Bi anai

Bi anai
Datuak
Idazlea	Bernardo Atxaga
Argitaratze-data	1985, lehen argitalpena
Generoa	Eleberria
Jatorrizko izenburua	Bi anai
Hizkuntza	Euskara
Argitaletxea	Erein
Herrialdea	Euskal Herria
Bilduma	Narratiba
ISBN	8475689159

Bi anai Bernardo Atxagak idatzitako eleberri laburra da, 1985ean lehen aldiz argitaratutakoa. Hainbat animaliak (antzarak, sugeak,...) narratutako bilbean bi anaiei buruzko istorioa kontatzen digu idazleak, sinbologia handiko prosa poetikoa baliatuz eta errealismo fantastikoz. Liburuaren akzioa Atxagarengan ohikoak izan ziren basauri batean (Obabakoak liburuaren kasuan bezalaxe) lekututa dago (bere beste liburu batzuen ziutateei kontrajarrita). 2011 urtean eleberrian oinarritutako Bi anai filma estreinatu zen, Imanol Rayok zuzenduta.

Haria

Narrazioa Obaba izeneko fikziozko toki batean garatzen da, XX. mendearen erdialdeko Euskal Herriko herri tradizionala, naturaz inguratutakoa, irudikatzen duena: Bi anai filmaren errodajea Artikutza auzoan (irudian) eta bere natura inguruetan egin zen. Erreka garrantzi handiko elementu gidaria da kontakizunean, basoa eta auzoa lotuz.

Leihoak eremu bereiziak lotzen ditu eleberrian: txoriak bere gelako leihoa zeharkatuz laguntzen dio Paulori lo egiten eta Danielek Teresa ikusteko begiratzen du jostundegiko leihotik.

Teresak Danieli bere titiak ikutzen uzteak Teresarekiko sexu-obsesioa piztuko du berarengan. Deus ex machina motako gertakari horrek Daniel eta Pauloren amaiera tragikoa ekarriko du.

Obabako neska eta mutilek irrika handiz prestatzen zuten bizikleta gaineko zinta-jokoan (irudian) gertatutakoak ekarriko du Paulo eta Daniel herritik alde egitea.

Lehen kapitulua

Suge batek koska egin ondoren, txori batek bizi den kabia utzi eta Obabako Pauloren etxera joateko agindua jasotzen du, barruko Mintzoak, izpiritu gaiztoak, aginduta. Txoria narratzailea izango da hortik aurrera: Pauloren etxean negarrak aditzen ditu, heriotza baten seinale. Azkenean, Paulo ohean bere aitaren ondoan dagoela ikusten da txoriaren begietatik. Aurretik ama ere hil egin zaiela eta, Daniel anaia zaharraren kontu izateko erregutzen dio Paulok bere aitari eta aitak baiezkoa ematen dio, baldintza batekin: Paulok Ameriketara joateko asmoa du, eta alde egiten duenean, Daniel bere izeba Inesekin utzi beharko du. Txoria bezala, Danielek barruko ahots bat entzuten du, ez da Mintzoaren ahotsa, Adimenaren ahotsa da, baina atzeratua denez, Adimenaren ahots horrek arazoak sortzen dizkio jendearekin.

Bigarren kapitulua

Paulo mahai baten azpian ezkutaturik dagoen Danielen bila doa. Daniel adimen urrikoa da eta ez da jabetzen aita hiltzen ari zaiola, baina aitarekin zerbait arraro gertatzen ari dela somatu du eta horregatik ezkutatu da. Adimenaren ahotsak esaten dio ezkutatutik egon behar duela, eta Inesetaz ez dela fidatu behar, Danieletaz baizik. Ines izeba dator etxera eta korrika doa errekara, han Adimenak biluzik bainatzea proposatzen dio eta hala egiten du, baina herriko neska batek ikusi eta gurasoei kontatzen die. Gurasoak Danielengana doaz, Danielelk zer egin duen esatera, eta gero Paulok izugarrizko errieta egiten dio. Danielek pixa egin du gainean eta Paulok errieta piska bat egiten dio berriz, baina azkenean barkatu eta Paulo berarekin jolasten hasiko da, biak elkarrekin lo geratu arte. Daniel lehenago esnatu eta berriz ere errekara jaitsiko da.

Hirugarren kapitulua

Bi anaiak lo daudelarik, aita hil egiten da Pualoren ametsetan. Esnatu egiten denean, korrika doa aitaren gelara eta han bizirik ikusten du, lo eta lasai. Herriko apaiza dator etxera eta leihotik aran arboladia ikustean, txikitako oroitzapen malenkoniatsua datorkio gogora, nola San Juan egunean hara joaten ziren aranak lapurtzera eta nekazariaren kexuz orduko apaizak horrelakorik ez egiteko esan zien samurki, eta nola esaten zien konfesatzera joan behar zutela elizara. Horregatik sartu zen apaiz Paulo, besteekin zuzen nola jokatu behar zen erakusteko. Bi anaiak lo bistan dituela, beste gertaera bat oroitzen du, nola Pauloren aita Danielen adimen urritasunaz kezkaturik zegoen, ume bat bezalakoa izan arren gogo sexuala erakusten zuela (hazia isurtzen zuela eta abar), nola Paulo eta Daniel trena ikustera joaten ziren, eskolan Danieli iseka egiten ziotela. Pentsamendu horietan murgildurik Paulo apaizak lo hartzen du.

Laugarren kapitulua

Katagorri multzo batek Mintzoaren deia jasotzen du Danielen bila joateko, kanta ttikia duen gaztea dela adieraziz. Katagorriekin batera txoriak ere kantari hasten dira. Katagorriak Danielen lagun egiten dira. Paulo apaiza lo dago, baino esnatu egiten da eta Danielekin amestu duela daki, zerbait larria gertatuko da. Eta horren bila abiatzen da. Aurkitu egiten du. Udara da, Daniel Paulorekin eta Inesekin jolastuko da eta urrak, intxaurrak eta ura emango dizkie. Egun batean, ordea, Danielen kanta ahulago entzun eta bere bila abiatzen dira; azkenean neska talde baten esperoan aurkitzen dute. Neska horietako batek, Teresa izenekoa, pastela erregalatzen dio eta hurrengo egunetan ere hala egingo du, harik eta egun batean Danielek besoak luzatuz bularrak ukitzen dizkion arte, dardarizo batek bultzaturik. Inesek gauza horiek ez direla egiten esaten dio. Carmen izena duen beste neska batek Daniel jo eta negarrez uzten du. Paulok eztabaida du Carmenekin, ea bere anaia zergatik jo duen. Teresak bakean uzteko eskatzen dio, bere adimen urritasuna dela eta. Carmenek jarrera hori Paulorekin gustatuta dagoelako duela aurpegiratzen dio, baina apaiza denez ezin dio ezer esan. Carmenek alde egin eta Teresa Daniel kontsolatu ezinean dagoela, bere bularrak ukitzea eskaintzen dio isiltzearen truke. Danielek Teresarekin duen sexu gogoa handitzen doa, baina ez dio Paulori ezer esaten, Paulo ere Teresarekin gustatuta dagoelako.

Bosgarren kapitulua

Aita lurperatu ondoren, Paulo bere ohiko bizimodura itzultzen da, bere aitarena zen zerrategian lan eginez. Gauez, ordea, lo hartu ezinik egoten da, kexati eta amarekin eta aitarekin gogoratuz. Amaren hitzak gogoratzen ditu une horietan, nola esaten zion Danielekin kontuz ibiltzeko eta bereziki bere osabarekin, etxea eta zerrategia bereganatu nahi dituelako. Aitaren hitzak ere gogoratzen ditu, ordea, nola Daniel zaintzeko erregutzen dion. Txori laguntzaileak naturako ipuin eta irudi metaforikoez osatzen du narrazioa. Paulori lo hartzen ere laguntzen dio, bere inguruan jostari ibiliz eta horrela entretenituz. Arratsalde batean, Daniel kattagorriekin jolastu ordez, beste norabait joan dela nabaritzen du Paulo anaiak. Itzultzen denean, Danielek ez dio non egon den esan nahi eta Paulo berarekin joaterik ere ez du nahi. Gau batean, intziriak entzunda, Danielen ohera gerturatzen da eta, masturbatu ondoren, isuri egin duela nabaritzen du. Orduan, amak esaten ziona gogoratzen du, nola Daniel sexu-gogo bizia izaten duen. Pentsamendu horietan murgildurik gelako armairuan apoiatzen da; orduan Daniel joka hasten zaio eta lurrera botatzen du. Ondoren, armairutik tarta bat ateratzen du, berea dela oihu eginez.

Seigarren kapitulua

Txoriak Paulo Danielen zelatan aurkitzen du bide bazterrean, zelai batean ume talde batekin batera dagoen Daniel herriko neskak euren tartekin noiz etorriko zain. Paulok Carmen bere lehengusina topatzen du eta Danieli tartak erregalatzen dizkiona bera den galdetzen dio. Carmenek ezetz esaten dio eta berarekin hika-mikan hasten da, Carmenek Paulori harrokeria aurpegiratuz, beti bakarrik ibili eta lagunik nahi ez izateagatik. Paulok aitaren hitzak gogoratzen ditu, nola Carmenen aitak euren etxera sartu nahi zuen, dirua eta etxea bera bereganatzeko. Txoria Carmenen pentsamenduetan sartzen da eta Danieli tartak oparitzen dizkiona Teresa dela ikusten du, Paulorekin maiteminduta dagoen neska hain zuzen. Paulo burutik kendu ezinik, bera joaten den leku guztietara joaten da Teresa ere ahal duen guztietan, baina Paulo ez da ohartzen bere presentziaz eta maitasunaz. Txoriak pentsamendu horiek jasotzen dituela, Teresa herriko plazara heltzen dira, non Carmenekin topo egiten duen.

Zazpigarren kapitulua

Paulorekin izandako sesioan Danieli tartak berak erregalatzen dizkiola esan al dion galdetzen dio. Carmenek ezetz erantzuten dio, baina Teresa Danielek Paulori dena kontatuko dion beldurrez geratzen da bere baitan, azkenean bere buruari Paulorekin beti egonezinean egoteari utzi eta Paulorekin gauzak modua izango dela aitortzen badio ere. Beste alde batetik, herriko neskak jostundegian ari diren bitartean Daniel denbora guztian haiei begira dagoela eta, Daniel jostundegira sartzea erabakitzen dute bi neskek Paulorekin harremanetan hasteko modurik egokiena delakoan. Aurretik, ordea, Carmenek Teresa konfiantza eskuratzen du zurikeriaz, Teresak bere sentimenduak adieraz diezazkion. Geroxeago, ordea, erretoreak zurikeria leporatu zion pasartea datorkio gogora Carmeni, berarengan kontzientzia txarra sorraraziz.

Zortzigarren kapitulua

Mintzoak ibaian adi egoteko agindua ematen dio txoriari. Horrela, Carmenen burutazioak etortzen zaizkio: nola jaiotzatik duen aurpegiko mantxa zabala dela eta, aspaldian ez den pozik bizi; nola Paulorekin bizitzera joateko itxaropenak zapuztu ziren, Pauloren amak garbi utzi baitzuen hil baino lehen ez zirela etxe horretara sartu behar. Bere itxaropenak zapuztearen mendeku gisa, Paulori nola edo hala sufrimendua eragingo diola bere buruari aginduz. Mendekua burutzeko, Daniel eta Teresa baliatuko ditu.

Bederatzigarren kapitulua

Kattagorriak hilik agertzen dira ganbaran, Danielen eta besteen utzikeriaz. Daniel egun osoa pasatzen du etxetik kanpo Teresaren peskizan eta Paulo gauez lo hartu ezinik jarraitzen du. Egun batean, Obabako erretoreak bisita egiten dio Paulori, Danielen jokabideaz kezkaturik. Herrian esames ugari sorrarazten ari den Teresarekiko obsesioa azaldu eta Pauloren gogo horien kontu izateko eskatzen dio. Teresaren amak Daniel etxean lotuta eduki beharko litzatekeela esan duela ere kontatzen dio. Paulok onartu egiten du erretorearen eskaria. Biharamunean, herriko jostundegira abiatzen da eta neskak herriko jaietako jolas batean erabiliko diren koloretako zintak prestatzen ikusten ditu bertako leihotik. Zinta bakoitzari eraztun bat jarri eta eraztunak kanpoan utziz kaxa batean sartuta, herriko mutilek bizikletaz eta eskuan eztena harturik, eraztunetik tiraka eginez zinta hartu behar dute zoriz; neska bakoitzari zinta bat dagokio eta horrela, bere zinta hartu duen mutilari neskak eskaintza edo gonbitea egin behar dio, neska eta mutilen arteko harremanak bideratzeko jolas moduan. Daniel nahiz Teresa eta Carmen jostundegian daude. Paulok etxera joateko esaten dio Danieli behin eta berriz baina Danielek uko egiten dio bortizki. Azkenean, Teresak lagunduta joatea onartzen du. Txoria iturri batetik ura edaten hasten da baina distira batek itsutu egiten du. Mintzoaren esana gogoratzen du: distira baten mendean geratzen denean, galdu egingo duela bere burua.

Hamargarren kapitulua

Uda amaiera da. Txoriak Obabako plazako iturritik jostundegitik talde bat ateratzen ikusten du, Paulo eta Danielen etxerako bidean: Daniel eta Teresa (eskuei anitz eragiten dien neska, txoriaren hitzetan) alde batetik, eta Carmen (neska zatarra, txoriaren esanetan) eta Paulo (begizuloduna, txoriaren esanetan betiere). Carmen eta Paulo Danieli buruz ari dira hizketan: Daniel denbora guztian Teresaren atzetik dabilela eta arazoa konpondu ezinik, Carmenek Danielek zinta-jokoan parte har dezala proposatzen dio, Teresaren zinta bereganatu eta horrela asebete geratzeko. Horretarako, bizikletaz irakatsi behar dio. Danielena konpontzeko edozertarako prest dagoen Paulok onartu egiten du. Carmenek bera eta bere familiari egindako mesprezuak gogorarazteko aprobetxatzen du unea. Danielen etxetik bueltan, Carmenek bere plana proposatzen dio Teresari eta honek onartu egiten du, Carmenek horrela Daniel gainetik kendu eta maite duen Paulorenagako bidea zabalduko duela adierazi eta gero. Teresaren baiezkoa lortzeko, Paulok neska ederra dela esan diola aipatzen du, gezurra izan arren. Gero, eraztunari kolore eman beharra ere aipatzen dute, Paulok, eta Danielek gero, jakin dezaten jokoan zein den hartu beharreko zinta. Azkenean, Teresak Carmeni jokoan bere zinta jarri behar al duen galdetzen dio. Carmenek ezezkoa ematen dio, bere aurpegiko mantxarekin uzkurtuta, mutiletan ibili nahi ez duela aitzakiatzat.

Hamaikagarren kapitulua

Egoerari buelta eman ezinik, bi anaiak trenak harrapatuta hil eta antzara bihurtzen dira, hegoalderantz abiatzen den saldo baten baitan. Eleberriko elementu fantastikoak animaliekin loturik daude beti. Eleberrian agertzen diren animaliak txoriak, kattagorriak, sugea eta antzarak dira.

Festa bezperan, zinta jokoaren arduradunari eman aurretik Paulori erakutsi nahi diola aitzaikiatzat harturik, Carmenek zinta eraman eta hasieran zeukanaren ordez eraztun askoz ere txikiagoa jartzen dio, Danielek zinta eskuratzea zailagoa izan dezan. Azpikeria honen ondoren, Paulorenagan doa eta Danielek tira egin beharreko eraztuna beltza dela aipatzen dio. Paulok plana berresten du eta Carmeni zinta jarri behar al duen galdetzen dio. Carmenek bere zinta inork ez lukeela nahi eta benetan maite duen mutila beragana (Paulo, hain zuzen, aipatzen ez badu ere) inoiz ez dela etorri esanez erantzuten dio. Carmenen azpikeriaren arrazoiak agerian geratzen dira: Paulorekiko jeloskortasuna, Teresa dela eta. Biharamunean, zinta-jokoa ospatzen da: mutilak txandaka joaten dira eraztunak hartzen baina Danielen txanda denean, Daniel baldarki inguratu eta eraztuna hartzeko ahaleginetan erori egiten da bizikletatik, jendearen parre artean. Behin eta berriz saiatu arren, guztietan huts egiten du. Azkenean, beste mutil batek hartzen du eraztun beltza eta dagokion zinta. Danielek, bere onetik aterata, mutila jipoitu eta odoletan uzten du, jendeak mendean hartzea lortu arte.

Hamabigarren kapitulua

Antzara saldo bateko lehen antzarak sugea akabatzeko Mintzoaren agindua jasotzen du Obabatik pasatzean. Agindua bete eta bide batez, Paulo eta Danielen desagerpenaren berri jasotzen du herriko jendearen hizketak entzunda. Zinta-jokoaren ondoren, erretoreak Daniel etxean lotuta edukitzera behartu zuela aipatzen da horren arrazoi gisa. Herrian talde bat antolatzen da bi anaiak mendi eta basoetan bilatzeko. Teresa, ordea, ziur dago trenbidera joan direla eta hala adierazten dio Carmeni. Carmen susmo horren berri ematera joaten da besteengana. Antzarak hori entzunda, trenbiderantz abiatzen da eta bi anaiak ikusten ditu tunel baten parean zutik eta elkarri eskua emanda. Trenak harrapatu eta hil egiten ditu. Hilda, bi anaiak antzara bihurtzen dira eta antzara nagusiari jarraitzen diote zeruan.

Kanpo estekak

• Liburuaren aipamena Erein argitaletxearen webgunean
• (Gaztelaniaz) Bi anai, haria eta analisia, Lapurdum, Euskal Ikerketen Aldizkaria.

• Datuak: Q12255120