Jenara Vicenta Arnal Yarza
| Jenara Vicenta Arnal Yarza | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Bizitza | |||
| Jaiotzako izen-deiturak | Jenara Vicenta Arnal Yarza | ||
| Jaiotza | Zaragoza, 1902ko irailaren 19a | ||
| Herrialdea |  Espainia | ||
| Heriotza | Madril, 1960ko maiatzaren 27a (57 urte) | ||
| Hezkuntza | |||
| Heziketa | Zaragozako Unibertsitatea | ||
| Hizkuntzak | gaztelania | ||
| Jarduerak | |||
| Jarduerak | kimikaria, ikertzailea eta Batxilerreko katedraduna | ||
| Enplegatzailea(k) | Zaragozako Unibertsitatea IES Beatriz Galindo (en)  Zientzia Ikerketen Kontseilu Nagusia | ||
Jenara Vicenta Arnal Yarza (Zaragoza, 1902ko irailaren 19a – Madril, 1960ko maiatzaren 27a) kimikaria, ikertzailea eta Espainiako Zientzia Kimikoetako lehen emakume doktorea izan zen.[1][2]
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jenara Vicenta familia apal batean jaio zen. Aita Luis Arnal Foz izan zuen, Zaragozakoa, langilea, baina gero pianoak konpontzen aritu zen; ama, Vicenta Yarza Marquina, Brean (Zaragoza) jaio zen. Bi neba-arreba zituen: Pilar piano-jole handia izatera iritsi zen, Parisen ikasi zuen eta Madrileko Teatro Realen kontzertuak ematera iritsi zen; eta Pablo Fisika eta Kimikako katedraduna, Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Goreneko kidea, baina oso gaztea zela hil zen.[2]
Bere bokazioak Zaragozako Eskolan Irakasle-ikasketak egitera eraman zuen, eta Lehen Hezkuntzako Irakasle titulua 1921eko abenduaren 3an lortu zuen. Baina jakin nahian zebilela, 1922-1923 ikasturtean Zaragozako Unibertsitateko Zientzia Fakultatean matrikulatu zen, Kimika adarrean, ikasle ez-ofizial gisa. Karrerako gainerako urteetan ikasle ofizial gisa arituz, irakasgai guztietan bikain kalifikazioa eta ohorezko matrikula lortuz. Lizentziadun titulua Zaragozako Unibertsitateko Errektoretzak eman zion 1927ko martxoaren 12an.[3][2]
Unibertsitate bereko Kimika Saileko Zientzia Fakultateko Doktore Gradua lortzeko ikasten jarraitu zuen, eta hori 1929ko abenduaren 13an lortu zuen titulua ematean. Hala, Jenara Vicenta Espainiako Zientzia Kimikoetako lehen emakume doktorea izan zen, eta ondoren Ángela García de la Puerta eta María Antonia Zorraquino katedradunak.[2][3]
Ikerketa ibilbidea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ikasketak amaitu ondoren, 1926an, Zaragozako Unibertsitateko Zientzia Fakultateko Kimika Teorikoko laborategietan hasi zuen ikerketa-lana. Baina haren ikerketak beste zentro publiko zein pribatu batzuetan lan egitera eraman zuen, honako hauek azpimarratuz: hiri bereko Industria Eskola, Madrilgo Goi Mailako Lan Eskola, Basileako Anstalt für Anorganische Chemie Unibertsitatea (Ikasketak Zabaltzeko Batzordeko pentsiodun gisa), eta Madrilgo Fisika eta Kimikako Institutu Nazionala (Suitzan eta Alemanian hasitako lanekin jarraitu eta zabaldu zuen, non Elektrokimika ikertzera joan baitzen, JAEko pentsiodun gisa).[3][4]
1929an Espainiako Fisika eta Kimika Elkartean sartu zen, Espainian eta atzerrian ikerketa-lan nabarmena egin zuelako.[3]
Anstalt für anorganische Chemie laborategietan egon zen bitartean, zink eta lantano persulfatoen lorpen elektrolitikoa ikertzen aritu zen, eta haren lanaren emaitzak Suitzako Chimica Acta aldizkarian argitaratu ziren labur-labur. Fluorrak gas-korrontean eragindako oxidazio kimikoei buruz ere ikertu zuen.[3] Dresdeko Technische Hochschule-n ikasten eman zuen denbora bat, 1932an eskatu zuen bekaren bi seihilekorako handitzeari esker.[2]
Espainiako Bigarren Errepublikan, Jenara Vicenta Fisika eta Kimikako Institutu Nazionalean aritu zen lanean elektrokimikari buruzko atalean.[5]
Gerra piztu zenean, Madrilen zegoen eta 1937an Espainiatik atera eta Frantzian egon zen, handik itzuli eta berriz eremu nazionalean sartzeko. Gerraren ondoren, zigorrik jaso gabe jardun ahal izan zuen.[5]
Francoren garaian ikerketa zientifikoan interesatuta jarraitu zuen, eta hainbat lan egin zituen Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Gorenarentzat (CSIC). Horrez gain, Calasanzeko San José Pedagogia Institutuko kide izan zen eta CSICeko Aldizkari Bibliografikoan kolaboratu zuen. Bere pentsamendu zientifikoak aztarna handia utzi zuen eta liburutegiaren bidez, Lehen Hezkuntzako irakasle eta ikuskatzaileentzako argitalpenetan agerian geratu zen.[3]
1947ko maiatzean, baimena lortu zuen Royal Societyren Lehen Mendeurrenera eta Londresen urte horretako uztailean egin zen Kimika Puru eta Aplikatuari buruzko Nazioarteko XI. Biltzarrera joateko. Abenduan, Irakaskuntza Ertainetako Zuzendaritza Nagusiak baimena eman zion Japonian misio bat egiteko, CSICeko Truke Ataleko ordezkari gisa.[3] Espainiara itzuli zenean, Jenara Vicenta Arnalek hitzaldiak eman zituen, eta CSICen argitalpenen eta Japoniako unibertsitate eta goi-mailako ikerketa-zentroen arteko trukea erraztu zuen (bi urte geroago Japoniako herrialde batera joan zen, eta hantxe zabaldu zituen kimikako ikasketak).[6]
1953ko uztailean, bidaia bat egin zuen Stockholmen eta Upsalan egin zen Kimika Hutsaren Nazioarteko XIII. Biltzarrera joateko; eta urte horretan bertan, irailean hasi zen Europarako ikerketa-arrazoiengatiko azken bidaia, Termodinamikaren eta Zinetika Elektrokimikoen Nazioarteko Batzordearen bilerara joateko, irailaren 28tik urriaren 5era Vienan egin baitzen.[6]
Ikerketarekiko grina eta irakaskuntzarekiko grina zuen, eta azken horri eskaini zion bere bizitzaren zati handi bat.[6]
Irakasle gisa egindako ibilbidea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1926an hasi zen irakasle lanetan, Zaragozako Unibertsitateko Zientzia Fakultateko Kimika Analitikoko katedrarako klase praktikoetako laguntzaile gisa, 1927ko maiatzaren 4ra arte, eta orduan utzi egin zuen. Aldi berean, Kimika ez-organikoa irakasgaiaren lehen mailako arduraduna izan zen, katedraduna legez kanpo baitzegoen. 1927an bertan, Elektrokimika eta Fisika Handitze katedrako aldi baterako laguntzaile gisa kontratua lortu zuen fakultate berean, eta 1930eko apirilaren 9an utzi zuen. Une horretatik aurrera, institutuko katedradunaren oposizioak gainditu ondoren, Espainiako hamaikagarren emakumea bihurtu zen horixe lortzen, eta zientzietako bigarren katedraduna, Ángela García de la Puertaren atzetik, bigarren hezkuntzako institutuetan aritu zen .[5][3]
Lehen destinoa Bartzelonako Infanta Cristina Emakumeen Institutu Nazionala izan zen, 1930etik 1931n desagertu zen arte. Han, bitarteko katedraduna izan zen. 1933an, Calatayudeko Bigarren Hezkuntzako Institutuko katedradun numerario izendatu zuten. Gero, Bilboko Institutuko Fisika eta Kimika katedra lortu zuen, eta handik Madrilera pasatu zen lekualdatze-lehiaketa bidez, eta Velázquez Institutuari atxikita egon zen, 1935etik 1936ra.[6][3]
Espainiako Gerra Zibila hasi zenean, Errepublikako gobernuak eskuragarri izan zuen, soldataren bi heren kobratuta, eta Instrukzio Publikoko Ministerioko langileen arazketa egin zen. Jenara Vicentak ez zuen bi alderdiekiko joera politikorik, eta, horri esker, ez zen errepresaliatua izan, eta Madrildik irtetea lortu zuen, eta Frantzian denboraldi bat igaro ondoren, berriz eremu nazionalera etortzeko. Han aurkeztu zen Estatuko Batzorde Teknikoko Kultura eta Irakaskuntza Batzordean, eta Bilboko katedrara itzuli zuen. Jenara Vicentak irakasle gisa lan egin nahi zuenez, Beatriz Galindo Emakumeen Institutura pasatzea eskatu zuen, eta hori irakaskuntzaren beharrengatik eman zitzaion, eta behin-behinekoz, 1939an, nahiz eta Fisikako eta Kimikako katedradun gisa Bilboko Institutuan jarraitzen zuen. 1940an, Madrilgo Arazketa Batzordeak Madrilgo Beatriz Galindo Institutuko katedradun gisa onartu zuen, zigorrik gabe, eta zentroko zuzendaritza-taldean karguak bete zituen.[6][3]
Irakasle gisa, Natur Zientzien eta Fisika eta Kimikaren irakaskuntzari buruzko planteamendu pedagogikoengatik nabarmendu zen. Planteamendu horiek Bordón aldizkariaren ale monografiko batean jaso zituen, 1953an argitaratua, Natur Zientzien irakaskuntzari buruzkoa.[3]
Argitalpenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Aipatzekoa da 1930ean Antonio Rius Mirórekin eta Ángela García de la Puertarekin kloratoen oxidazio elektrolitikoari buruz egindako ikerlanak, Helvética Chimica Acta aldizkarian eta 'Transactions of the American Chemical Society'n argitaratutakoez gain, 1933an berriro argitaratu zuen Antonio Rius Mirórekin “Estudio del electrodo de cloro y sus aplicaciones al análisis”, Anales de la Sociedad Española de Física y Química eta, 1935ean, “La oxidación electrolítica”.[3] Beste argitalpen batzuk ere egin zituen, hala nola:[6][3]
- Física y Química de la vida diaria/ Eguneroko bizitzako fisika eta kimika (1954 eta 1959),
- Los primeros pasos en el laboratorio de Física y Química/ Lehen urratsak Fisika eta Kimikako laborategian (1956),
- Química en Acción/ Kimika Jardunean (1959).
Gainera, Alcalá de Henaresko Bigarren Hezkuntzako Institutuko Inés García Escalera irakasleari liburu hauek lagundu zion:[6][3][7]
- Lecciones de cosas/ Gauzen ikasgaiak (1958), eta
- El mundo del saber (ciencias y letras)/ Jakintzaren mundua (zientziak eta letrak) (1968 eta 1970), 1982an Ramón Sopena argitaletxeak berrargitaratu zuen.[8]
Hugo Bauer-en Kimikaren Historia bezalako liburu espezializatuen itzulpenak ere egin zituen.[6][3]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Arnal Yarza, Jenara Vicenta JAE educa. Diccionario de profesores de instituto vinculados a la JAE (1907-1936) Consulta 6 de diciembre de 2016
- ↑ a b c d e Jenara Vicenta Arnal Yarza: una científica y catedrática pionera en España. Natividad Araque Hontangas. Faísca, 2008, Vol. 13 n°15, 27 – 49 FAISCA. Revista de Altas Capacidades Consulta 6 de diciembre de 2016
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o La labor de las primeras directoras de los Institutos de Enseñanza Media de Madrid: Beatriz Galindo y Emperatriz María de Austria Natividad Araque Hontangas Nuria Villa Fernández Universidad Complutense de Madrid. CEE Participación Educativa, número extraordinario, 2011, pp. 225-239. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. Gobierno de España Consulta 6 de diciembre de 2016
- ↑ Junta para Ampliación de Estudios: Memoria del curso 1929-1930, p. 100 Memorias de la Junta para Ampliación de Estudios e Investigaciones Científicas Consulta 6 de diciembre de 2016
- ↑ a b c Las mujeres en la pedagogía franquista: aproximación a la presencia femenina en el Instituto San José de Calasanz del CSIC. Yasmina Álvarez González. Departamento de Historia y Filosofía de la Ciencia, la Educación y el Lenguaje. Universidad de La Laguna.
- ↑ a b c d e f g h Las mujeres pioneras en la docencia y dirección en centros de educación secundaria en España y su vinculación con la Junta de Ampliación de Estudios y el Consejo Superior de Investigaciones Científicas en el siglo XX. Natividad Araque Hontangas. Profesora de la Universidad de Castilla La Mancha. I + G 2014. Aportaciones a la Investigación sobre Mujeres y Género Depósito de Investigación Universidad de Sevilla Consulta 6 de diciembre de 2016
- ↑ Lecciones de cosas Museo Vortual de la Historia de la Educación, MUVHE Consulta 6 de diciembre de 2016
- ↑ El mundo del saber. Jenara Vicenta Arnal Yarzal e Inés García Escalera. Ramón Sopena 1982. Castellano. 720 páginas. ISBN 9788430301928
Bibliografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Espainiako aitzindariak zientzietan. Fisika eta Kimikako Institutu Nazionaleko emakumeak. Carmen Magallón Portolés. Argitaletxea: Consejo Superior de Investigación Científica. 2004. Orrialde kopurua: 408. ISBN ά00-07773-0
- Analfabeto zientifikoetatik Espainiako Institutuko Fisika eta Kimikako katedradunengana: emakume-talde batek aintzatespen profesional eta zientifikoa lortzeko egiten duen ahalegina. Delgado Martínez, Mª Ángeles eta López Martínez, J. Damián. Revista de Educación 255-268, 333. zk. (2004)
- Ehun urteko politika zientifikoa Espainian. María Jesús Santesmases eta Ana Romero de Pablos. BBVA Fundazioa 2008. 424 orrialde. Gaztelaniaz. ISBN 9788496515628
