Edukira joan

Eginbehar

Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Betebeharrak» orritik birbideratua)

"Duty", Edmund Leighton-en margolana.

Eginbeharra[oh 1] edo betebeharra ekintzaren bat egiteko konpromisoa edo espektatiba da, orokorrean edo baldintza jakin batzuk gertatzen badira, eta etika edo moraltasun sistema batetik sor daiteke.

Eginbeharrak derrigortasuna adierazten du; izan behar duena ezin da bestela izan. Baina "ezin izate" horrek ez du esan nahi beharrizan naturala edo logiko-ideala, baizik eta derrigortasunetik eratorritako beharra, nolabait "agindu" baten bidez emana. Baina agindu hori hainbat iturritatik etor daiteke, eta iturri jakin bati egindako erreferentzia izan da normalean eginbeharrari esanahi zehatza eman diona. Izan ere, eginbeharra edo eginbeharrak ez dira berdinak mandatuaren iturburuaren arabera, dela natura, dela mundu ulergarria, dela jainkozko pertsona, dela giza existentzia edo dela balioen erresuma.[1] Zizeronek, De Officiis liburuan, beharra lau iturritatik etor daitekeela aldarrikatu zuen:[2]

  1. Gizaki izatetik.
  2. Pertsonaren bizi zirkunstantzietatik (norberaren familia, herrialdea, lana).
  3. Pertsonaren izaeratik.
  4. Norberaren espektatiba moraletatik.


Legeak edo kulturak ezarritako eginbehar espezifikoak nabarmen aldatzen dira jurisdikzioaren, erlijioaren eta gizarte-arauen arabera.

Eginbeharra eta beste arau-kontzeptuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eginbeharraren kontzeptuari lotuta, beste arau-kontzeptu garrantzitsu batzuk daude. Horien artean daude obligazioa, baimena eta debekua. Baimen, debeku eta eginbeharren arteko harremanak nahiko errazak dira: zerbait egiten uzten bazaigu, ez dugu ez egiteko eginbeharrik; zerbait egitea debekatzen bazaigu, ez egiteko eginbeharra dugu.

Eginbeharren, obligazioen eta eskubideen arteko harremanak ez dira hain nabarmenak.  Erabilera modernoenaren arabera, eginbeharra eta obligazioa baterako estentsibotzat hartzen dira, berdin-berdinak ez badira. Horrela, zerbait egiteko eginbeharra izatea eta egiteko obligazioa izatea gauza bera dira. Hala ere, eginbeharrari buruzko ikuspegi murritzagoa dago. Horren arabera, eginbeharrak gure rolen emaitza dira (adibidez, estatusa, lanbideak edo posizioak). Eginbeharra roletik sortzen da; adibidez, menekoa, medikua edo aita izatea. Ikuspuntu horretatik, eginbeharrak eta obligazioak desberdinak dira, bigarren hauek borondatezko ekintzetatik bakarrik eratortzen direlako; adibidez, obligazio bat promesa bat egitetik erator daiteke. Baliteke gaur egun eginbeharren eta obligazioen arteko bereizketa ez aitortzea, ditugun funtzio asko borondatez hartzen ditugulako gure gain.[3]

Eginbehar morala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eginbehar morala arrazoimenak balio baten aurrean nahimenaren gainean egiten duen presioa da. Horregatik, agintaritzan, gizartean, inkontzientean edo zigorraren beldurrean sortutako presioa izatetik urrun dago. Eginbehar morala ez da kanpoko presioagatik sentitzen den eginbeharra, are gutxiago inkontzienteak eragindako ekintza psikiko mota hori.

Pertsona batek bere adimenarekin balio bat hartzen duenean, balio horrek eskatzen du, eta orduan adimenak nahimenari balio hori gauzatzea proposatzen dio. Baina adimenak leunki presionatzen du, hautamena ezabatu gabe; beharrezkotasun objektibo bat besterik ez du ikusten, eta horrelaxe proposatzen dio nahimenari bere burutzapenerako. Beraz, arrazoimenaren berezko eskakizuna da, balio objektibo batean oinarritua, baina pertsona bakoitzaren barne-barnean eta gorenean sortua: bere arrazoimena. Beraz, eginbehar morala autonomoa da, eta ez da bateraezina aukera askearekin.

Deontologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Deontologia eginbeharrei buruzko etikaren adar bat da, batez ere lanbide-jarduerak arautzen dituzten eginbeharrei buruzkoa, bai eta lanbide batean aritzearekin lotutako eginbeharren multzoari buruzkoa ere. Era berean, eginbehar moralak aztertzen dituen filosofia moralaren parte da.

Deontologia da, halaber, etika arauemailearen teoria, zeinaren arabera egin behar diren ekintza batzuk eta egin behar ez diren beste batzuk badiren, ekar ditzaketen ondorio positibo edo negatiboez haratago. Hau da, badira ondorioez haratago bete behar diren eginbehar batzuk.[4] Deontologiaren arabera, ekintzek berezko balioa dute, hauek sor dezaketen ongi-kantitatea alde batera utzita. Berezko ekintza onak edo txarrak daudela uste izatean, ekintza horiek egiteko edo saihesteko eginbeharrari jarraitzen zaio. Ekintza bat moralki zuzena izan daiteke, nahiz eta ongi-kantitaterik handiena ez eragin, berez bidezkoa delako.[5]

Deontologiak, gaur egun, interes publikoko lanbidetzat hartzen diren eta bezeroarekiko lotura eskatzen duten lanbideetan sortzen diren eginbeharren azterketara jotzen du batez ere. Eskakizun etiko objektiboen ikuspegia ere ematen du, gizakian, haren duintasunean eta haren lanbidearen izaeran eta funtzioan oinarritutakoak, eta errespetatu egin behar dira, kodetuta egon ala ez.[6]

Etika kantiarra

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Immanuel Kanten erretratua, Johann Gottlieb Beckerrek egina.

Etika kantiarra Immanuel Kantek garatutako teoria etiko deontologiko bat da, nola jokatu behar dugun aztertzen duena.[7] Arrazionalismo ilustratuaren emaitza gisa garatua dago, eta berezko gauza positibo bakarra borondate on bat dela dioen jarreran oinarritzen da; beraz, ekintza bat bere maxima — azpiko printzipioa — lege moralaren araberakoa denean bakarrik izan daiteke ona. Maila etikoan eginbeharra ez da kanpotik a posteriori inposatzen, baizik eta arrazoimenaren bidez a priori postulatzen da. Inperatibo kategorikoa funtsezkoa da lege moralaren eraikuntza kantianorako, pertsona guztiengan eragiten duena, haien interesak edo nahiak kontuan hartu gabe.[8] Ilustrazioaren tradizioaren zati gisa, bere teoria etikoaren oinarria arrazoimena pertsona batek nola jokatu behar duen zehazteko erabili beharko litzatekeela da. Ez zen ekintza zehatz bat agintzen saiatu, baizik eta arrazoimena nola jokatu erabakitzeko erabili behar dela irakatsi zuen.[9]

Hasteko, baldintzarik gabe ona izan daitekeen bertute bakarra borondate ona dela argudiatu zuen. Beste ezein bertutek ez du halako estatusik, beste bertute guztiak helburu ez-moralak lortzeko erabil daitezkeelako (leialtasunaren bertutea ez da ona pertsona gaizto bati leial izanez gero, adibidez). Borondate ona bakarra da beti ona dena eta bere balio moralari eusten diona, baita bere asmo moralen lorpenean porrot egiten duenean ere.[10]

Kanten ustez, borondate ona eginbeharrez jarduten duen borondatea baino kontzepzio zabalagoa da. Eginbeharrez diharduen nahimena lege morala betetzeko oztopoak gainditzen dituen nahimen gisa bereiz daiteke. Beraz, borondate oneko kasu berezi bat da. Kantek dio eginbeharrez egindako ekintzak bakarrik dutela balio morala. Horrek ez du esan nahi eginbeharrarekin ados bakarrik datozen ekintzak mesprezagarriak direnik (horiek oraindik onespena eta babesa merezi dute), baina eginbeharrez egiten diren ekintzek kontsiderazio berezia dute.[11]

Eginbeharraren kontzepzio kantiarrak ez du esan nahi pertsonek beren zereginak gogo txarrez egiten dituztenik. Eginbeharrak sarritan pertsonak mugatu eta haien joeren aurka jardutera bultzatzen dituen arren, oraindik eragilearen nahimenetik dator: lege moralari eutsi nahi diote. Beraz, agente batek ekintza bat eginbeharrez egiten duenean, pizgarri arrazionalak bere kontrako joerak baino gehiago axola zaizkiolako da. Kantek morala ezarritako eginbehartzat hartzetik haratago joan nahi zuen, eta autonomia-etika bat aurkeztu, non eragile arrazionalek askatasunez aitortzen baitituzte arrazoimenak egiten dizkien eskakizunak.[12] Kanten ustez, bizitzaren zentzua jokabide moral egoki baten arabera bizitzea da, "Kontzientziak ezer ez aurpegiratzeko, gogobetetzeko eta lasaitzeko".[13]

Inperatibo kategorikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Etika kantiarraren formulazio nagusia inperatibo kategorikoa da, eta hortik lau formulazio gehigarri eratortzen dira.[14] Kantek inperatibo kategorikoen eta hipotetikoen arteko bereizketa egiten du. Agindu hipotetiko bat gure nahiak ase nahi baditugu obeditu behar dugun bat da: "medikuarengana joatea" agindu hipotetiko bat da, obeditzera behartuta gaudelako hobetu nahi badugu bakarrik. Inperatibo kategoriko batek behartzen gaitu, gure desirak alde batera utziz: mundu guztiak du gezurrik ez esateko eginbeharra, zirkunstantziak alde batera utzita, eta gezurra esateak geure buruari mesede egiten badio ere.[15] Talde edo gizarte bateko kide garen heinean behartzen gaituzten inperatibo hipotetikoek ez bezala, ezin dugu gure burua inperatibo kategorikotik kanpo utzi, ezin diogulako eragile arrazional izateari utzi. Arrazionaltasunari eginbeharra zor diogu, eragile arrazional izateagatik; beraz, printzipio moral arrazionala eragile arrazional guztiei aplikatzen zaie une oro.[16]

Inperatibo kategorikoa aplikatzean, eginbeharrak sortzen dira, horiek betetzearen porrotak dela kontzepzioaren kontraesan bat, dela nahimenaren kontraesan bat eragingo duena. Lehenak eginbehar perfektu gisa sailkatzen dira, bigarrenak inperfektu gisa. Eginbehar perfektua beti da egia: egia esateko eginbehar perfektua dago, eta, beraz, ez dugu inoiz gezurrik esan behar. Eginbehar inperfektu batek malgutasuna ahalbidetzen du: karitatea eginbehar inperfektua da, ez gaudelako uneoro karitatezkoak izatera behartuak, baina aukera dezakegu noiz eta non gauden. Kantek uste zuen eginbehar perfektuak eginbehar inperfektuak baino garrantzitsuagoak direla: eginbeharren arteko gatazka bat sortzen bada, eginbehar perfektuari jarraitu behar zaio.[17]

Unibertsaltasuna
[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Inperatibo kategorikoaren lehen formulazioa unibertsaltasunarena da. Norbaitek ekiten duenean, arau edo maxima baten arabera da. Kanten ustez, ekintza bat baimenduta dago baldin eta bakarrik ekintza ahalbidetzen duen maxima denek jarraituko luketen lege orokor bat izatea desiratzen bada.[18] Maximek froga hori huts egiten dute, baldin eta kontzepzioan edo nahimenean kontraesana sortzen badute unibertsal egiten direnean.  Lehena, maxima bat unibertsalizatzen saiatzean, zentzurik ez duenean gertatzen da, "maximak bere burua suntsituko lukeelako lege unibertsal bat egin bezain laster".[19] Adibidez, maxima "onargarria da promesak haustea" unibertsalizatuko balitz, inork ez luke inolako promesetan konfiantzarik izango, eta, beraz, promesa baten ideiak zentzua galduko luke; maxima autokontraesankorra izango litzateke, unibertsalizatzean promesek esanahia galtzen baitute. Maxima ez da morala, ezin delako unibertsalizatu: ezingo genuke ulertu maxima hori unibertsal bihurtuko litzatekeen mundu bat.[20]Maxima bat inmorala ere izan daiteke nahimenean kontraesana sortzen badu orokortzen denean. Horrek ez du esan nahi logika kontraesankorra denik, baizik eta maximaren unibertsalizazioak ezein izaki arrazionalek desira ez lezakeen gauzen egoera batera eramaten duela.[21]

Kantek uste zuen moraltasuna arrazoimenaren lege objektiboa dela: lege fisiko objektiboek ekintza fisikoak eskatzen dituzten bezala (sagarrak grabitatearen ondorioz erortzen dira, adibidez), lege arrazional objektiboek ekintza arrazionalak behartzen dituzte. Beraz, uste zuen arrazionaltasun perfektuko izakiak ere moral perfektukoa izan behar duela, arrazionaltasun subjektibo perfektuko izakiek arrazoimenak beharrezkotzat jotzen duena egin behar baitute. Gizakiak beti arrazionalak ez direnez (neurri batean instintuz jokatzen dute), uste zuen gizakiek beren nahimen subjektiboa lege arrazional objektiboen menpe jarri behar dutela, eta horri men egiteko obligazioa deitu zion.[22] Arrazoimenaren lege objektiboa a priori dela argitu zuen, izaki arrazionaletik kanpo existitzen dena. Lege fisikoak izaki fisikoen aurretik existitzen diren bezala, lege arrazionalak (morala) izaki arrazionalen aurretik existitzen dira. Beraz, Kanten arabera, moral arrazionala unibertsala da eta ezin da aldatu zirkunstantzien arabera.[23]

Gizateria helburu gisa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanten inperatibo kategorikoaren bigarren formulazioa gizateria bere baitan helburu gisa tratatzea da. Kantek zioenez, izaki arrazionalak ezin dira inoiz helburu baterako bitarteko soil gisa tratatu; beti tratatu behar dira helburu gisa beren baitan, eta horrek beren motibo arrazoituak berdin errespetatu behar izatea eskatzen du. Arrazoimenak morala motibatzen duela dioen baieztapenetik dator hori: arrazoimena izaki guztietan motibo gisa errespetatzea eskatzen du. Izaki arrazional batek ezin du arrazoiz onartu helburu baterako bitarteko gisa bakarrik erabilia izatea, eta, beraz, beti helburu gisa tratatu behar da.[24]

Autonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bestalde, kantiar autonomiaren formulazioak ideia bat adierazten du, hots, eragile batek inperatibo kategorikoari jarraitu behar diola bere borondate arrazionalaren ondorioz, kanpoko edozein eraginen ordez. Kantek uste zuen beste interesen bat betetzeko desirak eragindako lege moral orok kategoriaren agindua arbuiatuko zuela, eta horrek lege morala nahimen arrazional batetik bakarrik sortu behar dela argudiatzera eraman zuen.[25] Printzipio horrek eskatzen du pertsonek besteek modu autonomoan jarduteko duten eskubidea aitortzea, eta horrek esan nahi du, lege moralek unibertsalak izan behar dutenez, pertsona batek behar duena guztiek bete behar dutela.[26]

Xedeen Erresuma
[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Inperatibo kategorikoaren beste formulazio bat Xedeen Erresuma da. Formulazio horrek eskatzen du ekintzak kontsideratzea haien maxima Xedeen Erresuma hipotetiko baterako lege bat ematea balitz bezala. Ondorioz, pertsonek agente arrazionalen komunitate batek legetzat hartuko lituzkeen printzipiopean jokatu behar dute.[27] Komunitate horretan, gizabanako bakoitzak komunitateko kide guztiak goberna ditzaketen maximak baino ez lituzke onartuko, ezein kide helburu baterako bitarteko soil gisa tratatu gabe.[28] Xedeen Erresuma ideal bat den arren, beste pertsona batzuen ekintzek eta naturako gertaerek ziurtatzen dute asmo oneko ekintzak batzuetan kalterako izango direla, eta oraindik kategorikoki jardutea eskatzen zaigu, erresuma ideal honen legegile gisa.[29]

Eginbehar zibikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskubide zibikoak[30], sarritan, herrialdeari (abertzaletasuna), jaioterriari edo dagokion komunitateari zor zaion zerbait bezala ikusten dira. Beraz, eginbehar hauek herritar gisa eta talde baten kide gisa bete behar diren erantzukizun eta ekintzak dira. Hauek izan daitezke eginbehar zibikoen adibide batzuk:

  • Legea obeditzea
  • Zergak ordaintzea
  • Defentsa komuna ematea, premia sortuz gero.
  • Hauteskunde eta erreferendum guztietan bozkatzea (arrazoizkoa ez bada, erlijio-eragozpen gisa, atzerrian egotea edo hauteskunde-egunean gaixotasunen bat izatea)
  • Epaimahai batean zerbitzatzea, eskatuz gero
  • Kaleko istripu eta delituen biktimei laguntza ematea eta epaiketan lekuko gisa lekukotasuna ematea.
  • Osasun publikoko agintariei gaixotasun kutsakorren berri ematea
  • Zerbitzu publikoetarako boluntario aurkeztea (adibidez, bizitzak salbatzeko sorospen- edo sute-simulakroak)
  • Odola ematea aldian-aldian edo beharrezkoa denean
  • Aholkuak ematea bakoitzaren esperientziaren eremu garrantzitsu batean, hala nola, lantokian hobekuntzak egitea
  • Gobernu bidegabe baten aurrean matxinatzeko eskubidea

Legezko eginbeharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Legezko eginbeharra zuzenbidezko subjektuaren egoera juridiko subjektiboa da, arau juridiko batek ezarritako portaera jakin bat izan behar duena. Eginbeharra "positiboa" izan daiteke, arauak ezarritako jokabidea egitea edo ematea denean, edo "negatiboa", ez egitea denean. Lehenengo kasuan mandatua ere esaten zaio, bigarren kasuan debekua.

Eginbeharrak ezartzen dituzten lege-arauak "aginduzko jokabide-arauak" dira. Eginbeharra haustea dakarren jokabidea legez kanpokoa dela esaten da, ordenamendu juridikoak zehapena ezartzen baitio. Jokabide horren eta eginbeharra ezartzen duen arauaren arteko kontrasteak legez kontrakotasun izena hartzen du.

Eginbeharra egoera juridiko subjektibo pasiboa da, eta ordenamendu juridikoak subjektu bati esleitzen dio, dagokion egoera aktiboa, eskubide subjektiboa (aldarrikapenaren zentzuan), esleitzen zaion beste subjektu baten intereserako. Gainera, doktrinaren zati baten arabera, beste batzuen eskubide subjektibo batekin zerikusirik ez duten eginbeharrak ere posible dira, eta eginbehar horiek zuzenbide publikoan ohikoak izango lirateke. Lotutako eskubide subjektiboaren izaeraren arabera, zentzu zabalean ulertutako eginbeharraren testuinguruan, honako hauek bereizten dira:

  • Hertsiki hitz eginda, soilik negatiboa, eskubide absolutu batekin lotuta dagoen eginbeharra, gizartea osatzen duen edozein pertsonaren aurka egikaritu daitekeena.
  • Subjektu espezifiko baten edo gehiagoren aurka egikari daitekeen eskubide erlatibo batekin lotutako eginbeharra, positiboa edo negatiboa.

Idatzizko eginbeharrak, berriz, kontratuak dira. Bi pertsona legez lotzen dituzte akordio batean. Pertsona bakoitza kontratuaren zati baten erantzule bihurtzen da. Kontratu juridiko bat eskaintza bat da, eskaintza horren onarpena, akordio juridiko batean elkarri lotzeko asmoa eta gogoeta bat, trukatzeko balio duen zerbait[31].

Eginbehar politikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eginbehar politikoa norberaren herrialdeko edo estatuko legeak betetzeko eginbehar morala izatea da. Puntu horretan ia erabateko adostasuna dago filosofo politikoen artean. Baina nola lortzen da halako obligazioa, eta zenbat jendek egin du benetan hori lortzeko behar dena? Edo eginbehar politikoa egitea baino gehiago al da, hau da, herrialdeko edo estatuko kide besterik ez izatea? Galdera horiei erantzun asko eman zaie, eta inork ez du orain baiezkorik agintzen. Izan ere, hainbat filosofo politikok ukatu egiten dute eginbehar politikoaren teoria asegarria izan denik edo asma daitekeenik. Beste batzuek, ordea, "Obligazio politikoaren arazoa" deitu ohi zaion horri irtenbidea ematen zaiola uste izaten jarraitzen dute, eta eszeptikoekin ez ezik, elkarren artean ere eztabaida bizia izaten dute, zeinari buruzko teoriaren batek, baldin eta arazoari irtenbidea ematen badio[32].

Eginbehar filialak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"Lady Feng eta Hartza", Gu Kaizhi-ri egotzitako obra.

Kultura gehienetan, haurrek familiekiko eginbeharrak hartzea espero da. Hauek hainbat motatakoak izan daitezke, komunitatearen aurrean familiaren ohorea mantentzeko jokatzea, familiaren egoerari mesede egiten dioten ezkontza ordenatuetan sartzea edota ahaide gaixoez arduratzea. Familiara bideratutako eginbehar sentimendu hori bereziki zentrala da Konfuzioren irakaspenentzat, eta xiao edo pietate filiala bezala ezagutzen da. Hala izanik, pietate filialaren eginbeharrek rol ikaragarria izan dute Asiako ekialdeko jendearen bizitzan mendeetan zehar. Adibidez, Lady Feng eta Hartza, antzinako Txinako margolanak, enperadore baten ezkontidearen ekintza heroikoa irudikatzen du, bere senarraren eta hartz harrapari baten artean kokatzen dena. Jokabide filial miresgarriaren adibidetzat hartu behar da. Pietate filiala hain garrantzitsutzat jotzen da, non zenbait kasutan beste bertute kardinal batzuk ere gainditzen baititu: adibide modernoago batean, prostituta thailandiarrek industria sexualean lan egiteko dituzten funtsezko arrazoietako batzuk Asiako hainbat lekutan emakumeak fabrikako lanetan aritzeko motibatzen dituzten pietate filialarekiko antzeko kezkak izan ohi dira.[33] Konfuzioren Lun Yu-ko aipu honetan islatzen da pietate filialaren garrantzia: "You Maisuak esan zuen: 'Bere gurasoak eta nagusiak errespetatzen dituen gizon bat nekez egongo da prest bere nagusiei desafio egiteko. Bere nagusiei aurre egiteko prest ez dagoen gizon batek ez du inoiz matxinadarik sustatuko. Zaldun batek funtsezkoena lantzen du; funtsezkoena ziurtatuta dagoenean, Bidea garatzen da. Gurasoak eta adinekoak errespetatzea gizateriaren funtsezko oinarria da'”.[34]

Kultura desberdinetan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eginbeharra kultura eta kontinente ezberdinen artean aldatzen da. Asian eta Latinoamerikan eginbeharrak mendebaldeko kulturan baino pisu handiagoa izan ohi du. Familia-eginbeharrarekiko jarrerei buruz egindako ikerketa baten arabera:

"Asiako eta Latinoamerikako nerabeek balio eta itxaropen handiagoak zituzten beren familiei laguntzeko, errespetatzeko eta laguntzeko eginbeharrari buruz, jatorri europarrekoek baino".[35]

Asiako eta Latinoamerikako kulturen artean oso errotuta dago eginbeharraren tradizioa, eta horregatik eginbeharraren zentsua askoz nabariagoa da testuinguru hauetan mendebaldeko kulturen aldean. Michael G. Peletz eginbeharraren kontzeptuaz mintzo da bere liburuan Gender, Sexuality, and Body Politics in Modern Asia:

"Eginbehar filialaren nozioak, normalean, leialtasunak, lan-boterea eta beste baliabide batzuk mobilizatzeko erabiltzen dira, etxearen intereserako eta, kasu batzuetan, leinuzko klanaren intereserako oro har. Filial pietatearen doktrinak kontsolamendu eta lasaitasun iturri izan daitezke adinekoentzat, baina baita estresagarriak edota errepresiboak ere, gurasoen (eta aitona-amonen) desioak eta esan gabeko itxaropenak ohoratzera aginduta daudenentzat”.[33]

Ezkontza antolatu bat Asian eta Ekialde Hurbilean espero den eginbehar baten adibide da. Eginbeharrarekin lotutako ezkontza antolatu batean, espero da emaztea senarraren familiarekin bizitzera joatea haien seme-alabak hazteko. Egoitza patrilokala da ohikoena; gutxitan gertatzen da gizona emakumearekin bizitzera joatea, edota ezkontideek beren etxea eta bizitza beste nonbait hasteko aukera izatea. Haiek lan egin behar dute familia osoa hornitzeko, eta familia zein etxaldeak zaindu behar dituzte. Belaunaldi zaharragoek konfiantza handia dute seme-alaben eta biloben familien laguntzan. Eginbehar hori familia baten leinua oso-osorik mantentzeari eta zaharren beharretara egokitzeari erantzuten dio.

Kontzeptuari kritikak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Friedrich Nietzsche

Nietzsche

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Friedrich Nietzsche eginbehar kontzeptuaren kritikaririk gogorrenen artean dago. Honakoa galdetzen du: "Zerk hondatzen du gizona bizkorrago lan egin, pentsatu eta sentitzeak baino, barneko premiarik gabe, desira pertsonal sakonik gabe, atseginik gabe—eginbeharraren automobil soil gisa?" (Der Antichrist, Fluch auf das Christentum, § 11)

Nietzschek dio goi-mailako hezkuntza guztien zeregina "gizonak makina bihurtzea" dela. Gizonak makina bihurtzeko modua asperdura jasaten irakastea da. Hori betetzen da, dio Nietzschek, eginbeharraren kontzeptuaren bidez. (Götzen-Dämmerung oder: Wie man mit dem Hammer philosophiert, 9:29).

Schopenhauerren idazkiek, horien artean Ueber die Grundlage der Moral, Nietzscherengan eragin sakona izan zuten eta hainbat inbertsio egitera bultzatu zuten morala ez dela 'errukian edo sinpatian' oinarritzen erakusteko, botere-nahimenaren bidez bere burua gainditzen duen bizitzan baizik.

Ayn Rand

Ayn Rand

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ayn Randek, Nietzscheren miresle batek, bere morala Kanten eginbeharraren ideiaren kontra eraiki zuen. "Teoria deontologiko batean, desira pertsonal guztiak moralaren erresumatik kanporatzen dira; desira pertsonal batek ez du inolako esangura moralik, sortu nahia edo hil nahia izan. Adibidez, gizakiak ez badu bere bizitza eginbeharretik defendatzen, halako moraltasunak ez du bereizketarik egiten lan zintzoz edo lapurretaz defendatzearen artean. Gizaki batek zintzoa izan nahi badu, ez du inolako sinesgarritasun moralik merezi, Kantek esango lukeen bezala, halako zintzotasuna "laudagarria" da, baina "moraltasunik gabea".[36]

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskalterm terminologia banku publikoan, eginbehar da termino erabiliena kontzeptu honetarako.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Ferrater Mora, José. (2001). Diccionario de Filosofia de bolsillo. Alianza Editorial ISBN 84-206-4540-0. PMC 49521178. (Noiz kontsultatua: 2022-05-22).
  2. ↑ Cicerón, Marco T., De Officiis. Cambridge: Harvard UP, 1913.
  3. ↑ Frazier, Robert L.. (2016). «Duty» Routledge Encyclopedia of Philosophy (Routledge)  doi:10.4324/9780415249126-l018-1. ISBN 978-0-415-25069-6. (Noiz kontsultatua: 2022-05-22).
  4. ↑ Alexander, Larry y Michael Moore. «Deontological ethics». En Edward N. Zalta, ed. Stanford Encyclopedia of Philosophy (en inglés) (Fall 2008 Edition).
  5. ↑ Cejudo Córdoba, Rafael (diciembre de 2010). «Deontología y consecuencialismo: un enfoque informacional». Crítica: Revista Hispanoamericana de Filosofía 42 (126): 6-8.
  6. ↑ Gónzalez, 2012
  7. ↑ Filosofía&Co. «Kant: La Filosofía Lo Es Todo - Filosofía & Co.». www.filco.es.
  8. ↑ Piñón Gaytán, Francisco (2013-04). «El problema ético en la filosofía de Kant». Política y cultura (39): 99-112.
  9. ↑ Singer 1983, 42 orr. .
  10. ↑ Benn 1998, pp. 101–102
  11. ↑ Wood 1999, p. 26-27
  12. ↑ Wood 1999, p. 37
  13. ↑ Filosofía&Co. «El pensamiento ilustrado de Kant». Filosofía & co.
  14. ↑ Wood 2008, p. 67
  15. ↑ Driver 2007, 83 orr. .
  16. ↑ Johnson, Robert (2008). «Kant's Moral Philosophy». Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  17. ↑ Driver 2007, 92 orr. .
  18. ↑ Rachels 1999, p. 124
  19. ↑ Kant, Fundamental Principles of the Metaphysic of Morals, trans Abbott,1879, 55
  20. ↑ Driver 2007, 88 orr. .
  21. ↑ Driver 2007, 89–90 orr. .
  22. ↑ Kant, Immanuel (1785). Thomas Kingsmill Abbott, ed. Fundamental Principles of the Metaphysic of Morals (10 edición). Project Gutenberg. p. 39.
  23. ↑ Kant, Immanuel (1785). Thomas Kingsmill Abbott, ed. Fundamental Principles of the Metaphysic of Morals (10 edición). Project Gutenberg. p. 35.
  24. ↑ Benn 1998, p. 95
  25. ↑ Kant & Paton 1991, p. 34
  26. ↑ Kant, Immanuel (1785). Thomas Kingsmill Abbott, ed. Fundamental Principles of the Metaphysic of Morals (10 edición). Project Gutenberg. p. 60-62.
  27. ↑ Johnson, Robert (23 de febrero 2004; substantive revision 6 April 2008). «Kant's Moral Philosophy». Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  28. ↑ Atwell 1986, p. 152
  29. ↑ Korsgaard 1996, p. 24
  30. ↑ Ekman, Joakim; Amnå, Erik (2009). «Political Participation and Civic Engagement: Towards A New Typology». Youth & Society (Working Paper) (2): 4.
  31. ↑ (Ingelesez) «Contracts and agreements | Small Business» www.smallbusiness.wa.gov.au (Noiz kontsultatua: 2020-12-15).
  32. ↑ Dagger, Richard; Lefkowitz, David. (2014). Zalta, Edward N. ed. «Political Obligation» The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Metaphysics Research Lab, Stanford University) (Noiz kontsultatua: 2020-12-15).
  33. ↑ a b Peletz, Michael Gates. Gender, Sexuality, and Body Politics in Modern Asia. Ann Arbor, MI: Association for Asian Studies, 2011.
  34. ↑ CONFUCIO. (2019). ANALECTAS. EDAF ANTILLAS ISBN 84-414-3965-6. PMC 1107443819. (Noiz kontsultatua: 2022-05-22).
  35. ↑ (Ingelesez) Fuligni, Andrew J.; Tseng, Vivian; Lam, May. (1999-07). «Attitudes toward Family Obligations among American Adolescents with Asian, Latin American, and European Backgrounds» Child Development 70 (4): 1030–1044.  doi:10.1111/1467-8624.00075. ISSN 0009-3920. (Noiz kontsultatua: 2022-05-22).
  36. ↑ Ayn Rand Lexicon - duty

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Eginbehar&oldid=9811600"(e)tik eskuratuta