Caso gramatical

En gramática, o caso gramatical é a forma que adquire unha palabra (substantivos, adxectivos, pronomes ou determinantes) dependendo da función sintáctica que desempeñe. Este concepto é aplicábel en principio ás linguas flexivas e ás linguas aglutinantes. Ao conxunto de casos que ten unha palabra dada chámaselle declinación. Así, por exemplo, en latín existían seis casos (nominativo, vocativo, acusativo, xenitivo, dativo e ablativo), en grego clásico cinco (nominativo, vocativo, acusativo, xenitivo e dativo). Nas dúas linguas existen tamén trazas dos antigos locativo e instrumental.

Os casos poderían clasificarse nos seguintes subtipos:

caso formal: expresa unha relación puramente sintáctica entre o predicado e os sintagmas nominais. En latín sería o nominativo e o acusativo.
caso relacional: establece unha relación entre dous sintagmas nominais ou entre un sintagma nominal e un verbo. En latín serían o xenitivo e o dativo.
caso posicional: indica o lugar onde se dá ou ten lugar unha acción. En latín sería o ablativo.

Existen linguas cun sistema de casos posicionais moi desenvolvido, como o tabasarano, que posúe cincuenta e dous: entre eles o inlativo, o elativo, o ablativo, o adlativo, o sublativo, o delativo, o supralativo, o postlativo, o interlativo, o inesivo, o adesivo, o subesivo, o interesivo, o postesivo, ou o superesivo.

No grupo dos casos relacionais existen dous grandes sistemas nas linguas do mundo. Aquí do que se trata é de ver quen leva as marcas formais entre o suxeito dos verbos transitivos e intransitivos e o complemento directo dos verbos transitivos:

Se se marca dalgún xeito o Complemento Directo estaremos ante un sistema acusativo (no que o suxeito se pon en nominativo e o Complemento Directo en acusativo) -este sería o caso do latín e, dalgún xeito, o do galego;
Se o que se marca é o suxeito dos verbos transitivos e non o dos intransitivos nin o Complemento Directo, o primeiro irá en caso ergativo e os outros en absolutivo. É o que se chama un sistema de ergativo, propio entre outros do éuscaro.

Listaxe de casos

Esta é unha listaxe de casos tal e como se usan en varias linguas flexivas que teñen declinación.

Lugar e tempo

Nota: a maioría dos casos que expresan lugar e movemento empréganse tamén para indicar tempo.

Lugar

Caso	Uso	Exemplo	Existe en
Adesivo	lugar adxacente	cerca de/xunto a/onda a casa	estoniano \| finés \| húngaro \| lituano
Inesivo	dentro de algo	dentro da casa	erzya \| estoniano \| finés \| húngaro
Locativo	lugar	na casa	belaruso \| checo \| húngaro (só nalgúns topónimos tradicionais) \| saami inari \| letón \| lituano \| saami setentrional \| polaco \| sánscrito \| serbio \| eslovaco \| turco
Temporal	(só usado con expresións de tempo) especifica un momento	ás sete	húngaro
Superesivo	na superficie	enriba da casa	húngaro

Movemento

Caso	Uso	Exemplo	atópase en
Ablativo	movemento desde algo	desde a casa	erzya \| estoniano \| finés \| húngaro \| inuktitut \| sánscrito \| turco
Adlativo	en húngaro e en finés: movemento cara a (cerca de) algo en finés: movemento cara a algo	cara a casa á casa	erzya \| estoniano \| finés \| húngaro \| lituano \| turco \| oseto
Delativo	movemento desde a superficie	desde (o alto d)a casa	húngaro
Egresivo	marca o inicio dun movemento ou tempo	empezando desde a casa	udmurt
Elativo	fóra de algo	fóra da casa	erzya \| estoniano \| finés \| húngaro
Inlativo	movemento cara a dentro de algo	cara a dentro da casa	erzya \| estoniano \| finés \| húngaro \| saami inari \| lituano \| saami setentrional
Lativo	movemento cara a un lugar	á casa	erzya \| finés \| turco
Prolativo	movemento usando unha superficie ou vía	a través da casa	erzya \| estoniano \| finés
Prosecutivo	por	pola estrada	kalaallisut
Sublativo	movemento cara a superficie	arriba cara a casa	húngaro
Terminativo	marca o final dun movemento ou tempo	ata a casa	estoniano \| húngaro
Vial	por, por medio de	por medio da casa	inuktitut

Cadro resumo dos principais casos

	interior	superficie	adxacencia
desde	Elativo	Delativo	Ablativo
onda	Inesivo	Superesivo	Adesivo
cara a	Ilativo	Sublativo	Adlativo

Nivel morfosintáctico

Para os significados dos termos axente, paciente, experimentador, e instrumento, ver papeis theta.

Caso	Uso	Exemplo	atópase en
Absolutivo (1)	paciente, experimentador	empurrou a porta e abriuna	éuscaro
Absolutivo (2)	paciente, experimentador involuntario	ela cruzou o xeo; el esvarou	linguas nominativo-absolutivas
Absolutivo (3)	paciente, experimentador; instrumento	el empurrou a porta coa súa man e abriuna	inuktitut
Acusativo (1)	paciente	ela abriu a porta	checo \| erzya \| Esperanto \| finés \| alemán \| húngaro \| saami inari \| latín \| lituano \| saami setentrional \| polaco \| ruso \| sánscrito \| serbio \| eslovaco
Acusativo (2)	complemento directo dun verbo transitivo; feito de; acerca de; por un tempo	eu véxoa	inuktitut \| persa \| turco
Ergativo	axente	el empurrou a porta e abriuna	éuscaro \| checheno \| xeorxiano \| samoano
Ergativo-xenitivo	axente, posesión	el empurrou a porta e abriuna; o seu can.	inuktitut
Instrumental/Instrutivo	instrumento	por medio da casa	belaruso \| checo \| finés \| xeorxiano \| lituano \| polaco \| ruso \| sánscrito \| serbio \| eslovaco
Instrumental-comitativo	instrumento, na compaña de algo	coa casa	húngaro
Nominativo (1)	axente	el empurrou a porta e abriuna	linguas nominativo-acusativas
Nominativo (2)	axente; experimentador voluntario	el abriu a porta; ela parou	linguas nominativo-absolutivas
Obxectivo	complemento directo ou indirecto dun verbo ou réxime dunha preposición; un caso xeral para calquera situación non sendo nominativo ou xenitivo	eu vina; eu deille o libro; con ela.	inglés
Oblicuo	caso xeral; calquera situación excepto nominativo	en relación á casa	hindi
Pasivo ou paciente	suxeito dun verbo intransitivo ou complemento lóxico dun verbo transitivo	a porta abriuse	linguas caucásicas

Relación

Caso	Uso	Exemplo	atópase en
Ablativo	caso indirecto xeral	en relación coa casa	inuktitut \| latín \| lituano
Benefactivo	para, en beneficio de	para a casa	éuscaro \| quechua
Causal	por, a causa de	a causa da casa	quechua
Causal-final	causa eficiente ou final	pola casa	húngaro
Comitativo	na compaña de algo	coa casa	estoniano \| finés \| saami inari \| saami setentrional
Dativo	mostra dirección ou destinatario	para a casa	belaruso \| checo \| erzya \| xeorxiano \| alemán \| hindi \| húngaro \| inuktitut \| latín \| lituano \| polaco \| romanés \| ruso \| sánscrito \| serbio \| eslovaco
Dedativo (Respectivo)	relacionado con	relacionado coa casa	quenya
Distributivo	distribución en anacos	casa por casa	finés \| húngaro
Distributivo-temporal	con que frecuencia ocorre algo	diariamente; os domingos	húngaro
Xenitivo	mostra relación, posesión	da casa	belaruso \| checo \| neerlandés \| erzya \| estoniano \| finés \| xeorxiano \| alemán \| grego \| saami inari \| latín \| lituano \| saami setentrional \| polaco \| romanés \| ruso \| sánscrito \| serbio \| eslovaco \| sueco
Posesivo	posesión directa de algo	posuído pola casa	inglés \| quenya
Sociativo	xunto con algo	coa casa	húngaro

Semántica

Caso	Uso	Exemplo	atópase en
Disxuntivo	usado cando o suxeito se repite por énfase ou para especificar un suxeito plural	a casa e o coche, ámbolos dous están aquí	francés (só nos pronomes)
Partitivo	usado para cantidades	tres (das) casas	estoniano \| finés \| saami inari
Preposicional	cando unha preposición precede ao nome	en/con/para a casa	ruso
Vocativo	usado para chamar a alguén, con ou sen preposición	ou, casa! O casa! casa!	árabe \| belaruso (raro) \| checo \| xeorxiano \| grego \| hindi \| latín \| lituano \| polaco \| romanés \| sánscrito \| serbio

Estado

Caso	Uso	Exemplo	atópase en
Abesivo	falta de algo	sen a casa	erzya \| estoniano \| finés \| saami inari
Esivo	estado temporal de existencia	como a casa	estoniano \| finés \| saami inari \| inuktitut \| exipcio medio \| saami setentrional
Esivo-formal	marca unha condición como cualidade	como unha casa	húngaro
Esivo-modal	marca unha condición como cualidade	como unha casa	húngaro
Excesivo	marca unha transición desde unha condición	a partir de ser unha casa	estoniano \| finés
Translativo	cambio dunha condición a outra	(chegando a estar) na casa	erzya \| estoniano \| finés \| húngaro

Véxase tamén

Outros artigos

Bibliografía

Case (1994), de Barry J. Blake, editado en Cambridge University Press (ISBN 0-521-44661-9)
The Oxford handbook of case: studies in honor of Bernard Comrie (2008), editado por Greville G. Corbett, Michael Noonan en John Benjamins Publishing Company, Amsterdam & Philadelphia (ISBN 978-90-272-2994-6)