Bóveda de crucería

A bóveda de cruzaría ou bóveda de crucería, tamén chamada bóveda nervada, é un tipo de bóveda característica da arquitectura gótica que recibe este nome porque está conformada polo cruzamento, ou intersección, de dúas bóvedas de canón apuntado. A diferenza da bóveda de aresta, a de cruzaría caracterízase por estar reforzada por dúas ou máis nervios diagonais que se cruzan na clave, xeralmente. A bóveda de cruzaría considérase un dos tres elementos distintivos da arquitectura gótica, xunto co arco apuntado e o arcobotante.

A bóveda de cruzaría consta de dous elementos: os arcos que constitúen o seu armazón, ou esqueleto, e os panos ou plementos que cobren os espazos intermedios entre os arcos. Primeiro érguense os arcos, creando unha estrutura esvelta, resistente e lixeira, e posteriormente énchense os panos intermedios conformando as bóvedas, ficando enmarcadas transversalmente polos arcos perpiaños, tamén chamados arcos faixóns, e lonxitudinalmente polos arcos formeiros, paralelos ao eixo da nave que delimitan os tramos da bóveda.

Historia

Bóveda de cruzaría gótica da catedral de Coutances, Francia.

Existen diferentes teorías sobre da orixe da bóveda de cruzaría. Buscouse os seus antecedentes nas cúpulas de arcos entrecruzados dalgúns edificios da arte islámica, así como nas bóvedas de certas igrexas de Xeorxia e Armenia.

Semella, con todo, que a bóveda de cruzaría gótica evolucionou a partir da bóveda de aresta xa empregada no románico. Os antecedentes máis directos das bóvedas de crucería do gótico atópanse en construcións tardorrománicas de dúas rexións afastadas entre si: Lombardía, por unha banda, e Normandía-Inglaterra por outra.

Na Lombardía, empregouse en polo menos cinco templos: Santo Ambrosio de Milán, San Nazaro de Milán, San Miguel de Pavia, San Sabino de Piacenza e Rivolta d'Adda. As datas non son precisas, mais crese que todas estas obras realizáronse entre 1100 e 1130.

En Inglaterra, un dos primeiros exemplos do seu uso atópase na catedral de Durham (1093-1004), aínda que estas bóvedas de crucería non teñen arcos formeiros, e os perpiaños son arcos de medio punto. En Normandía o seu emprego xeneralizouse na primeira metade do século XII, aínda que os sistemas de soporte seguían sendo os propios do románico.

A difusión deste tipo de bóveda produciuse sobre todo a partir de mediados do século XII.

Aínda que hai distintos tipos de bóvedas de cruzaría, a máis utilizada no período clásico do gótico foi a cuadripartita, en edificios tan senlleiros coma as catedrais de Chartres, Reims ou Amiens.

Sistema construtivo

A necesidade de crear amplos espazos cubertos motivou achar un sistema construtivo que, mantendo, e mesmo reducindo o grosor de muros e contrafortes, conseguise ampliar este volume interior: é a arquitectura gótica, que permitiu alixeirar o peso das cubertas mediante o equilibrio das forzas verticais e horizontais para que contrarresten entre si. O peso da bóveda transmitirase aos cimentos a través dos alicerces, intervindo apenas os muros que só servirán de peche do espazo arquitectónico.

O uso do arco oxival reduce as cargas laterais, pois é máis vertical que o de volta perfecta ou de medio punto. Este arco xera un novo tipo de bóveda, a de oxiva ou cruzaría, que xa se empregou na arquitectura normanda, configurada mediante o cruzamento de dous arcos formeiros, chamados nervios, que transmiten o peso da bóveda e as súas plementos a catro alicerces; Así, entre alicerces, o muro apenas soporta peso e pode ser substituído por luminosas fiestras vidradas.

O inmoble gótico aseméllase a un "esqueleto" recuberto dunha pel "inmaterial", as vidreiras, que permiten encher o interior de luz. As formulacións da arquitectura románica, cos seus grosos e pesados muros, quedaran obsoletos.

Respecto da bóveda de canón, predominante na arquitectura románica, a principal vantaxe da de cruzaría é que transmite o peso só aos alicerces. Estes refórzanse con contrafortes (xa empregados no románico), ou con arcobotantes, outro elemento característico do gótico. Os muros xa non necesitan ser tan grosos coma no románico, e poden ser doadamente furados con grandes vans. Deste xeito podíase construír grandes edificios con economía de materiais, á vez que se acadaban grandes luces e alturas.

Variantes

Bóveda cuadripartita ou de cruzaría sinxela

A bóveda cuadripartita, ou bóveda de cruzaría sinxela, é o deseño máis sinxelo de bóveda de cruzaría. Está formada polo cruzamento de dous arcos diagonais ou cruceiros, que dividen a plementería en catro segmentos: de aí o nome de cuatripartita. Existen diferentes tipos de bóveda de crucería sinxela. Unha das máis utilizadas é a proposta por Vicente Lampérez, quen distingue entre as escolas francesa, aquitana, normanda e anxevina, segundo a disposición dos arcos e dos plementos. A bóveda cuatripartita é a máis común na arquitectura gótica clásica, e resulta a máis axeitada para cubrir tramos cadrados ou rectangulares.

Bóveda sexpartita

Bóveda de cruzaría sexpartita

A denominada bóveda sexpartita é semellante ao modelo anterior mais incrementándolle un terceiro nervio transversal, co que a plementería fica dividida en seis partes.

Os principais exemplos atópanse na Abbaye-aux-Hommes e a Abbaye-aux-Dames de Caen, e nas catedrais de París, Bourges, Laon, Noyon, Senlis e Sens.

Bóveda reticulada

Na bóveda reticulada, ou reticular (en inglés chamada lierne vault, "bóveda de ligaduras"), os nervios forman unha especie de retícula, e a bóveda carece de arcos perpiaños, polo que non está marcada a división en tramos. Un exemplo pódese atopar no Mosteiro de Maulbronn (Alemaña).

Bóveda estrelada

As nervaduras da bóveda estrelada mostran debuxos en forma de estrela. A máis antiga bóveda estrelada é a do cruceiro da catedral de Amiens. En España utilizouse, por exemplo, na catedral de Toledo.

Bóveda de abano

Bóvedas en abano na abadía de Bath (restauración)

A bóveda de abano, tamén chamada bóveda palmada, que ten os nervios en forma de abano ou palma, empregouse no gótico serodio, especialmente en Inglaterra (Gótico perpendicular, no século XV).

• Abadía de Bath
• Catedral de Winchester
• A capela do King's College de Cambridge
• Catedral de Gloucester
• Catedral de Peterborough
• Henry VII Lady Chapel na Abadía de Westminster

Véxase tamén

Outros artigos

• Bóveda de aresta