Nafarroa Garaiko eskualdeak
Nafarroa Garaiko eskualdeak toki entitate gisa eratutako figura juridiko bat dira, toki hurbileko zerbitzuen kudeaketa bateratu nahi duena. Aurreko banaketa ezberdinak ordezkatzen dituzte, horien artean merindadeak eta almiradioak nabarmentzen direlarik. Gaur egungo Nafarroa Garaia eskualdeetan zatitu zuen, 2019. urtean, Barkos gobernuak 4/2019 Foru Legea baliatu zuenean. Hala ere, horiek eratzeko prozesua ez da osoa gaur egun, Chivite gobernua eratu ondoren bertan behera geratu baitzen, ofizialki onartuta egon arren.[1]
Gaur egun indarrean dagoen sailkapenari dagokionez, goinafartar lurraldea 16 entitatetan banatuta dago: 12 eskualde eta 4 azpieskualde.
|
|
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Historian zehar, Nafarroa Garaiko egungo lurraldeak banaketa ezberdinak izan zituen. Aipagarrienak, Nafarroako Erresumaren garaikoak, merindadeak dira. Hauek 6 ziren, eta lurralde osoa merino baten agindupean biltzen zuten: Donibane, Erriberri, Iruñea, Lizarra, Tutera eta Zangoza. Nafarroa konkistatu ondoren, erabilera desberdinetarako mantendu ziren, nahiz eta Pirinioetako hegoaldeko 5ak bakarrik izan; gaur egun, barruti judizialek ordezten dituzte.
Horiekin batera, beste sistema batzuk ere egon ziren, eskala txikiagokoak izan arren, hala nola konderriak, dukerriak, bizkonderriak... guztiak noble baten menpeko lurraldeak. Gainera, ibarraren figura dago, geografikoa izateaz gain, eremu menditsuetan eta almiradietan ere ohikoa dena. Horiek guztiak desagertu egin ziren 1841eko Foruak Eraldatzeko Legeak sartutako erreformekin, eta lurraldea udalerritan banatu zen.
Nafarroako Foru Komunitatea eratu zenean, Nafarroako Erregeordetzaren lurralde tradizionalari berriro ekinez, udalerriko banaketari eustea erabaki zen. Hala ere, bi banaketa egin ziren, hala nola 2000 Zonifikazioa, horietako bat ere ez ofiziala, nahiz eta hainbat erakundek erabili. Batzuk eremu tradizionaletatik abiatzen ziren, baina lausoak ziren, hala nola Erriberatik edo Pirinioetatik, eta beste batzuek osagai berriak sartzen zituzten, Floristango "Ipar-mendebaldeko Nafarroa Hezea", esaterako.[2]
Aldi berean, mankomunitateak sortu ziren, eta Iruñerriko Mankomunitatea izan zen nabarmenena. Figura horiek ez dira berez eskualdeak, baina hainbat udalerri biltzen dituzte tokiko zerbitzuak emateko. Hasiera batean, zaborrak biltzeko zerbitzuak kudeatzeko prestatu ziren. Udal-eskumen hori, ordea, zaila da udalerri txikiei ematea, nahiz eta gerora batzuk beste sektore batzuetara zabaldu ziren, hala nola ura edo garraioa. Bere eskumenak gehien zabaldu zituena Iruñerrikoa izan zen; izan ere, lurraldearen antolamenduak, Iruñearekin hiri inguru bat osatzen duten hainbat udalerrik, eskualde-erakundea zabaltzea erraztu zuen. Neurri txikiagoan Lizarran gertatu zen.[3]
Hirugarren aldean tokiko finantziazioa zegoen. Erabilitako sistema 1980ko hamarkadakoa zen, eta herrien arteko desberdintasuna areagotzen zuen, banaketan sortutako desberdintasunek eta bermatutako zenbatekoek areagotu baitzuten urteen poderioz, eta kalte larriak jasan zituzten udalerri gehienetan, biztanle gutxien dituztenetan.[4]
2019ko banaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eztabaida askoren ondoren, proposamena 2019ko otsailaren 5ean onartu zen, eta hurrengo egunean ofizialdu zen, Nafarroako Aldizkari Ofizialean argitaratu ondoren.[5] Azkenik, Artaxoa Izarbeibar-Novenera eskualdean sartu zen. Bi hilabete geroago, 2019ko apirilaren 4an, legearen alderdi txikiagobatzuk aldatu ziren, aurreko egiturek betetzen zituzten lanpostuak bermatuta geratzen zirela ziurtatzeko. Gainera, Euskaltzaindiarekin bat etorriz, nomenklatura-aldaketa hauek gertatu ziren:[6]
- Iruña izeneko eskualdeak Iruñerria izena hartu du
- Lizarraldea izeneko eskualdeak Estellerria izena hartu du
- Lizarraldeko Erribera izeneko eskualdeak Estellerriko Erribera izena hartu du
- Jurramendi izeneko eskualdeak Montejurra izena hartu du
Prozesu hori, ordea, urte bereko irailean atxilotu zuen Maria Chivite lehendakari berriak, bere ustez aurreko legealdian gehiengo osoz baliatu zen legeak ez baitzuen behar besteko adostasunik. Horregatik, nahiago izan zuen sakonago landu hasi berri zen legegintzaldian, prozesuarekin bat egin aurretik. 2021eko urrian, aldi baterako neurri gisa, tokiko finantzaketa-eredu berri bat onartu zen, aurrekoan sortutako desberdintasunak konpontzeko, eskualde berriak garatzen diren bitartean; hala ere, Uxue Barkosek bere garaian baliatu zuen legeak aprobetxatuta eta ofizialki onartuta jarraitzen zuten.[7]
Eskualdeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Egungo klasifikazioa 12 eskualde eta 4 azpieskualde ditu.[8]
| Eskualdea | Udalerriak | Biztanleak (2017) | Azalera (km2) | Dentsitatea (bizt/km2) | Eskualdeburua |
|---|---|---|---|---|---|
| Baztan-Bidasoa | 21 | 22 355 | 914,20 | 24,45 | Elizondo (Baztan) |
| Erdialdea | 19 | 26 069 | 947,23 | 27,52 | Tafalla |
| Erribera | 19 | 87 136 | 1357,07 | 64,21 | Tutera |
| Erriberagoiena | 8 | 25 567 | 413,83 | 61,78 | Azkoien |
| Estellerria | 66 | 58 514 | 1773,12 | 33,00 | Lizarra |
| Montejurra | 55 | 31 688 | 1238,23 | 25,59 | Lizarra |
| Estellerriko Erribera | 11 | 26 826 | 534,89 | 50,15 | San Adrian |
| Iruñerria | 36 | 361 574 | 1025,57 | 352,56 | Iruñea |
| Metropolialdea | 16 | 348 137 | 337,51 | 1031,49 | Iruñea |
| Ibarrak | 20 | 13 437 | 688,06 | 19,53 | Zubiri (Esteribar) |
| Izarbeibar-Novenera | 20 | 12 967 | 500,85 | 25,89 | Gares |
| Larraun-Leitzaldea | 10 | 8 569 | 467,81 | 18,32 | Leitza |
| Pirinioak | 30 | 5 204 | 1237,75 | 4,20 | Lintzoain (Erroibar) |
| Pirinioaurrea | 12 | 5 539 | 479,57 | 11,55 | Agoitz |
| Sakana | 15 | 20 185 | 305,50 | 66,07 | Altsasu |
| Zangozerria | 16 | 9 555 | 664,20 | 14,39 | Zangoza |
| Guztira | 272 | 643 234 | 10086,7 | 63,77 | - |
Beste eskualde-klasifikazioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eskualde ofizialez gain, nafar lurraldea beste irizpide batzuen arabera bana daiteke.
2000 Zonifikazioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zatiketa hori 2000. urtean onartu zen, nahiz eta babes ofizialik ez izan. Hala, 2000ko eta 2010eko hamarkadetan erabilitako sailkapen nagusia da, baina onarpen ofiziala baino ez zuen izan. Nafarroa Garaia honela zegoen banatuta: zonaldeak (7), azpizonaldeak (19) eta eremuak (68):[2]
Eskualde geografikoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Alfredo Floristán Samanes eta Salvador Mensua Fernández jaunen Nafarroako Foru Komunitatearen eskualde-banaketak erliebearekin, klimarekin, landaretzarekin eta, batzuetan, historiarekin lotutako irizpideak jarraitzen ditu. Bi eremu oso desberdin bereizten ditu: iparraldean, Mendialdea, ozeanikoa eta alpinoa, eta hegoaldean, Erribera, mediterraneo kontinentala. Bien artean Erdialdea dago, Mendialdeko eta Erriberako ezaugarri mistoak dituen trantsizio-eremua. Eremu horiek eskualde geografikotzat hartzen dira, eta eskualdeka banatzen dira. Hala, Mendialdea honako hauek osatzen dute: Ipar-Mendebaldeko Nafarroa Hezea, Pirinioko Ibarrak eta Pirinioaurreko Ibarrak; Erdialdea: Erdialdeko Ekialdea eta Ekialdeko Mendebaldea; eta azkenik, Erribera, hegoaldeko lurrak, Ebrotik hurbil, Estellerriko Erribera eta Tuteraldeko Erribera.[9]
| Eremuak | Eskualdeak | Azpieskualdeak | Mapa |
|---|---|---|---|
| Mendialdea | ██ Ipar-mendebaldeko Nafarroa Hezea |
|
 |
| ██ Pirinioko Ibarrak | |||
| ██ Pirinioaurreko ibarrak |
| ||
| Erdialdea | ██ Erdialdeko Ekialdea | Izarbeibar, Tafallaldea, Zangozerria, Orbaibar eta Oibarreibar | |
| ██ Erdialdeko Mendebaldea | Mañeruibar, Gesalatz, Deierri, Ameskoak, Solana, Iguzkitzaibar, Egaibar, Lana, Vianaldea, Bostiriak, Berrotza eta Aguilar | ||
| Erribera | ██ Estellerriko Erribera | Ega Beherea, Arga Beherea eta Ebroko Erribera | |
| ██ Tuteraldeko Erribera | Aragoi Beherea, Ebroko Erribera, Alhama Beherea, Queiles Beherea |
Nekazari-eskualdeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zonakatzea, funtsean, jarduera ekonomikoak baldintzatzen du:[10]
- Iparmendebaldea: lurzoruaren erabilera nagusia abeltzaintzakoa da, larre naturalak eta abeltzaintza ukuilutsua dituena.
- Pirinioaldea: lurzoruaren erabilera abeltzaintzakoa eta basogintzakoa da.
- Iruñerria: labore zerealista da nagusi, mahasti sail isolatuek zipriztindua.
- Estellerria: mendilerroetan basogintza- eta abeltzaintza-erabilera da nagusi, larre-azalera handiekin. Gainerakoan zereal-laborea da nagusi, mahastiak eta olibadiak dituena.
- Erdialdea: landutako lurrak zerealetarako erabiltzen dira, eta, neurri txikiagoan, mahastietarako. Ureztapena ibaien ibarretan kokatzen da, artoa, alpapa eta baratzezaintza landuz.
- Erribera Garaia: azaleraren % 70 landatuta dago: lehorrekoa zerealetarako eta mahastietarako erabiltzen da, eta ibaien ibarrean artoa, ekilorea eta alpapa eta baratzeko produktuak landatzen dira.
- Tuteraldea: ureztatzearen garrantzi ekonomikoa nabarmentzen da, bertan hainbat produktu landatzen baitira (tomatea, piperra, orburua, etab.), hezur eta pepitazko fruta-arbolak eta arto-hedadura handiak. Lehorrean zereala, mahatsondoa, olibondoa eta zainzuria landatzen dira, eta eremu txikietan almendrondoa.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ «Lexnavarra | 4/2019 Foru Legea» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-11-29).
- ↑ a b «Nafarroa 2000 Zonifikazioa» web.archive.org 2009-12-14 (Noiz kontsultatua: 2021-11-30).
- ↑ Mankomunitateen funtzionamendua Nafarroa Garaian
- ↑ (Gaztelaniaz) Noticias, Diario de. «Nafarroako udalerri eta kontzeju gehienek finantzaketa berria babesten dute» www.noticiasdenavarra.com (Noiz kontsultatua: 2021-12-02).
- ↑ «Nafarroako Gobernua pozik Toki Administrazioaren Erreforma Legea Parlamentuan onartu ondoren» www.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-02).
- ↑ «Lexnavarra | 04/20 FORU LEGEA» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-02).
- ↑ «Nafarroako Gobernuak finantzaketa eredu berri bat adostu du PSN-PSOE, Geroa Bai, EH Bildu Nafarroa, Podemos Ahal Dugu eta Izquierda-Ezkerrarekin. Eredu bidezkoa, solidarioa eta nahikoa udalerri eta kontzejuetarako» nafarroa.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-02).
- ↑ «Nafarroako Eskualdeak» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-11-29).
- ↑ Pérez Equiza, María Cruz. (2006). Atlas de Navarra : geografía e historia. Gobierno de Navarra, Departamento de Educación ISBN 84-934512-1-5. PMC 434107766. (Noiz kontsultatua: 2021-12-02).
- ↑ «Nekazari-eskualdeak | Nafarroako Gobernu Irekia» gobiernoabierto.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-02).
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2469744
Multimedia: Comarcas of Navarre / Q2469744