امامقلیخان حاجی ایلخانی
امامقلیخان حاجی ایلخانی | |
|---|---|
 | |
| زادهٔ | ۱۲۰۳ تهران |
| درگذشت | ۱۲۷۸ |
| پیشه | ایلخانی |
| آثار برجسته | ایل بیگی |
| عنوان | حاجی ایلخانی |
امامقلیخان حاجی ایلخانی (زاده ۱۲۰۳ تهران - درگذشته ۱۲۷۸ اردل) از رجال دوره قاجار و از رؤسای ایل بختیاری بود، که مقارن با سلطنت ناصرالدین‌شاه، سال‌ها به عنوان ایل بیگی و ایلخانی بختیاری فعالیت می‌کرد. وی برادر حسینقلی‌خان ایلخانی بود.[۱] فرزندان امامقلیخان به حاجی‌ایلخانی مشهور بودند[۲] و شناخته‌شده‌ترین آنها لطفعلی‌خان امیر مفخم (نماینده مجلس و وزیر جنگ)، غلامحسین‌خان سالار محتشم (۲ دوره وزیر جنگ)، سلطان محمدخان سردار اشجع، نصیر خان سردار جنگ (نماینده مجلس چهارم) و محمدرضاخان سردارِ فاتح (پدر شاپور بختیار) هستند.[۳]
زندگی‌نامه
[ویرایش]امامقلیخان حاجی ایلخانی در سال ۱۲۴۰ هجری قمری، مقارن با ۱۲۰۳ در تهران زاده شد. پدرش جعفرقلی‌خان دورکی؛ از خوانین ایل بختیاری دورکی و مادرش بی‌بی شاه‌پسند نام داشت. وی دومین فرزند جعفرقلی‌خان، پس از حسینقلی‌خان ایلخانی بود. امامقلیخان ۲ برادر ناتنی بنام‌های رضاقلی‌خان ایل بیگی (پدر ضرغام‌السلطنه) و مصطفی‌قلی‌خان داشت. امامقلیخان دوران کودکی را سپری می‌کرد که پدرش در جنگ با جعفرقلی‌خان بختیاروند کشته شد و آنها تحت سرپرستی عموی خود؛ کلبعلی‌خان دورکی بزرگ شدند. در این دوره کلبعلی‌خان دورکی و جعفرقلی‌خان بختیاروند، جهت رسیدن به قدرت با یکدیگر به جنگ پرداختند.[۴]
ایل بیگی
[ویرایش]پس از آنکه پسران جعفرقلی‌خان به سن جوانی رسیدند، علیه عموی خود شوریدند و چند جنگ میان آنها درگرفت ولی برای هیچ‌یک از ۲ طرف پیروزی حاصل نشد، تا آنکه کلبعلی خان به‌طور طبیعی درگذشت و در پی آن، حسینقلی‌خان ایلخانی با کمک ۳ برادرش، حمایت والی اصفهان و تأیید قانونی حکومت مرکزی تهران، به قدرت رسید. او بعد از استحکام موقعیت خود در بختیاری به لقب ایلخانی رسید و از سوی وی امامقلیخان به ایل بیگی منصوب گردید. وی در حدود ۳۰ سال در این جایگاه فعالیت کرد.[۵]
قتل حسینقلی‌خان
[ویرایش]حکومت طولانی و بدون صدمه حسینقلی‌خان باعث زیاد شدن ثروت و قدرت وی در میان بختیاریها و نیز در دربار قاجار شد، در نتیجه حسینقلی خان ایلخانی در پی توطئه‌ای توسط مسعود میرزا ظل‌السلطان؛ حاکم اصفهان و فرزند ناصرالدین‌شاه، در شهر اصفهان به قتل رسید. پس از این واقعه، برای مدتی منطقه بختیاری دستخوش ناامنی شد. از آن زمان، فامیل ایلخانی به ۳ بخش تقسیم شد: خاندان ایلخانی که پسران خودِ حسینقلی خان ایلخانی بودند؛ خاندان حاجی ایلخانی که اعقاب امامقلیخان را شامل می‌شدند و خاندان ایل بیگی که فرزندان رضاقلی‌خان ایل بیگی بودند. بعد از مرگ حسینقلی‌خان، ۲ پسرش؛ اسفندیار خان و علیقلی‌خان به فرمان ظل‌السلطان زندانی شدند و امامقلیخان در سال ۱۲۹۹ قمری به عنوان؛ ایلخانی و رضاقلی‌خان؛ ایل بیگی منصوب شدند.[۶]
دوره اول ایلخانی
[ویرایش]پس از قتل حسینقلی خان ایلخانی، در اصفهان به دست ظل السلطان، اختلاف و دو دستگی در میان خانواده‌های خویشاوند، یعنی؛ ایلخانی و حاجی‌ایلخانی و ایل‌بیگی، شدت گرفت. در چنین موقعیتی، امامقلیخان به کمک خانواده ایل بیگی، ایلخانی بختیاری شد.[۷] وی در فاصله سالهای ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۵ در این مقام باقی‌ماند، در این سال از این مقام برکنار شد و رضاقلی خان ایل بیگی؛ برادر کوچکتر وی، به مقام ایلخانی رسید.[۸]
جنگ چغاخور
[ویرایش]در سال ۱۳۰۵ ه.ق پس از عزل ظل‌السلطان از حکومت اصفهان و آزادی اسفندیارخان از زندان، امامقلیخان از مقام خود معزول شد و برادرش رضاقلی خان ایل بیگی، جایگزین وی شد و اسفندیار خان نیز به عنوان ایل بیگی منصوب گردید. در این زمان امامقلیخان از فرمان عزل خود سرپیچی کرد و امین‌السلطان به رضاقلی‌خان و اسفندیارخان دستور داد تا ۴۰۰ سوار بختیاری آماده کنند، تا با ۳۰۰ سوار دولتی و ۲ عرّاده توپ کوهستانی به جنگ با امامقلیخان بروند. امامقلیخان نیز با استعداد ۶۰۰ سوار بختیاری به جنگ با آنها رفت، ولی در حین نبرد، نیروهای او دچار تفرقه شدند و این امر باعث شد که او شکست خورده و به دژ ملکان پناهنده شود. این نبرد؛ جنگ چغارخور نام گرفت. پس از مدتی، امامقلیخان با امین‌السلطان به توافق رسید و در پی آن، او به خوزستان فرستاده شد تا به عنوان دستیار در خدمت حاکم خوزستان باشد.[۹]
دوره دوم ایلخانی
[ویرایش]امامقلیخان، در سال ۱۳۰۷ و با قدرت گرفتن دوباره ظل السلطان، بار دیگر به ریاست ایل بختیاری رسید و تا سال ۱۳۰۹ حکومت منطقه بختیاری را برعهده داشت.[۱۰]
دوره سوم ایلخانی
[ویرایش]اندکی بعد امامقلیخان برای سومین بار، ایلخانی بختیاری شد و اسفندیارخان به سمت ایل بیگی و رضاقلی‌خان به عنوان حاکم چهارمحال منصوب شدند، اما مدتی بعد توسط شهاب‌الملک؛ حاکم خوزستان از سمت خود معزول شد و برادرزاده‌اش اسفندیارخان به جای او نشست.
دوره چهارم ایلخانی
[ویرایش]پس از مدتی بار دیگر حکومت اصفهان از سوی ناصرالدین‌شاه، به ظل‌السلطان داده شد و اسفندیارخان که با او دشمنی دیرینه داشت، از ایلخانی بختیاری استعفاء کرد و امامقلیخان برای چهارمین بار به ایلخانی رسید. وی تا سال ۱۳۱۷ که درگذشت، در این سمت باقی ماند.
درگذشت
[ویرایش]وی مردی مهربان و خوش‌اخلاق بود و در دوره ریاستش بر ایل بختیاری، خدمات زیادی برای ایل بختیاری انجام داد. امامقلی خان، در سال ۱۳۱۷ هجری قمری، درگذشت و پیکر وی در منطقه اردل، بختیاری و در جوار امام‌زاده حمزه، به خاک سپرده شد.
فرزندان
[ویرایش]اولین همسر امامقلیخان، دختر ابوالفتح‌خان کیانرسی؛ از خوانین چهارلنگ بختیاری بود، که پسر ارشد او؛ محمدحسین خان سپهدار از وی زاده شد. این ازدواج در دوره، برای رفع اختلافات میان دو شاخه هفت‌لنگ و چهارلنگ از ایل بختیاری انجام گرفته بود. همسر دوم امامقلیخان؛ بی‌بی زینب نام داشت، که از وی نیز صاحب ۳ پسر بنام‌های؛ غلامحسین خان سردار محتشم، سلطان محمدخان سردار اشجع و علی‌اکبر خان سالار اشرف شد. امامقلیخان همچنین ۳ همسر دیگر از طوایف دیگر بختیاری اختیار کرد. او در مجموع ۹ پسر و ۸ دختر داشت. مشهورترین فرزندان وی عبارتند از:
- محمدحسین‌خان سپهدار
- لطفعلی‌خان امیر مفخم
- غلامحسین‌خان سالار محتشم
- علی‌اکبر خان سالار اشرف
- سلطان‌محمدخان سردار اشجع
- نصیرخان سردار جنگ
- محمدرضاخان سردارِ فاتح
- محمودخان هژبرالسلطنه
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]- ↑ «نسبت برخی از خوانین بختیاری». دانشنامه ایرانیکا.
- ↑ «امامقلی خان». مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.[پیوند مرده]
- ↑ Ervand Abrahamian. «Iran Between Two Revolutions page.30». Princeton University Press.
- ↑ «امام قلی خان حاجی ایلخانی». بانک اطلاعات رجال ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۹.
- ↑ «هفته نامه زاگرس: اردل، مدفن بزرگان بختیاری». ایرنا. ۲۳ آبان ۱۳۹۴.
- ↑ «لطفعلی‌خان امیر مفخم فرزند امامقلی خان حاجی ایلخانی». صداوسیمای مرکز چهارمحال و بختیاری. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۲۲.
- ↑ میرزایی، غلامرضا. بختیاری و قاجاریه، (ص ۱۹۵)
- ↑ Ervand Abrahamian. «Iran Between Two Revolutions page.44». Princeton University.
- ↑ «پیمانها و قراردادهای جدید بین بختیاریها و شرکت نفت ایران و انگلیس». موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- ↑ میرزایی، غلامرضا. بختیاری و قاجاریه (ص. ۱۹۶)
منابع
[ویرایش]- میرزایی، غلامرضا. بختیاری و قاجاریه، انتشارات ایل، شهرکرد:۱۳۷۳
- عکاشه، اسکندرخان. تاریخ ایل بختیاری تهران، انتشارات فرهنگسرا، تهران:۱۳۶۲
- سردار ظفر، خسرو خان. خاطرات خسرو خان سردار ظفر
- مکبن روز، الیزابت. با من به سرزمین بختیاری بیایید، ترجمه: مهراب امیری، انتشارات سهند، تهران:۱۳۷۶
- امیری، مهراب. حکومت گران بختیاری، انتشارات پازی تیگر، تهران:۱۳۸۵
- سردار اسعد بختیاری، علی قلی خان. تاریخ بختیاری، انتشارات اساطیر، تهران:۱۳۸۳