تروپوپاز
تروپوپاز (به انگلیسی: Tropopause) یا وَردایست[۱] بخشی از هواکره (اتمسفر) است که نقش لایه مرزی میانی تروپوسفر (وردسپهر) و استراتوسفر (پوشن‌سپهر) را دارد. تروپوپاز یک لایه گرادیان-طبقه‌بندی ترمودینامیکی است که انتهای تروپوسفر را نشان می‌دهد و تقریباً ۱۷ کیلومتر (۱۱ مایل) بالاتر از مناطق استوایی و حدود ۹ کیلومتر (۵٫۶ مایل) بالاتر از مناطق قطبی زمین است.
تعریف
[ویرایش]
با فاصله گرفتن از سطح زمین، دمای هوا کاهش پیدا می‌کند. تروپوپاز منطقه‌ای است که در آنجا کاهش دما با افزایش ارتفاع متوقف می‌شود و جو در آنجا به‌طور کامل خشک است. نرخ کاهش دما در تروپوسفر مثبت است، یعنی در لایهٔ تروپوسفر، با افزایش ارتفاع از میزان دما کاسته می‌شود. در حقیقت تروپوپاز منطقه‌ای است که این نرخ کاهش دما از مثبت به منفی تغییر می‌کند و بنابراین نرخ کاهش دما در استراتوسفر منفی‌است، یعنی در این لایه با افزایش ارتفاع، بر میزان دمای هوا افزوده می‌شود. تعریف دقیق تروپوپاز که توسط سازمان جهانی هواشناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد این‌گونه است:
تروپوپاز مرز بین تروپوسفر و استراتوسفر است جایی که در آن معمولاً تغییر ناگهانی در نرخ کاهش دما اتفاق می‌افتد. این لایه به‌عنوان پایین‌ترین سطحی از جو تعریف می‌شود که در آن نرخ کاهش دما تا ۲ درجه سانتیگراد در هر کیلومتر، کاهش یابد به شرطی که میزان متوسط نرخ کاهش دما بین این سطح و تمام سطوح بالاتر با فاصلهٔ ۲ کیلومتری آن، از ۲ درجه سانتیگراد در هر کیلومتر تجاوز نکند.
در تعریف فوق، سطح تروپوپاز به عنوان یک تابع پیوسته در نظر گرفته شده است، یعنی دما در این لایه تابعی پیوسته از ارتفاع است، اما گرادیان دما این‌گونه نیست.
مکان
[ویرایش]تروپوسفر یکی از پایین‌ترین لایه‌ها در هواکره است که در بالای لایهٔ سطحی جو زمین قرار دارد و منطقه‌ای است که بیشتر پدیده‌های جوی در آن اتفاق می‌افتند. تروپوسفر از بالای لایه سطحی جو گسترش پیدا می‌کند و ارتفاع‌اش به‌طور متوسط از ۹ کیلومتر در مناطق قطبی تا ۱۷ کیلومتر در مناطق استوایی تغییر می‌کند. اندازه‌گیری نرخ کاهش دما در لایه‌های تروپوسفر و استراتوسفر، به شناسایی محدودهٔ مکانی تروپوپاز کمک می‌کند، زیرا نرخ کاهش دما در استراتوسفر منفی‌است، یعنی با افزایش ارتفاع در این لایه، دمای هوا نیز افزایش می‌یابد، تروپوپاز در منطقه‌ای قرار گرفته که در آن نرخ کاهش دما، از حد معینی کمتر می‌باشد.
تروپوپاز از دمای تمام لایه‌های زیرین خود تأثیر می‌پذیرد، بنابراین در مناطق استوایی به بیشترین ارتفاع و در نقاط قطبی به کمترین ارتفاع خود می‌رسد. به همین دلیل، سردترین لایه در جو، در ارتفاع ۱۷ کیلومتری از سطح زمین بر فراز استوا قرار دارد. به دلیل تفاوت ارتفاع نقاط مختلف تروپوپاز، بیشترین و کمترین ارتفاع‌های این لایه با نام‌های تروپوپاز استوایی و تروپوپاز قطبی شناخته می‌شود
روش دیگر تشخیص ناحیه تروپوپاز، بررسی ترکیبات شیمیایی موجود در جو است. به‌طور مثال، لایه‌های زیرین استراتوسفر حاوی مقادیر بیشتری گاز اوزون نسبت به لایه‌های بالاتر است، اما مقادیر کمتری بخار آب را دربردارد.
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ «وَردایست» [علوم جَوّ] هم‌ارزِ «tropopause»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر چهارم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۵۹-۱ (ذیل سرواژهٔ وَردایست)
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Tropopause». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۲.
پیوند به بیرون
[ویرایش]| لایه‌ها | تروپوسفر (وردسپهر) • استراتوسفر (پوشن‌سپهر) • مزوسفر (میان‌سپهر) • ترموسفر (دما‌سپهر) • اگزوسفر (برون‌سپهر) |  |
|---|---|---|
| مرزلایه‌ها | تروپوپاز (وردایست) • استراتوپاز (پوشن‌ایست) • مزوپاز (میان‌ایست) • ترموپاز (دماایست) / اگزوبیس (برون‌پایه) | |
| دیگر مفاهیم | ||