Madeira

Madeira Portugalgo eskualde autonomoa da, Azore uharteekin batera. Uhartedia da, eta Ozeano Atlantikoan dago, Europa eta Afrika artean, Lisboatik 978 km ingurura, hego-mendebaldean. Hiriburua Funchal da. Portugalen mende dago, autonomia-estatutua badu ere.

Madeira
Portugal
Ereserkia
Hino da Região Autónoma da Madeira (en)
Administrazioa
Estatu burujabe	Portugal
ISO 3166-2	PT-30
Hiriburua	Funchal
President of the Regional Government of Madeira (en)	Miguel Albuquerque (en)
Zatiketa	ikusi Santa Cruz, Porto Moniz, Porto Santo, São Vicente, Santana, Ponta do Sol, Calheta, Ribeira Brava, Machico, Câmara de Lobos eta Funchal
Geografia
Koordenatuak	32°45′N 17°00′W
Azalera	801 km²
Punturik altuena	Pico Ruivo
Demografia
Biztanleria	250.769 (2021) −17.016 (2011)
Dentsitatea	313,07 bizt/km²
Ordu eremua	Europa Mendebaldeko Ordua
Matrikula	P
madeira.gov.pt

Geografia

Uhartediak jatorri bolkanikoa du, eta oso menditsua da (Ruivo mendia, 1.861 m).

Uharteak

Madeirako uhartedia lau uhartek osatzen dute:

• Madeira (740.7 km²).
• Porto Santo (42.5 km²)
• Desertas (14.2 km²)
• Selvagens (3.6 km²)

Azken bietan, izenek iradokitzen duten moduan, ez da inor bizi.

Kontzejuak

Madeirako bandera.

1. Funchal: 100.847 biztanle 2006an.
2. Camara de Lobos: 35.150.
3. Santa Cruz: 32.696.
4. Machico: 21.321.
5. Ribeira Brava: 12.523.
6. Calheta: 11.856.
7. Santana: 8.491.
8. Ponta do Sol: 8.189.
9. São Vicente: 6.063.
10. Porto Santo (Vila Baleira): 4.388.
11. Porto Moniz: 2.762.

Klima

Madeirak klima gozoa du: tenperaturetan alde txikia izaten da neguaren eta udaren artean.

Datu klimatikoak (Funchal)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	25.5	27.0	30.5	32.6	34.2	34.7	37.7	36.0	38.4	34.1	29.5	25.9	'
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	19.7	19.7	20.4	20.6	21.6	23.4	25.1	26.4	26.4	24.9	22.6	20.7	22.6
Batez besteko tenperatura (ºC)	16.7	16.6	17.2	17.5	18.6	20.6	22.2	23.2	23.2	21.8	19.6	17.9	19.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	13.7	13.4	13.9	14.4	15.6	17.7	19.2	20.0	20.0	18.6	16.6	15.0	16.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	9.2	7.4	8.1	9.8	9.7	13.2	14.6	16.4	16.6	13.4	10.8	9.4	'
Pilatutako prezipitazioa (mm)	74.1	83.0	60.2	44.0	28.9	7.2	1.6	2.0	32.9	89.5	88.8	115.0	627.2
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm)	12	10	19	8	6	3	1	2	6	9	10	13	87
Eguzki orduak	167.4	171.1	204.6	225.0	213.9	198.0	244.9	260.4	225.0	204.6	168.0	164.3	2447.2
Iturria: Instituto de Meteorologia, ClimaTemps.com eguzki orduen datuak

Historia

Genovatarrak, uste denez, XIV. mendean hara heldu ziren, baina uhartedia ez zen ezagutu Portugalgo Henrike printzeak 1418-20 inguruan aurkitu zuen arte. João Gonçalves Zarcok eta Tristão Vazek uharteak berehala kolonizatu zituzten. Azukrearen merkataritzak laster garrantzia hartu zuen; hala ere, Pombalgo markesak esklaboak izateko eskubidea indarrik gabe utzi ondoren, 1775ean, azukrearen eta ardoaren industriek atzerakada handia izan zuten.

1660 ingurutik 1835 arte, britainiarrek uharteetan eragin handia izan zuten. 1801ean, uhartedia ingelesen eskuetan egon zen, denbora laburrez izan bazen ere eta, berriro, 1807tik 1814 arte, Portugalek Frantziari eskainitako laguntza aitzakiatzat hartuta.

1931n, hutsean geratu zen matxinada txiki bat, eta, 1974an, Salazar aginpidetik erori ondoren, autonomia-eskaerak indarberritu egin ziren; hala, Portugalgo Parlamentuak 1976ko urrian autonomia-estatutua onartu zion.

Ekonomia

Sakontzeko, irakurri: «Madeira (ardoa)»

Ekonomia-jarduera nagusiak nekazaritza, abeltzaintza, arrantza eta turismoa dira. Barrualdean, nekazaritzak ematen duen produktu garrantzizkoena mahatsa da, ardo-produkzio bikainarekin. Kostaldean, azukre-kanabera, platanoak, fruituak, barazkiak eta batatak ekoizten dira.

Gizateriaren Ondarea

Madeirako Laurisilva1 UNESCOren gizateriaren ondarea
Mota	Naturala
Irizpideak	ix, x
Erreferentzia	934
Kokalekua	Portugal
Eskualdea2	Europa / Ipar Amerika
Izen ematea	1999 (XXIII. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

1999an UNESCOk Madeirako laurisilva Gizateriaren Ondare izendatu zuen, bertako landaretza mota babesteko; izan ere, hasierako basoaren % 10 inguru mantentzen bada ere, Europako laurisilva baso handiena da. Portugalen izendatu den Gizateriaren Ondare Natural bakarra da.

Ondasun nabariak

• Funchalgo katedrala.
• Madeirako lorategi botanikoak (Funchal).
• Bertoko landaretza, bertoko basoa, laurisilva.
• Hondartzak.

Iruditegia

• 
  Funchal hiriaren ikuspegia.
• 
  Funchaleko katedrala.
• 
  Madeirako lorategi botanikoak (Funchal).
• 
  Funchaleko hotelak.
• 
  Madeirako kasinoa (Funchal).
• 
  Porto Santoko hondartza.
• 
  San Lorenzo lurmuturra.
• 
  Pico Ruivo (1.862m).
• 
  Câmara de Lobos.
• 
  Madeirako aireportua (Santa Cruz).
• 
  Machico.

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

• (Portugesez) Madeira eskualde autonomoko Gobernuaren web-orria
• (Portugesez)(Gaztelaniaz)(Ingelesez)(Frantsesez) Madeirako turismo-bulegoaren web-orria

• Datuak: Q26253
• Multimedia: Madeira / Q26253