خاتم‌کاری: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

درخط

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۵۷

خاتم‌کاری از هنرهای ظریف و صنایع دستی ایرانی است که سابقه و ریشه‌ای کهن دارد. هنر خاتم‌سازی یکی از مهم‌ترین هنرهای دستی ایران است. این صنعت ارزش هنری فوق‌العاده زیادی دارد. سابقهٔ خاتم‌سازی در ایران به زمان‌های خیلی قدیم می‌رسد.^[۱]

به هنرمند این رشته خاتم‌ساز یا خاتم‌کار می‌گویند.

تعریف خاتم

خاتم ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های مختلف تشکیل می‌شود. پنج، شش، هفت، هشت یا ده ضلعی است.

خاتم از هنرهای دستی دقیق و پرکار است که تولید و ساخت آن احتیاج به دقت و حوصله زیاد دارد. چند ضلعی‌هایی که در خاتم‌سازی به کار می‌آید

در لغت‌نامه دهخدا خاتم‌ساز چنین معنی شده‌است: «آنکه پاره‌های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند. خاتم‌سازی عمل خاتم‌ساز را گویند.»

در دائرةالمعارف فارسی دربارهٔ خاتم‌کاری و خاتم‌سازی آمده‌است: «هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک. طرح‌های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده‌است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش‌بندی می‌کنند. مثلث‌ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند. هرچه مثلث‌ها ریزتر و ظریف‌تر باشند، خاتم مرغوب‌تر است. در یک طرح خاتم، برای ساختن کوچک‌ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ‌ترین آن، حداکثر چهارصد مثلث به کار می‌رود.»

تاریخچهٔ خاتم‌کاری

دربارهٔ مخترع و مبتکر خاتم بین خاتم‌سازان و هنرمندان روایات گوناگونی وجود دارد ولی آنچه قابل ذکر است آن است که به درستی معلوم نیست اولین بار خاتم‌سازی را چه کسی ابداع کرده‌است. اما روایتهای زیادی خاستگاه خاتم کاری را شیراز می‌دانند زیرا قدیمی‌ترین آثار خاتم کاری در این شهر دیده شده و استفاده از هنر خاتم کاری مربوط به منبر مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال است. در دائره‌المعارف فارسی آمده‌است: «زمان آغاز این هنر دانسته نیست، و آنچه دربارهٔ آن گفته می‌شود با افسانه همراه است. برخی از استادان خاتم‌ساز هنوز بر این عقیده‌اند که هنر خاتم‌سازی معجزه ابراهیم پیامبر است» شواهد بسیاری موجود است که شهر شیراز به عنوان خاستگاه خاتم کاری ایران پایتخت خاتم کاری ایران می‌دانند. هرچند که در دوران صفویه این هنر به اصفهان منتقل شد و در اصفهان به عنوان پیشه به تولید انبوه رسید.^[۲]^[۳]

صنعتگران مصری این روش را مانند بسیاری از هنرها و پیشه‌های دیگر از قبطی‌ها اقتباس کرده‌اند، چندین قطعه و لوحه که روی آن‌ها با چوب و استخوان موزائیک‌کاری شده‌است در عین الصیرهدر نزدیک قاهره در اوایل دوره اسلام به دست آمده و اغلب آن‌ها در موزه صنایع اسلامی قاهره ویا موزه برلین وجود دارد که یکی از عالی‌ترین نمونه‌های این هنر در موزه متروپولیتن است.

آثار و نمونه‌های تاریخی

صندوق مرقد موسی کاظم و محمد تقی در کاظمین مربوط به دوران شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۰۶هجری قمری ساخته شده توسط محمد جمعه.
صندوق مرقد حسن عسکری در سامره و صندوق مرقد علی نقی مربوط به همان دوره است.
صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر مهدی که در همان دوره ساخته و نصب شده.
اثر بسیار زیبا و نفیس درب ورودی مدرسه چهارباغ اصفهان چندین بار توسط استادان این هنر ترمیم و مرمت شده‌است.
درب خاتم امامزاده شاه‌رضا در قمشه (شهرضا) مربوط به زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی.
صندوق خاتم مرقد علی پسر ابی طالب ساخته شده در زمان کریم خان زند و نصب آن در زمان لطفعلی خان زند
صندوق خاتم مرقد حسین پسر علی و ابوالفضل در کربلا
صندوق مقبره زینب در شام
منبر خاتم کاری در مسجد جامع عتیق شیراز دارای قدمت بیش از هزار سال.
سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز مربوط به سده هشتم هجری (سده چهاردهم میلادی)
درهای خاتم قصر رؤیایی تیمور گرکانی به نام دلگشا در سمرقند و درهای آرامگاه وی در سال ۸۰۷ خورشیدی هجری(۱۴۰۵میلادی)
درهای چوب گردو و روکش استخوان و دیگر چوب‌ها ساخته شده توسط هنرمندی بنام حبیب‌الله در سال ۹۹۹هجری(۱۵۹۱میلادی) که در موزه برلین نگهداری می‌شود.
درهای مزین به اشکال هندسی گل و بته، از شهر بخارا که در موزه ویکتوریا آلبرت موجود است.
منبر چوبی مسجد لنبان اصفهان با اشکال هندسی و اجزای نقره‌ای مربوط به سال ۱۱۱۴هجری(۱۷۰۲میلادی)
درب‌های تالار آینه کاخ گلستان
تعداد دو درب خاتم کاری شده توسط خاتم سازان شیراز در موزه دوران اسلامی تهران.
میز و صندلی خاتم شده اهدایی به الیزابت دوم ملکه انگلستان و یکعدد میز خاتم اهدایی به ایزنهاور ریس جمهور امریکا هر دو ساخته شده در کارگاه خاتم سازی هنرهای زیبا که این دو میز و صندلی خاتم را در کتاب ایرانشهر چاپ ۱۳۳۴که توسط کمیسیون ملی یونسکو ایران درج و منتشر شده .
تعدادی درب دو لنگه خاتم کاری شده در موزه حضرت عبدالعظیم شهر ری که قدیمی‌ترین ان مربوط به دوره ال بویه تا اواخر قاجار است.

اوج شکوفایی و تکامل این هنر در دوران صفویه بود، در این دوران از شیراز و سایر نقاط ایران هنرمندان به اصفهان، پایتخت آن زمان دعوت شده و هنرمندان ضمن فعالیت در رشته‌های خاتم‌کاری، منبت‌کاری، کاشی‌کاری و گره‌چینی، به ساختن ساختمان‌های حکومتی و بارگاه‌ها و اماکن مقدس تشویق و ترغیب شدند. بعدها در زمان قاجاریه به علت عدم توجه به هنرها این هنر نیز همانند سایر هنرها از درجه اعتبار و اهمیت افتاد و استادان و هنرمندان این رشته در این دوران در بدترین و سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کردند.

در سال ۱۳۰۷ اوایل دوران پهلوی مدرسه صنایع مستظرفه به کوشش استاد محمد غفاری (کمال الملک) تأسیس و این هنرستان رونق و توسعه‌ای به هنرهای دستی کشور بخشید و پس از آن کارگاه‌های خاتم‌سازی و چند کارگاه دیگر در وزارت فرهنگ و هنر سابق تشکیل شد.^[۴]

در کتاب ایرانشهر چاپ ۱۳۴۳توسط کمیسیون ملی یونسکو ایران امده که کارگاه خاتم سازی در سال۱۳۱۱توسط محمد حسین صنیع خاتم شیرازی در تهران تاسیس و تا سال ۱۳۳۵در مدیریت او و پسرش محمود صنیع خاتم بود.
آثار به‌جامانده، ۷۲ نفر از هنرمندان شیراز (به سرپرستی استاد خلیل گلریز خاتمی و استاد غلام حسین گلریزخاتمی)، اتاق هفت در هفت متری خاتم‌کاری شده با تمامی وسایل موجود در آن، در کاخ مرمر به مدت چهار سال.

تالار خاتم مجلس شورای ملی با ۴۰۰ متر مربع خاتم‌کاری. متأسفانه در سال‌های اخیر سمت و سوی طرح‌ها تغییر یافته و با حذف طرح‌های اصیل توجه کمتری به سنت‌گرایی معطوف بوده و از خط و نوشته که در خاتم اصیل بسیار استفاده می‌شده کمتر دیده می‌شود.

از استادان بنام خاتم کاری در شیراز و ایران را می‌توان به (استاد عبدالخالق گلریز خاتمی) ملقب به پدر خاتم ایران و (شادروان استاد عبدالعلی گلریز خاتمی) ٬(احمد روحانی) اشاره کرد که خود صاحب سبک در این رشتهٔ هنری می‌باشند.

خاتم‌کاری در ادبیات

در اشعار شاعران قبل از سده نهم هرجا نامی از خاتم برده شده به معنی و مفهوم انگشتری بوده و تنها یک بیت از اشعار مفید بلخی شاعر قرن یازده به معنای هنر خاتم‌سازی آمده‌است:

صد نقش بر استخوانم افکند ز داغ

گویا که لب لعل تو خاتم بند است

مواد اولیه در ساخت خاتم

(دستگاه مخصوص برای بریدن مصالح چوبی انواع چوب) (آبنوس- فوفل- گردو- بقم- عناب-نارنج- کهکم-کبوده)

انواع استخوان (استخوان و عاج فیل- استخوان شتر- استخوان اسب)

مفتول‌های فلزی (برنج -آلومینیوم و بعضاً نقره)

صدف- نخ پرک - سریشم - لاک

وسایل و ابزار کار در هنر خاتم‌سازی

ابزار عمومی: شامل چکش - اره-اره فلکه -دریل و مته - دستگاه دینام - -و…
ابزار اصلی و مخصوص: شامل انواع اره‌ها- عنوان سوهان - انواع رنده - پرس - تیره‌دار یا خط‌کش قفل - مقار- انواع تنگ ها- چسب‌های مخصوص و…

مراحل تولید خاتم

ابتدا انواع چوب‌ها و استخوان‌ها را در رنگ‌های مختلف تهیه کرده و با ابزار مخصوص خود به طول ۳۰ سانتیمتر و قطر ۱تا ۵/۲میلی‌متر می‌برند و از آن‌ها مثلث‌هایی تهیه می‌شود که پس از سوهان‌کاری تمام اضلاع آن به حالت دلخواه و مطابق با طرح درآمده و برای تکمیل طرح نیاز به مفتول‌های سیمی به صورت مثلث بوده که برای آماده‌سازی آن‌ها نیز مراحل مختلفی طی می‌شود سپس برای درست کردن خاتم ابتدا طرح اشکالی که مورد نظر است را به وسیله استادکار کشیده و این مثلث‌ها ی چوبی، استخوانی و فلزی با دستان بامهارت و استادانه هنرمند در کنار هم به وسیله سریشم قرار داده و چسبانده می‌شوند و به وسیله نخ محکم می‌گردند که از این کار اصطلاحاً «پره» درست می‌شود، بعد از چند ساعت نخ‌ها باز شده و اضلاع طرح سوهان‌کاری شده و چهار عدد از پره‌های ساخته شده را در کنار هم قرار می‌دهند و مجدداً با چسب به هم چسبانده می‌شوند که حاصل آن «توگلو» به دست می‌آید. مرحلهٔ بعدی که به «گل پیچی» مشهور است، به وسیله سیم مفتولی گردی که آن را به صورت شش ضلعی منظم آماده می‌شود و به آن «شمسه» می‌گویند در اطراف هر ضلع شش سیم به وسیله سریشم چسبانده می‌شود و با نخ محکم می‌شود و حاصل آن طرح ستاره‌ای است، این طرح‌ها آنقدر تکرار می‌شوند تا بر اساس طرح مورد نیاز درآمده و سپس در زیر فشار و پرس قرار گرفته و با چند مرحله برش‌کاری و چسبانده لایه‌های بسیار نازک چوب در اطراف آن طرح اولیه یک خاتم به وجود می‌آید که تمامی این مراحل از ابتدا تا بدین جا بیش از ۴۰۰ مرحله کاری را شامل می‌شود.

خاتم‌ها بر اساس طرح، رنگ، شکل و ابعاد محل مورد استفاده بر روی سطح کار به‌وسیله چسب مخصوص چسبانده شده و با ایجاد طرح‌های گوناگون و قرینه‌سازی تمامی سطح طرح به وسیله خاتم مزین می‌گردد که پس از برخی ترمیم‌ها، سوهان، سمباده و بتونه‌کاری و نهایتاً ساییدن و صاف کردن سطح خاتم، کار برای روغن‌کاری و جلا بخشی به وسیله مواد مخصوص مانند سیلر و کیلرو پولیستر آماده می‌شود.

مرغوبیت یک خاتم خوب به ریز نقشی و منظم بودن طرح بستگی دارد که همهٔ این‌ها در مهارت استادکار در تهیهٔ مواد اولیه و نحوه کاربرد آن و حوصله و دقت بسیار زیاد خلاصه می‌شود.

خصوصیات یک خاتم و محصول مرغوب و هنری

صاف بودن سطح کار و خالی نبودن هیچ جای خاتم.
یکنواخت بودن رنگ و مصالح به کار رفته در ساخت خاتم
عدم تغییر در رنگ و شکل
ترمیم‌کاری‌ها و بتونه‌کاری‌ها در سطح کار مشخص نباشند.
قرینه بودن تمامی گل‌ها و اشکال در سطح کار و زوایا و اضلاع
دقیق و مهندسی بودن اساس و ساختمان طرح که تمامی ابعاد با هم همسان، قرینه و یک اندازه باشند که البته اگر شاسی طرح دقیق نباشد بهترین خاتم نیز بر روی آن نما و جلوه‌ای ندارد و کل طرح را از بین می‌برد به همین جهت است که یک هنرمند خاتم‌ساز باید یک نجار چیره‌دست هم باشد.
رنگ‌کاری و روکش دادن محصول بایستی ماهرانه و بدون خدشه و هر عیبی باشد.
نقش‌ها و مثلث‌ها هر چه ریزتر باشند کیفیت و ارزش کار بیشتر است.

مهم‌ترین مراکز خاتم‌سازی در ایران، اصفهان و شیراز و تهران هستند که البته اکثر خاتم‌سازان در تهران؛ اصفهانی یا شیرازی هستند.

لازم است توجه شود که کلیهٔ محصولات خاتم‌کاری شده بایستی دور از حرارت، رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری و از تمیز کردن آن‌ها با پارچهٔ مرطوب و از به کار بردن هر گونه جلاسنج بر روی سطوح خاتم اجتناب شود.

نحوه نگهداری ظروف مس و خاتم^[۵]

نکات مهم برای افزایش طول عمر ظروف فیروزه کوبی:

1. برای تمیز کردن این محصولات، نیاز به شستشو با آب و شوینده های خاص وجود ندارد و برای ثابت ماندن پلی استر سطح مس، نظافت با دستمال پارچه ای (ترجیحا نانو) کفایت می‌کند.

2. هرگونه مواد شوینده، الکل و یا مواد اسیدی مثل سرکه، عطر و لوازم آرایشی باعث از بین رفتن این پلی استر می شوند . با از بین رفتن پوشش پلی استر مس با اکسیژن واکنش نشان داده و شروع به اکسید شدن و تغییر رنگ می کند.

3. از قرار دادن این ظروف در دمای بالای 60 درجه و نور مستقیم آفتاب بپرهیزید .

4. وارد کردن ضربه به ظروف،روی هم انباشتن و یا قرار دادن اجسام تیز درون آنها نیز موجب آسیب می شوند.

5. از نگهداری این ظروف در بین پلاستیک های بابل یا حباب دار در مدت زمان طولانی خودداری کنید. پلاستیک های حبابدار باعث تعریق ظروف می شود و در طولانی مدت رطوبت از پلی استر عبور کرده و به مس می رسد و باعث تغییر رنگ آن می شود.

جستارهای وابسته

صنایع دستی

منابع

طهوری، دلشاد (۱۳۶۵). هنر خاتم‌سازی در ایران. سروش. ص. شماره قرمز: ۱۴۰۵. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)

↑ Burke, Andrew (15 September 2010). Iran. Lonely Planet. p. 70. ISBN 978-1-74220-349-2.
↑ «خاتم کاری اصفهان». تاریخچهٔ خاتم کاری در ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۶.
↑ Meals, Roy A. (2020-10-20). Bones: Inside and Out (به انگلیسی). W. W. Norton & Company. p. 296. ISBN 978-1-324-00533-9.
↑ Smith, C. S. (1967). Materials. Scientific American, 69.
↑ صنایع دستی زاوش. «نحوه نگهداری ظروف فیروزه کوبی و خاتم کاری روی مس».

[Burke2010-1] Burke, Andrew (15 September 2010). Iran. Lonely Planet. p. 70. ISBN 978-1-74220-349-2.

[2] «خاتم کاری اصفهان». تاریخچهٔ خاتم کاری در ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۶.

[3] Meals, Roy A. (2020-10-20). Bones: Inside and Out (به انگلیسی). W. W. Norton & Company. p. 296. ISBN 978-1-324-00533-9.

[4] Smith, C. S. (1967). Materials. Scientific American, 69.

[5] صنایع دستی زاوش. «نحوه نگهداری ظروف فیروزه کوبی و خاتم کاری روی مس».

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-[[پرونده:Khatam Kari.JPG|250px|بندانگشتی|چپ|خاتم‌کاری ایرانی بر روی انواع ظروف]]
+[[پرونده:Khatam Kari.JPG|250px|بندانگشتی|چپ|خاتم‌کاری برازجانی بر روی انواع ظروف]]
-'''خاتم‌کاری''' از هنرهای ظریفه و [[صنایع دستی]] [[ایران]] است که سابقه و ریشه‌ای کهن دارد.
+'''خاتم‌کاری''' از هنرهای ظریف و [[صنایع دستی]] ایرانی است که سابقه و ریشه‌ای کهن دارد. هنر خاتم‌سازی یکی از مهم‌ترین هنرهای دستی ایران است. این صنعت ارزش هنری فوق‌العاده زیادی دارد. سابقهٔ خاتم‌سازی در ایران به زمان‌های خیلی قدیم می‌رسد.<ref name="Burke2010">{{cite book|last=Burke|first=Andrew|title=Iran|url=https://books.google.com/books?id=gEca_4iSNCUC&pg=PA70|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-349-2|page=70}}</ref>
+به هنرمند این رشته خاتم‌ساز یا خاتم‌کار می‌گویند.
+=== تعریف خاتم ===
+خاتم ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های مختلف تشکیل می‌شود. پنج، شش، هفت، هشت یا ده ضلعی است.
+خاتم از هنرهای دستی دقیق و پرکار است که تولید و ساخت آن احتیاج به دقت و حوصله زیاد دارد. چند ضلعی‌هایی که در خاتم‌سازی به کار می‌آید
+در [[لغت‌نامه دهخدا]] خاتم‌ساز چنین معنی شده‌است: «آنکه پاره‌های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند. خاتم‌سازی عمل خاتم‌ساز را گویند.»
+در دائرةالمعارف فارسی دربارهٔ خاتم‌کاری و خاتم‌سازی آمده‌است: «هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک. طرح‌های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده‌است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش‌بندی می‌کنند. مثلث‌ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند. هرچه مثلث‌ها ریزتر و ظریف‌تر باشند، خاتم مرغوب‌تر است. در یک طرح خاتم، برای ساختن کوچک‌ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ‌ترین آن، حداکثر چهارصد مثلث به کار می‌رود.»
 == تاریخچهٔ خاتم‌کاری ==
-دربارهٔ مخترع و مبتکر خاتم بین خاتم‌سازان و هنرمندان روایات گوناگونی وجود دارد ولی آنچه قابل ذکر است آن است که به درستی معلوم نیست اولین بار خاتم‌سازی را چه کسی ابداع کرده‌است. اما روایتهای زیادی خاستگاه خاتم کاری را شیراز می‌دانند زیرا قدیمی‌ترین آثار خاتم کاری در این شهر دیده شده و استفاده از هنر خاتم کاری مربوط به منبر مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از ۱۰۰ سال است. در دائرةالمعارف فارسی آمده‌است: «زمان آغاز این هنر دانسته نیست، و آنچه دربارهٔ آن گفته می‌شود با افسانه همراه است. برخی از استادان خاتم‌ساز هنوز بر این عقیده‌اند که هنر خاتم‌سازی معجزه [[ابراهیم]] پیغمبر است»
+دربارهٔ مخترع و مبتکر خاتم بین خاتم‌سازان و هنرمندان روایات گوناگونی وجود دارد ولی آنچه قابل ذکر است آن است که به درستی معلوم نیست اولین بار خاتم‌سازی را چه کسی ابداع کرده‌است. اما روایتهای زیادی خاستگاه خاتم کاری را شیراز می‌دانند زیرا قدیمی‌ترین آثار خاتم کاری در این شهر دیده شده و استفاده از هنر خاتم کاری مربوط به منبر مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال است. در دائره‌المعارف فارسی آمده‌است: «زمان آغاز این هنر دانسته نیست، و آنچه دربارهٔ آن گفته می‌شود با افسانه همراه است. برخی از استادان خاتم‌ساز هنوز بر این عقیده‌اند که هنر خاتم‌سازی معجزه [[ابراهیم]] پیامبر است» شواهد بسیاری موجود است که شهر شیراز به عنوان خاستگاه خاتم کاری ایران پایتخت خاتم کاری ایران می‌دانند. هرچند که در دوران صفویه این هنر به اصفهان منتقل شد و در اصفهان به عنوان پیشه به تولید انبوه رسید.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=خاتم کاری اصفهان|نشانی=https://bzm.ir/products/khatam|وبگاه=تاریخچهٔ خاتم کاری در ایران|بازبینی=2023-10-16|کد زبان=fa-IR|نویسنده=}}</ref><ref>{{Cite book|last=Meals|first=Roy A.|url=https://books.google.com/books?id=DSHWDwAAQBAJ|title=Bones: Inside and Out|date=2020-10-20|publisher=W. W. Norton & Company|isbn=978-1-324-00533-9|pages=296|language=en}}</ref>
-شواهد بسیاری موجود است که شهر شیراز به عنوان خاستگاه خاتم کاری ایران پایتخت خاتم کاری ایران می‌دانند. هرچند که در دوران صفویه این هنر به اصفهان منتقل شد و در اصفهان به عنوان پیشه به تولید انبوه رسید.
-صنعتگران مصری این روش را مانند بسیاری از هنرها و پیشه‌های دیگر از قبطی‌ها اقتباس کرده‌اند، چندین قطعه و لوحه که روی آن‌ها با چوب و استخوان موزائیک‌کاری شده‌است در [[عین الصیره]] نزدیک [[قاهره]] دراوایل دوره اسلام به دست آمده و اغلب آن‌ها درموزه صنایع اسلامی قاهره ویا موزه [[برلین]] وجود دارد که یکی از عالی‌ترین نمونه‌های این صنعت درموزه متروپولیتن است.
+صنعتگران مصری این روش را مانند بسیاری از هنرها و پیشه‌های دیگر از قبطی‌ها اقتباس کرده‌اند، چندین قطعه و لوحه که روی آن‌ها با چوب و استخوان موزائیک‌کاری شده‌است در [[عین الصیره]]در نزدیک [[قاهره]] در اوایل دوره اسلام به دست آمده و اغلب آن‌ها در موزه صنایع اسلامی قاهره ویا موزه [[برلین]] وجود دارد که یکی از عالی‌ترین نمونه‌های این هنر در [[موزه متروپولیتن هنر|موزه متروپولیتن]] است.
-ازدیگر آثار و نمونه‌های تاریخی در این هنر:
+=== آثار و نمونه‌های تاریخی ===
+* صندوق مرقد [[موسی کاظم]] و [[محمد تقی]] در [[کاظمین]] مربوط به دوران [[شاه اسماعیل صفوی]] در سال ۹۰۶هجری قمری ساخته شده توسط [[محمد جمعه]].
+* صندوق مرقد [[حسن عسکری]] در [[سامره]] و صندوق مرقد [[علی نقی]] مربوط به همان دوره است.
+* صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر [[مهدی]] که در همان دوره ساخته و نصب شده.
+* اثر بسیار زیبا و نفیس درب ورودی [[مدرسه چهارباغ]] اصفهان چندین بار توسط استادان این هنر ترمیم و مرمت شده‌است.
+* درب خاتم [[امامزاده شاه‌رضا]] در قمشه ([[شهرضا]]) مربوط به زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی.
+* صندوق خاتم مرقد [[علی پسر ابی طالب]] ساخته شده در زمان [[کریم خان زند]] و نصب آن در زمان [[لطفعلی خان زند]]
+* صندوق خاتم مرقد [[حسین پسر علی]] و ابوالفضل در [[واقعه کربلا|کربلا]]
+* صندوق مقبره [[زینب]] در [[شام]]
 * منبر خاتم کاری در [[مسجد جامع عتیق (شیراز)|مسجد جامع عتیق شیراز]] دارای قدمت بیش از هزار سال.
-* سقف ایوان اصلی [[مسجد جامع عتیق]] [[شیراز]] مربوط به سده هشتم هجری (سده چهاردهم میلادی)
+* سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز مربوط به سده هشتم هجری (سده چهاردهم میلادی)
-* درهای خاتم قصر رؤیایی [[تیمور لنگ|تیمور گرکانی]] به نام '''دلگشا''' در [[سمرقند]] و درهای آرامگاه وی در سال۸۰۷ هجری(۱۴۰۵میلادی)
+* درهای خاتم قصر رؤیایی [[تیمور لنگ|تیمور گرکانی]] به نام '''دلگشا''' در [[سمرقند]] و درهای آرامگاه وی در سال ۸۰۷ خورشیدی هجری(۱۴۰۵میلادی)
-* درهای چوب گردو و روکش استخوان و دیگر چوب‌ها ساخته شده توسط هنرمندی بنام '''حبیب‌الله''' در سال ۹۹۹هجری(۱۵۹۱میلادی) که درموزه برلین نگهداری می‌شود.
+* درهای چوب گردو و روکش استخوان و دیگر چوب‌ها ساخته شده توسط هنرمندی بنام '''حبیب‌الله''' در سال ۹۹۹هجری(۱۵۹۱میلادی) که در موزه برلین نگهداری می‌شود.
-* درهای مزین به اشکال هندسی گل و بته، از شهر [[بخارا]] که درموزه [[ویکتوریا آلبرت]] موجود است.
+* درهای مزین به اشکال هندسی گل و بته، از شهر [[بخارا]] که در موزه [[ویکتوریا آلبرت]] موجود است.
-* منبر چوبی [[مسجد لنبان]] [[اصفهان]] بااشکال هندسی و اجزای نقره‌ای مربوط به سال ۱۱۱۴هجری(۱۷۰۲میلادی)
+* منبر چوبی [[مسجد لنبان]] [[اصفهان]] با اشکال هندسی و اجزای نقره‌ای مربوط به سال ۱۱۱۴هجری(۱۷۰۲میلادی)
-* درب‌های تالار اینه [[کاخ گلستان]]
+* درب‌های تالار آینه [[کاخ گلستان]]
 * تعداد دو درب خاتم کاری شده توسط خاتم سازان شیراز در [[موزه دوران اسلامی]] تهران.
+*میز و صندلی خاتم شده اهدایی به الیزابت دوم ملکه انگلستان و یکعدد میز خاتم اهدایی به ایزنهاور ریس جمهور امریکا هر دو ساخته شده در کارگاه خاتم سازی هنرهای زیبا که این دو میز و صندلی خاتم را در کتاب ایرانشهر چاپ ۱۳۳۴که توسط کمیسیون ملی یونسکو ایران درج و منتشر شده .
-* تعدادی درب دو لنگه خاتم کاری شده در موزه حضرت عبدالعظیم شهر ری که قدیمی‌ترین ان مربوط به دوره ال بویه تا اواخر قاجار است.
+*تعدادی درب دو لنگه خاتم کاری شده در موزه حضرت عبدالعظیم شهر ری که قدیمی‌ترین ان مربوط به [[آل بویه|دوره ال بویه]] تا اواخر [[ایران قاجاری|قاجار]] است.
-اوج شکوفایی و تکامل این هنر در [[صفویان|دوران صفویه]] بود، در این دوران از [[شیراز]] وسایر نقاط ایران هنرمندان به اصفهان، پایتخت آن زمان دعوت شده و هنرمندان ضمن فعالیت در رشته‌های خاتم‌کاری، [[منبت‌کاری]]، [[کاشی‌کاری]] و [[گره‌چینی]]، به ساختن ساختمان‌های حکومتی و بارگاه‌ها و اماکن مقدس تشویق و ترغیب شدند.
+اوج شکوفایی و تکامل این هنر در [[ایران صفوی|دوران صفویه]] بود، در این دوران از [[شیراز]] و سایر نقاط ایران هنرمندان به اصفهان، پایتخت آن زمان دعوت شده و هنرمندان ضمن فعالیت در رشته‌های خاتم‌کاری، [[منبت‌کاری]]، [[کاشی‌کاری]] و [[گره‌چینی]]، به ساختن ساختمان‌های حکومتی و بارگاه‌ها و اماکن مقدس تشویق و ترغیب شدند.
 بعدها در [[قاجار|زمان قاجاریه]] به علت عدم توجه به هنرها این هنر نیز همانند سایر هنرها از درجه اعتبار و اهمیت افتاد و استادان و هنرمندان این رشته در این دوران در بدترین و سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کردند.
-در سال ۱۳۰۷ اوایل [[دودمان پهلوی|دوران پهلوی]] '''مدرسه صنایع مستظرفه''' به کوشش استاد محمد غفاری ([[کمال الملک]]) تأسیس و این هنرستان رونق و توسعه‌ای به هنرهای دستی کشور بخشید و پس از آن کارگاه‌های خاتم‌سازی و چند کارگاه دیگر در '''وزارت فرهنگ و هنر''' سابق تشکیل شد.
+در سال ۱۳۰۷ اوایل [[دودمان پهلوی|دوران پهلوی]] '''مدرسه صنایع مستظرفه''' به کوشش استاد محمد غفاری ([[کمال الملک]]) تأسیس و این هنرستان رونق و توسعه‌ای به هنرهای دستی کشور بخشید و پس از آن کارگاه‌های خاتم‌سازی و چند کارگاه دیگر در '''وزارت فرهنگ و هنر''' سابق تشکیل شد.<ref>Smith, C. S. (1967). Materials. Scientific American, 69.</ref>
+*در کتاب ایرانشهر چاپ ۱۳۴۳توسط کمیسیون ملی یونسکو ایران امده که کارگاه خاتم سازی در سال۱۳۱۱توسط محمد حسین صنیع خاتم شیرازی در تهران تاسیس و تا سال ۱۳۳۵در مدیریت او و پسرش محمود صنیع خاتم بود.
-* آثار به‌جامانده، ۷۲ نفر از هنرمندان شیراز (به سرپرستی استاد خلیل گلریزخاتمی و استاد غلام حسین گلریزخاتمی)، اتاق هفت در هفت متری خاتم‌کاری شده با تمامی وسایل موجود در آن، در [[کاخ مرمر]] به مدت چهار سال.
+* آثار به‌جامانده، ۷۲ نفر از هنرمندان شیراز (به سرپرستی استاد خلیل گلریز خاتمی و استاد غلام حسین گلریزخاتمی)، اتاق هفت در هفت متری خاتم‌کاری شده با تمامی وسایل موجود در آن، در [[کاخ مرمر]] به مدت چهار سال.
 تالار خاتم [[مجلس شورای ملی]] با ۴۰۰ متر مربع خاتم‌کاری. متأسفانه در سال‌های اخیر سمت و سوی طرح‌ها تغییر یافته و با حذف طرح‌های اصیل توجه کمتری به سنت‌گرایی معطوف بوده و از خط و نوشته که در خاتم اصیل بسیار استفاده می‌شده کمتر دیده می‌شود.
 * از استادان بنام خاتم کاری در [[شیراز]] و ایران را می‌توان به (استاد عبدالخالق گلریز خاتمی) ملقب به پدر خاتم ایران و (شادروان استاد عبدالعلی گلریز خاتمی) ٬(احمد روحانی) اشاره کرد که خود صاحب سبک در این رشتهٔ هنری می‌باشند.
-=== خاتم‌کاری در ادبیات ===
+== خاتم‌کاری در ادبیات ==
+[[پرونده:Persian Backgammon board made in Khatam technique.jpg|چپ|بی‌قاب]]
 در اشعار شاعران قبل از سده نهم هرجا نامی از خاتم برده شده به معنی و مفهوم '''انگشتری''' بوده و تنها یک بیت از اشعار '''مفید بلخی''' شاعر قرن یازده به معنای هنر خاتم‌سازی آمده‌است:
@@ خط ۳۳: / خط ۵۴: @@
 گویا که لب لعل تو خاتم بند است
-== آشنایی با هنر خاتم‌سازی ==
-خاتم‌سازی، هنری است که هنرمند صنعتگر با بهره‌گیری از ذوق، سلیقه و علم نقوش هندسی و با استفاده از چوب و استخوان و فلز به خلق لایه‌های زیبایی می‌پردازد که زینت بخش سطوح بسیاری از اشیا می‌شود. این هنر زیبا و اصیل که‌زاده تفکر خلاقانه هنرمندان شیرازی است از سابقه‌ای بیش از هزار سال برخوردار است و منبر خاتم مسجد عتیق شیراز مهر تائیدی بر این ادعا است.
-هرچند خاتم‌سازی در بسیاری از کشورها و مناطق تولید رواج دارد ولی خاتم شیراز به‌مدد ویژگی‌های خاص خود از چنان شهرتی برخوردار است که نام خاتم و شیراز با هم عجین شده‌اند هنری که در آن چوب‌های رنگی، استخوان و مفتول‌های فلزی به‌گونه‌ای زیبا و با نظم همچون قطعات موزائیک در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و با ایجاد طرح‌های دل‌انگیز سطوح چوبی اشیا را زینت می‌بخشند.
-=== تعریف خاتم ===
-خاتم ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های مختلف تشکیل می‌شود. پنج، شش، هفت، هشت یا ده ضلعی است.
-خاتم از هنرهای دستی دقیق و پرکار است که تولید و ساخت آن احتیاج به دقت و حوصله زیاد دارد. چند ضلعی‌هایی که در خاتم‌سازی به کار می‌آید
-در [[لغت‌نامه دهخدا]] خاتم‌ساز چنین معنی شده‌است: «آنکه پاره‌های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند. خاتم‌سازی عمل خاتم‌ساز را گویند.»
-در دائرةالمعارف فارسی دربارهٔ خاتم‌کاری و خاتم‌سازی آمده‌است: «هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک. طرح‌های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده‌است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش‌بندی می‌کنند. مثلث‌ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند. هرچه مثلث‌ها ریزتر و ظریف‌تر باشند، خاتم مرغوب‌تر است. در یک طرح خاتم، برای ساختن کوچک‌ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ‌ترین آن، حداکثر چهارصد مثلث به کار می‌رود.»
-قدیمی‌ترین آثار هنری خاتم‌کاری شده باقی‌مانده:
-# صندوق مرقد [[موسی کاظم]] و [[محمد تقی]] در [[کاظمین]] مربوط به دوران [[شاه اسماعیل صفوی]] در سال ۹۰۶هجری قمری ساخته شده توسط [[محمد جمعه]].
-# صندوق مرقد [[حسن عسکری]] در [[سامره]] و صندوق مرقد [[علی نقی]] مربوط به همان دوره است.
-# صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر [[مهدی]] که در همان دوره ساخته و نصب شده.
-# اثر بسیار زیبا و نفیس درب ورودی [[مدرسه چهارباغ]] اصفهان چندین بار توسط استادان این هنر ترمیم و مرمت شده‌است.
-# درب خاتم [[امامزاده شاه‌رضا]] در قمشه ([[شهرضا]]) مربوط به زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی.
-# صندوق خاتم مرقد [[علی پسر ابی طالب]] ساخته شده در زمان [[کریم خان زند]] و نصب آن در زمان [[لطفعلی خان زند]]
-# صندوق خاتم مرقد [[حسین پسر علی]] و ابوالفضل در [[واقعه کربلا|کربلا]]
-# صندوق مقبره [[زینب]] در [[شام]]
 == مواد اولیه در ساخت خاتم ==
@@ خط ۶۸: / خط ۶۵: @@
 == وسایل و ابزار کار در هنر خاتم‌سازی ==
-ابزار عمومی شامل '''چکش''' - '''اره'''-اره فلکه -'''دریل''' و '''مته''' - دستگاه دینام - انواع قیچی ورق بر-و…
+* ابزار عمومی: شامل '''چکش''' - '''اره'''-اره فلکه -'''دریل''' و '''مته''' - دستگاه دینام - -و…
+* ابزار اصلی و مخصوص: شامل انواع اره‌ها- عنوان '''سوهان''' - انواع '''رنده''' - '''پرس''' - '''تیره‌دار''' یا '''خط‌کش قفل''' - '''مقار'''- انواع تنگ ها- چسب‌های مخصوص و…
-ابزار اصلی و مخصوص شامل انواع اره‌ها- عنوان '''سوهان''' - انواع '''رنده''' - '''پرس''' - '''تیره‌دار''' یا '''خط‌کش قفل''' - '''مقار'''- انواع تنگ ها- چسب‌های مخصوص و…
 == مراحل تولید خاتم ==
 [[پرونده:Boite khatam.jpg|250px|بندانگشتی|چپ|خاتم‌کاری بر روی جعبه‌ای چوبی]]
-ابتدا انواع چوب‌ها و استخوان‌ها را در رنگ‌های مختلف تهیه کرده و با ابزار مخصوص خود به طول ۳۰ سانتیمتر و قطر ۱تا ۵/۲میلی‌متر می‌برند و از آن‌ها مثلث‌هایی تهیه می‌شود که پس از '''سوهان‌کاری''' تمام اضلاع آن به حالت دلخواه و مطابق با طرح درآمده و برای تکمیل طرح نیاز به مفتول‌های سیمی به صورت مثلث بوده که برای آماده‌سازی آن‌ها نیز مراحل مختلفی طی می‌شود سپس برای درست کردن خاتم ابتدا طرح اشکالی که مورد نظر است را به وسیله استادکار کشیده و این مثلث‌ها ی چوبی، استخوانی و فلزی با دستان بامهارت و استادانه هنرمند در کنار هم به وسیله '''سریشم''' قرار داده و چسبانده می‌شوند و به وسیله نخ محکم می‌گردند که از این کار اصطلاحاً «پره» درست می‌شود، بعد از چند ساعت نخ‌ها باز شده و اضلاع طرح سوهان‌کاری شده و چهار عدد از پره‌های ساخته شده را در کنار هم قرار می‌دهند و مجدداً با چسب به هم چسبانده می‌شوند که حاصل آن «توگلو» به دست می‌آید. مرحلهٔ بع دی که به «گل پیچی» مشهور است، به وسیله سیم مفتولی گردی که آن را به صورت شش ضلعی منظم آماده می‌شود و به آن «شمسه» می‌گویند در اطراف هر ضلع شش سیم به وسیله سریشم چسبانده می‌شود و با نخ محکم می‌شود و حاصل آن طرح ستاره‌ای است، این طرح‌ها آنقدر تکرار می‌شوند تا بر اساس طرح مورد نیاز درآمده و سپس در زیر فشار و پرس قرار گرفته و با چند مرحله برش‌کاری و چسبانده لایه‌های بسیار نازک چوب دراطراف آن طرح اولیه یک خاتم به وجود می‌آید که تمامی این مراحل از ابتدا تا بدین جا بیش از ۴۰۰ مرحله کاری را شامل می‌شود.
+ابتدا انواع چوب‌ها و استخوان‌ها را در رنگ‌های مختلف تهیه کرده و با ابزار مخصوص خود به طول ۳۰ سانتیمتر و قطر ۱تا ۵/۲میلی‌متر می‌برند و از آن‌ها مثلث‌هایی تهیه می‌شود که پس از '''سوهان‌کاری''' تمام اضلاع آن به حالت دلخواه و مطابق با طرح درآمده و برای تکمیل طرح نیاز به مفتول‌های سیمی به صورت مثلث بوده که برای آماده‌سازی آن‌ها نیز مراحل مختلفی طی می‌شود سپس برای درست کردن خاتم ابتدا طرح اشکالی که مورد نظر است را به وسیله استادکار کشیده و این مثلث‌ها ی چوبی، استخوانی و فلزی با دستان بامهارت و استادانه هنرمند در کنار هم به وسیله '''سریشم''' قرار داده و چسبانده می‌شوند و به وسیله نخ محکم می‌گردند که از این کار اصطلاحاً «پره» درست می‌شود، بعد از چند ساعت نخ‌ها باز شده و اضلاع طرح سوهان‌کاری شده و چهار عدد از پره‌های ساخته شده را در کنار هم قرار می‌دهند و مجدداً با چسب به هم چسبانده می‌شوند که حاصل آن «توگلو» به دست می‌آید. مرحلهٔ بعدی که به «گل پیچی» مشهور است، به وسیله سیم مفتولی گردی که آن را به صورت شش ضلعی منظم آماده می‌شود و به آن «شمسه» می‌گویند در اطراف هر ضلع شش سیم به وسیله سریشم چسبانده می‌شود و با نخ محکم می‌شود و حاصل آن طرح ستاره‌ای است، این طرح‌ها آنقدر تکرار می‌شوند تا بر اساس طرح مورد نیاز درآمده و سپس در زیر فشار و پرس قرار گرفته و با چند مرحله برش‌کاری و چسبانده لایه‌های بسیار نازک چوب در اطراف آن طرح اولیه یک خاتم به وجود می‌آید که تمامی این مراحل از ابتدا تا بدین جا بیش از ۴۰۰ مرحله کاری را شامل می‌شود.
-خاتم‌ها بر اساس طرح، رنگ، شکل و ابعاد محل مورد استفاده بر روی سطح کار به‌وسیله چسب مخصوص چسبانده شده و با ایجاد طرح‌های گوناگون و قرینه‌سازی تمامی سطح طرح به وسیله خاتم مزین می‌گردد که پس از برخی ترمیم‌ها، سوهان، سمباده و بتونه‌کاری و نهایتاً ساییدن و صاف کردن سطح خاتم، کار برای روغن‌کاری و جلابخشی به وسیله مواد مخصوص مانند '''سیلر''' و '''کیلر'''و '''پولیستر''' آماده می‌شود.
+خاتم‌ها بر اساس طرح، رنگ، شکل و ابعاد محل مورد استفاده بر روی سطح کار به‌وسیله چسب مخصوص چسبانده شده و با ایجاد طرح‌های گوناگون و قرینه‌سازی تمامی سطح طرح به وسیله خاتم مزین می‌گردد که پس از برخی ترمیم‌ها، سوهان، سمباده و بتونه‌کاری و نهایتاً ساییدن و صاف کردن سطح خاتم، کار برای روغن‌کاری و جلا بخشی به وسیله مواد مخصوص مانند '''سیلر''' و '''کیلر'''و '''پولیستر''' آماده می‌شود.
 مرغوبیت یک خاتم خوب به ریز نقشی و منظم بودن طرح بستگی دارد که همهٔ این‌ها در مهارت استادکار در تهیهٔ مواد اولیه و نحوه کاربرد آن و حوصله و دقت بسیار زیاد خلاصه می‌شود.
-=== خصوصیات یک خاتم و محصول مرغوب وهنری ===
+=== خصوصیات یک خاتم و محصول مرغوب و هنری ===
 # صاف بودن سطح کار و خالی نبودن هیچ جای خاتم.
 # یکنواخت بودن رنگ و مصالح به کار رفته در ساخت خاتم
@@ خط ۹۰: / خط ۸۶: @@
 # نقش‌ها و مثلث‌ها هر چه ریزتر باشند کیفیت و ارزش کار بیشتر است.
-مهم‌ترین مراکز خاتم‌سازی در ایران، [[اصفهان]] و [[شیراز]] و تهران هستند که البته اکثر خاتم‌سازان در تهران اصفهانی یا شیرازی هستند.
+مهم‌ترین مراکز خاتم‌سازی در ایران، [[اصفهان]] و [[شیراز]] و تهران هستند که البته اکثر خاتم‌سازان در تهران؛ اصفهانی یا شیرازی هستند.
 لازم است توجه شود که کلیهٔ محصولات خاتم‌کاری شده بایستی دور از حرارت، رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری و از تمیز کردن آن‌ها با پارچهٔ مرطوب و از به کار بردن هر گونه جلاسنج بر روی سطوح خاتم اجتناب شود.
+== نحوه نگهداری ظروف [https://zavoshhc.com/shop/category/154/%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D9%85%D8%B3 مس و خاتم]<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=صنایع دستی زاوش|نشانی=https://zavoshhc.com/shop/category/154/%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D9%85%D8%B3|عنوان=نحوه نگهداری ظروف فیروزه کوبی و خاتم کاری روی مس}}</ref> ==
+نکات مهم برای افزایش طول عمر ظروف فیروزه کوبی:
+. برای تمیز کردن این محصولات، نیاز به شستشو با آب و شوینده های خاص وجود ندارد و برای ثابت ماندن پلی استر سطح مس، نظافت با دستمال پارچه ای (ترجیحا نانو) کفایت می‌کند.
+. هرگونه مواد شوینده، الکل و یا مواد اسیدی مثل سرکه، عطر و لوازم آرایشی باعث از بین رفتن این پلی استر می شوند . با از بین رفتن پوشش پلی استر مس با اکسیژن واکنش نشان داده و شروع به اکسید شدن و تغییر رنگ می کند.
+. از قرار دادن این ظروف در دمای بالای 60 درجه و نور مستقیم آفتاب بپرهیزید .
+. وارد کردن ضربه به ظروف،روی هم انباشتن و یا قرار دادن اجسام تیز درون آنها نیز موجب آسیب می شوند.
+. از نگهداری این ظروف در بین پلاستیک های بابل یا حباب دار در مدت زمان طولانی خودداری کنید. پلاستیک های حبابدار باعث تعریق ظروف می شود و در طولانی مدت رطوبت از پلی استر عبور کرده و به مس می رسد و باعث تغییر رنگ آن می شود.
 == جستارهای وابسته ==
+* [[صنایع دستی]]
 {{درگاه|هنر}}
@@ خط ۱۰۶: / خط ۱۱۶: @@
 {{هنر اسلامی}}
-[[رده:چوب‌کاری]]
+[[رده:سوغات اصفهان]]
-[[رده:صنایع دستی]]
 [[رده:صنایع دستی ایرانی]]
+[[رده:صنایع دستی]]
 [[رده:طراحی ایرانی]]
 [[رده:فرهنگ در ایران]]
-[[رده:فرهنگ عراق]]
+[[رده:فرهنگ در عراق]]
-[[رده:سوغات اصفهان]]
+[[رده:کارهای چوبی]]

ن ب و صنایع دستی و هنرهای تزیینی
الیاف و چرم	آجیده‌دوزی ابریشم‌دوزی بافتنی بردری‌دوزی بیلیش‌دوزی پارچه‌بافی پتوبافی پته‌دوزی پرده‌های نگارین پشتی‌دوزی پلاس کتیبه‌دوزی پوستین‌دوزی ترمه‌بافی تکه‌چسبانی تکه‌دوزی توربافی جاجیم‌بافی جوال جوراب پشمی چاپ کلاقه‌ای (باتیک) چادرشب‌بافی چاروق چرم‌سازی چشمه‌دوزی چنته‌بافی چهل‌تکه چوقا چیت‌بافی چیدمان چیغ‌بافی حاشیه‌دوزی حصیربافی خامه‌دوزی خورجین‌بافی خیاطی دارایی‌بافی دست‌بند دوستی دوزندگی ده‌یک‌دوزی رشتی‌دوزی رفوگری رنگرزی گره‌ای رنگرزی رودوزی ریسندگی زربفت زیلوبافی زین‌سازی سبدبافی (مرواربافی • پخل‌بافی • کپوبافی) سرپرده سرمه‌دوزی سکمه‌دوزی سوزن‌دوزی شعربافی شماره‌دوزی شمدبافی علاقه‌بندی قارچین قلمکارسازی قلاب‌دوزی کفاشی کلاه مالی گبه‌بافی گلابتون‌دوزی گلیچ‌بافی گلیم‌بافی گلیمچه گل‌دوزی لحاف‌دوزی مفرش‌بافی ملیله‌دوزی منجوق‌دوزی منگوله‌سازی نساجی نمدمالی نواربافی ورنی‌بافی
کاغذ	اوریگامی (کیری‌گامی) پاپیه ماشه تکه‌چسبانی (فتومونتاژ) تذهیب خوشنویسی صحافی کاغذ ابری کاغذ دیواری کاغذسازی مُهرکاری
چوب	خاتم‌کاری سوخت‌نگاری صندلی لهستانی کابینت‌سازی معرق‌کاری منبت‌کاری نجاری
سرامیک	پرسلان سرامیک سفالگری کاشی‌سازی (کاشی‌کاری)
شیشه	بلورسازی شیشه‌گری ویترای
فلز	ضریح‌سازی طلاسازی زیورآلات قلم‌زنی مسگری ملیله‌کاری نقره‌سازی ورشوسازی دمشقه
مواد دیگر	تخم‌مرغ رنگی حکاکی چاپ دستی عروسک‌سازی فیروزه‌تراشی فیروزه‌کوب لوست مرصع کاری مرصع‌سازی موزائیک میناکاری مینیاتور نازک‌کاری نقشه‌کشی قالی نمونک
فهرست صنایع دستی ایران

ن ب و استان چهارمحال و بختیاری
مرکز	شهرکرد	تپه اسکندری هفشجان اولین و بزرگ‌ترین اثر ملی و تاریخی استان چهارمحال و بختیاری پل زمانخان دشت لاله‌های واژگون
شهرستان‌ها	اردل بروجن بن خانمیرزا سامان شهرکرد فارسان فرخ‌شهر فلارد کوهرنگ کیار لردگان
شهرها	آلونی اردل باباحیدر بازفت بروجن بلداجی بن یان چشمه پردنجان جونقان چلگرد چلیچه دستنا دشتک سامان سرخون سفیددشت سودجان سورشجان شلمزار شهرکرد طاقانک فارسان فرادنبه فیل آباد فرخ‌شهر کاج کیان گندمان گهرو گوجان لردگان مال‌خلیفه منج ناغان نافچ نقنه هفشجان هوره وردنجان
نقاط دیدنی	تپه اسکندری و تپه‌های اطراف هفشجان کتیبه گر نوشته هفشجان گورگای تپه (تپه شهر کهنه) امامزادگان حلیمه و حکیمه خاتون امامزاده حمزه علی امامزاده سیدمحمد بارده گردشگاه چشمه زنه هفشجان آبشار آتشگاه آبشار کوهرنگ چشمه وقت و ساعت (هفشجان) اتاق آئینه شهرکرد پل زمان‌خان مسجد اتابکان پیست اسکی بارده پیست اسکی باباحیدر پیست اسکی چلگرد تالاب گندمان چشمه سردآب سد زاینده‌رود قلعه سردار اسعد بختیاری قلعه سورک قلعه بارده قلعه صمصام‌السلطنه مسجد جامع شهرکرد قلعه چالشتر تالاب چغاخور دریاچه شلمزار پیرغار گرداب بن قلعه دزک دشت لاله‌های واژگون کوهرنگ سد کارون ۴

ن ب و سوغات‌ها و سنت‌های شیراز
شیرینی‌ها	یوخه نان شیری کلوچه مسقطی نان فسایی
غذاها	شکر پلو دو پیازه کلم‌پلو شیرازی آش انار یخنی نخود بادام سوخته قرمه به رب پلو یخنی عدس کلم شکر پنیر کوفته سبزی حلیم بادمجان حاجی بادام کوفته هلو حلوای کاسه قورمه دوای آرد و روغن آش ماست پاچه پلو قنبرپلو آش سبزی آب پیازک رنگینک شامی
دیگر خوراکی‌ها	سالاد شیرازی فالوده شیرازی
صنایع دستی	خاتم
آداب و رسوم	روز شیراز