Txoko ekologiko

Ekologian, txoko ekologikoa espezie batek bere ekosistemaren baitan gainerako espezie edo populazioekiko betetzen duen leku funtzionala da.^[1]

Bi espezie (goroldio bat eta liken bat) enbor berean bizi dira, baina txoko ekologiko ezberdinetan, garaierak eta higrometriak eraginda.

Hitz arruntetan, organismoen multzo bat nola bizi den (bere "lanbidea") adierazteko balio duen hitza da. Baliabideen eta lehiakideen banaketaren aurrean talde edo organismo batek nola erantzuten duen eta, aldi berean, talde horrek ingurua nola aldatzen duen azaltzen du txoko ekologikoak.

Txoko ekologikoa ez da kontzeptu geografikoa, funtzionala baizik eta oso lotuta dago elika-kateekin. Espezie batekin lotuta dagoen kontzeptu geografikoa habitata da eta habitat batean txoko ekologiko desberdinak egon daitezke. Funtzioari edo "lanbideari" dagokionez ekosistema baten belarjaleen artean batzuen txoko ekologikoa izango da hosto-jaleena, beste batzuena landareen izerdi-zurrupatzaileena, eta beste batena erro-jaleena.^[1]

Era berean, ekosistema batean (baso batean, adibidez) espezie bakoitzak betetzen duen funtzioa desberdina da: batzuk polinizatzaileak dira, beste batzuek fotosintesia burutzen dute, sarraskijaleak eta materia organikoaren deskonposatzaileak ere badaude, etab.^[1]

Eremu berean, bizi diren bi espeziek antzeko txoko ekologikoa partekatzen dutenean, haien arteko konpetentzia eratzen da eta batek bestea kanporatzen du. Jakina baita ekosistema batek oreka bilatzen duela, ez espezien arteko alferrikako borroka lehiakorra; ondorioz txoko ekologiko batean espezie bakarra dago, alferrikako konpetentzia ekiditeko.^[1]

Ekosistema naturaletan espezie exotiko bat sartzeak bertako espezieen lekualdaketa eragin dezake, txoko ekologiko horretan espezieen arteko konpetentzia agertzen delako. Sarritan espezie exotikoa izurrite bihurtzen da, kalte larriak sortuz ekosisteman. Bertako landare eta animalia espezieentzat kaltegarria den espezie exotikoari espezie inbaditzaile deritzo.

Definizioa

Txoko ekologiko grinnelldarra

Txoko ekologiko kontzeptua Roswell Hill Johnson naturalistak erabili zuen lehen aldiz 1910ean^[2] eta Joseph Grinnell, zoologo estatubatuarra, izan zen zenbait espezieren txoko ekologikoa deskribatzen lehena 1917an. Txoko ekologikoa eremu zehatz batean bizi den espezie batek bizirauteko behar dituen ingurune-baldintzen multzo gisa definitu zuen. Grinnellen definizioaren arabera, espezie baten txoko ekologikoa espezie hori bizi den habitatak eta bertan bizitzeko garatutako moldaerek mugatzen dute.^[1]^[3]

Espezie baten banaketa eta ezaugarriak azaltzeko sailkapen-hierarkia ekologiko bat garatu zuen. Sailkapen horretan txokoa da oinarrizko banaketa- edo erlazio-unitatea, eta txoko ekologiko bakoitza espezie bakar bati dago.^[1] Hala ere, eremu geografiko desberdinetan antzeko txoko ekologikoa betetzen duten espezieak aurki daitezke. Eboluzio konbergentearen eraginez antzeko habitatean bizitzeko antzeko moldaerak garatu dituzten espezie horiei “baliokide ekologiko” deritze.^[1]^[2]

Txoko ekologiko eltondarra

10 urte geroago, 1927an, Charles Sutherland Elton ekologo britainiarrak txoko ekologikoa animalia batek komunitatean duen leku gisa definitu zuen; hau da, espezie batek elikagaiekin eta arerioekin dituen erlazioek mugatzen dute espezie horren txoko ekologikoa. Horrenbestez, Eltonen definizioaren arabera, espezie baten txoko ekologikoa espezie horrek kate trofikoan duen lekuaren menpe dago batez ere.^[1]

Txoko ekologiko Hutchinsondarra

Itsas-ezkurren arteko lehia eta txoko ekologikoen banaketa.

1957an, George Evelyn Hutchinson ekologo britainiarrak txoko ekologikoa espeziearen ezaugarri gisa definitu zuen, eta ez ingurunearen ezaugarri gisa. Txoko ekologikoa eremu batean populazio baten biziraupena ahalbidetzen duten ingurune-baldintzen deskribapen kuantitatiboa da, eta n-dimentsioko hiperbolumen gisa deskribatu zuen, ingurune-baldintza bakoitza dimentsio batean adieraziz.^[2]

Espezie baten biziraupena mugatzen duten baldintza (biotiko zein abiotiko) eta baliabide guztiek zehaztutako tarteari “oinarrizko txokoa” (fundamental niche) deitu zion. Hala ere, oinarrizko txokoaren eremu batzuetan espezieak lehia bidezko esklusioa edo kanporatzea jasan dezake beste espezie batzuen eraginez, txoko ekologikoa murriztuz. Oinarrizko txokoaren barruan, espezie batek lehiakideek eragindako kanporatzerik jasaten ez duen eremuari “txoko eraginkor edo erreal” (realized niche) deitu zion.^[1]^[2]

Hutchinsonek eremu berean bizi diren espezieen txoko ekologikoen antzekotasunak azpimarratu zituen. Antzekotasun horiek baliabideak eskuratzeko lehia eragin dezakete, eta lehia bidezko kanporatzeak, hautespen naturalaren eraginpean, txoko ekologikoen antzekotasunak murriztea eragin dezake, aldi berean lehia murriztuz. Gertaera horri txoko ekologikoaren desberdintzapena deitzen zaio.^[1]

Hutchinsonen proposamenak zenbait eragozpen ditu hala ere:^[2]

Naturan espezie baten Hutchinsonen txoko ekologikoa definitzea zaila da, baldintza-konbinazio desberdinetan populazioaren hazkunde-tasa ezagutu behar baita.
Txoko ekologikoan eragiten duten zenbait ezaugarri ezin dira modu errazean ingurumen-ardatz batetan kokatu.
Hutchinsonen txoko ekologikoak espezieek komunitateko gainontzeko espezieei eragiten ez dietela onartzen du.
Elkarrekintza bakar batetan zentratzen da: espezieen arteko lehia.

Kritikak

Hutchinsonen iraunkortasun txokoa ebaluatzeko zailtasuna n dimentsioko hiperbolumenaren puntu bakoitzeko hazkuntza-abiaduraren neurri bat izan behar delakoan datza, adibidez, tenperatura eta hezetasun balio bakoitzerako lantzea beharrezkoa da populazioak edo bere biztanleriaren hazkunde-tasa zehaztea ( $r$ ); biztanleriak iraun dezakeen tenperatura eta hezetasun konbinazio posible guztiak lortu arte. Prozedura hori, mikrobioentzat izan ezik (onenean), organismo guztientzat egiteko zailtasuna nabaria da^[4].

Kontzeptuaren berrikuspen modernoa Jonathan Chase eta Matthew Leibold-ek egin zuten, Hutchinsonen definizioaren arazoak zuzenduz eta txokoa definituz espezie batek $r$ zero baino handiagoa edo berdina izatea ahalbidetzen duten ingurumen-aldagaien multzo gisa, espezie horiek ingurumen-aldagai horietan jasaten duten ondoriorekin batera. Hortaz, txoko-ardatzak modu zabalean interpretatzen dira, eta populazioetan eragina duten hainbat faktore sar ditzakete (eta alderantziz). Adibideen artean daude: baliabide jakin baten kantitatea, harrapari jakin baten ugaritasuna, estres fisikoaren maila edo haizearen abiadura. Horrela, espezieek ingurumen-baldintzetan dituzten ondorioak txerta daitezke, eta espezie batek zero baino r handiagoa duen txoko-espazioko eskualde jakin bat zehaztu daiteke. Eredu horrek populazioaren iraunkortasunaren txoko kontzeptuan hobekuntza handia suposatzen badu ere, oraindik ere, neurtzeko zailtasun operatiboak daude.

Txokoaren eraikuntza eta bilakaera

Termiten habia

Biologian, organismo bizidun batek norberaren habitata edo beste espezie batena aldatzeari, "txokoaren eraikuntza" esaten zaio. Ingurua aldatzeko prozesu horrek organismoarentzat helburu espezifiko oso desberdinak izan ohi ditu, hala nola gazteen zaintza, baliabideen kudeaketa onena, segurtasuna areagotzea, etab. Begi bistakoa denez, animalien munduan (gizakia barne) hedatuta dagoen fenomenoa da: kastoreen presak, txori-habiak, armiarma-sareak edo inurritegiak dira txoko-eraikuntzarik ohikoenetako batzuk^[5].

Olibondoaren banaketa potentziala Mediterraneoko arroan. Txoko ekologikoa Entropia Gehieneko Eredua (MAXENT) erabiliz kalkulatua (Oteros, 2014)^[6].

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Pocheville, Arnaud. (2015). «The Ecological Niche: History and Recent Controversies» The Handbook of Evolutionary Thinking in the Sciences (Springer, Dordrecht) ISBN 978-94-017-9014-7..
↑ ^a ^b ^c ^d ^e (Ingelesez) Levin, Simon A.; Carpenter, Stephen R.; Godfray, H. Charles J.; Kinzig, Ann P.; Loreau, Michel; Losos, Jonathan B.; Walker, Brian; Wilcove, David S.. (2009-07-27). The Princeton Guide to Ecology. Princeton University Press ISBN 978-1-4008-3302-3. (Noiz kontsultatua: 2021-03-02).
↑ Grinnell, Joseph. (1917). «The Niche-Relationships of the California Thrasher» The Auk 34 (4): 427–433. doi:10.2307/4072271. ISSN 0004-8038. (Noiz kontsultatua: 2021-03-02).
↑ Vandermeer, J H. (1972-11). «Niche Theory» Annual Review of Ecology and Systematics 3 (1): 107–132. doi:10.1146/annurev.es.03.110172.000543. ISSN 0066-4162..
↑ Odling Smee, John; Laland, Kevin; Feldman, Marcus (2003). Niche Construction: The Neglected Process in Evolution (en inglés). Princeton: Princeton University Press.
↑ Modelización del ciclo fonológico reproductor del olivo(Tesis Doctoral) Oteros José (2014). Universidad de Córdoba, Córdoba, España

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q172861
Multimedia: Ecological niche / Q172861

[Pocheville2015-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Pocheville, Arnaud. (2015). «The Ecological Niche: History and Recent Controversies» The Handbook of Evolutionary Thinking in the Sciences (Springer, Dordrecht) ISBN 978-94-017-9014-7..

[:0-2] (Ingelesez) Levin, Simon A.; Carpenter, Stephen R.; Godfray, H. Charles J.; Kinzig, Ann P.; Loreau, Michel; Losos, Jonathan B.; Walker, Brian; Wilcove, David S.. (2009-07-27). The Princeton Guide to Ecology. Princeton University Press ISBN 978-1-4008-3302-3. (Noiz kontsultatua: 2021-03-02).

[3] Grinnell, Joseph. (1917). «The Niche-Relationships of the California Thrasher» The Auk 34 (4): 427–433. doi:10.2307/4072271. ISSN 0004-8038. (Noiz kontsultatua: 2021-03-02).

[:2-4] Vandermeer, J H. (1972-11). «Niche Theory» Annual Review of Ecology and Systematics 3 (1): 107–132. doi:10.1146/annurev.es.03.110172.000543. ISSN 0066-4162..

[5] Odling Smee, John; Laland, Kevin; Feldman, Marcus (2003). Niche Construction: The Neglected Process in Evolution (en inglés). Princeton: Princeton University Press.

[Oteros_(2014)-6] Modelización del ciclo fonológico reproductor del olivo(Tesis Doctoral) Oteros José (2014). Universidad de Córdoba, Córdoba, España

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]