قلعه قهقهه
| قلعه قهقهه | |
|---|---|
 تصویری از قلعه | |
 | |
| نام | قلعه قهقهه |
| کشور | ایران |
| استان | استان اردبیل |
| شهرستان | مشکین‌شهر |
| اطلاعات اثر | |
| نوع بنا | سنگی |
| کاربری | قلعه، زندان |
| دیرینگی | پیش از مادها |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره صفویان |
| بانی اثر | اقوام ایرانی‌تبار |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۶۱۹۲ |
| تاریخ ثبت ملی | ۷ مهر ۱۳۸۱ |
  قلعه قهقهه | |
| میراث کهن | |
قلعه قهقهه سازه‌ای است که در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان مشکین شهر قرار دارد. قهقهه در بخش مرادلو ارشق، ما بین روستای کنچوبه و قره آغاج کلان از توابع مشکین‌شهر واقع شده‌است.[۱][۲]
این دژ محل زندانی شدن افراد سیاسی مهمی مانند شاهزادگان صفوی بوده‌است. قهقهه از لحاظ لغوی به معنای آواز بلند در خنده و همچنین به معنای آواز کبک است. این بنا در ۷ مهر ۱۳۸۱ تحت شماره ۶۱۹۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.[۳]
پیشینه و موقعیت دژ
[ویرایش]طبق تحقیقات باستان‌شناسی به عمل آمده استقرار در این قلعه به دوران قبل از اسلام می‌رسد. در زمان بابک و صفویه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و سال‌ها به عنوان خزانه سلطنتی و مهمترین زندان مورد استفاده قرار گرفته‌است.
این قلعه در تپه‌سنگی به ارتفاع تقریبی ۳۰۰ متر از زمین‌های اطراف قرار داشته و اطراف آن را با حصار مستحکم و غیرقابل نفوذ احداث نموده‌اند که با گذشت سالیان دراز هم‌اکنون نیز ورود به آن تقریباً غیرممکن بوده و فقط در شرایط جوی مناسب امکان‌پذیر است سطح قلعه حدود ۵ هکتار (۱۰۰×۵۰۰) و اختلاف سطح در سطح فوقانی قلعه کمتر از ۳۰ متر است.
تنها راه استحصال آب در این دژ، تجمع آب‌های سطحی حاصل از باران و برف است که دژبانان یا ساکنان برای ذخیره آب حفره‌هایی در دل سنگ کنده‌اند که از آن جمله تعداد چهار مخزن به قطر ۵ متر و به عمق … متر در قسمت شمال شرقی و تعداد ۱۱ آب انبار به ابعاد ۵۰×۱۰×۲٫۵ در قسمت غربی قلعه از آن جمله‌اند.
بلندترین بخش دژ قسمت جنوبی آن است. آثاری در این قسمت دیده می‌شود که حکایت از وجود یک ساختمان ۲۲×۲۴ متری دارد که هم‌اکنون با خاک یکسان شده و به احتمال قوی جایگاه کوتوال بوده‌است؛ چرا که این قسمت به‌طور کامل به قلعه و دره‌های همجوار اشراف دارد. این ساختمان با ملات گچ آهک و آجر ساخته شده بوده‌است.
این دژ شامل سه دیوار یا سه حصار متداخل است و از حصار چهارم به عنوان زندان استفاده می‌شده‌است. تنها مسیر صعود به قلعه از مسیر شمال شرقی است که پس از حدود یک ساعت پیمایش مسیر می‌توان به ورودی قلعه رسید. این ورودی، راهرویی با طاق جناقی است که از سنگ و آجر ساخته شده و از آن به محوطهٔ قلعه راه وجود دارد. زندان دژ در منتهی‌الیه قسمت شرقی قلعه واقع شده و راه ورودی آن حفره‌ای طبیعی است که در دل تخته سنگی عظیم و قطور وجود دارد و با قرار دادن سنگی دیگر در مقابل آن، همچون درب، زندان را محصور می‌کردند. ۳ قسمت فضای زندان به پرتگاه و به‌سوی دره‌ای ۸۰ متری است.
دژ قهقهه در زمان صفویان
[ویرایش]قلعه قهقهه با وجود امکانات طبیعی و اندکی تغییر به دست بشر، دژی مستحکم و دست نیافتنی و محلی امن جهت نگهداری خزاین و جواهرات سلطنتی و شورشیان خطرناک و زندانیان سیاسی بوده‌است. اسکندر بیگ مؤلف کتاب عالم آرای عباسی می‌نویسد: قهقهه قلعه‌ای عالی است واقع در قراچه‌داغ بر فراز قله کوه سنگی است که ساکنین آن با قلعه فلک‌الافلاک و نگهبانان آن با شب‌زنده‌داران فلک الافلاک همرازند.
همچنین محمد یوسف واله اصفهانی مؤلف کتاب خلد برین چنین می‌نویسد: نسیم سبک خیز را مجال عبور از حوالی قلعه قهقهه نیست.
زندانیان دژ قهقهه
[ویرایش]مهمترین زندانی قلعه فوق القاس میرزا برادر شاه تهماسب یکم صفوی است. وی پسر شاه اسماعیل یکم و برادر شاه طهماسب است.وی بدلیل شورش به برادر خود و پناهندگی به سلطان سلیمان دستگیر و پس از تحمل شکنجه‌های سخت و طاقت فرسا اعدام می شود.از دیگر زندانیان مشهور دژ، خان احمد خان امیر گیلان بود که در سال ۹۷۵ ق. بر اثر شورش دستگیر و در زندان قهقهه زندانی شد ولی چون والی گیلان بود شعری سروده و تسلیم شاه تهماسب کرد.
| از گردش چرخ واژگون می‌گریم | و از جور زمانه بین که چون می‌گریم | |
| با قد خمیده چون صراحی شب و روز | در قهقهه‌ام و لیک خون می‌گریم |
و در جواب یکی از ادبای دربار می‌نویسد:
| آن روز که کارت همگی قهقهه بود | با رای تو رای سلطنت صد مهه بود | |
| امروز در این قهقهه با گریه بساز | کان قهقهه را نتیجه این قهقهه بود |
در سال ۹۲۲ هجری قمری امیرخان موصلوی ترکمان حاکم تبریز که به شاه محمد خدابنده شوریده بود دستگیر و در زندان قهقهه زندانی شد و پادشاه صفوی آخرین خواستهٔ او را اجابت کرده و معشوقه‌اش بی نظیر را همراه وی روانه زندان کرد و تا واپسین لحظات عمر را در آن زندان سپری کرد. مراد پاشای رومی و احمد پاشا دو تن از سرداران نظامی عثمانی از دیگر زندانیان قلعه قهقهه می‌باشند.
همچنین در سال ۹۴۰ خ. (۹۶۹ ق) سام میرزا از شاه تهماسب یکم خواست که او را به خراسان بفرستد. شاه نیز موافقت کرد. اما بعد به تحریک مغرضان پشیمان شد و سام میرزا را با دو پسر خردسالش به دژ قهقهه فرستاد. سرانجام در سال ۹۴۵ (۹۷۴ ق) به دستور شاه تهماسب، سام میرزا و پسرانش را به همراه پسران القاس میرزا که در آن دژ بودند، به قتل رساندند.[۴][۵]
در سال ۱۰۱۸ هجری قمری در ۲۴ سال سلطنت شاه عباس زندانیان زندان با استفاده از فرصت، نگهبان را کشته و زندان را به تصرف خود درآورده و این زندانیان که بیشتر از کردها و عثمانی‌ها بودند و بزرگ آن‌ها مصطفی پاشا و احمد پاشا و کورحسن بودند به مدت دو ماه زندان را در تصرف خود داشتند تا با میانجیگری خواجه مقصود علی با اعلام عفو و وعده، شورش را خوابانید و قلعه را به تصرف خود درآورد.[۶]
نگارخانه
[ویرایش]
منابع
[ویرایش]- ↑ «دژ قهقهه». تیشینه. دریافت‌شده در ۳۱ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «آشنایی با قلعه قهقهه». همشهری آنلاین. ۱۶ مهر ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۳۱ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ غفاری‌فرد، عباسقلی؛ نوایی، عبدالحسین (۱۳۸۱). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه. سمت. صص. ۱۳۴–۱۳۲.
- ↑ «قلعه قهقهه». تمدن‌ها. ۹ خرداد ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳۱ خرداد ۱۳۹۴.
- ↑ «قلعه قهقهه در استان اردبیل». تبیان استان اردبیل. ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳۱ خرداد ۱۳۹۴.
پیوند به بیرون
[ویرایش]
| آذربایجان شرقی | 
 | |
|---|---|---|
| آذربایجان غربی | ||
| اردبیل | ||
| اصفهان | ||
| ایلام | ||
| بوشهر | ||
| تهران | ||
| چهارمحال و بختیاری | ||
| خراسان شمالی | ||
| خراسان رضوی | ||
| خراسان جنوبی | ||
| خوزستان | ||
| زنجان | ||
| سمنان | ||
| سیستان و بلوچستان | ||
| فارس | ||
| قزوین | ||
| قم | ||
| کردستان | ||
| کرمان |
| |
| کرمانشاه | ||
| گلستان | ||
| گیلان | ||
| لرستان | ||
| مازندران | ||
| مرکزی | ||
| هرمزگان | ||
| همدان | ||
| یزد | ||
| شهرستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخش |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مرکز |   | |
|---|---|---|
| شهرستان‌ها | ||
| شهرها | ||
| جاذبه‌های گردشگری | آرامگاه شیخ صفی‌الدین • موزه شیخ صفی الدین اردبیلی • مجموعه بازار اردبیل • موزه تاریخ طبیعی اردبیل • موزه صنایع دستی اردبیل • موزه مفاخر اردبیل • موزه تخصصی باستان‌شناسی • موزه تاریخ علوم اردبیل • موزه سنگ و کتابخانه تخصصی بقعه شیخ صفی اردبیلی • روستای گردشگری لرد • آبشار آق‌بلاغ(سیبیه خانی) • غار کوخول عنبر روستای گردشگری لرد • موزه چینی خانه • بقعه امامزاده محمد روستای گردشگری لرد • جمعه مسجد • کلیسای مریم مقدس (اردبیل) • خانه آقازاده (اردبیل) • خانه خادم باشی • خانه خلیل زاده • خانه رضازاده • خانه سید هاشم ابراهیمی • خانه شریعت (اردبیل) • خانه صادقی اردبیل • خانه مناف زاده • خانه میر فتاحی • خانه نوری زینال (خوئی) • خانه وکیل‌الرعایا • خانه مشروطه اردبیل • موزه مردم‌شناسی اردبیل • موزه عمارت شهرداری اردبیل • عمارت صارم السلطنه نمین • بازار اردبیل • کاروانسرای شاه عباسی (اردبیل) • پیکره سنگی بابا داوود عنبران • آثار صخره ای ویند • جنگل فندقلو • پیست اسکی فندقلو • تفرجگاه بولاغلار • آبشار گورگور آلوارس • پیست اسکی آلوارس • مجتمع‌های آبدرمانی سرعین • سبلان • دریاچه شورابیل • دریاچه نئور • شهریری • ارامگاه شیخ حیدر • پل معلق مشگین‌شهر • پل معلق شیشه‌ای هیر • سنگ‌نبشته ساسانی • موزه باستان شناسی مشگین شهر • پارک جنگلی مشگین شهر • منطقه گردشگری کپز • کهنه‌قلعه • شیروان دره‌سی • آبشار سردابه • آبشار شورشورنه • قالغانلو • خان‌کندی • غار هفت‌خانه • آبگرم شابیل • قوتورسویی • موزه خلخال • منطقه گردشگری ازناو • روستای گردشگری کزج • آبشار نره‌گر • آبشار دیز • روستای گردشگری اندبیل • کزج • حمام سنگی • آبگرم گیوی • تالاب توپراق کندی • آبشار شیروان دره • آبشار گورگور خیاوچای • شابیل • غار تاریخی لاهرود • قلعه اولتان • قلعه بربر • قلعه بوینی یوغون • قلعه خسرو • قلعه دختر (بیله‌سوار) • قلعه دیو • قلعه قهقهه • قله آق داغ(خلخال) • گیلوان • منطقه حفاظت شده آق داغ • منطقه شکارممنوع دربندمشکول • دودکش های جن(قیزیل قایا) • حمام تاریخی یعقوبیه • دریاچه طبیعی قالغانلو • روستای گردشگری الیله • محوطه گورستان روستای آلیه • روستای گردشگری بیله‌درق • روستای گردشگری کزج • پل فیروز آباد • غار یخگان خلخال • نقوش صخره‌ای شیخ مدی • محوطه ایلانلی داغ • خان‌کندی (گرمی) • دره تنگ (مشگین شهر) • دریاچه سوها • پل معلق شیشه ای هیر • پارک جنگلی مشگین‌شهر • پل معلق پیرتقی • قلعه خشتی گیلوان • برج شاطر • کاروانسرای شاه‌عباسی (اردبیل) • کاروانسرای سنگی صائین • موزه مردم شناسی سرعین | |