Edukira joan

Txitxarro arrunt

Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Trachurus trachurus» orritik birbideratua)
Txitxarro arrunt
Iraute egoera

Kaltebera  (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
FilumaChordata
KlaseaActinopteri
OrdenaPerciformes
FamiliaCarangidae
GeneroaTrachurus
Espeziea Trachurus trachurus
(Linnaeus, 1758)

Txitxarro arrunta (Trachurus trachurus; Linnaeus, 1758) itsasoko espezie pelagiko txikien multzoko arrain garrantzitsuenetako bat da[Euskal Herriko Arrainen Gida 1].

Trachurus trachurus, Pasaiako lonjan ateratako argazkitik editatua (E. Bachiller, 2022; www.arrainak.eus)]
Trachurus trachurus, Pasaiako lonjan ateratako argazkitik editatua (E. Bachiller, 2022; www.arrainak.eus)]

Euskal izendegia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txitxarro arrunta izendatzeko modu ezberdinak daude Euskal Herriko herri ezberdinetan[Euskal Herriko Arrainen Gida 1]:

Izena Erabilera-eremua (udalerria)
kala-txitxarro[1] Bermeo, Mundaka, Lekeitio
txitxarrillo[1] Txitxarro txikiari: Santurtzi, Armintza, Bermeo, Mundaka, Elantxobe, Lekeitio, Ondarroa, Getaria, Donostia, Pasaia, Hondarribia
txitxarro[2][3][1] Santurtzi, Armintza, Bermeo, Mundaka, Elantxobe, Lekeitio, Ondarroa
txitxarro-kuma[1][4] Txitxarro txikiari: Ondarroa
txilin baltz[ArgitaratuGabe 1] Bermeo, Ondarroa
txitxarro frantses[1] Txitxarro handiari: Mundaka
txitxarro marikoi[1][ArgitaratuGabe 2] Txitxarro handiari: Bermeo, Mundaka, Elantxobe, Lekeitio, Ondarroa, Getaria

Ezaugarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ezaugarri fisikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txitxarro arrunta arrain ertaina da, normalean 20-30 zm tartekoa, helduek batezbeste 22 zm neurtzen dutelarik[5]. Inoiz 60 zm-tik eta 2 kilotik gorako txitxarroak ere hartu izan dira[6]. Txitxarro arruntak gorputz luzeska du, fusiformea eta trinkoa. Burua erlatiboki handia du, begi handiekin. Mutur puntaduna du, ahoa handiarekin, begiaren erdialderarte iristen dena. Lerro lateralak "S" forma du; bere ezkatak eskudete bihurtu dira, eta lerro lateralarekiko perpendikularki zabaltzen dira, lerro osoan zehar, zabalera handia hartuz. Bigarren lerro laterala ere badauka, bigarren aleta dortsalaren azpian, gorputzeko luzera osoa hartzen duena. Zakatzen operkuluetan orban iluna dauka, albo banatara. Kolore gris-berdexka du bizkar aldean, albo eta sabelaldea zilar kolorekoak direlarik, ia zuria alde bentralean. Pedunkulu kaudala estua du, gorputzarekin alderatuta[5][7][8].

Nahastu daitezken espezieak[Euskal Herriko Arrainen Gida 1]:

Txitxarro beltz (Trachurus picturatus): Txitxarro arruntaren lerro lateraleko ezkata bertikalak zabalagoak (altuagoak) dira, txitxarro beltzarenak baino. Txitxarro beltzen bigarren lerro laterala, aleta dortsalaren azpian kokatzen dena, ez da gorputz osoan zehar luzatzen; txitxarro arruntean berriz, ia pedunkulu kaudaleraino iristen da. Kolorazioari dagokionez, txitxarro beltza ilunagoa izan ohi da, beltz-urdinska duelarik bizkarraldea.

Txitxarro zuri (Trachurus mediterraneus): Izenak dioen moduan, kolorazio argiagoa izan ohi dute beste bi txitxarro espezieekin (txitxarro beltzarekin eta txitxarro arruntarekin) alderatuz gero. Txitxarro zuriaren lerro lateraleko ezkata bertikalak estuagoak eta txikiagoak dira, nabarmen, txitxarro beltzaren ezkata bertikal zabalen aldean. Bigarren lerro laterala ez da isatseraino iristen, txitxarro arruntaren kasuan bezala.

Nutrizio-ezaugarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txitxarro arrunta arrain urdina da, bere haragiak duen gantza zati jangarriaren %7ra iritsi daitekelarik. Proteina kopuru handia du, eta haren kontsumoak bitamina kantitate handiak eskaintzen ditu, hala nola niazina, B12 (hau bestelako haragi, arraultz nahiz esnekien kantitatearekin alderatuz handiagoa delarik), D eta E bitaminak. Mineral nagusien artean selenio eta fosforoa dira garrantzitsuenak[8].

Kontsumo-garaia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Herrian txitxarro arrunta urte osoan kontsumitu daiteke. Hala ere, bere sasoia bereziki udaberrian hasi eta uda osoan zehar zabaltzen da, eta Urria alderarte irauten du[Euskal Herriko Arrainen Gida 1][8].

Ekologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txitxarro arruntaren bizi-iraupena oso luzea izan daiteke, 20 urtetik gorakoa[5][6][7], lehenago arrantzatua ez bada; hala ere, 4-8 urteko txitxarroak harrapatzea izaten da ohikoena[9]. Heldutasun sexuala 2-3 urteko adinarekin eskuratzen dute[8], latitudearen arabera[7].

Txitxarro arruntaren banaketa oso zabala da, Atlantiko osoan zehar zabaltzen delarik, Afrika mendebaldetik Norvegiako kostalderaino[8][6][10]; Mediterraneoan ere aurkitzen da[6].

Bi stock nagusi bereizten dira: mendebaldekoa (Europako mendebaldean dagoen Atlantiko ekialdean aurkitzen dena), eta iparraldekoa (Ipar itsasoan dagoena)[9]. Arrain pelagikoa izanik, ur-zutabeko sakonera ezberdinetan bizi daiteke, 100-200 m inguruko uretan, baina baita 600 m-ko sakoneratan ere. Urte osoan zehar ugaldu daitekeen arren (8 hilabeteetan zehar), Bizkaiko Golkoan bereziki udaberria eta uda aldean ematen dira errute-sasoi nabarmenenak. Sasoi horretan txitxarro arruntak kostara hurbiltzen dira, sakonera txikiagoetan sarda handietan pilatzen direlarik, bertan topatzen duten zooplanktonaz elikatzeko (kopepodo txikiak uraren iragazpenaren bidez irentsiz eta krill handiagoa harrapaketa aktiboz ahoratuz)[11][12].

Txitxarro arruntaren arrantza Euskal Herrian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bizkaiko Golkoan txitxarro arrunta urte osoan zehar arrantzatzen da; izan ere, gainontzeko espezieen kostera nagusietatik kanpo ere, euskal arrantzaleek edozein garaitan porturatzen duten espeziea da. Hala ere, bere sasoia bereziki udaberrian hasi eta udazkena arte zabaltzen da, orduan hurbiltzen baitira kostaldera, sarda handietan pilatuz[Euskal Herriko Arrainen Gida 1][8]. Euskal baxurako flotan inguraketa-sareekin harrapatu ohi da, normalean gauez, itsasontzietako argiekin arraina haiengana erakarri ostean. Arraste-arrantzak ere harrapaketa handiak egin ditzake. Artisau-arrantzaleek ordea, txitxarro arrunta tresmaila eta mallabakarrarekin arrantzatzen dute[Euskal Herriko Arrainen Gida 1][13][7].

Bitxikeriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txitxarro arrunt eme bakar batek 5 eta 15 errute ezberdin eman ditzake, guztira 870.000 arraultz errutera iritsi daitekelarik[10][7].

Garai zaharrak ezagutu dituztenek ongi dakiten moduan, lehen 'pobreen arraina' zen, eta askotan ezer gutxi balio izaten zuen arrain honek. Gaur egun ordea, balioa asko handitu eta arrain preziatutzat hartzen da orokorrean merkatuan, bereziki udazkenean, txitxarro arruntek pilatu duten gantz kantitate altuari esker[ArgitaratuGabe 3].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d e f Eneko Barrutia Etxebarria (2000) ‘Arrainen izenak mendebaldean’ in ‘Mendebaldeko berbetearen formalizazinoa’. Mendebalde Euskal Kultur Elkartea; Bilbo.
  2. ↑ Aranzadi Unamuno, T. (1933) Nombres de peces en Euskera. Don Fernando de Buen; Boletín de la Sociedad Española de Historia Natural. Revista Internacional de los Estudios Vascos (24), 386-397.
  3. ↑ Barrutia, Eneko. (2003). «Arrainen izenak Bizkaian XX. mendean» (pdf) Zainak (Donostia: Eusko Ikaskuntza) (25) ISBN 8484198790. ISSN 1137-439X. Bibcode: 1137-439X..
  4. ↑ Barrutia, Eneko. (2019-02-24). «arrantzalien fonotekie: Bizkaiko arrantzaleen hiztegia A» arrantzalien fonotekie (Noiz kontsultatua: 2022-10-15).
  5. ↑ a b c Bauchot, M.-L., 1987. Poissons osseux. p. 891-1421. In W. Fischer, M.L. Bauchot and M. Schneider (eds.) Fiches FAO d'identification pour les besoins de la pêche. (rev. 1). Méditerranée et mer Noire. Zone de pêche 37. Vol. II. Commission des Communautés Européennes and FAO, Rome.
  6. ↑ a b c d «Trachurus trachurus, Atlantic horse mackerel : fisheries, gamefish, bait» www.fishbase.se (Noiz kontsultatua: 2022-10-15).
  7. ↑ a b c d e https://www.mapa.gob.es/es/ministerio/servicios/informacion/0055Jurel_tcm30-102565.pdf
  8. ↑ a b c d e f https://www.mapa.gob.es/es/ministerio/servicios/informacion/jurel_tcm30-102839.pdf
  9. ↑ a b ICES. (2022). Working Group on Widely Distributed Stocks. , 129088008 Bytes or.  doi:10.17895/ices.pub.21088804.v1. (Noiz kontsultatua: 2022-10-15).
  10. ↑ a b Muus, Bent J.. (1999). Sea fish. (1st ed. argitaraldia) Scandinavian Fishing Year Book ISBN 87-90787-00-5. PMC 42817952. (Noiz kontsultatua: 2022-10-15).
  11. ↑ (Ingelesez) Bachiller, E; Irigoien, X. (2015-08-27). «Trophodynamics and diet overlap of small pelagic fish species in the Bay of Biscay» Marine Ecology Progress Series 534: 179–198.  doi:10.3354/meps11375. ISSN 0171-8630. (Noiz kontsultatua: 2022-10-15).
  12. ↑ (Ingelesez) Bachiller, Eneko; Irigoien, Xabier. (2013-01-01). «Allometric relations and consequences for feeding in small pelagic fish in the Bay of Biscay» ICES Journal of Marine Science 70 (1): 232–243.  doi:10.1093/icesjms/fss171. ISSN 1095-9289. (Noiz kontsultatua: 2022-10-15).
  13. ↑ Murillas Maza, Arantza. (2012). PRESPO : desarrollo sostenible de las pesquerías artesanales del País Vasco. Gobierno Vasco ISBN 978-84-457-3266-3. PMC 971763005. (Noiz kontsultatua: 2022-10-15).

Argitaratu gabeko erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Ondarroako 'Kalare Deuna' Arrantzaleen Kofradiako hiztegia (2020)
  2. ↑ Getariako 'Elkano' Arrantzaleen Kofradiako hiztegia (2019-2020)
  3. ↑ Hondarribiko 'Done Pedro' Itxas Gizonen Kofradian jasotako ahozko aipamena (2019).

Euskal Herriko Arrainen Gida

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d e f https://arrainak.eus/arrainak/txitxarro-arrunt

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Txitxarro_arrunt&oldid=9939042"(e)tik eskuratuta