Laponia (rexión)
A Laponia[1] (Sápmi en saami, Lappi en finés, Lappland en sueco e noruegués) é o nome dunha rexión cultural habitada orixinalmente polo pobo dos saami, se ben na actualidade tan só son unha minoría.
| ||||
| Localización | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Poboación | ||||
| Poboación | 2.000.000  (5,15 hab./km²) | |||
| Xeografía | ||||
| Superficie | 388.350 km² | |||
Abrangue unha parte dos asentamentos dos saami, pobo indíxena antigamente chamado lapón (mais esta palabra ten unha orixe pexorativa).[2]
O territorio no cal se asentan os saami nunca tivo unidade como estado, e hoxe en día este territorio está repartido entre Noruega, Suecia, Finlandia e Rusia. En concreto, a Laponia comprende o norte da península Escandinava (composta por Suecia, Noruega e unha parte de Finlandia) asemade da península de Kola.
Área
editarA área que abrangue Laponia esténdese principalmente ao norte do círculo Polar Ártico. A parte occidental é unha área de fiordes, vales profundos, glaciares e montañas, sendo o monte Kebnekaise, na Laponia Sueca, o punto de maior altitude, con 2.111 m.
Máis ao leste, o terreo é unha baixa meseta que contén pantanos e lagos; dos cales o máis grande e importante é o lago Inari, na Laponia finesa. A parte máis oriental esténdese pola rexión onde se dá a tundra.
Clima
editarO clima desta rexión do norte de Europa é subártico con escasa vexetación, agás na zona meridional que está ricamente arborada. A costa montañosa occidental ten uns invernos moito máis suaves e máis precipitacións que as áreas que se atopan ao leste da cadea montañosa.
A rexión contén importantes xacementos de minerais, en concreto ferro en Suecia, cobre en Noruega, e níquel e apatita en Rusia.
A fauna está composta principalmente por renos, lobos e osos, así como de aves mariñas e terrestres. Na rexión hai numerosas explotacións pesqueiras, tanto nos ríos coma no mar. Nalgúns lagos viaxan barcos de vapor e algúns portos están libres de xeo durante todo o ano. Todos os portos no mar de Noruega e no mar de Barents ata Múrmansk están libres de xeo todo o ano. O golfo de Bothnia acostuma conxelarse no inverno.
Denominación
editarEn Galiza o termo co que tradicionalmente se coñece a esta rexión é o de Laponia, empregándose o adxectivo lapón para a persoa ou linguas orixinarias desta rexión. Mais ha de terse en conta a orixe pexorativa da palabra lapón; en noruegués e sueco lapp significa farrapo ou anaco de tea co que se remenda unha peza de roupa. A Real Academia Galega sanciona o uso da forma saami para nomear a este pobo, ás persoas que o compoñen e ás linguas faladas por eles.[3] Cómpre sinalar que os saami empregan a palabra Sápmi para se referir á rexión na que habitan.
Historia
editar- Artigo principal: Historia da Laponia.
Téñense atopado restos en Sápmi dunha cultura baseada na caza e na pesca que datan do neolítico. Os saami empezaron a poboar a rexión a partir do ano 100 a.C.
Dende o século XVII os saami comezaron a ser arrecunchados cara ao norte pola poboación campesiña de Suecia. Pasaron da caza do reno á súa cría, e deixaron de ser nómades mudando ao sedentarismo.
A cristianización dos saami foi un proceso moi lento e longo; as primeiras igrexas foron construídas no século XII polos noruegueses, mais a verdadeira expansión do cristianismo chegou no século XVIII, sen que puidese chegar a substituír o animismo, que segue a existir aínda hoxe.
O pobo dos saami
editarOs saami son unha minoría étnica asentada na rexión da Laponia. Segundo o Parlamento Saami Sueco a poboación estimada é dunhas 70.000 persoas saami na Laponia. Á parte, outros saami viven espallados na costa e nos fiordes, e moitos están asentados en aldeas en vales e á beira de lagos onde a pesca é abundante.
Tras a caída da Unión Soviética comezouse a dar unha cooperación transfronteiriza entre os estados, facendo que as fronteiras pasasen a ter menos importancia e permitindo o movemento de individuos saami, e tamén para os que non o son pero si viven na zona.
Malia seren os saami unha minoría, a maioría das xentes que habitan a rexión teñen algún devanceiro deste grupo étnico, aínda que a meirande parte deles se identifique co seu país de residencia.
A súa lingua é o saami (tradicionalmente coñecido como lapón) e que pertence ao tronco Fino-Úgrico, ao que tamén pertencen o finés e o húngaro. Algúns lingüistas consideran o saami como unha lingua con nove dialectos, mentres que para outros que se basean nas dificultades de inter-comprensión entre os dialectos, trátase de varias linguas saami diferenciadas.
A súa rica cultura ten poesía, música (o joik), lendas e vestimentas de seu. Dentro das vestimentas que usan están os bellinger, pantalóns feitos con pel de reno, e os skallers, calzado feito tamén con pel de reno.
Os municipios de Gällivare, Jokkmokk e Arjeplog na Laponia Sueca foron declarados Patrimonio da Humanidade pola UNESCO en 1996.
Mari Boine é unha música de orixe saami que introduciu o joik (joiku en finés) na escena do jazz e das músicas do mundo.
O Parlamento Saami
editarA Laponia está caracterizada por unha identitade semi-nacional que é especial e transcende as fronteiras entre Suecia, Noruega, Finlandia e Rusia. Porén non existe un movemento que persiga a autonomía total. Os parlamentos saami fundados en Noruega (1989), Suecia (1993) e Finlandia (1996) teñen moi pouca influencia na política. Formalmente son autoridades políticas que están rexidas polos gobernos escandinavos, pero teñen representantes parlamentares elixidos democraticamente. A súa función é velar pola cultura saami. A miúdo as promesas electorais dos candidatos chocan coa submisión ás institucións dos seus gobernos. Pero ao seren autoridades, si que teñen algunha influencia no goberno.
Rusia non contempla o recoñecemento dos dereitos desta minoría étnica. Fronte a isto, a postura de Suecia é activa por dúas razóns:
- Recoñecer os saami como pobo fronte a outros tipos de minorías.
- Para facer medrar a influencia da minoría saami, que se enfronta co sistema democrático europeo de maiorías, isto é; gaña o grupo que obtén máis votos.
Divisións administrativas
editar- Finnmark- condado de Noruega.
- Jämtlands Län- condado de Suecia.
- Laponia (Lappi en finés)- rexión de Finlandia.
- Múrmansk- óblast de Rusia.
- Nordland- condado de Noruega.
- Nord-Trøndelag- condado de Noruega.
- Norrbottens Län- condado de Suecia.
- Troms- condado de Noruega.
- Västerbottens Län- condado de Suecia.
Bandeira
editarA bandeira da Laponia foi presentada durante a Conferencia Saami que tivo lugar en Åre, Suecia, o 15 de agosto de 1986. Para a súa elección convocouse un concurso no que se recibiron moitas suxestións, resultando gañadora a artista Astrid Båhl de Skibotn, Noruega.
O motivo deriva do influxo do tambor do xamán e do poema "Paiven parneh" ("Fillos do sol"), composto polo saami meridional Anders Fjellner (1795-1876), quen describiu aos saami coma fillos e fillas do sol.
O círculo da bandeira representa o sol (en vermello) e a lúa (en azul). A bandeira contén as cores saami; vermello, verde, amarelo e azul.
Notas
editar- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para reno.
- ↑ Anderson, Myrdene (novembro de 1983). "The Saami People of Lapland: Four Recent Works on the Interplay of History, Ethnicity and Reindeer Pastoralism". Nomadic Peoples 14 (14): 57–58. JSTOR 43123201.; "The Lapp or Sami people". Yokmok. Arquivado dende o orixinal o 26 de decembro de 2019. Consultado o 26 December 2019.
At present, the Scandinavian media use no other term than Sámis. Institutions and the media use the word Sámi. The term "lapp" is considered pejorative.
; "Saamis or Lapps". SURI. Consultado o 26 December 2019.They call themselves saam´ or saam´lja (on the Kola Peninsula), sabme, sabmelas^ (pl. sabmela at). Other nations have called them Fenn (Finn) and since the 12th century, Lapp (e.g. the form Lop’ appears in Old Russian Chronicles at about 1000 AD). The use of the name Saam has been propagated in Russia since the 1920s and in Scandinavia within the last decades. The Saamis themselves consider the name Lapp pejorative.
- ↑ Definición de "saami" no dicionario da RAG. Consultado o 30 de marzo de 2020.