Elena Irureta
| Elena Irureta | |
|---|---|
 (2023) | |
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Elena Irureta Azanza |
| Jaiotza | Zumaia, 1955eko uztailaren 30a (69 urte) |
| Herrialdea |  Gipuzkoa, Euskal Herria |
| Familia | |
| Familia | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | euskara gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | aktorea, zinema aktorea, telebista-aktorea eta ahots-aktorea |
  | |
Elena Irureta Azanza (Zumaia, Gipuzkoa, 1955eko uztailaren 30a – )[1] euskal aktorea da, euskaraz zein gaztelaniaz jarduten duena. Sari ugari jaso ditu, besteak beste, 2023ko urrian Euskal Zine Bilerak Begirada saria eman zion Ane Gabarainekin batera, ikus-entzunezkoen alorrean egindako ekarpenengatik[2] eta 2024an Donostiako 72. Zinemaldiko Zinemira saria jaso zuen, bere ibilbidearen aitortza gisa.[3][4][5][6]
Euskal Herrian gehienbat telebistan egindako lanei esker ezaguna bada ere, batez ere Bi eta bat, Jaun ta Jabe eta Martin telesailei esker, antzerkian eta zineman egindako lanak ere ugariak dira. Espainia mailan ere Al salir de clase eta El comisario telesailengatik da ezaguna, eta zineman Icíar Bollaínekin egindako lanengatik: Hola, ¿estás sola?, Flores de otro mundo eta Te doy mis ojos.[7][8]
Bizitza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zinemako debuta Jose Maria Zabalaren Axut (1976) film luzean izan zen, parte-hartze kasuala izan zen, lagun-taldeak bultzatuta, baina inolako arte drama-zaletasunik bakoa. 80ko hamarkada hastearekin batera Eusko Jaurlaritzako Arte Dramatikorako Antzerti Eskolan izena eman zuen. Artean zehaztu barik zeukan zertan jardun, beraz Madrileko Arte Aplikatuen Eskola baten argazkigintza ikasten ibili[9] eta denbora jakin baten ingelesa ikasten Londresen izan zen. Gero, zerbait berria frogatu nahi izan zuen. Lehen urtean dentista batzuen kontsultako lana bere ikasketekin txandakatu ostean arte dramatikora bere heziketa bete betean bideratzen lagundu zion beka bat lortu zuen. Eta eskolako garaian bertan, zinean, antzerkian eta telebistan lan egiten hasi zen.[10]
Aktore ibilbidea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]80ko hamarkadan zehar Bruno Carriereren Txirula miresgarria (1982), Alfonso Ungríaren La conquista de Albania-Albaniaren konkista (1983), José Ángel Rebolledoren Fuego eterno (1984), Xabier Elorriagaren Zergatik panpox (1985), Javier Aguirreren La monja alférez (1986) edo Antxon Ezeizaren Ke arteko egunak bezalako euskal zinearen filmetan gbigarren mailako paperak interpretatu zituen.[10]
90eko hamarkadaren hasieran Carlos Zabala eta Eneko Olasagastiren euskarazko Bi eta bat seriearen arrakastari esker, bere ibilbideak jauzi bat eman zuen. Euskal publikoak aktore eder, lirain eta komikotasunerako zuen gaitasunaz konturatu zen. Bere zine-ibilbidea une horretatik aurrera Julio Medem, Juanma Bajo Ulloa, Ramón Barea edo Iciar Bollaín bezalako garrantzidun espainiar eta euskal zuzendariekin lan egitera pasatu zen. Berrindartu egin zen. Iciar Bollainentzako euskal aktoresa fetitxea bihurtu zen haren lehenengo hiru filmeetan parte hartuta. Horrela Elena Iruretak, 90eko hamarkadan, Julio Medemen La ardilla roja (1992), Juanma Bajo Ulloaren La madre muerta (1993), Joaquín Trincadoren Sálvate si puedes (1994), Iciar Bollaínen Hola, ¿estás sola? edo Daniel Calparsororen A ciegas (1997) bezalako izenburuako filmetan parte hartu zuen. Erosotasunez mugitzeko bere talentuak, eraginkortasun berdinez, paper tragikoak zein komikoak txandakatuta, bere belaunaldiko euskal emakume-aktoreen artean momentu horretan onenetariko bat izatera heldu zen.[10]
1998an, beharbada bere ibilbideko urterik garrantzitsuena izan zen, publikoaren eta kritikaren txaloa ekarri zion bi pertsonaia egin zituen eta. Ramon Barearen Pecata minuta (1998) dibertigarrian, kanpoko mundua ikusteko lekaimetxetik irten nahi zuten erlijio-talde inozoaren buru zen Sor Rufina mari-mutil moja butronera lotsagabea interpretatu zuen. Iciar Bollaínen Flores de otro mundo atsekabegarrian, zoriona une batez laztantzen zuena, baina azkenean bere bakartasunetik askatzeko gai ez zen Marirrosi, emakume sentibera eta babesgabea oheratzen zuena. Sor Rufinaren paperak Alcalá de Henaresko Jaialdian Zinemaldian Interpretaziorik Onenaren Saria eta Euskal Zineari "El Mundo" sarien VIII. edizioan emakuem aktorerik Inenaren Saria eman zion. Eta Marirrosiren lan zirraragarriari esker, Euskal Zineari "El Mundo" sarien VIII. edizioan Banaketako emakuem aktorerik Onenaren Saria lortu zuen.[10]
Une gozo horren ostean bere lanarekin jarraitu zuen telebista (Telletxea, Al salir de clase, Hermanas, Periodistas, El comisario, Sorginen laratza edo Martin izenburuko serieetan) antzerkiarekin eta zinemagintzako proiektu berriekin txandakatuz jarraitu zuen. 1998tik aurrera El comisario telebistako seriean bere Laura Hurtado agentearen pertsonaiak espainiar estatu guztian aktoresa ezaguna egin zuen.[10]
2003an Iciar Bollainekin Te doy mis ojos filmean topo egin zuen berriro. Film horretan egindako lanarengatik Euskal Zineari "El Mundo" sarien XII. edizioan Banaketako emakuem aktorerik Onenaren Saria jaso zuen. 2005ean Telmo Esnalen eta Asier Altunaren Aupa Etxebeste! filmean Maria Luisa pertsonaia egin zuen. Bere neurrira egindako pertsonaia izan zen, emakume aktore gisa erronka zaila sortzen zion eta. Pertsonaia berean erregistro tragikoak komedia elementuekin txandakatu behar izan zituen eta. Hala ere, Elena Irureta ondo moldatu zen. Elena Iruretak, berriz ere, Euskal Zineari "El Mundo" Sarietan emakuem aktore onenaren saria jaso zuen euskal ekoizkin horretako interpretazio bikainari esker.[10]
2008an Euskal Filmategiak Elena Iruretaren ibilbidea aintzat hartu zuen Carlos Roldan Larreta-ren Secundarios vascos de primera liburuan. Zineman -Zorion Perfektua (2009) edo Bon appétit (2009)- eta telebistan Los misterios de Laura saioan Victoria Conde pertsonaiarekin edota Candela izanik Hospital Central saioan- egin zituen hurrengo lanek argi eta garbi erakutsi dute Elena Irureta laurogeita hamarreko hamarkadan euskal zinemagintzan izan dugun aktoresa garrantzitsuenetako dela.
Telebistarako bi telefilm ere egin ditu: “Sin hogar” eta “Felipe y Letizia”. Gainera, Elenak zuzendari munduan ere sartu zen, 1993an, “Dúplex” ETBko telesaila zuzendu zuenean.[11]
Lanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Besteak beste, lan hauexetan hartu du parte:
Zineman
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Axut (1977)
- Betirako sua (1985)
- La monja alférez (1987)
- El mar es azul (1989)
- El anónimo... ¡vaya papelón! (1990)
- Ke arteko egunak (1990)
- La madre muerta (1993)
- La ardilla roja (1993)
- Adiós Toby, adiós (1995)
- Sálvate si puedes (1995)
- Hola, ¿estás sola? (1995)
- Airbag (1997)
- A ciegas (1997)
- Pecata minuta (1999)
- Flores de otro mundo (1999)
- Sobreviviré (1999)
- El vestido (2000)
- Mi hijo Arturo (2001)
- Etxaldeko erregea (2002)
- Te doy mis ojos (2003)
- Aupa Etxebeste! (2005)
- Trío de ases: el secreto de la Atlántida (2008)
- Zorion perfektua (2009)
- Bon Appetit (2010)
- Urte berri on, amona (2011)
- Promoción fantasma (2012)
- A escondidas (2014)
- Igelak (2016)
- Agur Etxebesteǃ (2019)
- Ocho apellidos marroquís (2023)
- La ermita (2023)
- Gaua (2025)
Telebistan
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Bi eta bat (1991)
- Jaun ta Jabe (1997)
- Periodistas (1998)
- Al salir de clase (1998)
- Hermanas (1998)
- Martin (2003)
- Sin hogar (2003)
- El comisario (1999-2006)
- Los misterios de Laura (2009)
- Hospital central (2010)
- El secreto de Puente Viejo (2011)
- Bi eta bat (2012)
- DBH (2012)
- El tiempo entre costuras (2013-14)
- Ciega a citas (2014)
- Algo que celebrar (2015)
- Eskamak kentzen (2016)
- Patria (2020)
- Beti mugan (2021)
Film laburrak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Adiós Toby, Adiós (1995)
- El vestido (2000)
- Eta Amama? (2010-11)
Antzerkia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Hau paraderua
- El porqué de las cosas
- Aspirina para 2
- Arlequino
- Ama begira zazu
- El jefe de todo esto
- Metxa
Sariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 2024an Donostiako 72. Zinemaldiko Zinemira saria jaso zuen.[3]
- 2023an Euskal Zine Bilerak Begirada saria eman zion Ane Gabarainekin batera.
- 2021ean Forque, MIM Series eta Feroz saria.[3]
Feroz sariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Urtea | Kategoria | Telesaila | Emaitza |
|---|---|---|---|
| 2020 | Telesail bateko emakumezko aktore onena | Patria | Irabazlea[12] |
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Gaztelaniaz) SensaCine. «Elena Irureta» SensaCine.com (Noiz kontsultatua: 2024-09-15).
- ↑ Lizarralde, Mikel. (2023-10-12). «Ane Gabarain eta Elena Irureta sarituko ditu Euskal Zine Bilerak» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-12).
- ↑ a b c ««Nire berri duenak egindako lanagatik ezagutzen nau, eta ez jasotako sariengatik»» Berria 2024-09-15 (Noiz kontsultatua: 2024-09-15).
- ↑ (Gaztelaniaz) Moyano, Alberto. (2024-09-08). «Elena Irureta: «Siempre pensé que lo de los premios era para otra gente»» El Diario Vasco (Noiz kontsultatua: 2024-09-15).
- ↑ SL, TAI GABE DIGITALA. (2024-09-05). ««Aktore bezala txiripaz ari naizenaren sentsazioa dut eta harrigarria da oraindik jarraitzea»» naiz: (Noiz kontsultatua: 2024-09-24).
- ↑ «Berria» Berria 2024-09-24 (Noiz kontsultatua: 2024-09-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) Belategui, Oskar. (2024-09-14). «Elena Irureta, historia del cine vasco» El Correo (Noiz kontsultatua: 2024-09-15).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Elena Irureta - Biografía, mejores películas, series, imágenes y noticias» La Vanguardia 2022-04-13 (Noiz kontsultatua: 2024-09-15).
- ↑ Euskadiko Filmategia. Irureta , Elena. .
- ↑ a b c d e f «Irureta Azanza, Elena - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2024-09-15).
- ↑ «Elena Irureta - Biografía de Elena Irureta» www.biografias.es (Noiz kontsultatua: 2024-09-15).
- ↑ «Aktore onenaren Feroz saria irabazi du Elena Iruretak» Urola Kostako Hitza 2021-03-03 (Noiz kontsultatua: 2021-11-22).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q11681419
Multimedia: Elena Irureta / Q11681419