sublevada.[4] En 1936, Daria e Mercedes Buxadé, dúas irmás de Barcelona, participaron na acción republicana contra as forzas de Franco en Mallorca. Tras seren capturadas, as tropas falanxistas fixéronlles unha proba de virxindade e logo violáronas brutal e repetidamente. Margalida Jaume, tamén en Mallorca nese momento, tamén foi violada polos falanxistas. Pilar Sánchez, esposa dun membro do Partido Socialista, tamén se escondía dos falanxistas. Foi descuberta por un grupo de catro falanxistas que a golpearon e violaron, antes de levala ao cemiterio onde a violaron novamente e logo executárona.[14][11] Todas elas foron botadas en fosas comúns.[5]

Durante a guerra civil, os falanxistas violaron a mulleres no patio do hospital de Oviedo e no cárcere de Melilla. O cabo da Garda Civil Juan Vadillo e o falanxista Fernando Zamacola foron condecorados polas forzas sublevadas despois de violaren mulleres en Benamahoma (Cádiz).[11] Na localidade de Brenes (Sevilla) unha muller foi levada a unha masía e logo obrigada a deitarse no chan e enrolar o vestido para deixar ao descuberto os seus xenitais. Despois, entregáronlle unha tesoira ao falanxista Joaquín Barragán Díaz para que cortase todo o pelo xenital da muller, pero negouse. Con todo, un garda civil comezou a facelo e o xefe de Falange de Brenes completou o traballo.[4][15] A esposa dun concelleiro socialista de El Gastor, María Torreño, foi golpeada tan brutalmente que abortou. Logo foi abandonada polos seus torturadores falanxistas, e morreu pouco despois por consecuencia das torturas ás que fora sometida. Despois de que Frasquita Avilés rexeitase a un falanxista que se namorou dela, este matouna e logo violouna nun cemiterio.[4][15]

En agosto de 1936, en Larraga (Navarra), un grupo de falanxistas detivo a Vicente Lamberto e levaron a súa filla Maravillas Lamberto, de 14 anos.[16] Foi violada na secretaría da comisaría.[17] O día seguinte uns campesiños atoparon a Maravillas espida nun descampado, morta e mordida polos cans.[16] Botaron gasolina sobre o seu cadáver, o que a antropóloga e historiadora Lourdes Herrasti Erlogorri denomina «un lume purificador».[17] A Maravillas considérana un símbolo da represión franquista, "a rosa de Larraga".[17] Tres dos seus verdugos violaran antes á mestra de Castiliscar Cándida Bueno Iso.[17] Outra mestra de 26 anos, Camino Oscoz, foi violada reiteradamente antes de ser fusilada. O seu corpo foi tirado por un barranco en Urbasa para facelo desaparecer.[17]

Galiza foi dos primeiros territorios en caer en mans dos golpistas. Sucedéronse durante as primeiras semanas centenares de asasinatos, secuestros, violacións, detencións ilegais e xuízos sumarísimos.[18] No Pozo da Revolta de Bagüín, na parroquia de Mogor (Marín), un grupo de falanxistas vexou, torturou, mutilou e asasinou a Carmen Pesqueira Domínguez, coñecida como A Capirota. Pasearon o seu cadáver por Bueu mostrando os seus seos mutilados antes de deixalo abandonado na rúa.[18][19]

En Fuentes de Andalucía (Sevilla), María León Becerril, María Jesús Caro González, Joaquina Lora Muñoz, Coral García Lora e Josefa García Lora, cinco mozas de entre 16 e 22 anos, foron violadas, asasinadas e logo botadas a un pozo por falanxistas o 27 de agosto de 1936. Previamente foron obrigadas a beber alcol e practicar sexo oral a homes falanxistas, ademais de facelas desfilar polas rúas en roupa interior. Tras seren botadas ao pozo, os falanxistas desfilaron pola vila coa roupa interior das mulleres colgada dos seus fusís e escopetas.[4][20] Cinco enfermeiras barcelonesas foron capturadas en Mallorca tras a retirada republicana. Realizáronselles probas de virxindade e foron violadas en grupo en Manacor. O día seguinte foron asasinadas no cemiterio de Son Coletes.[4][11][21] Tras as súas mortes, os falanxistas tentaron presentalas como prostitutas para xustificaren as súas accións. Até 2005 non se rehabilitou a reputación destas enfermeiras republicanas.[4][21]

Mulleres, algunhas embarazadas, foron violadas e logo executadas en cidades como Peguerinos, Fuente de Cantos, Zafra, Almendralexo, Aguacho, Fuente del Maestre, Boecillo, Valdedios, Pallars Sobirà ou Zufre. En ocasións marcaban os peitos das súas vítimas co xugo e as frechas da Falange.[4][14][22] En novembro de 1937, despois da caída de Asturias durante a guerra civil, Rosario Montes, embarazada de 8 meses, foi violada e brutalmente torturada, e finalmente fusilada na Costa Vindoria.[23] A finais de 1938, unha moza de 17 anos de Unarre (Lleida) foi obrigada a presenciar a execución da súa nai e logo foi brutalmente violada en grupo e executada.[4][24] Cando as tropas sublevadas ocuparon Biscaia no verán de 1937, os seus partidarios involucráronse en acoso sexual a gran escala. Afeitáronlle a cabeza ás mulleres e algunhas foron golpeadas en público semiespidas. Estes feitos causaron danos psicolóxicos non só ás vítimas, senón tamén aos seus familiares que tiveron que ser testemuñas do abuso.[4][25] As tropas franquistas católicas tamén participaron en actos de violencia sexual contra mulleres republicanas. Liderados polo xeneral Mola, un grupo de habituais en Valdediós violaron e asasinaron a catorce enfermeiras e a unha moza de 15 anos.[9]

Soldados sublevados regulares violaron polo menos a catro mulleres en Maials. Outro grupo de habituais violou a unha muller, á súa filla e á súa curmá en Callús. Ao terminaren, golpeáronas coa baioneta.[4][24] Outros habituais de Marganell violaron a dúas mulleres e logo executáronas colocándolles granadas entre as pernas. Os habituais tamén violaron a varias mulleres novas en Cantalpino.[14] As milicianas tamén eran violadas e afeitábanlles a cabeza cando eran capturadas no campo de batalla.[9]

Nos cárceres sublevados as mulleres eran violadas con frecuencia. En Can Sales (Palma de Mallorca) as mulleres eran trasladadas polos falanxistas aos seus cuarteis para seren violadas. Trinta mulleres foron violadas no transcurso de tres meses por dous funcionarios da prisión de Albacete. Podíanse escoitar as voces das vítimas gritando por toda a prisión.[14][11] As mulleres en prisión enfrontábanse constantemente a gardas que lles pedían favores sexuais a cambio de mellorar a súa situación en prisión ou a doutros familiares encarcerados.[8] A finais de 1937, varias presas políticas en Biscaia negáronse a ter relacións sexuais cos seus captadores militares franquistas, mesmo baixo a ameaza de seren executadas. A noite despois de se negaren, moitas delas foron fusiladas. As historias da resistencia destas mulleres difundíronse na fala da xente e convertéronse en símbolos de resistencia para outras mulleres que enfrontaban a represión.[4][25]

Como forma de crear unha humillación adicional para as mulleres e as súas familias, as tropas franquistas ás veces dirixían grupos de soldados marroquís para violaren vítimas concretas, así como a grupos de mulleres nas aldeas.[4][24][14] Estas agresións sexuais eran decote tan brutais que as mulleres morrían en cuestión de horas. Un deses casos ocorreu en Navalcarnero.[4][14] Tamén ocorreron outros incidentes en Sevilla, dos que Gonzalo Queipo de Llano falou no seu programa de radio.[14][26] Esta práctica de utilizar membros da Lexión Estranxeira marroquí para violar a mulleres locais foi un remanente das accións militares españolas nas súas posesións coloniais.[4] Os soldados da Alemaña nazi que ofrecían apoio ás forzas sublevadas durante a guerra civil ás veces tomaban fotografías da violencia cometida polos lexionarios marroquís españois contra as mulleres, como a extirpación dos seos. Malia os intentos de Franco de intervir para deter este comportamento, este continuou.[4][22]

A revista Foreign Affairs de outubro de 1942 dixo dos comandantes franquistas:

«Nunca negaron que prometeran mulleres brancas aos mouros cando entraron en Madrid. Sentado cos oficiais nun campamento, oínos discutir a conivencia desa promesa; só algúns argumentaban que unha muller seguía sendo española malia as súas ideas "roxas". Esta práctica tampouco foi negada polo único oficial marroquí do exército español, Mohammed ben Mizzian. Eu estaba con este soldado no cruzamento de estradas de Navalcarnero cando dúas mozas españolas, que parecía que non cumpriran aínda os vinte anos, foron levadas ante el. Unha delas traballara nunha fábrica téxtil de Barcelona e na súa chaqueta atopouse un carné sindical; a outra, de Valencia, afirmou non ter conviccións políticas. Para obter algunha información de índole militar, Ben Mizzian levounas a un pequeno edificio que fora a escola do pobo, onde descansaban un corenta mouros. Cando chegaron á porta, escoitouse un ouveo das gorxas dos soldados. Asistín ao lugar arrepiado e inutilmente indignado. Ben Mizzian sorriu afectuosamente cando protestei polo sucedido dicindo: "Oh, non vivirán máis de catro horas"».[4][9][13][27]

En ocasións extremas, os homes foron procesados en tribunais militares pola violencia que cometeron contra as mulleres, aínda que mesmo entón a maioría dos perpetradores masculinos foron absoltos. O falanxista homosexual sevillano Andrés Díaz asasinou á súa exmuller embarazada, Ana Linero Pavón, mentres esta daba a luz, e tentou agochar o seu corpo. Previamente sacáraa do cárcere e afeitáraa. Díaz foi absolto do asasinato porque o tribunal ditaminou que Linero era unha roxa perigosa, malia os moitos testemuños doutras mulleres que afirmaban que iso non era certo.[28] Nun caso de Torre Alháquime (Cádiz), un xefe entrante da Falange redactou un informe interno que acusaba ao líder saínte de borracho, violador e extorsionador. Na súa maior parte, estes testemuños escritos non existen, foron destruídos ou desapareceron.[15]

As mulleres estremeñas que traballaban en casas de ricos como costureiras tentaron formar un sindicato na primavera de 1936. Tras o inicio da guerra civil, foron xulgadas polo seu intento de sindicárense. O seu castigo foi o abuso sexual.[4][24]

Gonzalo Queipo de Llano

[editar | editar a fonte]
Gonzalo Queipo de Llano en Berlín en 1939

Queipo de Llano tiña un programa de radio en que falaba da violación masiva ocorrida en Sevilla.[4][8][26][29] O seu programa de radio foi tan explícito na súa violencia que ás veces era censurado polas propias forzas franquistas.[29]

Os partidarios sublevados definían as mulleres como boas nais, católicas e abnegadas, ou ben como mulleres inmorais que provocaban aos homes coa súa forma de vestir, cos brazos espidos e roupa axustada para resaltar a súa forma. Para figuras como Gonzalo Queipo de Llano pagaba a pena dexenerar aínda máis a estas mulleres mediante a violación.[30]

Período franquista (1939 - 1975)

[editar | editar a fonte]

Cando os homes regresaban a casa despois da fronte da guerra civil, a cultura ditaba que tiñan certa liberdade sexual que ás mulleres se lles negaba. Isto incluía a posibilidade de saíren de noite, teren relacións sexuais con prostitutas e seren promiscuos doutras formas. Ao mesmo tempo, o retorno do catolicismo tradicional esixiu que a muller regresase aos roles tradicionais de esposa e nai.[31]

No período franquista ensinábaselle ás mulleres que o seu propósito era sometérense aos seus maridos. Isto incluía áreas do sexo ás que debían acceder humildemente.[32] A violencia doméstica, cometida polos homes cara ás súas cónxuxes, era un problema na España franquista. Este tipo de violencia contra as mulleres era perfectamente legal e as mulleres non tiñan ningún recurso para afrontala, xa que eran considerabas propiedade legal dos seus maridos.[33] Para moitas mulleres casadas nas décadas de 1940, 1950 e 1960, o abuso sexual era a norma no matrimonio.[34]

O Código Penal de 1848 estabeleceu a definición de delitos sexuais en España. Non sería modificada substancialmente até 1996, e foi a principal lei relacionada con este tipo de delitos no franquismo. O Título X contaba cun apartado denominado «Delitos contra a honestidade», sobre unha serie de delitos que inclúen o adulterio, a violación e corrupción de menores e o secuestro. A violación tratábase de xeito específico no artigo 363. Implicaba o uso da forza ou a intimidación dirixida á vítima ou a privación «da razón ou o sentido» por parte da vítima, ou que a vítima tivese menos de 12 anos para que se considerase unha violación. As condenas por violación levaban penas de 12 a 20 anos. Mestres, sacerdotes e figuras de autoridade poderían ser encarcerados por teren coñecemento carnal de persoas baixo o seu coidado entre 12 e 23 anos, con pena menor de prisión de 4 a 6 anos. Se o cargo for só de abuso deshonesto, a pena de prisión podía oscilar entre 7 meses e 6 anos. Os homes acotío podían evitar a pena de prisión casando coas súas vítimas.[35]

Unha lei promulgada por Franco en decembro de 1941 estabelecía que as execucións das mulleres embarazadas condenadas á morte suspenderíanse até que desen a luz. Nese momento o bebé sería entregado ao pai se este estivese vivo e en España. Pola contra, a moitas destas mulleres quitáronlles os seus bebés acabados de nacer, cambiaron o apelido deses bebés e entregáronos a familias leais ao réxime.[31] Esta lei axudou a formalizar o proceso dos bebés roubados, proceso que non terminaría até mediados da chamada transición democrática.[3][11][8][12] As estimacións sitúan o número de bebés roubados nuns 30.960 nenos e nenas.[11]

A Lei do 6 de novembro de 1942 modificou o Código Penal en materia de violación e de adulterio. As mulleres de entre 16 e 23 anos que fosen enganadas para teren relacións sexuais podían presentar unha denuncia contra un home, o que podería suporlle a este unha pena de prisión de até seis meses. Se unha muller «honesta» foi enganada para ter «sexo carnal» cun home e ademais houbo abuso, podería recibir unha condena de 12 a 16 anos de prisión. Os empregadores que abusasen de mulleres «honestas» no seu emprego para teren relacións sexuais con mulleres tamén poderían ser encarcerados, aínda que esta sentenza podería conmutarse se casaban con elas. Tamén se incrementaron as sancións económicas por violacións.[35]

O Código Penal de 1944 dicía que a violación era un delito puníbel cando unha nena tiña entre 12 e 23 anos se era virxe, e entre 17 e 23 anos se non era virxe.[36] Este Código Penal tamén dispuña que, en case todos os casos, só as mulleres casadas e os homes con quen mantivesen aventuras podían ser culpábeis de adulterio. Os homes casados só eran culpábeis se traían as amantes a viviren no fogar conxugal.[37] A Lei de Responsabilidades Políticas de 1945 castigaba calquera que mostrase algunha afinidade activa ou pasiva cara a Segunda República ou cara os "roxos".[3][12] Na Rexión Noroeste de Murcia só o 2,49% das detencións en virtude da antedita lei involucraron a mulleres. As mulleres culpábeis deste delito non sempre foron acusadas desta maneira.[3]

Ás mulleres encarceradas durante o período franquista seguíanlles afeitando a cabeza como forma de negar a súa feminidade.[8] As mulleres na España franquista foron ás veces sometidas a abortos forzados.[6] O réxime afirmou que se unha muller tiña un orgasmo era un insulto para o seu marido.[38] Lidia Falcón O'Neill, detida sete veces, sufriu tales abusos no cárcere de Yeserías de Madrid e na prisión de Trinitat de Barcelona entre 1960 e 1974 que quedou con danos permanentes.[5][11]

Os nenos e nenas que vivían en internados estatais ou en orfanatos xestionados pola Igrexa católica eran a miúdo obxecto de violencia, degradación e violación.[39][40]

A violación de mulleres con vínculos republicanos foi común até polo menos a década de 1960, e as autoridades xeralmente trataban os perpetradores masculinos como inmunes ao procesamento. A todos ensinóuselles a mirar cara a outro lado cando se producían violacións contra as mulleres, e non levaban rexistros destas.[12][41] Anita Sirgo e Tina Pérez foron violadas mentres estaban en prisión como consecuencia da súa participación nas folgas mineiras asturianas de 1962.[8]

As mulleres do PCE eran presionadas a ter relacións sexuais a mediados dos anos 1960 e 1970 para demostraren que eran libres. Existía un elemento de falta de elección se querían demostrar as súas credenciais esquerdistas.[42]

Aínda que nalgúns casos a violación era ilegal en España, o delito non se denunciaba o suficiente no franquismo porque as mulleres consideraban que seren vítimas dunha violación era fonte de humillación e vergoña. Isto viuse agravado polo feito de que moitas vítimas tiñan un baixo nivel educativo e carecían da confianza persoal para pasar pola experiencia humillante de denunciar o acto á policía. Esta, ademais, a miúdo sospeitaba das súas afirmacións ou poñíase por defecto do lado do violador.[43]

Consultorio de Elena Francis

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Consultorio de Elena Francis.

O Consultorio de Elena Francis foi un programa de radio que se emitiu en España entre 1947 e 1984, en que as mulleres podían pedir consello sobre os problemas que tiñan. A miúdo xurdiron temas de violencia de xénero conxugal.[36][37][41][44][45] O programa foi creado por Ángela Castells, membro da Sección Feminina, do Padroado de Protección da Muller e da liga Española contra a Inmoralidade Pública, a policía da inmoralidade de España.[36][44][46] As cartas con temas delicados non saíron ao aire, pero recibiron respostas ás veces terribles.[46] Moitas mulleres escribían ao programa porque non tiñan a ninguén máis a quen recorrer.[47] Ningunha das cartas conservadas do programa utiliza a palabra «violación», pero mencionábase con eufemismos, como «El fixo o que quería de min» e «quedo durmida e o meu irmán fai o que quere».[36][44][46] Ás mulleres que sufrían abusos por parte dos seus maridos dicíaselles rutinariamente que non saísen de casa, que aguantasen o seu comportamento e que eran culpábeis de fallarlles aos seus maridos, razón pola cal se comportaban de xeito violento con elas.[46] As mulleres escribiron para explicar que eran vítimas de violencia de xénero.[37] A unha muller, que se describiu a si mesma como «unha esposa miserábel», cuxo marido a golpeaba diante da súa filla de 10 anos, díxoselle: «Sé valente, non descoides os teus asuntos persoais nin por un momento. E cando chegue a casa, disponte a compracelo cando o pida».

Outra muller contou como o seu veciño deixou embarazada á súa filla de 15 anos e o consello de Elena foi dar á nena en adopción.[36] Outra muller escribiu para dicir: «Cando tiña 9 anos, o meu cuñado aproveitouse da miña curiosidade sexual para facerme perder a pureza». Elena Francis díxolle a esta muller que confesase, xa que ela tiña parte de culpa por pecar e animouna a seguir vivindo na casa onde se produciu a violación.[41][46][48] Unha muller escribiu preguntando que facer cando viu ao seu marido saír coa súa amante. A resposta de Francis foi: «Se os volves ver xuntos, non te enfades; finxe e ofrece o sacrificio ao Señor».[37] O consello ás mulleres vítimas de violación ou de violencia de xénero foi que quedasen, aguantasen e ofrecesen o seu sufrimento a Deus.[44]

Antonio González Pacheco, Billy el Niño

[editar | editar a fonte]

Antonio González Pacheco, tamén coñecido como Billy el Niño, foi un policía da Brigada Político-Social. Condecorado cunha medalla ao mérito policial, era coñecido polo seu gusto por impor o terror, especialmente ás mulleres, coas que entraba en contacto profesionalmente mentres as investigaba ou arrestaba.[49][50][51] Unha das súas vítimas foi Lidia Falcón.[5]

En 1974 presentáronse ante a policía denuncias por malos tratos aos prisioneiros, mais non se tomaron medidas respecto diso, nin sequera tras o inicio da coñecida como transición democrática.[50] As queixas, mentres aínda estaba empregado, chegarían a 17.[51] En 1974 o Xulgado Municipal número 19 de Madrid condenou a González Pacheco a un só día de prisión e impúxolle unha multa de 1.000 pesetas por abusos cometidos a Enrique Aguilar Benítez de Lugo. Outros procedementos contra el foron desestimados como resultado da Lei de Amnistía de 1977.[52]

En febreiro de 1975 a moza comunista María Rumín tiña 17 anos cando se converteu noutra das súas vítimas mentres defendía as escolas públicas gratuítas e de calidade na praza do Parterre de Carabanchel. González Pacheco rompeulle a cara ao golpeala cos puños.[53]

Período de transición democrática (1975 - 1986)

[editar | editar a fonte]

Franco morreu en novembro de 1975.[54] A primeira manifestación de condena da violencia contra as mulleres celebrouse en Barcelona en 1976. Daquela a violación non era tratada como un problema institucional grave dentro de España e as vítimas de violación tiñan poucos dereitos.[55]

A cuestión da idade de consentimento presentouse ante o Congreso en abril de 1978[56] e cambiouse de dezaoito a entre doce e dezaseis. Entre esas idades, o consentimento só se permitía se a outra persoa non tiña autoridade sobre a persoa máis nova.[35][56] As cuestións sobre a honestidade das mulleres en relación coas acusacións de violación tamén desapareceron en 1978.[35] O PSOE tamén logrou que se derrogasen os artigos 436 e 442 do Código Penal en abril de 1978.[56] As reformas lexislativas dese ano permitiron que os homes tamén puidesen ser considerados vítimas de violación.[35] Ese ano tamén se legalizou a anticoncepción.[36] O divorcio legalizouse en 1981.[36]

Unha reforma de 1983 dicía que unha vítima que ofrecese perdón ao perpetrador non resultaría no abandono do proceso penal nos casos de violación, abuso sexual e secuestro.[35] Os roubos de nenos a prisioneiras políticas continuaron até principios dos anos 1980. A estas nais dicíaselles decote que os seus fillos naceran mortos ou que tiveran unha doenza grave ao naceren e posteriormente morreran.[11] En 1987 o Tribunal Supremo de España ditaminou que as vítimas de violación non necesitaban demostrar que loitaran activamente contra o seu violador para presentaren unha denuncia.[57]

España posfranquista (a partir de 1986)

[editar | editar a fonte]

A represión contra as mulleres por parte das forzas sublevadas foi difícil de comprender, xa que as fontes tradicionalmente estiveron máis centradas en cuantificar o número de persoas mortas, encarceradas e feridas. Como se mantiveron rexistros moito máis detallados sobre os homes que sobre as mulleres, a historia da represión franquista dirixida especificamente ás mulleres subestimounas ou devaluou a represión específica que enfrontaron neste período. Gran parte da violencia neste período foi de xénero e houbo esforzos para descartar, agochar ou restar importancia á violencia contra as mulleres como parte de maiores esforzos para reprimilas. A cuantificación resultou en gran medida no borrado da historia das mulleres.[3][4][24]

En 2010 a Xunta de Andalucía indemnizou con 1.800 euros as mulleres que foron obrigadas a tragar aceite de rícino, a afeitar o pelo ou a camiñar espidas polas súas vilas. Esta compensación foi resultado dos esforzos do Padroado da Memoria Histórica de Andalucía. Ofrecéronse compensacións similares a outras vítimas da represión histórica durante a guerra civil española en Andalucía. Das 2.742 persoas que recibiron compensación baixo este plan, só o 5% eran mulleres.

O 16 de marzo de 2016 presentouse na Arxentina un caso sobre violencia sexual e de xénero durante o franquismo, alegando violacións de dereitos humanos.[11][7] O caso foi presentado por Women's Link e debía ser escoitado por María Romilda Servini, a única xuíza arxentina que revisa as violacións de dereitos humanos da época de Franco. Das seis mulleres nomeadas na demanda, cinco foron asasinadas. Eran Margalida Jaume Vendrel, Daria e Mercedes Buzadé Adroher, Pilar Sánchez Lladrés e Matilde Landa Vaz. A outra muller foi Lidia Falcón, quen estivo encarcerada en repetidas ocasións entre 1960 e 1974.[11][6]

En outubro de 2018 admitiuse unha nova liña de investigación sobre os abusos sexuais do réxime franquista no Xulgado Nacional no Criminal e Correccional n°1 de Bos Aires.[5] En 2010 abriuse por primeira vez na Arxentina un caso xeral sobre violacións de dereitos humanos por parte do réxime.[5]

Antonio González Pacheco beneficiouse da Lei de Amnistía en outubro de 1977.[51] A Xustiza arxentina emitiu unha orde de arresto internacional contra el en 2013 como parte da súa investigación máis ampla sobre abusos de dereitos humanos por parte do réxime franquista.[53] A primeira vez que se tentou presentar cargos en España contra González Pacheco ante a Audiencia Nacional foi en 2014.[58] Finalmente foi investigado en 2018 por mor de sete denuncias presentadas en Madrid que alegaban crimes contra a humanidade. Só un do sete casos foi investigado por delitos relacionados coa tortura. O goberno opúxose a que se aceptasen os casos porque as súas accións e as doutros homes da policía española non formaban parte dun patrón sistémico deseñado para reprimir a unha parte específica da poboación. González Pacheco nunca foi desposuído en vida[59] de ningunha das súas honras, malia as acusacións que posteriormente se fixeron na súa contra.[49] Finalmente, en decembro de 2022, dous anos despois da súa morte, o Goberno central ordenou retirarlle as condecoracións ao torturador franquista.[60]

Ver tamén

[editar | editar a fonte]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 "Violencia de género durante el franquismo". Lanza Digital (en castelán). 24 de novembro de 2009. Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Franco, Lucía (22 de outubro de 2018). "«En el franquismo, el matrimonio era una estafa»". El País (en castelán). ISSN 1134-6582. Consultado o 8 de outubro de 2024. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Peñalver, Víctor (24 de novembro de 2018). "La violencia franquista contra las mujeres no se puede contar". elDiario.es (en castelán). Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 4,19 Tur, Francesc (29 de marzo de 2017). "El abuso sexual de la mujer como arma de guerra en la zona nacional" (en castelán). Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Baquero, Juan Miguel (1 de novembro de 2018). "“La denuncia sobre la victimización de la mujer en el franquismo influirá en toda la Querella Argentina”". elDiario.es (en castelán). Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 "Violaciones, humillación y tortura: así trató el franquismo a las mujeres detenidas". El Tambor (en castelán). 19 de marzo de 2016. Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Miguel Juan, Carmen (6 de abril de 2016). "Mujeres y dictadura franquista: la historia silenciada". elDiario.es (en castelán). Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 Alabao, Nuria (20 de decembro de 2017). "Las rapadas del franquismo". Ctxt (en castelán). Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Corazón Rural, Álvaro. "Sexo en el franquismo: el regreso a las tinieblas". Jot Down (en castelán). Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  10. ↑ "130.200 asesinados por el fascismo impune. En Andalucía hay más personas desaparecidas que en Chile, Argentina y Guatemala juntos. – PRES.O.S." (en castelán). 2019-04-04. Consultado o 2019-04-13. 
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 Rodríguez Álvarez, Sabela (16 de marzo de 2016). "Las víctimas ‘olvidadas’ de Franco: violencia sexual, tortura y humillación contra las mujeres". InfoLibre (en castelán). Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 "Testimonios de mujeres que sufrieron la represión franquista en un curso de la UCLM". Cadena SER (en castelán). 6 de novembro de 2018. Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Filiprim, Josep (29 de marzo de 2017). "L’Abús sexual de la dona com a arma de guerra a la zona nacional". Coma-Ruga Magazine (en catalán). Consultado o 25 de setembro de 2024. 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Pascual, Roger (28 de marzo de 2016). "Machismo franquista". El Periódico (en castelán) (Barcelona). Consultado o 26 de setembro de 2024. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Carballar, Olivia (14 de marzo de 2010). "Ellas hacen memoria". Público (en castelán). Consultado o 26 de setembro de 2024. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Junquera, Natalia (29 de xaneiro de 2014). "“Las monjas me decían: ‘Algo habría hecho tu padre”". El País (en castelán). ISSN 1134-6582. Consultado o 26 de setembro de 2024. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Junquera, Natalia (12 de marzo de 2023). "Violadas, rapadas, asesinadas: la represión a las mujeres durante el franquismo". El País (en castelán) (Madrid). Consultado o 26 de setembro de 2024. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Oliver, Juan (19 de agosto de 2018). "'A Capirota', la lavandera gallega que se enfrentó sola a la manada fascista". Público (en castelán) (A Coruña). Consultado o 26 de setembro de 2024. 
  19. ↑ "Marín dedica una plaza a Carmen Pesqueira 'A Capirota' para "restaurar la memoria" de las víctimas de la represión". Europa Press (en castelán) (Pontevedra). 18 de agosto de 2018. Consultado o 26 de setembro de 2024. 
  20. ↑ Baquero, Juan Miguel (23 de xuño de 2013). "Fuentes de Andalucía homenajea a las 'niñas' de El Aguaucho". elDiario.es (en castelán). Consultado o 30 de setembro de 2024. 
  21. ↑ 21,0 21,1 Tugores, Antoni (2017). Moriren dues vegades: Daria i Mercè Buxadé, infermeres catalanes assassinades a Mallorca l'any 1936 (en catalán). Palma de Mallorca: Lleonard Muntaner. ISBN 9788416554560. OCLC 981222246. 
  22. ↑ 22,0 22,1 López-Barrajón, Sol (14 de agosto de 2016). "80 años de la matanza programada de Yagüe en Badajoz". Público (en castelán). Consultado o 1 de outubro de 2024. 
  23. ↑ "Mapa". Amiga Date Cuenta (en castelán). Consultado o 1 de outubro de 2024. 
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 Preston, Paul (2012). Spanish Holocaust: Inquisition and Extermination in Twentieth-Century Spain (en inglés). London: HarperCollins Publishers Ltd. ISBN 9780002556347. OCLC 772808974. 
  25. ↑ 25,0 25,1 Solé, Belén; Díaz, Beatriz (2014). "Era más la miseria que el miedo": mujeres y franquismo en el Gran Bilbao: represión y resistencias (PDF) (en castelán). Bilbo: Asociación Elkasko de Investigación Histórica. ISBN 9788494167393. OCLC 932801771. 
  26. ↑ 26,0 26,1 "Queipo de Llano y la violación como propaganda del terror en la Guerra Civil". Consultado o 2019-04-10. 
  27. ↑ Cembrero, Ignacio (4 de xuño de 2006). "La última victoria de Mizzian, el general exterminador". El País (en castelán) (Tánxer). ISSN 1134-6582. Consultado o 2 de outubro de 2024. 
  28. ↑ "Ana Linero Pavón". Todos (...) los Nombres_ (en castelán). 
  29. ↑ 29,0 29,1 Valenzuela, Juan Luis (20 de marzo de 2017). ""Los legionarios enseñaron a los cobardes rojos lo que son hombres"". El Plural (en castelán). Consultado o 2 de outubro de 2024. 
  30. ↑ Núñez, Juan José Torres (2018-07-13). "Queipo y las mujeres violadas" (en castelán). Consultado o 2019-04-13. 
  31. ↑ 31,0 31,1 Casey, Nicholas (27 de setembro de 2022). "Taken Under Fascism, Spain's 'Stolen Babies' Are Learning the Truth". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 2 de outubro de 2024. 
  32. ↑ Avilés Pozo, Alicia (30 de agosto de 2016). "Contra el “accede humildemente” franquista que contribuyó a la sumisión sexual". elDiario.es (en castelán). Consultado o 2 de outubro de 2024. 
  33. ↑ Pérez Molina, Isabel (31 de maio de 2018). "Las mujeres durante el Franquismo". La Gaceta de los Miserables (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 15 de abril de 2019. 
  34. ↑ Villén Jiménez, Alba; Ignaciuk, Agata (2018). "¿Una pequeña revolución sexual?: Experiencias de sexualidad y anticoncepción de mujeres andaluzas entre los años cincuenta y ochenta del siglo XX". Dynamis: Acta hispanica ad medicinae scientiarumque historiam illustrandam (en castelán) 38 (2): 303–331. ISSN 0211-9536. 
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 35,5 "Los delitos sexuales en el Código Penal: de la violación a la agresión". 20 Minutos (en castelán). 14 de maio de 2018. Consultado o 3 de outubro de 2024. 
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 36,5 36,6 Junquera, Natalia (20 de outubro de 2018). "Hágase la ciega, sorda y muda. Es lo mejor". El País (en castelán). ISSN 1134-6582. Consultado o 3 de outubro de 2024. 
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 Cruz Lapeña, Silvia (20 de outubro de 2018). "Elena Francis, el consultorio donde las mujeres del franquismo hablaban de infidelidades, aborto, violencia sexual o incesto". Vanity Fair (en castelán). Consultado o 3 de outubro de 2024. 
  38. ↑ Lorente, Nacho (8 de decembro de 2018). "'Arde Madrid' y el sexo: así reprimió Franco los "actos impuros" de los españoles". El Confidencial (en castelán). Consultado o 4 de outubro de 2024. 
  39. ↑ Benítez, Brais (28 de abril de 2015). "Un documental desvela las torturas a menores en los internados del franquismo". Rebelión (en castelán). Consultado o 4 de outubro de 2024. 
  40. ↑ Benítez, Brais (27 de abril de 2015). "Un documental desvela las torturas a menores en los internados del franquismo". La Marea (en castelán). Consultado o 4 de outubro de 2024. 
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 "Violaciones y pederastia: salen a la luz las cartas que ignoró el consultorio de Elena Francis durante el franquismo". La Sexta (en castelán). 31 de outubro de 2018. Consultado o 4 de outubro de 2024. 
  42. ↑ Barnés, Héctor G. (13 de marzo de 2016). ""A follar, que el mundo se va a acabar": la vida sexual española en el tardofranquismo". El Confidencial (en castelán). Consultado o 4 de outubro de 2024. 
  43. ↑ Jones, Anny Brooksbank (1997). Women in Contemporary Spain (en inglés). Manchester University Press. ISBN 9780719047565. 
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 González-Sinde, Ángeles (22 de decembro de 2018). "Sonríale, muéstrese muy cariñosa". El Periódico (en castelán). Consultado o 7 de outubro de 2024. 
  45. ↑ Abundancia, Rita (4 de novembro de 2014). "Elena Francis, consejos para la mujer sumisa". El País (en castelán). Consultado o 7 de outubro de 2024. 
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 46,4 Gómez Ruiz, Lara (12 de novembro de 2018). "Los tremendos consejos de Elena Francis a mujeres maltratadas o violadas". La Vanguardia (en castelán) (Barcelona). Consultado o 7 de outubro de 2024. 
  47. ↑ Onieva, Charo (28 de setembro de 2015). "El consultorio sentimental de Elena Francis". Cincuentopía (en castelán). Consultado o 7 de outubro de 2024. 
  48. ↑ Baena González, María Isabel (6 de novembro de 2018). "El lado oscuro del consultorio de Elena Francis: así trataba a víctimas de violencia y pederastia". Los Replicantes (en castelán). Consultado o 7 de outubro de 2024. 
  49. ↑ 49,0 49,1 Baquero, Juan Miguel (25 de xuño de 2018). "El relato de las víctimas de Billy el Niño, el “sádico terrorista de la tortura” que daba un trato 'especial' a las mujeres". elDiario.es (en castelán). Consultado o 8 de outubro de 2024. 
  50. ↑ 50,0 50,1 de las Heras, Jesús (7 de xuño de 1979). "González Pacheco, alias "Billy el Niño", un policía estrella". El País (en castelán). ISSN 1134-6582. Consultado o 8 de outubro de 2024. 
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 "Billy el Niño: un apodo infantil para un supuesto torturador franquista". La Vanguardia (en castelán) (Madrid). 5 de decembro de 2013. Consultado o 8 de outubro de 2024. 
  52. ↑ Irujo, José María (29 de setembro de 2013). "Las palizas de Billy el Niño". El País (en castelán). ISSN 1134-6582. Consultado o 8 de outubro de 2024. 
  53. ↑ 53,0 53,1 Torrús, Alejandro (19 de setembro de 2013). ""'Billy el Niño' era un animal, un salvaje que disfrutaba pegando"". Público (en castelán). Consultado o 8 de outubro de 2024. 
  54. ↑ Davies, Catherine (1998). Spanish Women's Writing 1849-1996 (en inglés). A&C Black. ISBN 9780485910063. 
  55. ↑ Graell, Vanessa (7 de marzo de 2019). "La ciudad feminista". El Mundo (en castelán) (Barcelona). Consultado o 8 de outubro de 2024. 
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 Gallego-Díaz, Soledad; de la Cuadra, Bonifacio (27 de abril de 1978). "El Congreso aprobó la despenalización de los anticonceptivos". El País (en castelán). ISSN 1134-6582. Consultado o 8 de outubro de 2024. 
  57. ↑ Maishman, Elsa (8 de marzo de 2017). "International Women’s Day: Women’s rights in Spain". The Olive Press (en inglés). Consultado o 8 de outubro de 2024. 
  58. ↑ Yardley, Jim (6 de abril de 2014). "Facing His Torturer as Spain Confronts Its Past". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 9 de outubro de 2024. 
  59. ↑ Baquero, Juan Miguel (7 de maio de 2020). "'Billy el Niño': el torturador franquista que ha muerto con sus medallas y sin ser juzgado". elDiario.es (en castelán). Consultado o 9 de outubro de 2024. 
  60. ↑ "El Gobierno ordena retirar a título póstumo las condecoraciones al expolicía franquista 'Billy el Niño'". elDiario.es (en castelán). 30 de decembro de 2022. Consultado o 9 de outubro de 2024. 
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Violencia_sexual_na_España_franquista_e_da_transición&oldid=6883595»