سمنان
سِمنان یکی از شهرهای ایران، مرکز استان سمنان و شهرستان سمنان است. این شهر، در جنوب رشته کوه البرز و شمال دشت کویر، در فاصله ۲۱۶ کیلومتری تهران و در راه تهران به خراسان، در مسیر جاده ۴۴ قرار گرفته است.
| سمنان سِمَن | |
|---|---|
        | |
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | سمنان |
| شهرستان | سمنان |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) پیشین | کومش - قومس |
| مردم | |
| جمعیت | ۱۸۵٬۱۲۹ نفر (۱۳۹۵)[۱] |
| رشد جمعیت | ۴٫۱٪+  (طی ۵ سال) |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۱٬۲۱۵ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۸٫۲ درجهٔ سلسیوس[۲] |
| میانگین بارش سالانه | ۱۴۰ میلی‌متر |
| روزهای یخبندان سالانه | ۴۴٫۵ روز سالانه |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | حسین موسوی دلازیانی[۳] |
| ره‌آورد | گل نرگس، گل یاس (رازقی)، شیرمال، کَماچ، بقسمات، انار، انجیر، بادمجان (وِنگون به زبان سمنانی) |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۲۳ |
| وبگاه | |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۸۶ ب ج د |
| کد آماری | ۱۵۴۲ |
  سمنان | |
این شهر، از شرق با شهرستان دامغان، از شمال با شهرستان مهدی‌شهر و از غرب با شهرستان سرخه همسایه است. در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۲۳ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه، واقع شده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا، ۱۱۳۰ متر است. همچنین، فاصله آن تا تهران، ۲۱۶ کیلومتر است و به راه‌آهن سراسری تهران_مشهد، متصل می‌باشد و دارای فرودگاه است. سمنان پرجمعیت‌ترین شهر استان می‌باشد.[۴] آب و هوای شهر سمنان، گرم و خشک است.[۵] سمنان یکی از گزینه‌های انتقال پایتخت سیاسی کشور در سال ۱۳۹۲ بود.[۶]
تاریخچه
سمنان، در دوران باستان، بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه)، از تقسیمات شانزده‌گانه اوستایی بود.[۷] بنای اولیه شهر سمنان را به تهمورث دیوبند از پادشاهان پیشدادی نسبت می‌دهند سمنان، در طول دوران امپراتوری هخامنشی پارس، شهر مهم و دارای شکوه و بزرگی بود. پس از حمله اسکندر-که منجر به سقوط امپراتوری هخامنشی و ایجاد امپراتوری سلوکی در ایران شد، منطقه‌ای که سمنان را رهبری می‌کرد، به عنوان کومش، شناخته شد. آغاز دوران باشکوه‌تر و رونق شهر سمنان، پس از روی کار آمدن امپراتوری اشکانیان بود.
مردم
گویش محلی مردم سمنان، گویش سمنانی است که میان شمار کمی از مردم به ویژه افراد کهن‌سال و قدیمی رواج دارد. زبان سمنانی به علت ویژگی ویژه خود مورد توجه دانشمندان و ایران شناسان بسیار قرار گرفته است. این زبان از زبان‌های ایرانی شاخه شمال باختری است. ایران‌شناسان بسیاری چون پروفسور کریستن سن، هوتوم سیندلر، ویلهلم لیکر، جرج مورگن و استایرن پژوهشهای جامعی دربارهٔ زبان سمنانی انجام داده‌اند. همچنین نزدیک‌ترین زبان به زبان راجی، سمنانی است. گفتنی است اگرچه زبان سمنانی هنوز هم توسط مردم سمنان به کار می‌رود، ولی نسل جدید سمنانی‌ها با وجود فهمیدن آن به این زبان باستانی کمتر سخن می‌گویند.[۸]
نام‌گذاری
بارتولد، بر این باور بود که سمنان، همان سرزمینی است که ایزیدور خاراکسی به نام «قومیسینه» از آن، یاد کرده است.[۹]
آب و هوا
آب و هوای این شهر در تابستان، گرم و در زمستان، سرد می‌باشد. آب و هوای شهر سمنان، گرم و خشک است.[۱۰] بارندگی‌های این شهر، اکثراً در فصول سرد سال، صورت می‌گیرد و میزان متوسط بارندگی سالانه آن، ۱۴۰ میلی‌متر می‌باشد. متوسط درجه حرارت سالانه ۱۷٫۰۱ درجه سانتیگراد است و این، در حالی است که حداکثر، مطلق حرارت ۴۳٫۵ درجه سانتیگراد و حداقل مطلق ۸٫۴- درجه سانتیگراد، گزارش شده است. همچنین، متوسط تعداد روزهای یخبندان در طول سال در حدود ۴۸ روز است.[۱۱] بادهای کویری و غربی نیز، در آب و هوای سمنان، تأثیر دارند.[۱۲]
عوارض طبیعی
در جنوب سمنان، مناطقی چون دشت کویر، ریگ جن، تپه دلازیان، و تپه‌های میرک دلازیان از مهم‌ترین ویژگی‌های جغرافیایی به‌شمار می‌روند. رودخانه فصلی گل رودبار در شمال غرب این شهر و با سرچشمه گرفتن از رشته کوه‌های البرز و گذر از شهر درجزین به دشت کویر می‌ریزد.[۱۳] رود گل رودبار از سه کیلومتری باختر مهدی‌شهر سرچشمه گرفته و شاخابه رودهای ده‌صوفیان و شهمیرزاد و کاریزهای روستای درجزین به این رود می‌پیوندند. رود گل رود در شمال سمنان در جایی به نام «آب پخش کن» به ۵ شاخه بخش می‌شود.[۱۴]
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۸۵٬۱۲۹ نفر (در ۴۹٬۱۲۴ خانوار) بوده است.[۱۵]
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۳۵ | ۲۹٬۰۳۶ | — |
| ۱۳۴۵ | ۳۱٬۰۵۸ | ۷٪+ |
| ۱۳۵۵ | ۳۸٬۷۸۶ | ۲۴٫۹٪+ |
| ۱۳۶۵ | ۶۴٬۸۹۱ | ۶۷٫۳٪+ |
| ۱۳۷۰ | ۷۵٬۱۳۱ | ۱۵٫۸٪+ |
| ۱۳۷۵ | ۹۱٬۰۴۵ | ۲۱٫۲٪+ |
| ۱۳۸۵ | ۱۲۴٬۹۹۹ | ۳۷٫۳٪+ |
| ۱۳۹۰ | ۱۵۳٬۶۸۰ | ۲۲٫۹٪+ |
| ۱۳۹۵ | ۱۸۵٬۱۲۹ | ۲۰٫۵٪+ |
محله‌های قدیم
شهر سمنان ۷ محله عمومی و معروف قدیمی دارد به نام‌های:
- محله اسفنجان (اِسفَنجان، اِسپَنژان) واقع در جنوب غربی شهر سمنان - محله‌های خصوصی: پهنه، کوچه کلبی‌ها، چوب مسجد، چهارسوق، پای چنار و …
- محله لتیبار (لَتیبار) واقع در شمال شرقی شهر سمنان - محله‌های خصوصی: سی سر، دروازه خراسان، پیر نجم الدین و چاپارخانه
- محله شاهجو (شاهجوق) واقع در جنوب شرقی شهر سمنان - به این محله و لتیبار، جنبدان می‌گویند.
- محله ناسار واقع در مرکز و شمال غربی شهر سمنان - محله‌های خصوصی: عباسیه، کندزه (کهن دژ)، نوابیه، کوچه زنگوله، باغشاه و …
- محله زاوغان واقع در ۴ کیلومتری مغرب سمنان در محلات ثلاث
- محله کوشمغان (کوشک مغان) واقع در ۴ کیلومتری مغرب سمنان در محلات ثلاث
- محله کدیور (کُدیور) واقع در ۴ کیلومتری مغرب سمنان در محلات ثلاث
کوشمغان خود شامل محله ای به نام عمرانکو (عُمرانکو) است و کدیور شامل محله ای به نام ملحی (مِلحی) است.[۱۶]
گردشگری
استان سمنان با بیش از ۷۲۹ گونه جاذبه طبیعی، تاریخی- فرهنگی و انسان‌ساخت، یکی از استان‌های دارای ظرفیت گردشگری در کشور محسوب می‌شود. از مجموع جاذبه‌های موجود در استان، ۸۶/۳۰٪ در شهرستان سمنان، سرخه و مهدی‌شهر و بقیه در سایر شهرستان‌ها توزیع شده‌اند. از سال ۱۳۸۹ به بعد شهرهای سرخه و مهدی‌شهر از شهرستان سمنان جدا شده‌اند، اما در بسیاری از آمارها هنوز با هم آورده می‌شوند. همچنین شهرهای گرمسار و آرادان و نیز شاهرود و میامی، به همین صورت است.[۱۷]
جاذبه‌های تاریخی و باستانی
مهم‌ترین آثار تاریخی سمنان عبارتند از:
- مسجد جامع سمنان
- مناره مسجد جامع سمنان
- مسجد امام سمنان (مسجد شاه یا سلطانی)
- مسجد جامع زاوقان سمنان
- گرمابه پهنه
- دروازه ارگ سمنان
- خانه سمنانی‌ها
- خانه تدیّن
- خانه کلانتر
- ساختمان کارخانه نساجی سمنان (ساختمان فعلی شورای شهر)
- آب انبار کارخانه نساجی سمنان
- برج چهل‌دختران
- کاروانسرای سنگی آهوان
- کاروانسرای نصف جهان
- کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان
- کاروانسراهای شاه عباسی
- مقبره درویش محمود
- گورستان سنادره
- قلعه‌های سارو
- بازار سمنان
- بازار شیخ علاءالدوله[۱۸]
موزه‌ها
- موزه گرمابه پهنه سمنان
- عمارت و باغ امیر سمنان
- پارک موزه دفاع مقدس سمنان
- موزه هنرهای معاصر شرق کشور
- موزه حیات وحش سمنان
- موزه سکه سمنان
جاذبه‌های مذهبی
- قدمگاه عباس بن علی (تکیه عباسیّه)
- بقعه پیغمبران (سام پسر نوح و لام النبی از نوادگان نوح)
- امامزاده یحیی بن موسی الکاظم (برادر علی بن موسی الرضا)
- امامزاده علی بن جعفر (سمنان)
- مصلی بزرگ سمنان (محل برگزاری نماز جمعه)
رسانه‌ها
صدا و سیمای استانی مرکز سمنان
صدا و سیمای مرکز استان سمنان فعالیت خود را ابتدا با نصب دو فرستنده رادیویی به قدرت ۱۰ کیلووات (سمنان) و یک کیلووات (دامغان) در سال ۱۳۵۵ برای رله برنامه‌های شبکه سراسری آغاز نمود که به تدریج بر دامنه و بعد این فعالیت افزوده شد. اولین قدم برای توسعه مرکز در سال ۱۳۶۰ و با تشکیل دفتر خبری در شهر سمنان برداشته شد که وظیفه کسب و انعکاس اخبار استان را به عهده داشت. در حال حاضر تمامی نقاط استان تحت پوشش شبکه‌های سراسری رادیویی و شبکه استانی صدا و شبکه اول، دوم، سوم، چهارم سیما، شبکه خبر و همچنین شبکه استانی سیما می‌باشد.[۱۹]
نشریه‌ها و مطبوعات
- روزنامه پیام استان سمنان
- هفته‌نامه سمنان امروز
- ماهنامه چنته
- هفته‌نامه کومه شه
- هفته‌نامه هم نظر
- هفته‌نامه جوانه امروز
- ماهنامه ظفر
- ماهنامه چفیه
دانشگاه‌ها
- دانشگاه سمنان[۲۰]
- دانشگاه صنعتی سمنان
- پردیس بین‌الملل دانشگاه سمنان
- دانشگاه فرزانگان سمنان
- علوم پزشکی سمنان[۲۱]
- دانشگاه امام حسین پردیس سمنان
- دانشگاه شهید عباسپور پردیس سمنان
- دانشگاه پیام نور استان سمنان[۲۲]
- دانشگاه پیام نور مرکز سمنان[۲۳]
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات سمنان
- آموزشکده سما واحد سمنان
- دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید رجایی سمنان
- دانشگاه فرهنگیان پردیس الزهرا سمنان
- دانشکده فنی و حرفه ای پسران سمنان[۲۴]
- دانشکده فنی و حرفه‌ای دختران نرجس سمنان
- مرکز آموزش علمی کاربردی فرهنگ و هنر پویان- دانشگاه هنر پویان[۲۵]
- مرکز آموزش علمی کاربردی جهاددانشگاهی سمنان[۲۶]
- مرکز آموزش علمی کاربردی جهاد کشاورزی سمنان[۲۶]
- مرکز آموزش علمی کاربردی شهرداری سمنان[۲۶]
- مرکز آموزش علمی کاربردی فنی و حرفه‌ای سمنان[۲۶]
- مرکز آموزش علمی کاربردی هلال احمر استان سمنان[۲۶]
- مرکز آموزش علمی کاربردی پالنده‌صاف سمنان[۲۶]
- مرکز آموزش علمی کاربردی شرکت تولیدی شیمیایی کلران[۲۶]
- مرکز آموزش علمی کاربردی فرماندهی انتظامی استان سمنان[۲۶]
- مرکز آموزش علمی کاربردی قوه قضاییه استان سمنان[۲۶]
- مؤسسه غیرانتفاعی فضیلت
- مؤسسه غیرانتفاعی کومش
- مؤسسه غیرانتفاعی رشد دانش
بیمارستان‌ها
معادن
در اطراف شهر سمنان معادن گچ، نمک، زئولیت، بنتونیت، سلستین و غیره وجود دارند. از موارد مهم منابع زیرزمینی شهر سمنان به چاه نفت خوریان دلازیان در جنوب این شهر می‌توان اشاره نمود. مواد معدنی موجود در این معادن عبارتند از: سنگ گچ، نمک، سنگ آهن، سنگ لاشه، سنگ آهک، سنگ تزئینی، سنگ چینی، زغال سنگ، سولفات سدیم، میکا، بنتونیت، زئولیت، کائولن، بوکیست، خاک صنعتی، سیلیس، دولومیت، فلدسپات، فیروزه، سلستین، سرب، مرمریت، تراورتن، فلورین و منگنز و….[۳۰]
راه و ترابری
شهر سمنان در ۲۱۶ کیلومتری تهران و در مسیر جاده ۴۴ قرار گرفته و فاصله زمینی آن با آب‌های آزاد خلیج فارس و دریاچه مازندران (خزر) به ترتیب ۱۶۰۰ و ۴۰۰ کیلومتر می‌باشد. این شهر دارای ۲ فرودگاه است که یکی از آنها نظامی و دیگری تجاری و فعال است، همچنین به راه‌آهن سراسری تهران_مشهد، متصل می‌باشد.
جاده‌های شهر سمنان
| ردیف | جاده | شهرستان مقصد | مسیر |
|---|---|---|---|
| ۱ | ۳۶۳ | ساری | درجزین، مهدی‌شهر، شهمیرزاد، فولادمحله، کیاسر |
| ۲ | ۴۴ (شرق) | مشهد | دامغان، شاهرود، میامی، سبزوار، نیشابور |
| ۳ | ۳۶ (جنوب) | پایگاه هوایی سمنان | علاء |
| ۴ | ۴۴ (غرب) | تهران | سرخه، آرادان، گرمسار، ایوانکی، شریف‌آباد، پاکدشت |
| ۵ | ۳۶ (شمال) | فیروزکوه | مؤمن آباد، افتر |
سمنان از آغاز دهه ۱۳۹۰ هجری خورشیدی تاکنون مرکز فضایی ایران بوده است. سازمان صنایع هوافضا در ۴۵ کیلومتری جنوب خاوری (شرقی) سمنان دارای پایگاه هوایی و در ۸۰ کیلومتری جنوب خاوری (شرقی) این شهر دارای پایگاه فضایی است، که پرتاب ماهواره سفیر امید و دیگر ماهواره‌ها و موشک‌های دوربرد از این پایگاه و مرکز انجام می‌گیرد. از سال ۱۳۸۷ هجری خورشیدی جاده نظامی راه مواصلاتی سمنان به پایگاه‌های هوا، فضا به بلوار سفیر امید تغییر نام یافت. همچنین پایگاه فضایی سمنان از پانزده خرداد ۱۳۹۱ به نام پایگاه فضایی امام خمینی نیز نامیده می‌شود.[۳۱]
اعضای شورای شهر
- مهدی خراسانیان
- مجید نظری
- رضا صباغیان
- محمد جواد حافظی
- حسین گل‌هاشم
- عباسعلی طالب بیدختی
- منصور صبیری
افراد سرشناس
- علاءالدوله سمنانی
- مصطفی کواکبیان
- جواد عامری
- نعمت‌الله نصیری
- عبدالرفیع حقیقت
- شاپور قریب
- سعید چنگیزیان
- غلامرضا اعوانی
- شهین اعوانی
- مریم عمید
- محمد صالح حائری مازندرانی
- رفعت سمنانی
- نصرت‌الله نوح
- فریدون عموزاده خلیلی
- حسن شاطری
- مرتضی مطیعی
- سید رضا اکرمی
- میثم مطیعی
- فرهاد رهبر
- سید رحمت‌الله اکرمی
- سید ابوالفضل قاضی
- حمید قدس
- سید طاهر طاهری
- سید اشرف جهانگیر سمنانی
- ملاعلی سمنانی (حکیم الهی)
- سید اسداله شریعت پناهی
- محمدعلی بنی‌اسدی
- محمد احمدپناهی سمنانی
- اسماعیل همتی
- محمد فرنود
- سید احمد خاتمی
هنر
صنایع دستی
صنایع دستی این شهر عبارت‌اند از:
منابع
- میرباقری، محمدرضا (۱۳۸۷)، قومس:گذری بر تاریخ و اقلیم و ویژگی‌های فرهنگی استان سمنان، تهران: هم‌پا، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۲۱۰-۰۹-۵
- سالنامه آماری استان سمنان (۱۳۸۳)
- آداب و رسوم مردم سمنان، محمد احمد پناهی سمنانی، ۱۳۸۳
جستارهای وابسته
پیوند به بیرون
- استانداری سمنان بایگانی‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine
- شهرداری سمنان
- بیمارستان شفا سمنان
- سمنان در نقشه گوگل
پانویس
- ↑ https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/abadi/CN95_HouseholdPopulationVillage_20_r.xlsx
- ↑ سالنامه آماری استان سمنان ۱۳۸۶
- ↑ https://www.irna.ir/news/85120146/Ø´Ùردار-Ù Ùتخب-س٠ÙاÙ-٠عرÙÛ-شد-عکس8¯
- ↑ «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۸.
- ↑ http://istta.ir/pages/fa/attractionsdetails/9546/درباره-آب-وهوا-استان-سمنان
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مارس ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۴.
- ↑ English Tebyan. "History and Culture, Semnan" (به انگلیسی).
- ↑ «تحقیقات دانشگاه سمنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۱ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ بارتولد، واسیلی. تذکره جغرافیای تاریخی ایران، رویه ۱۶۸.
- ↑ http://istta.ir/pages/fa/attractionsdetails/9546/درباره-آب-وهوا-استان-سمنان
- ↑ «شناسایی تیپ‌های هوای سمنان و ارتباط آنها با الگوهای گردشی تراز 500 هکتوپاسکال». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۳۱.
- ↑ YJC. «اقلیم آب و هوایی" استان سمنان"».
- ↑ niafam.com. «دربارهٔ شهر سمنان». semnan.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۲.
- ↑ «مهدی‌شهر، نگینی بر بلندای استان سمنان با تاریخی چندین هزارساله+تصاویر- اخبار استانها تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۳۰.
- ↑ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
- ↑ حقیقت، عبدالرفیع، تاریخ قومس، تهران: انتشارات کومش، اردیبهشت ۱۳۷۰، ص۲۱۷.
- ↑ عیسی ابراهیم‌زاده، مرضیه دارایی و ابوالفضل دارایی (۲ مه ۲۰۲۱). «تحلیلی بر وضعیت امکانات و تسهیلات گردشگری شهر سمنان از منظر گردشگران با استفاده از آزمون پیرسون». فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری.
- ↑ مخلصی، محمدعلی. آثار تاریخی سمنان. سمنان: بی نا، ۲۵۳۶.
- ↑ «صداوسیمای مرکز سمنان::: SEMNAN.IRIB.IR». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «دانشگاه سمنان».
- ↑ «دانشگاه علوم پزشکی سمنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۹.
- ↑ «دانشگاه پیام نور استان سمنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۹.
- ↑ «دانشگاه پیام نور مرکز سمنان».[پیوند مرده]
- ↑ «دانشگاه فنی و حرفه ای پسران سمنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۹.
- ↑ «دانشگاه هنر پویان».
- ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ ۲۶٫۲ ۲۶٫۳ ۲۶٫۴ ۲۶٫۵ ۲۶٫۶ ۲۶٫۷ ۲۶٫۸ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ http://fa.tpo.ir/UserFiles/File/id-SEMNAN-89.pdf بایگانی‌شده در ۵ آوریل ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine دبیرخانه شورای عالی توسعه صادرات غیرنفتی، شناسنامه اطلاعات استانی، به روز رسانی اسفند۱۳۸۹
- ↑ wHQ1IDQ6QWStVGdp9lZ8BUM4ATMApDZJ52bpR3Yh9lZ[پیوند مرده]
- ↑ «خانه صنایع دستی سمنان». وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان. ۳ مه ۲۰۲۱.