Zurtz
Zurtza edo umezurtza gurasorik gabeko haurra, haiek hil, derrigortuta haurrarengandik banatu edo haurra abanadonatu dutelako. Herrialde garatuetan haur zurtzen portzentajea txikia izaten da, pertsona helduen bizitza-itxaropena luzea delako. Herrialde azpigaratuetan berriz, umezurtzen arazoa larria da, egoera horretan dauden haurrak ugariagoak izateaz gainera, horien aldeko babes-sistema eraginkorrik egoten ez delako. Hain zuzen, herrialde horietan umezurtzak kaleko haur bilakatzeko arriskua izaten da.
Historian, haur zurtzak umezurztegietan jaso, zaindu eta hezi badira ere, egun beste familia batek hartzea hobesten da. Gerra izan da haur zurtzak sorrarazi eta horien arazoa larriagotu egiten duen faktore nagusienetakoa.
Historia
aldatuEuropako lehenengo ama-haurren ospitalea Bartzelonan sortu zuten 1370ean, Casa d'Infants Orfes izenekoa. Eraikina oraindik existitzen da, Ramelleres kalean, gaur egun Ciutat Vellako barrutiaren bulegoak barruan dituelarik. 1883an ospitalea Les Corts auzora aldatu zuten, Can Cavallé masian, Camp Nou estadioaren ondoan.
Pertsona ezagunen artean Nelson Mandela, Edgar Allan Poe, Leo Tolstoy, Louis Armstrong, Marilyn Monroe edo Ray Charles umezurtzak izan ziren.
Herri kulturan
aldatuEuropan herri ipuinetan sarritan pertsonaiak umezurtzak izaten dira, Edurnezuri edo Errauskine esate baterako. Halaber, superheroi klasikoak ere umezurtzak dira, adibidez Superman, Batman, Spiderman, Ironman, Daredevil, Robin, Lobezno eta abar.
Munduan
aldatuTxinan 2005ean kalkulatzen zen 573.000 umezurtz zeudela 18 urtetik beherakoak. Errusian bestela 2002an 650.000 ume bizi ziren umezurztegietan. 16 urterekin ateratzen dira normalean, eta estatistiken arabera % 40a homeless bilakatzen dira eta % 30a kriminal edo bere buruaz beste egiten dute.
Latinamerikan "kaleko ume"-ek presentzia handia daukate (Brasilen meninos da rua). Afrikan, bereziki zabalduta dagoen errealitatea da "HIESaren umezurtzena", gaixotasunak hildako ama edota aitarik gabeko umeena alegia.
Kanpo estekak
aldatu- (Ingelesez)(Gaztelaniaz)(Frantsesez)UNICEF-en webgune ofiziala.
- (Ingelesez)"Children orphaned by AIDS" (UNAIDS)
