Mendiaren izena Lumentza da (nahiz eta argitalpen zientifiko gehienetan "Lumentxa" bezala aipatua ikusiko dugun). Bertan dozena bat inguru kobazulo daude,[1] eta artikulu honetan komentatzen ari garena Kakueta izeneko inguruan dago, zehatzago esanda Garratxa izeneko parajean; hauxe da, hain zuzen ere, Lekeition erabiltzen den izena.[2]
Kobazuloa aspaldi ezaguna zen, eta besteak beste, duela bi mendeko grafitoak agertzen dira (tartean "Ysabel 2" izena daraman bat, 1868ko datarekin[3], edo "Baldomero" izena daraman beste bat). 1936ko Gerrako bonbardaketetan, herritarren babeslekua izan zen, beste leku batzuetan gertatu zen bezala.
Bertan hainbat ikerketa espeleologiko egin dira; haien artean hauek nabarmendu ditzakegu:
2012. urteko otsailean, Diego Garate eta Joseba Rios Garaizarren taldeak labar arte irudiak aurkitu zituen kobazuloan, okrez marrazturiko bisonte bi eta zaldi buru bat zehatzak izateko, kobazuloan zehar dauden zenbati orban eta trazu gorrirekin batera. Magdalen aldikoak dira, duela 14.000 eta 12.500 urte artekoak. Paleolitoko pintura hauen gainean 1868. urteko grafiti batzuk aurkitu zituzten, tartean "Uribe" izena zeraman bat.[10]
1937an, Lekeitioko udalaren aginduz, sarrera alboko galeria bat (B izenekoa) ireki zen, guda zibilean babesleku gisa erabiltzerakoan leku erabilgarria handitzeko asmoz[15]. Albo galeria hau, J.M. Barandiaranen helburu izan zen 1963. urtean egindako indusketa berrian, eta urtebete arinago, kobazuloaren estratigrafiaren lehendabiziko proposamena egin zuen ikerlari honek[16]. 1984tik1993ra, J.L. Arribas Pastorreko induskatu zituen geratzen ziren testiguak.[17] Arinegi induskatu izanaren zailtasunak medio, eta egin diren eztabaida eta berrikuspenen ondoren, hau izan daiteke Lumentzan aurkituriko okupazio mailen laburpena:
Hasieran Aurignac aldikoak izan litezkeen okupazio mailak proposatu baziren ere F mailarentzako (geroago VII deitua), litekeena da maila hau behe Madelein aldiari esleitu beharra. Nahasketa hau karrakagailu karenatuen balizko presentziagatik etorriko liteke. Sukarrizko pieza hauek, Aurignac aldian ohikoak diren arren, behe Medeleine aldian agertzen diren nukleo formako karrakagailuekin nahastu daitezke. Agertzen diren azagaiak, oin bakarrekoak eta galburu formako apaindurekin, azken garai honetakoak dira (mehe Medeleine aldikoak), beraz kobako okupaziorik zaharrena duela 30.000 urte ingurutik, 17.000 urte ingurura aurreratu beharko litzateke.[18] Antzeko kasua gertatu da berriki Santimamiñen egindako berrikuspenarekin, non maila antzinakoena Aurignac aldi ordez behe Madelein aldikoak direla proposatu diren.[19] Hurrengoko mailarekin (E edo VI) berdina gertatuko litzateke, goi Solutre aldia (18.000 urte inguru) proposatu zen arren, seguruena da behe edo agian erdi Madeleine aldikoa izatea (16.000 - 14.000 urte inguru). D eta C mailetan (edota V eta IV) ez da inoiz zalantzarik egon, Goi Madeleinealdiko (13.000 - 11.700 urte artean) fosil-gidari diren arpoi zirkularrak agertu baitziren. Honetaz aparte, okre zati ugari agertu ziren, tartean grabaturiko zaldiak zituen hematite zatitxo bat. Honen gainean, B geruza egongo litzateke (III ere deitua), non Azilaldiko (duela 11.700 eta 9.500 urte inguru) arpoi lauak agertuko lirateke.
Neolito garaiko zeramikazko ontzitxoa (Arkeologi Museoa).
Antzinako okupazioak B edo III eta A edo II geruzetan egongo lirateke, Mesolito izeneko garaian, eta duela 7.000 inguruko datazioekin. Geruza hauetan maskortegiak agertuko lirateke, lapak eta ostrekin, ikatz arrasto batzuekin eta sukarrizko industria bakan batekin. Hauen gainetik zeramikazko lehen garaiak antzinako Neolitoan egongo lirateke (duela 6.100 urte inguru). Garai hauetan aldizkako bizileku bezala erabili izanaren arrastoak ageri dira, noiz behinka ehorzte leku bezala tartekatuz. Dinamika hau antzinako kalkolito eta brontze aroan ere gertatuko litzateke Lumentzan. Giza hezurdurak lurzoruaren gainean utziko lirateke, estali gabe, eta denbora baten ostean kobazuloa berriz okupatuko litzateke. Orotara gutxienez 7 banakoren aztarnak agertu dira, adin eta sexu ezberdinetakoak, eta garai ezberdinetakoak (duela 6.100 urtetik 3.500 urte ingurura).[20] Hauez aparte, esku errotak, eta zeramikazko ontzitxoak zein hortzak agertu dira.
Azkenik, goreneko mailetan (A edo I mailak), nahasturiko lurzorua agertu da eta arrastorik antzinakoenen artean Erromatarren garaikoak (Inperio aldikoak) diren zeramikak (Terra Sigillata) eta fibulak aipa ditzakegu. Batzuetan material hauek bertikalki desplazatu dira beheragoko mailetara ere. Goreneko geruzetan, garai modernotako arrastoak daude, sutondosutondoak eta animalien hezurrak, batez ere.
Lumentzako labar artea, 2012ko otsailaren 24an aurkitu zuten Diego Garate eta Joseba Riosek. Aurkikuntza hau XXI. mendeko paleolitoko labar artearen "euskal hutsunearen" betetze prozesuan sartuko litzateke bete-betean. Aurkikuntza berantiar hauek, ezagutzen diren kobazulo apainduen kopurua hirukoiztu egin dute gure lurraldean.[21]
Lumentzako kobako panel nagusia, Madeleine aldiko bi bisonte gorri eta zaldi buru batekin. (Garate et al. 2013)
Orotara, 27 unitate grafiko aurkitu dira kobazuloan zehar. Hauek, sarreratik irteten diren azpiko B galerian (karratu formako orbain gorria) eta batez ere, galeria nagusian aurkitzen dira. Gehienak orbain eta puntuazio sinpleak izango lirateke. Hala ere, kobazuloaren irteeratik hurbil dagoen albo-zoko batean kokatzen den bloke higatua aipatu beharko genuke. Honek bi bisonte handi (ia 2 metroko luzera duena) eta zaldi baten burua baititu gorriz margoturik. Bisonteen sorbalda egiteko, harriaren forma erabili zen maisuki. Hauen ezaugarriak (gorputz adarren perspektiba eta ilea, begiak eta bizarra bezalako xehetasunen presentziak), Madeleine aro berantiarra proposatzen dute egite-garai moduan.[10]
Irudi hauez aparte, bisonteetatik gertu, okre errautsezko orbain bat agertu da bloke baten gaineko zoruan. Baliteke Madeleine aldiko artistek zonalde honetan prestatu izana animalien irudiak egiteko erabiliko zuten pigmentua. Ere aipatu beharko genuke sarrerako gelako horma bateko arrakala batean txertaturiko suharrizko tresna (jarduera sinbolikoekin lotuta egon ohi dena) eta pasabide bat ixten duen harriak multzokatuz egindako horma zaharra (gainean dituen estalagmitek bere antzinakotasuna frogatu egiten dute).
Haitzuloak bi sarrera ditu, bat Hegoaldera begira eta bestea Ipar-Ekialdera.
50m inguruko garapena du eta galeria nagusi batez eratuta dago. Galeria horren bukaera partean, Sabaia hainbat puntutan erori da eta sasi-galeria batzuk sortu ditu.
↑AYALA CARCEDO, Francisco Javier. FERRER GIJÓN, Mercedes. MARTINEZ PLÉDEL, Bruno. RAMÍREZ TRILLO, Federico. CISNEROS MACHO, Manuel. GRAO DEL PUEYO, José A. 1988. Estudio de riesgos geológicos asociados al karst de Lequeitio (Vizcaya). Instituto Tecnológico Geominero de España. Txosten geoteknikoa Lekeitioko Udal Artxiboan (argitara gabea).
↑Martinez de la Escalera, Manuel. (1899). «Examen del Grupo Bathyscia de España» Anales de la Sociedad Española de Historia Natural (Madril) XXVIII: 385,411..
↑Adan de Yarza, Ramon. (1892). Descripción física y geológica de la provincia de Vizcaya. Comisión del Mapa Geológico de España, 120-121 or..
↑Nolte, Ernesto. (1968). Catálogo de simas y cuevas de la provincia de Vizcaya. Bizkaiko Foru Aldundia, 42 or..
↑Aranzadi, T., Barandiaran, JM, Eguren, E.. (1935). Exploraciones en la caverna de Santimamiñe (Basondo: Cortézubi): 3a. Memoria, yacimientos azilienses y paleolíticos ; Exploraciones en la caverna de Lumentxa (Lequeitio). Bizkaiko Foru Aldundia.
↑Barandiaran, J.M.; Aranzadi, T.. (1927). Nuevos hallazgos de arte magdaleniense en Vizcaya (Santimamiñe. Lumentxa), Anuario de Eusko Folklore 3 (2). , 3-6 or..
↑Barandiaran, J.M.; Aranzadi, T.. (1934). “Contribución del estudio del arte moviliar mag-daleniense del País Vasco (Santimamiñe, Lumentxa, Bolinkoba, Urtiaga)”, Anuario de Eusko Folklore 14. , 213-234 or..
↑Aranzadi, T.. (1929). Restos humanos en las cavernas de Santimamiñe (Cortezubi), Arizti (Ereño) y Lumentxa (Lequeitio) de Vizcaya”, Asociación Española para el Progreso de las Ciencias. Congreso de Barcelona 6. , 71-99 or..
↑Garrido Pimentel, D.. (2021). Clasificación tipológica y cadena operativa del instrumental óseo durante el Paleolítico superior cantábrico: el modelo de Aitzbitarte IV y Bolinkoba. (Monografías del Museo Nacional y Centro de Investigación de Altamira, No. 27) Tomo I.. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte.
↑Barandiaran, J.M.. “Excavaciones en Lumentxa (campaña de 1963)”, Noticiario Arqueológico Hispánico 7. , 56-61 or..
↑Arribas Pastor, J.L.; Berganza Gochi, E.. (2018). Arribas Pastor, J.L., Berganza Gochi, E., 2018. Excavaciones en la cueva de Lumentxa
(Lekeitio, Bizkaia) Campañas de 1984 a 1993. Kobie 36. , 1–26 or..
↑Utrilla, P.. (1981). El Magdaleniense inferior y medio en la costa cantábrica.. Ministerio de Cultura, Dirección General de Bellas Artes, Archivos y Bibliotecas..
↑López Quintana, J.C. (Dir.). (2011). Cueva de Santimamiñe: revisión y actualización (2004-2006). Kobie
(Bizkaiko Arkeologi Indusketak), 1.. Bilbao: Diputación Foral de Bizkaia..
↑García Sagastibelza, A. et al.. (2020). The human remains from the Lumentxa cave (Lekeitio, Biscay, Northern Iberian Peninsula): Paleobiology, Taphonomy and Chronology. Quaternary International
Volumes 566–567. , 191-210 or..
↑Garate, D.. (2018). New insights into the study of paleolithic rock art: dismantling the “basque country void”. Journal of Anthropological Research, 74(2). , 168-200. or..
Datuak: Q8464914
Multimedia: Lumentza cave / Q8464914