Pazo dos Reis de Navarra

O Pazo dos Reis de Navarra, que na actualidade é o Arquivo Real e Xeral de Navarra, atópase en Pamplona, capital de Navarra (España).

Pazo dos Reis de Navarra
O Palacio dos Reis de Navarra ou Arquivo Real e Xeral de Navarra polo seu perfil norte e oeste
Coordenadas	42°49′13″N 1°38′40″O
[ editar datos en Wikidata ]

Este edificio iniciouse como Palacio dos Reis no século XII, tras a Conquista de Navarra no século XVI pasou a ser a residencia dos Vicerreis, posteriormente durante trinta anos a Capitanía Xeneral, logo Goberno Militar ata 1971 e tras un longo abandono, foi reformado no ano 2003 por Rafael Moneo para convertelo no Arquivo Real e Xeneral de Navarra.

Denominacións

Tivo varias denominacións ao longo da historia, por iso seguidamente realízase unha datación das mesmas:

• De 1189 a 1841: Palacio Real de San Pedro, Palacio Real e Episcopal de San Pedro, Palacio Real. A denominación de San Pedro é pola igrexa que había no lugar (onde hoxe está a igrexa de san Fermín de Aldapa)
• De 1841 a 1872: Palacio de Capitanía Xeneral.
• De 1876 a 1971: Goberno Militar.
• O edificio quedou abandonado, ata 1979 en mans do exército español e posteriormente baixo a posesión do Concello de Pamplona e do Goberno de Navarra.
• Desde o 2003: Arquivo Real e Xeneral de Navarra.

Historia

Neste terreo, nun outeiro da cidade da Navarrería existía unha prohibición de Afonso o Batallador de construír nesa zona para protexer o burgo de San Cernin que estaba debaixo, separada da mesma por un barranco. Sancho VI o Sabio revogouno, acordando co bispo, que era dono de todos os terreos da cidade, o espazo para a construción dun Palacio Real. Este Palacio sería hipotecado en 1198 polo rei Sancho VII ao bispo de Pamplona, que daría a lugar a numerosos preitos e que por iso sería utilizado de forma conxunta pola Coroa e a sede episcopal.

Teobaldo I ao chegar a Pamplona en 1246 atopouse co Palacio ocupado polo bispo Pedro Ruiz de Piedrola, e tivo que aloxarse nos palacios vellos , xunto á capela de Xesucristo, a lado do Claustro catedralicio. Isto iniciou unha tensión entre ambos os poderes loitando pola posesión do Palacio. Teobaldo I acusou ao bispo Pedro Jiménez de Gazolaz de traidor e este, a cambio, excomungouno, tendo que fuxir a Navardún pertencente á Coroa de Aragón, para evitar represalias, onde pasou tres anos. O monarca tivo que achegarse a Roma para solicitar o levantamento da excomuñón. Este mesmo bispo Gazolaz devolveu a Teobaldo II o Palacio, pero o papa Alexandre IV anulou esta restitución, continuando as diferenzas.

En 1276 durante a guerra da Navarrería, o Palacio sufriu danos de consideración, xa que desde a súa chaira os habitantes da Navarrería atacaran con catapultas ao burgo de San Cernin.

O Papa Martiño V dispuxo entregáseselle a Branca I de Navarra o Palacio Real de San Pedro, ocupándoo desde entón os reis de Navarra ata a súa conquista. Logo da invasión houbo outro intento episcopal de conseguir o Palacio, esta vez por parte do bispo de Pamplona Bernardo de Vermellas Sandoval, que era castelán e que puxo un preito á coroa española, fracasando.

Tras a Conquista de Navarra paso a ser lugar de residencia dos vicerreis españois, ao parecer desde 1539. Tamén se hospedaron no os reis de España cando visitaban a cidade. Así o fixo Filipe II en 1592, que segundo versións quitou o escudo episcopal da entrada e puxo o escudo real que estaba no castelo vello, que é o que se mantivo ata agora. Filipe V estivo en 1706. Xosé Bonaparte na súa retirada cara a Francia tamén pasou a noite no mesmo.

Neste Palacio estivo hospedado desde febreiro de 1936 Emilio Mola, como Gobernador Militar e unha vez que fora nomeado en Madrid, nunha reunión secreta, xefe da trama golpista contra a Segunda República Española e que desencadearía a guerra civil española.

En 1976, estando abandonado foi declarado Monumento Histórico Artístico de carácter provincial. Mentres se realizaban estudos para proxectar a súa rehabilitación, o edificio sufriu de forma reiterada a agresión dos incendiarios intencionados, iniciándose os incendios en maio de 1978 con periodicidade case mensual e chegando á súa cénit en outubro de 1983 en que en quince días os bombeiros tiveron que acudir en 12 ocasións.

Os arquitectos Manuel Iñiguez e Alberto Uztarroz entregaron en setembro de 1987 un anteproxecto, por encargo do Goberno de Navarra, en que o edificio mantíñase integramente como Museo da Historia de Navarra. Posteriormente en 1993 decidiuse destinalo a Arquivo Histórico de Navarra e para iso contactar co arquitecto Rafael Moneo para elaborar o proxecto definitivo. En 1994 iniciáronse as obras, derrubando parte do edificio, algo que non se contemplou no anteproxecto. Así mesmo levantouse unha torre anexa de nova planta onde está situado o arquivo.

Arquitectura

Románico

Probablemente o Palacio foi erixido cara a 1189, aínda que hai autores que adiantan esta data. Parcialmente soterrado atópase unha ampla estancia rectangular de 26,8 x 7,1 metros que corresponde á primitiva construción. É a única sala histórica que se mantén tras a remodelación. Sen necesidade de apoiarse en ménsulas. A cuberta é de crucería simple. No muro norte presenta seis estreitas fiestras en derramo bastante profundo con arco de medio punto. O muro norte ten amplos contrafortes prismáticos que ocupan dous terzos da altura total do muro, terminando en noiro. O muro oeste ten tres corpos de vans con linteis distribuídos anarquicamente ao longo do muro, e na unión co tellado consolos. Este muro dá ás hortas do Palacio.

As salas ao lado oeste, onde estaban os cuartos reais que conservaban na planta baixa un salón artesoado con decoración de follas de carballo de finais do século XVI que se deterioraron nos últimos anos e que na remodelación recente foi eliminada.

Gótico e Rencentista

Realizáronse distintas ampliacións no ángulo nordeste e se refixo unha torre de planta, máis ancha que as demais, que miraba a Santo Domingo. Atópanse rexistradas as distintas obras de melloras.

A planta baixa presentaba un patio de 20 x 20 metros aproximadamente, porticado en dous dos seus lados, con alicerces de 6 metros que culminan en zapatas de madeira labrada con motivos animais, cunha galería pechada superior do século XV. No centro había un alxibe. Estas zapatas foron espoliadas, e o alxibe e a galería foron eliminadas.

Existía tamén unha escaleira nobre con arcos góticos do século XIV que estaban debaixo da mesma, que na nova obra, todo iso foi eliminado.

Neoclásico e Barroco

Por mor da visita de Filipe II cambiouse o brasón de Navarra da entrada polo dos Austrias, que se conserva na actualidade.

As torres medievais puideron conservase ata mediados do século XVII, baseándose na acuarela que Pierre Boller fixo do Palacio entón.

Un incendio en 1733 do muíño da pólvora parece que tivo unha importante repercusión no Palacio. Nos séculos XVII e XVIII modificouse significativamente a súa silueta, elevando os muros, desmochando torres e construíndo o á este para fundición de canóns.

Moderno

As reformas do século XIX aparecen ligadas a actuacións no pavillón de residencia do gobernador e melloras no sistema de escaleiras do Palacio. Deste século data o miradoiro de galería da fachada sur, e a decoración ecléctico-romántica da fachada que miraba á cidade. En 1903 construír a casiña para residencia do Xefe do Estado Maior, sobre o muro do recinto.

Última reforma

Realizada por Rafael Moneo no ano 2003 que realiza un edificio novo, mantendo a solidez dos muros, cunha imaxe herdada da súa historia. A cara norte e oeste dan a imaxe de castelo. A pedra é a solución material e é unha das claves do traballo compositivo. Na cara norte e oeste, entendendo que era imposible a restauración dos seus muros moi deteriorados, optouse por protexelos cunha nova folla de perpiaño que forra a existente, muros e ata cubertas, aínda que corrixindo algúns ocos. Esta técnica de forrado conserva o antigo na súa integridade para as futuras xeracións.

A parte nova céntrase ao redor do arquivo, que se organiza por unha serie de salas, tres por planta e distribuídas en esvástica que están conectadas por unhas ramplas de catro tramos que rodean un patio coroado por un lucernario. Por fóra dá a imaxe dunha torre de homenaxe, que é de formigón, forrado coa mesma pedra antes referida aínda que cun despezamento en perpiaño, que indican a actualidade da intervención.

A parte restaurada e a nova relaciónanse no patio nun encontro con naturalidade producindo un lugar case sen data contemporáneo e "histórico". No exterior reformáronse os muros, elevándose algúns con embelecemento de portadas e tapias, coidándose moito a redefinición das rúas lindeiras.