Wikipedia

The Beatles

The Beatles 1960an Liverpoolen sortutako rock musika talde ingelesa izan zen, John Lennon, Paul McCartney, George Harrison eta Ringo Starr musikariek sortua. Garai guztietako eragin handiena izan duen taldea dela uste da[1], eta 1960ko hamarkadako kontrakultura garatzen eta musika herrikoia arte-forma gisa aitortzen lagundu zuten[2]. 1950eko hamarkadako skiffle, beat eta rock and roll estiloetan errotuta, musika klasikoaren eta pop tradizionalaren elementuak txertatzen zituzten bere soinuak modu berritzailean. Folk, Indiako musika, psikodelia eta hard rock estiloak ere jorratu zituen taldeak. Grabaketa, konposizio eta aurkezpen artistikoan aitzindari izan zirenez, The Beatlesek musika industriaren alderdi asko irauli zituzten, eta, askotan, garai hartako mugimendu gazte eta soziokulturalen lider gisa agertu zitzaien[3].

The Beatles
Taldekideak
Datuak
JatorriaLiverpool Ingalaterra
Musika motaRock
Urteak1960 - 1970
Produkzioa
ManagerraBrian Epstein
Taldekideak
John Lennon
Paul McCartney
George Harrison
Ringo Starr
Lehengo taldekideak
Pete Best
Sariak
Jasotako sariak
Nominazioak
Informazio gehigarria
www.beatles.com
IMDB: nm1397313 Allocine: 12118 Rottentomatoes: celebrity/the_beatles Allmovie: p4797 Metacritic: person/the-beatles TV.com: people/the-beatles
Facebook: thebeatles Twitter: thebeatles Instagram: thebeatles MySpace: thebeatles Youtube: UCc4K7bAqpdBP8jh1j9XZAww TikTok: thebeatles Souncloud: thebeatles Spotify: 3WrFJ7ztbogyGnTHbHJFl2 iTunes: 136975 Last fm: The+Beatles Musicbrainz: b10bbbfc-cf9e-42e0-be17-e2c3e1d2600d Songkick: 417271 Discogs: 82730 Allmusic: mn0000754032 Deezer: 1 Edit the value on Wikidata

Lennon eta McCartney konpositore nagusiak buru zituztela, The Beatles taldeak Lennonen aurreko taldetik aurrera eboluzionatu zuten, Quarrymen taldekoak, eta ospea Liverpool eta Hanburgoko klubetan hiru urtez jo eta gero lortu zuten, hasieran Stuart Sutclifferekin baxua jotzen. Lennon, McCartney eta Harrisonen hirukote nagusia, 1958tik elkarrekin, hainbat bateria izan zituzten, Pete Best barne, Starr 1962an haiekin bat egitera gonbidatu aurretik. Brian Epstein managerra talde profesional bihurtu zuen, eta George Martin ekoizleak zuzendu eta garatu zituen bere grabaketak, EMI Records diskoetxearekin sinatu eta "Love Me Do" bere lehen arrakasta lortu ondoren, 1962ko amaieran. "Beatlemania" ezizenaz ezagutzen diren zaleen amorru bizia bilakatu arte ospea handitu ahala, taldeak "Lau Fabulosoak" (The Fab Four) ezizena hartu zuen. Batzuetan, Epstein, Martin edo taldeko beste kide bati "Bosgarren Beatle" deitzen zioten.

1964aren hasieran, Beatles taldea nazioarteko izarrak ziren eta garai horretararte ezezagunak ziren arrakasta komertziala eta kritikoa lortu zuten. Britainia Handiko kultur suspertzearen indar nagusietako bat bihurtu ziren eta Estatu Batuetako pop merkatuaren inbasio britainiarra hasi zuten. Laster egin zuten debuta zineman A Hard Day's Night (1964) filmarekin. Estudioko lanak perfekzionatzeko gogo gero eta handiagoari eta kontzertuen birak oso zailak izateari esker, taldeak zuzeneko emanaldiak utzi zituen 1966an. Rubber Soul (1965), Revolver (1966) eta Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band (1967) disko sofistikatuagoak ekoitzi zituzten. The Beatles (1968) eta Abbey Road (1969) diskoekin ere arrakasta handiagoa izan zuten. Disko horien arrakastak albumen aroa iragarri zuen, eta singleen gainetik diskografiaren kontsumoan nagusi bihurtu ziren. Disko horiek areagotu egin zuten publikoak droga psikodelikoekiko eta ekialdeko espiritualtasunarekiko zuen interesa, eta musika elektronikoan, albumen azaletan eta bideo musikaletan egindako aurrerapenak bultzatu zituzten. 1968an, Apple Corps sortu zuten, taldearen ondarearekin lotutako proiektuak gainbegiratzen dituen multimedia korporazioa. 1970ean taldea desegin ondoren, taldeko kide nagusi guztiek bakarlari gisa arrakasta izan zuten, eta bilera partzial batzuk egin dira. Lennon 1980an erail zuten eta Harrison 2001ean biriketako minbiziaren ondorioz hil zen. McCartneyk eta Starrek jardunean jarraitzen dute.

The Beatles inoiz salmentarik handienak izan dituen musika taldea da, 600 milioi ale salduz mundu osoan[4][5]. AEBetako Billboard zerrenden historiako talderik arrakastatsuena da[6], Erresuma Batuko albumen zerrendako lehen albumetako errekorra (15), AEBetako Billboard Hot 100 zerrendako lehen arrakasta (20) eta Erresuma Batuan gehien saldutako singleen marka (21,9 milioi). Taldeak sari ugari jaso zituen, horien artean zazpi Grammy sari, lau Brit Awards, Oscar bat (1970eko Let It Be dokumentalagatik jatorrizko soinu banda onenaren saria) eta hamabost Ivor Novello sari. 1988an sartu ziren Rock and Rollaren Ospearen Aretoan, eta kide nagusi bakoitza banaka sartu zen 1994tik 2015era. 2004an eta 2011n, historiako artista onenen Rolling Stone zerrenda irabazi zuen. Time aldizkariak XX. mendeko 100 pertsona garrantzitsuenen artean sartu zituen.

Historia

aldatu

1956–1963: sorrera

aldatu

The Quarrymen eta izen aldaketak

aldatu

1956ko azaroan, hamasei urteko John Lennonek skiffle talde bat sortu zuen Liverpooleko Quarry Bank institutuko zenbait lagunekin. Tarte batez Blackjacks izena erabili zuten, Quarrymen izenera aldatu aurretik, bertako beste talde batek izen hori erabiltzen zuela jakin ondoren[7]. Paul McCartneyk (15 urte) 1957ko uztailaren 6an ezagutu zuen Lennon, eta handik gutxira gitarrista erritmiko gisa hasi zen taldean[8]. 1958ko otsailean, McCartneyk taldea ikustera gonbidatu zuen George Harrison laguna (orduan hamabost urte zituen). Harrisonek entzunaldi bat egin zion Lennoni, bere jotzeko moduarekin txundituta, baina Lennonek hasiera batean pentsatu zuen Harrison gazteegia zela. Hilabete luze baten ondoren, bigarren bilera batean (McCartneyk antolatua), Harrisonek "Raunchy" abesti instrumentalaren gitarra bakarlariaren zatia interpretatu zuen Liverpooleko autobus baten goiko solairuan[9], eta gitarrista bakarlari gisa kontratatu zuten[10][11].

1959ko urtarrilean, Lennonen Quarry Bankeko lagunek taldea utzi zuten eta berak Liverpool College of Arten hasi zituen ikasketak[12] . Hiru gitarra-joleek, Johnny and the Moondogs izenpean[13], rock and rolla jotzen zuten bateria bat aurkitzen zuten bakoitzean[14]. Rainbows izenarekin ere aritzen ziren. Paul McCartneyk geroago New Musical Express aldizkariari azaldu zionez, "kolore ezberdinetako alkandorak genituen eta ezin genituen beste batzuk onartu!".[15]

Stuart Sutcliffe, arte eskolako Lennonen lagun bat, bere koadroetako bat saldu berri zuena eta irabaziekin baxu bat erosteko konbentzitu zutena, 1960ko urtarrilean batu zen bandara. Taldearen izena Beatalsera aldatzea proposatu zuen, Buddy Holly eta The Cricketsen omenez[16][17]. Maiatzera arte erabili zuten izen hori, Silver Beetles bihurtu ziren arte, Eskozian bira labur bat egin aurretik Johnny Gentle Liverpooleko kide eta pop abeslariaren akonpainamendu-talde gisa. Uztailaren hasieran, Silver Beatles izena hartu zuten, eta abuztuaren erdialdean Beatles izena[18].

Lehenengo irteerak eta arrakasta Erresuma Batuan

aldatu

Allan Williamsek, Beatlesen manager ez-ofizialak, haientzako egonaldi bat antolatu zuen Hanburgon. 1960ko abuztuaren erdialdean Pete Best bateria kontratatu zuten. Taldea, orain bost kide zituena, Liverpooletik Hanburgora abiatu zen lau egun geroago, Bruno Koschmider klubaren jabeak kontratatua, hiru hilabete eta erdiko egonaldia egiteko[19]. Mark Lewisohn Beatlesen historialariak hau idatzi zuen: "Abuztuaren 17ko ilunabarrean iritsi ziren Hanburgora, argi gorrien auzoak bizia hartzen duen ordua... Neonezko argiek entretenimendu eskaintza zabala iragartzen zuten oihuka, arropa gutxiko emakumeak negozio aukeren zain eskaparateetan lotsarik gabe esertzen ziren bitartean"[20].

Koschmiderrek barrutiko striptease klub pare bat musika lokal bihurtu zituen, eta hasiera batean Indra Cluben kokatu zituen taldekideak. Indra itxi eta gero, urrian Kaiserkellerrera eraman zituen[21]. Konpetentziaren Top Ten Clubean ere jo zutela jakin zuenean kontratua urratuz, hilabete soilik geratuko ziela esan zien[22], eta salatu zuen adinez txikikoa zen Harrisonek Hanburgon geratzeko baimena lortu zuela Alemaniako agintariei gezurrezko adina esanez[23]. Harrisonen deportazioa azaroaren amaieran antolatu zuten[24]. Handik astebetera, Koschmiderrek McCartney eta Best atxiloarazi zituen, zementuzko pasabide batean preserbatibo bati su eman ostean piztutako sute batengatik[25]. Lennon abenduaren hasieran itzuli zen Liverpoolera, eta Sutcliffe, berriz, Hanburgon egon zen otsailaren amaierara arte, Astrid Kirchherr bere emaztegai alemaniarrarekin[26], Beatlesen lehen argazki erdiprofesionalak hartu zituen emakumea[27].

Hurrengo bi urteetan, The Beatles taldea Hanburgon izan zen denboraldi batzuetan, eta bertan Preludin erabili zuten, ondo pasatzeko zein gau osorako behar zen energiari eusteko[28]. 1961ean, Hanburgon egin zuen bigarren konpromisoan, Kirchherr-ek ilea moztu zion Sutclifferi, geroago beste Beatlesek hartutako "exi" (existentzialista) estiloan[29][30]. Geroago, Sutcliffek taldea uztea erabaki zuen urte hasieran eta Alemanian hasi zituen arte ikasketak. McCartney arduratu zen baxuaz[31]. Bert Kaempfert ekoizleak lau musikariz osatutako talde bat kontratatu zuen 1962ko ekainera arte, eta Tony Sheridanen akonpainamendu-banda gisa erabili zituen Polydor Recordsen zenbait grabaziotan[17][32]. Beatles taldea Polydorrek kontratatu zuen urtebetez[33]. "Tony Sheridan & the Beat Brothers" izenpean, 1961eko ekainean grabatutako eta lau hilabete geroago argitaratutako "My Bonnie" singleak 32. zenbakia lortu zuen Musikmarkt zerrendan[34].

The Beatlesek Hanburgoko bigarren egonaldia amaitu ostean, gero eta ospe handiagoa izan zuten Liverpoolen Merseybeat mugimendu gero eta handiagoarekin. Hala ere, gauero-gauero klub berberetan zituzten kontzertuen monotoniaz nekatzen ari ziren[35]. 1961eko azaroan, taldeak Cavern Cluben egin ohi zuen emanaldietako batean, Brian Epstein ezagutu zuten, tokiko disko-denda baten jabea eta zutabegile musikala[36]. Geroago gogoratuko zuen: "Berehala gustatu zitzaidan entzun nuena. Freskoak eta jatorrak ziren, eta bazuten halako presentzia bat iruditu zitzaidana... izar moduko batena".[37]

EMIrekin lehen grabazioak

aldatu
 
Abbey Road estudioaren sarrera, garaian EMI Studios.

Epsteinek taldea gorteatu zuen hurrengo bi hilabeteetan, eta 1962ko urtarrilean managerra izendatu zuten[38]. 1962ko hasieran eta erdialdean, Epstein saiatu zen Beatles Bert Kaempfert Productionsekin zituen kontratuetatik askatzen. Azkenean, hilabete lehenago liberatzea negoziatu zuen Hanburgon egindako azken grabazioaren truke[39]. Apirilean Alemaniara itzuli zenean, Kirchherr larri batek aireportuan jaso zituen, aurreko egunean buruko hemorragia baten ondorioz Sutcliffe hil zela esanez[40]. Epstein diskoetxeekin kontratu diskografikoa negoziatzen hasi zen. Erresuma Batuan kontratu diskografiko bat ziurtatzeko, Epsteinek Polydorrekin kontratua aldez aurretik amaitzea negoziatu zuen, grabazio gehiagoren truke, Tony Sheridani babesa emanez[41] . Urte Berri egunean entzunaldi bat egin ondoren, Decca Recordsek taldea baztertu zuen, esanez: "Gitarra taldeak desagertzear daude, Epstein jauna"[42]. Hiru hilabete geroago, George Martin ekoizleak The Beatles taldea fitxatu zuen EMIren Parlophone zigilurako[40].

Martinek Beatles taldearekin egin zuen lehen grabazio saioa Londreseko EMI Recording Studiosen (geroago Abbey Road Studios) izan zen 1962ko ekainaren 6an[43]. Berehala Epsteini Bestek bateria jotzeko zuen moduaz kexatu zitzaion eta bere ordez estudioko musikari bat erabiltzea proposatu zuen[44]. Best kaleratzea jada buruan izanda[45], Beatles taldeak Ringo Starr aukeratu zuen abuztuaren erdialdean, Rory Storm and the Hurricanes utzi eta beraiekin bat egiteko[43]. Irailaren 4an EMIn egindako saio batean, Starr bateriarekin "Love Me Do" kantuaren grabaketa bat egin zuten, baina Martinek Andy White bateria kontratatu zuen astebete geroago, eta "Love Me Do", "Please Please Me" eta "P.S. I Love You" abestien grabazioak egin zituen berarekin[43].

Martinek hasiera batean "Love Me Do" kantuaren Starren bertsioa aukeratu zuen taldearen lehen singlearentzat, baina ondorengo bertsioetan White zen bateria-jolea, eta Starrek pandereta jotzen zuen[43]. Urriaren hasieran argitaratua, "Love Me Do" hamazazpigarrena izan zen Record Retailer zerrendan[46]. Hilabete horretan bertan egin zuten debuta telebistan zuzeneko emanaldi batekin People and Places saioan[47]. Martinek "Please Please Me" berriz ere erritmo azkarragoan grabatzea proposatu ostean[48], azaroaren amaieran egindako estudioko saio batean[49], Martinek zehaztasun handiz iragarri zuen: "Zuen lehenengo 1. zenbakia lortu berri duzue"[50].

1962ko abenduan, Beatlesek Hanburgon izan zuten bosgarren eta azken egonaldia[51]. 1963. urtean, taldeko lau kideek beren albumetan abeslari gisa parte hartuko zutela adostu zuten, Starr barne, nahiz eta ahots-erregistro mugatua izan, taldean zuten tokia berresteko[52]. Lennon eta McCartneyk abestigile gisa bazkidetza lortu zuten. Taldearen arrakasta handitu ahala, Harrisonen aukerak mugatu ziren abeslari nagusi gisa[53]. Epsteinek, Beatlesen potentzial komertziala maximizatzeko, interpretazioaren ikuspegi profesionala hartzera animatu zituen[54]. Lennonek gogoratzen du nola esan zien: "Hara, benetan leku handiago horietara iritsi nahi baduzue, aldatu egin beharko duzue: utzi eszenatokian jateari, utzi biraoak esateari, utzi erretzeari...". Hortik aurrera janzkera zaintzen hasi ziren[42].

1963–1966: Beatlemania eta tourrak

aldatu

Please Please Me eta With the Beatles

aldatu
 
Taldearen logoa Ivor Arbiterrek sortu zuen.[55]

1963ko otsailaren 11n, Beatlesek hamar abesti grabatu zituzten Please Please Me bere lehen LPrako lan saio bakarrean. Lehen bi singleetan argitaratutako lau abestiekin osatu zen. Martinek LPa zuzenean The Cavern Cluben grabatzeko aukera aztertu zuen, baina eraikinaren akustika desegokia zela erabaki ostean, "zuzenean" disko bat simulatzea erabaki zuen, "Abbey Roaden saio bakar batean" gutxieneko ekoizpen batekin[56]. "Love Me Do" abestiaren arrakasta moderatuaren ostean, "Please Please Me" singlea 1963ko urtarrilean argitaratu zen, diskoa baino bi hilabete lehenago. Erresuma Batuko zerrenda guztietan lehena izan zen, Record Retailerren izan ezik[57].

Stephen Thomas Erlewine AllMusic enpresako kritikariak dioenez, Beatles taldeak "azkar ekin zion estreinaldiko album bat entregatzeari, Please Please Me egun batean sortuz", idatzi zuen: "Kaleratu eta hamarkada batzuetara, diskoak fresko jarraitzen du, bere jatorriaren intentsitateagatik"[58]. Lennonek esan zuen garai hartan gutxi pentsatzen zela konposizioan; berak eta McCartneyk "Everly Brothersen estiloko kantuak, Buddy Hollyren estiloan kantuak, horretan baino ez zuten pentsatzen, doinu bat sortzera mugatzen ziren. Eta idazkera kasik hutsala zen"[59].

1963ko martxoan argitaratua, Please Please Me izan zen Erresuma Batuan Lehen Mailara iritsi ziren Beatlesen hamaika albumetako lehena[60]. Taldearen hirugarren singlea, "From Me to You", apirilean atera zen eta hurrengo hamazazpi single ia guztiak bezala lehen postua lortu zuen Erresuma Batuan, hurrengo sei urteetan argitaratu zituzten hemezortzi singleetako guztiak, bat izan ezik[61]. Bere laugarren singleak, "She Loves You", abuztuan argitaratua, Erresuma Batuko edozein diskoren salmentarik azkarrenak lortu zituen, lau aste baino gutxiagotan 250.000 ale salduz[62]. Milioi bat kopia saldu zituen lehen singlea izan zen, eta Erresuma Batuan 1978ra arte gehien saldu zuen diskoa izan zen[63].

Arrakastaren ondorioz komunikabideetan gehiago agertu ziren, eta Beatlesek jarrera lotsagabe eta komikoarekin erantzun zioten, garai hartako pop musikarien itxaropenei desafio eginez, interes handiagoa sortuz oraindik[64]. Bandak hiru bira egin zituen Erresuma Batuan urteko lehen erdian: otsailean hasi zen lau asteko bira bat, Beatlesen lehen bira herrialde osoan zehar, eta hiru aste egin zituen martxoan eta maiatza-ekainean[65]. Bere ospea hedatu ahala, taldearen inguruko fanatismoa gero eta handiagoa zen. Urriaren 13an, Beatles taldeak Sunday Night at the London Palladium Erresuma Batuko barietateen programarik garrantzitsuenean jo zuen[66]. Emanaldia 15 milioi lagunek ikusi zuten. Hurrengo egunetako egunkari nazional bateko titularretan, "Beatlemania" terminoa erabili zen taldea oihuka hartu zuten jarraitzaileen gogo bizia azaltzeko, eta izen horrek historia egin zuen[66][67]. Birako lider gisa iragarrita ez bazeuden ere, Beatlesek Tommy Roe eta Chris Montez estatubatuarrak gainditu zituzten otsaileko kontzertuetan, eta "publikoaren eskariz" kartelburu bihurtu ziren, Britainia Handiko talde batek ere lortu ez zuena, Estatu Batuetako artistekin egindako bira batean[68]. Antzeko egoera gertatu zen Roy Orbisonekin maiatzean eta ekainean egindako biran[69].

 
Paul McCartney, George Harrison, Lill-Babs suediarra eta John Lennon Suediako telebistako platoan, 1963an.[70]

Urriaren amaieran, Beatles taldeak bost eguneko birari ekin zion Suedian barrena, 1962ko abenduan Hanburgon emandako azken kontzertuaz geroztik lehen aldiz atzerrian[71]. Erresuma Batura itzultzean, urriaren 31n, ehunka zalek hartu zituzten euripean, Heathrow aireportuan. Berrogeita hamar bat kazetari eta argazkilari eta BBCko ordezkariak ere elkartu ziren aireportuko harrerarekin, mota horretako 100 ekitalditik gorako lehena[72]. Hurrengo egunean, taldeak laugarren bira hasi zuen Britainia Handian, bederatzi hilabetetan, sei astekoa[73]. Azaroaren erdialdean, Beatlemania areagotzen zenean, poliziak presio handiko ur-mahukak erabili zituen jendetza kontrolatzeko Plymouthen kontzertu bat baino lehen[74].

Please Please Me Record Retailerren zerrendako lehen postuan egon zen 30 astez, hurrengo diskoak, With the Beatlesek gainditu zuen arte[75]. EMIk 270.000 kopiako eskaera aurreratuen errekorra egin zuen azaroaren 22an. LPk milioi-erdi album baino gehiago saldu zituen aste batean[76]. Uztailean eta urrian grabatua, With the Beatlesekin taldeak aurrekoan baino hobeto erabili zituen estudioko ekoizpen-teknikak[77]. 21 astez egon zen lehen postuan, eta 40 asteko iraupena izan zuen zerrendetan[78]. Erlewinek honela deskribatu zuen LP: "lehen mailako jarraipena, jatorrizkoa gainditzen duena"[79].

Ohiko jardunaren kontra, EMIk "I Want to Hold Your Hand" singlearen aurretik argitaratu zuen albuma, abestia baztertuz, singlearen salmentak maximizatzeko[80]. Albumak The Timeseko William Mann musika-kritikariaren arreta piztu zuen, eta hark iradoki zuen Lennon eta McCartney 1963ko konpositore ingeles nabarmenenak zirela[77]. Egunkariak hainbat artikulu argitaratu zituen, non Mannek musikaren azterketa zehatzak eskaintzen baitzituen, errespetagarritasuna emanez[81]. Milioi bat kopia saldu zituen zerrenda britainiarren bigarren albuma izan zen. South Pacificen soinu-bandak bakarrik lortu zuen kopuru hori 1958an[82]. Albumaren aurkezpen-oharrak idaztean, Tony Barrow bandaren prentsa-buruak "fabulous foursome" (laukote zoragarria) superlatiboa erabili zuen. Komunikabideek "Fab Four" gisa laburbildu zuten[83].

Lehenengo bisita AEBra eta Britainiar Inbasioa

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «British Invasion»

EMIren filial estatubatuarrak, Capitol Recordsek, oztopatu egin zituen Beatles taldeak Estatu Batuetan urtebetez baino gehiagoz egin zituen jaurtiketak, hasieran musika argitaratzeari uko egin baitzion, lehen hiru singleak barne. Vee-Jay estatubatuar zigilu independentearekin egindako negoziazioen ondorioz, 1963an abesti batzuk argitaratu ziren, baina ez guztiak[84]. Vee-Jayk Introducing... The Beatles albuma prestatu zuen, Parlophoneren Please Please Meren kanta gehienak biltzen zituena, baina zuzendaritza berrantolatzearen ondorioz albuma ez zen argitaratu[85]. Diskoetxeak salmenta-eskubideen berri ematen ez zuela jakin ondoren, bertan behera utzi zen Vee-Jayk EMIrekin sinatutako lizentzia[86]. Swan Records zigiluari beste lizentzia bat eman zitzaion "She Loves You" singlerako. WGH irratiko Gene Lovingek Tidewater inguruan (Virginia) zabaldu zuen diskoa, eta American Bandstanden "Rate-a-Record" programan agertu zen, baina ez zuen arrakastarik izan maila nazionalean[87].

A Hard Day's Night

aldatu

1964ko munduko tourra, Bob Dylan eta eskubide zibilak

aldatu

Beatles for Sale, Help! eta Rubber Soul

aldatu

Eztabaidak, Revolver eta azken tourra

aldatu

1966–1970: estudioko urteak

aldatu

Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band

aldatu

Magical Mystery Tour eta Yellow Submarine

aldatu

Egonaldia Indian, Apple Corps eta The White Album

aldatu

Abbey Road, Let It Be eta taldearen amaiera

aldatu

1969ko urtarrilean, mundu famaren gorenean, telebistako berezi bat eta album bat aldi berean grabatzeko elkartu ziren taldekideak. Topaketa eta elkarlanaren emaitzak izan ziren, batetik 1969ko urtarrilaren 30eko teilatu gaineko kontzertua, eta bestetik 1970an kaleratu ziren Let It Be diskoa eta filma. Baina aldi berean, elkarrekin lan kreatiboan aritu zireneko azken sasoia izan zen 1969ko urtarrileko hura.

2021ean The Beatles: Get Back izeneko dokumental luzea (ia 8 ordu lau ataletan) kaleratu zen, Peter Jacksonek zuzendua eta 1969ko 60 ordu film eta 150 ordu audio arakatu ondoren egina. Dokumentalak agerian ezartzen du taldean bazeudela tentsioak, bakoitzak bere familia bizitzari garrantzi berezia ematen ziola (bereziki lider gisa argi agertzen diren John Lennon eta Paul McCartneyren kasuan), baina baita taldea sormen fase oso batean zegoela ere: harrigarria egiten da nola McCartneyk Get Back kantuaren lehen urratsak asmatzen dituen, eta taldekideek nola osatzen duten abestia elkarrekin saio pare batean.[88]

Era berean dokumentalak ez du ematen gako argirik hura azken sorkuntza-saioa zergatik izan zen azaltzeko. Teilatu gaineko kontzertua egin zutenean, hura azkena izango zenik ez du susmatzen musikarietako edo bere taldeko inork.[89]

1970–gaur egun: apurketaren ostean

aldatu

1970eko hamarkada

aldatu

1980ko hamarkada

aldatu

1990eko hamarkada

aldatu

2000ko hamarkada

aldatu

2010eko hamarkada

aldatu

2020ko hamarkada

aldatu

Estiloa

aldatu

Skiffle, beat eta 1950eko hamarkadako rock and rollean oinarrituz, taldea funtsezkoa izan zen pop musikaren eboluzioan, eta 1960ko hamarkadako kontrakulturan musika estilo horren eboluzio artistikoan. Askotan elementu klasikoak sartu zituzten euren musikan, pop musika zaharragoak edo grabatzeko teknika ez ohikoak modu berritzailean, eta beranduago hainbat musika estilorekin esperimentatu zuten, tartean pop baladak, indiar musika, psikodelia eta hard rocka. Iturri kultural ezberdinetatik eraginak jaso ahala, euren musikaren sofistikazio lirikoa handitzen joan zen, eta garaiko mugimendu soziokulturalei gorpuzkera eman ziotela esaten zen.

Eraldaketa inportante bat Sgt. Pepper diskoarekin egin zuten. Album kontzeptualen aurrekari gisa hartzen dute musikologoek, musika popularraren garapena ekarri zuena, hala nola The Beatles taldearen heldutasun artistikoa. Rock progresiboa garatzen lagundu zuen lehenengo rock LPen artean aipatzen da halaber.

Sgt. Pepers diskoaz gain, EITBk taldearen 50. urteurrenean egindako selekzio batean, beste bi disko izendatu zituzten funtsezko haien diskografian, Please Please Me 1963koa eta Revolver 1966koa.[90]

Lehenak, taldearen lehen albumak, 14 kantu zeuzkan, Liverpool eta Hanburgoko klubetan urte luzez jotzen zuten errepertorioan ohikoak. Diskoaren muina John Lennonek eta Paul McCartneyk konposatutako zortzi abesti biltzen zituen, Rolling Stone aldizkariak gerora idatzi zuenez, "rock musika talde baten ideia asmatzea" izan zen sorkuntza lan hori, "beren gai propioak idatziz eta beren musika tresnak joz" funtziona zezakeen rock taldearen froga goiztiarra.[91] Grabaketa ekintza gisa ikusgarria izan zen, ze 14 kantuetatik 4 singleetakoak ziren (Please Please Me eta Love Me Do eta beren B aldeak) baina beste guztia funtsean egun bateko hiru grabaketa saiotan egitea lortu zuten.[92]

Revolver psikodeliara eta soinu esperimentazio teknikora begirako bira oso bat izan zen. Iruzkingile batzuek taldearen aldi psikodelikoaren hasieratzat hartzen dutenez, abestiek LSD drogarekiko, ekialdeko filosofiarekiko eta abangoardiekiko interesa islatzen dute, eta, aldi berean, heriotza eta kezka materialen transzendentzia gaiak jorratzen dituzte, besteak beste. Estudioan, teknologia landu zuten, 1965eko Rubber Soul diskoko aurrerapenetan oinarrituta. Beren material berria kontzertuetan erreproduzitzeko asmorik gabe (erabakia baitzuten biretatik aldentzea), taldeak soinu esperimentuak sartu zituen diskoan: trakzio bikoitz automatikoa, alderantzizko zintak, gertuko audioak eta zuzeneko muntaia estandarretik kanpoko tresnak. Diskoaren kaleratu zen lehen single bikoitza ere estilo eta espiritu horren isla izan zen: "Eleanor Rigby"/"Yellow Submarine" kantuez osatu zen.

Eragina

aldatu

Euskal Herrian eragina

aldatu
 
Gatibuko Haimar Arejitaren gogoko taldeak eta diskoa (Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band (1967)

Please Please Me (1963)

1960ko hamarkadan, munduan The Beatles-en fama zabaltzearekin batera, euskal inguru gazte eta musika-zaleetan ere igarri izan zen eragin hori. Espainian bezalatsu, ye-ye mugimendua esan zitzaion horri Hego Euskal Herrian, The Beatlesen lehen kantuetan errepikatzen zen lelo baten oihartzun gisa.[93]

Arantxa Gurmendi aktoreak musikari talde batekin Bihurriak taldea osatu zuen 1960ko hamarkadaren erdialdean, eta Beatles-en eta beste talde batzuen kanten bertsioak egin zituzten euskaraz. Arantxa Gurmendik Zeruko Argian ere idatzi zuen taldeaz 1965ean:[94]

« Lau gaztek sortu zuten oitura berri bat, iñork sinestu zitekean baño lenago, ludiari jira bira osoa eman dion tankera berri bat (...) John, George, Paul eta Ringo, lau gazte hauek Beatles izenarekin eta ordurarte ez ezagunak ziran ille luze eta jazkera arrigarri oiekin azaldu ziranean, berealaxe gazteak, gauz berriaren billa zabiltzan aiek, egarria kentzeko edari aukerakua arkitu zuten (...). Askok bestela uste arren, nik ez det uste iritxi diran lekura jazkera edo melena gaitik izan danik, dudarik gabe musikalari bezela onak dira. Erabiltzen dituzten abesti geienak beaiek sortutakoak dira eta oso lan onak lortu dituztelakoan nago. »

—Arantxa Gurmendi, Zeruko Argia, 1965


Mugimendu pop hau haseran Ez Dok Amairu taldera hurbilduta ibili zen, baina Gurmendik kontatu izan du ez zutela han toki egokirik aurkitu, gauza itsusiak ikusi zituztela eta: “Inguruko batzuei ez zieten jotzeko aukerarik ematen eta batzuen lana izan zen suplentea izatea. Garai hartan espazioa ez zen suplenteentzako, baizik eta denok lehen mailan egoteko, eta gero aukeratuko zuen jendeak”.[93] Hala ere, 1966ko otsailaren 23an Lehen Euskal Abesti Berrien Jaialdia burutu zen Donostiako Victoria Eugenian eta han izan ziren Mikel Laboa edo Lourdes Iriondo bezala, baita Bihurriak ere.[94]

2020ko udaberrian, Covid pandemiaren itxialdiaren garaian, Joxerra Garzia idazleak Let It Be kantuaren euskarazko bertsio bat idatzi zuen, Ez Etsi.[95]

Diskografia

aldatu
  1. With the Beatles (1963)
  2. A Hard Day's Night (1964)
  3. Beatles for Sale (1964)
  4. Help! (1965)
  5. Rubber Soul (1965)
  6. Revolver (1966)
  7. Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band (1967)
  8. Magical Mystery Tour (1967)
  9. The Beatles (1968)
  10. Yellow Submarine (1969)
  11. Abbey Road (1969)
  12. Let It Be (1970)

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Hasted 2017, 425 orr. .
  2. ↑ Frontani 2007, 125 orr. .
  3. ↑ Frontani 2007, 157 orr. .
  4. ↑ (Ingelesez) «Yeah, yeah, yeah! Rare footage of The Beatles' Dublin performance» Independent.ie 2016-02-07 (Noiz kontsultatua: 2024-01-21).
  5. ↑ (Ingelesez) «The Beatles at 50: From Fab Four to fabulously wealthy» BBC News 2012-10-02 (Noiz kontsultatua: 2024-01-21).
  6. ↑ (Ingelesez) «Greatest of All Time Artists» Billboard 2019-11-14 (Noiz kontsultatua: 2024-01-21).
  7. ↑ Spitz 2005, 47–52 orr. .
  8. ↑ Spitz 2005, 93–99 orr. .
  9. ↑ (Miles 1997, 47 orr. ); (Spitz 2005, 127 orr. ).
  10. ↑ Miles 1997, 47 orr. .
  11. ↑ Lewisohn 1992, 13 orr. .
  12. ↑ Harry 2000a, 103 orr. .
  13. ↑ Lewisohn 1992, 17 orr. .
  14. ↑ Harry 2000b, 742–743 orr. .
  15. ↑ Smith, Alan. (1963ko abuztuaren 9). «The Beatles, Paul McCartney: Close-Up on Paul McCartney, a Beatle» New Musical Express (Londres, Inglaterra: NME Networks).
  16. ↑ Lewisohn 1992, 18 orr. .
  17. ↑ a b Gilliland 1969, show 27, track 4.
  18. ↑ Lewisohn 1992, 18–22 orr. .
  19. ↑ Lewisohn 1992, 21–25 orr. .
  20. ↑ Lewisohn 1992, 22 orr. .
  21. ↑ Lewisohn 1992, 23 orr. .
  22. ↑ Lewisohn 1992, 24, 33 orr. .
  23. ↑ Gould 2007, 88 orr. .
  24. ↑ Lewisohn 1992, 24 orr. .
  25. ↑ Lewisohn 1992, 24–25 orr. .
  26. ↑ Lewisohn 1992, 25 orr. .
  27. ↑ Spitz 2005, 222–224 orr. .
  28. ↑ Miles 1997, 66–67 orr. .
  29. ↑ Lewisohn 1992, 32 orr. .
  30. ↑ Miles 1997, 76 orr. .
  31. ↑ Gould 2007, 89, 94 orr. .
  32. ↑ Spitz 2005, 249–251 orr. .
  33. ↑ Lewisohn 2013, 450 orr. .
  34. ↑ Everett 2001, 100 orr. .
  35. ↑ Lewisohn 1992, 33 orr. .
  36. ↑ Miles 1997, 84–87 orr. .
  37. ↑ Lewisohn 1992, 34–35 orr. .
  38. ↑ Miles 1997, 84–88 orr. .
  39. ↑ Winn 2008, 10 orr. .
  40. ↑ a b Lewisohn 1992, 56 orr. .
  41. ↑ Lewisohn 2013, 612, 629 orr. .
  42. ↑ a b The Beatles 2000, 67 orr. .
  43. ↑ a b c d Lewisohn 1992, 59 orr. .
  44. ↑ Spitz 2005, 318, 322 orr. .
  45. ↑ Miles 1998, 49–50 orr. .
  46. ↑ Lewisohn 1992, 59–60 orr. .
  47. ↑ Lewisohn 1992, 81, 355 orr. .
  48. ↑ The Beatles 2000, 90 orr. .
  49. ↑ Lewisohn 1992, 62, 84 orr. .
  50. ↑ Harry 2000a, 875 orr. .
  51. ↑ Lewisohn 1992, 62, 86 orr. .
  52. ↑ Gould 2007, 191 orr. .
  53. ↑ Harry 2000a, 494 orr. .
  54. ↑ Gould 2007, 128, 133–134 orr. .
  55. ↑ Womack 2007, 76 orr. .
  56. ↑ Gould 2007, 147 orr. .
  57. ↑ Lewisohn 1992, 88, 351 orr. .
  58. ↑ «Please Please Me - The Beatles : Songs, Reviews, Credits, Awards : AllMusic» web.archive.org 2012-05-30 (Noiz kontsultatua: 2024-01-21).
  59. ↑ Sheff 1981, 129 orr. .
  60. ↑ Lewisohn 1992, 90, 351 orr. .
  61. ↑ Lewisohn 1992, 89, 350–351 orr. .
  62. ↑ Gould 2007, 159 orr. .
  63. ↑ Harry 2000a, 990 orr. .
  64. ↑ Gould 2007, 166–169 orr. .
  65. ↑ Lewisohn 1992, 90, 98–105, 109–112 orr. .
  66. ↑ a b Pawlowski 1990, 146 orr. .
  67. ↑ Spitz 2005, 444–445 orr. .
  68. ↑ Lewisohn 1992, 88 orr. .
  69. ↑ Lewisohn 1992, 90 orr. .
  70. ↑ Miles 1998, 86 orr. .
  71. ↑ Harry 2000a, 1088 orr. .
  72. ↑ Lewisohn 1992, 92–93 orr. .
  73. ↑ Lewisohn 1992, 127–133 orr. .
  74. ↑ Davies 1968, 184–185 orr. .
  75. ↑ Lewisohn 1992, 90, 92, 100 orr. .
  76. ↑ Lewisohn 1992, 93 orr. .
  77. ↑ a b Gould 2007, 187 orr. .
  78. ↑ Harry 2000a, 1161 orr. .
  79. ↑ «With the Beatles - The Beatles : Songs, Reviews, Credits, Awards : AllMusic» web.archive.org 2012-05-30 (Noiz kontsultatua: 2024-02-07).
  80. ↑ Gould 2007, 187–188 orr. .
  81. ↑ Harry 2000a, 1162 orr. .
  82. ↑ Harry 2000b, 978 orr. .
  83. ↑ Harry 2000a, 402 orr. .
  84. ↑ Lewisohn 1992, 350 orr. .
  85. ↑ Spizer 2004, 36 orr. .
  86. ↑ Spizer 2004, 40 orr. .
  87. ↑ Harry 2000a, 225–226, 228, 1118–1122 orr. .
  88. ↑ (Ingelesez) https://observer.com/author/sasha-frere-jones. (2021-11-26). «‘The Beatles: Get Back’ is a New (Happy) Ending to a Story We All Know» Observer (Noiz kontsultatua: 2023-06-20).
  89. ↑ (Ingelesez) Riley, Tim. (2021-12-03). «'The Beatles: Get Back' glosses over the band's acrimonious end» The Conversation (Noiz kontsultatua: 2023-06-20).
  90. ↑ «Beatlesen hiru disko esanguratsuenei buruzko saio bereziak, EiTB Musikan» EITB (Noiz kontsultatua: 2023-06-27).
  91. ↑ (Ingelesez) Pond, Steve. (1987-07-16). «Please Please Me» Rolling Stone (Noiz kontsultatua: 2023-06-29).
  92. ↑ (Ingelesez) Runtagh, Jordan. (2018-03-22). «The Beatles' Marathon 'Please Please Me' Session, Hour by Hour» Rolling Stone (Noiz kontsultatua: 2023-06-29).
  93. ↑ a b Argia. (2011-08-06). «Ye-ye euskaldunen historia ahantzia» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-06-20).
  94. ↑ a b Irazustabarrena Uranga, Nagore. (2000-01-30). «EUSKAL MUSIKARI ILEA LUZATU ZITZAIONEKOA» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-06-29).
  95. ↑ (Gaztelaniaz) SARRIUGARTE, UNAI. (2020-04-21). «Joxerra Garziak The Beatles musika taldearen 'Let it be' kanta euskaratu du» El Correo (Noiz kontsultatua: 2023-06-20).

Bibliografia

aldatu

Kanpo estekak

aldatu


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Beatles&oldid=9950529"(e)tik eskuratuta