Khazariar
 |
Artikulu honek erreferentziak behar ditu. Hemen erreferentzia egiaztagarriak gehituz lagun dezakezu. |
Khazariar[1] (göktürkeraz: 
, hɑ'zɑɾ, grezieraz: Χάζαροι, hebreeraz: כוזרים, Kuzarim, turkieraz: Hazarlar, tatareraz: Xäzärlär, arabieraz: خزر, khazar, errusieraz: Хазары, persieraz: خزر, latinez: Gazari/Cosri/Gasani) herri turkiar erdi-nomada bat izan zen, Khazaria inperioa sortu zuten VII. eta X. mendeen artean, estepako mendebaldeko herrialderik boteretsuena. Bertan kokatzen ziren Asia, Europa eta Ekialde Hurbilaren arteko komertzio arteria garrantzitsuak, batez ere Zetaren Bidearen baitan. Hiru mendez Volga-Don estepetatik Krimeako penintsulara eta Kaukasoko iparralderaino hedatzen ziren lurrak kontrolpean izan zituzten.
| Khazariako Erresuma | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 618? – 1048? | |||||
 Khazariaren hedapena denbora ezberdinetan | |||||
| Geografia | |||||
| Hiriburua | Balanjar (650-720 ca.) Samandar (720 ca.-750) Atil(750-ca.967-969) | ||||
| Kultura | |||||
| Hizkuntza(k) | Khazariera | ||||
| Erlijioa | Judaismoa, tengrianismoa, sinkretismoa | ||||
| Historia | |||||
| Sorrera | 618 inguru | ||||
| Desagerpena | 1048 inguru | ||||
| |||||
Khazaria babesa izan zen Bizantziar inperioa eta iparraldean zeuden nomaden eta Omeiatar Kalifa-herriaren artean. Bizantziar inperioaren babesa izan zen Sasandar Inperioaren aurka, baina aliantza hau 900. urtearen inguruan hautsi zen, Bizantziok alanoek Khazaria eraso zezaten bultzatu ostean, Krimeako penintsula eta Kaukasian boterea gal zezaten. Era berean Bizantziok Rusekin aliantza egin nahi izan zuen, Khazariaren boterea txikitzeko iparraldean, kristautasuna indartuz. 965tik 969ra Kieveko Rusean agintzen zuen Sviatoslav I.a Kievekoak Atil hiriburua konkistatu zuen eta Khazaria deuseztatu zuen.
VIII. mendetik aurrera khazariar monarkia eta aristokrazia judaismora lotu zen;[2][3] dirudienez biztanleriaren konfesioak oso anitzak ziren, paganoak, musulmanak, kristauak eta juduak batera bizi zirelarik.[4] Teoria batek dio judu askenaziak khazariar diasporatik sortu zirela, baina aditu gehienek eszeptizismoz edo tentuz hartzen dute teoria hau.[5][6] Batzuetan antisemitismoarekin[7][8] lotua izan da.
Jatorria
aldatuKhazariarren jatorria ez da ziurra. Judu bilakatu ostean euren jatorri mitikoa Kozarren leinuan jartzen zuten, Togarmesen semea. Hau Biblian Jafeten biloba gisa agertzen da. Hala ere ez da oso probablea jatorri bibliko hau aipatzea judu bilakatu aurretik.
Historialari batzuk saiatu dira euren jatorria Israelgo leinu galduekin lotzen, baina gaur egun beste teoria batzuk erabiltzen dira euren jatorria azaltzeko. Batzuen ustez turkiarrak dira, mendebaldetik etorriak. SESBeko historialarientzat Ipar Kaukasoko jatorrizko herri bat zen. D. M. Dunlopentzat uigurrekin loturik zeuden, Txinako iturriek K'o-sa deitzen zuten leinua, hain zuzen ere.[9] Baina hizkuntza hunoekin lotuta dago, eta lehenbiziko bulgariarrek hitz egiten zutenaren antza duela diote hizkuntzalariek. Herri turkikoak ez dira izan etnikoki homogeneoak eta, beraz, baliteke ideia guzti hauek bateragarriak izatea. Baliteke ere khazariarrak jatorri etniko ezberdinetako leinuek osatzea, estepako herriek konkistatuak barnebiltzen zituztelako maiz.
Erreferentziak
aldatu- ↑ Euskaltzaindia. (2015-1-30). 174. araua: Antzinateko herriak. Ekialdeko eta Europako herriak. , 3 or..
- ↑ (Ingelesez) Brook, Kevin Alan. (2018). The Jews of Khazaria. (3. argitaraldia) Rowman & Littlefield Publishers, 47, 84–91, 99–106 or. ISBN 978-1-5381-0342-5..
- ↑ (Ingelesez) Shapira, Dan. (2008). «Jews in Khazaria» in Ehrlich, M. Avrum Encyclopedia of the Jewish Diaspora: Origins, Experiences, and Culture. 3 ABC-CLIO, 1097–1104 or. ISBN 978-1851098736..
- ↑ (Ingelesez) Brook, Kevin Alan. (2018). The Jews of Khazaria. (3. argitaraldia) Rowman & Littlefield Publishers, 20–21, 23, 30–31, 39–41 or. ISBN 978-1-5381-0342-5..
- ↑ (Ingelesez) Lamb, Christopher; Bryant, M. Darroll. (1999). Religious Conversion: Contemporary Practices and Controversies. A&C Black ISBN 978-0-8264-3713-6. (Noiz kontsultatua: 2024-02-26).
- ↑ (Ingelesez) Wexler, Paul. (2002). Two-tiered Relexification in Yiddish: Jews, Sorbs, Khazars, and the Kiev-Polessian Dialect. Walter de Gruyter ISBN 978-3-11-017258-4. (Noiz kontsultatua: 2024-02-26).
- ↑ (Ingelesez) Davies, Alan. (1992-10-22). Antisemitism in Canada: History and Interpretation. Wilfrid Laurier Univ. Press ISBN 978-0-88920-216-0. (Noiz kontsultatua: 2024-02-26).
- ↑ (Ingelesez) Barkun, Michael. (1997). Religion and the racist right : the origins of the Christian Identity movement. Chapel Hill : University of North Carolina Press ISBN 978-1-4696-1111-2. (Noiz kontsultatua: 2024-02-26).
- ↑ (Ingelesez) Dunlop, D.M.. (1967). The History of the Jewish Khazars. Schocken, 34–40 or..
