Wikipedia

Aiara

Arabako udalherria

Aiara[1] (ofizialki Aiara / Ayala) Arabako ipar-mendebaldeko udalerri bat da, Gasteiztik 46 bat kilometrora dagoena. Udalerriak Arespalditza du herriburu, eta beste 22 herriz ere osatua dago; populatuena Luiaondo da.

Aiara
 Araba, Euskal Herria
Aiarako udaletxea, Arespalditzan

Araiako armarria

Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaAraba
EskualdeaAiaraldea
Izen ofiziala Aiara / Ayala
AlkateaPruden Otegi Etxebarria (Euskal Herria Bildu)
Posta kodea01476
INE kodea01010
Herritarraaiarar[1]
Kokapena
Koordenatuak43°04′36″N 3°04′44″W / 43.0766°N 3.0789°W / 43.0766; -3.0789
Map
Azalera140,85 km²
Distantzia46 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria2.918 (2023)
−3 (2022)
alt_left 1.474 (%50,5) (%51,4) 1.500 alt_right
Dentsitatea20,72 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[2]		% 31,26
Zahartze tasa[2]% 15,39
Ugalkortasun tasa[2]‰ 59,46
Ekonomia
Jarduera tasa[2]% 81,77 (2011)
Genero desoreka[2]% 9,14 (2011)
Langabezia erregistratua[2]% 8,68 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]% 27,42 (2010)
Kaleko erabilera [3]%  (2016)
Etxeko erabilera[4]% 11.43 (2016)
Datu gehigarriak
Webguneahttp://www.aiarakoudala.eus

Aiaraldeko eskualdea osatzen du Amurrio, Artziniega, Okondo eta Laudio udalerriekin batera.

Geografia

aldatu

Ingurune naturala

aldatu

Gorobel mendilerroa udalerriaren hegoaldean dago, Burgosko probintziako Merindadeen eskualdetik banatzen duela.

Ikustekoa da Soxotik gertu dagoen Peñaladros izeneko ur-jauzia, 25-30 metroko garaiera duena.

Udalerri mugakideak

aldatu

Aiarak mugakide ditu iparraldean Gordexola (Bizkaia) eta Okondo; ipar-ekialdean Laudio; ekialdean Amurrio; hego-ekialdean Urduña (Bizkaia); hegoaldean Merindadeak (Burgos); eta mendebaldean Artziniega eta Merindadeak (Burgos).

Historia

aldatu
 
Kexaa dorretxea.

Historikoki garrantzi handia izan du, batez ere Erdi Aroan, azken hamarkadetan gainbehera badator ere. Gaur egun 3.000 biztanlera ere ez da heltzen udalerri osoa.

Historiaurreari dagokionez, hiru trikuharri aurkitu dira Aiaran; haietariko bi Añesen, eta Menoion bestea. K.a. XXV. mendekoak omen dira.

Banaketa administratiboa

aldatu

Aiara udalerria 24 herriz osatua dago, 23 kontzejutan antolatuta daudenak:

Demografia

aldatu

Nekazaritzari lotutako udalerria izanik, Aiarak ez zuen gora-behera demografiko handirik izan XX. mendean. Mende horren bigarren erdialdean beherakada txiki bat izan zuen, baina XXI. mendearen hasieran biztanleak irabazi zituen.

Aiarako biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Politika

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Aiaran»

2023-2027 legegintzaldia

aldatu

2023ko hauteskundeen ondorengo Aiarako udalbatza

Alderdia

2023ko maiatzak 28

Zinegotziak Boto kopurua
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)
5 / 11
660 (% 44,69)
Aiara Batuz (AB)
3 / 11
364 (% 24,64)
Euskal Herria Bildu (EH Bildu)
3 / 11
360 (% 24,37)
Alderdi Popularra (PP)
0 / 11
59 (% 3,99)
Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)
0 / 11
34 (% 2,30)
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza

Boletin Oficial del Territorio Historico de Alava (Gaztelaniaz)

Alkateak

aldatu

Hauek izan dira Aiarako azken alkateak:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[5]
Lazaro Gancedo Salmanton[5][6] 1979 1983 Euzko Alderdi Jeltzalea
Lazaro Gancedo Salmanton[5][6] 1983 1987 Euzko Alderdi Jeltzalea
Lazaro Gancedo Salmanton[5][6] 1987 1991 Euzko Alderdi Jeltzalea
Florencio Alamillo Barandiaran[5] 1991 1995 Euzko Alderdi Jeltzalea
Florencio Alamillo Barandiaran[5] 1995 1999 Euzko Alderdi Jeltzalea
Florencio Alamillo Barandiaran[5][7][8] 1999 2000 a Euzko Alderdi Jeltzalea
Ainhoa Campo Arenaza[5][9] 2000 2003 Euzko Alderdi Jeltzalea
Ainhoa Campo Arenaza[5][9] 2003 2007 Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Ainhoa Campo Arenaza[5][9] 2007 2011 Euzko Alderdi Jeltzalea
Josu Artetxe Arana[5][10] 2011 2015 Bildu
Gentza Alamillo Udaeta[5][11][12] 2015 2019 Euzko Alderdi Jeltzalea
Gentza Alamillo Udaeta[5][11][12] 2019 2023 Euzko Alderdi Jeltzalea
Pruden Otegi Etxebarria[13][14][15] 2023 Jardunean Euskal Herria Bildu

a 2000ko Maiatzean Florencio Alamillo Barandiaran Alkatea zendu zen.

Garraioa

aldatu

Araba Bus sareko   eta   lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

  Araba Bus
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
15 Gasteiz
(unibertsitatea)		 Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (geltokia) • Zaitegi • Murgia • Sarria • Murgia (Paularrak) • Ametzaga • Beluntza (Soleta) • Izarra • Lezama • Larrinbe • Amurrio • Amurrio (San Jose) • Luiaondo (Malato) • Luiaondo • Laudio (Gurutze Gorria) • Laudio • Areta • Laudio (Ugarte) • Okondo Artziniega⁠
16 Artziniega Artziniega (gasolindegia) • Lanteno • Menagarai • Ibaguen • Arespalditza • Murga (industrialdea) • Izoria • Amurrio (gasolindegia) • Amurrio • Amurrio (San Jose) • Laudio (Gurutze Gorria) • Laudio • Laudio (Ugarte) • Okondo (Goienuri) • Okondo (Okondoxena) • Okondo (Zubidiarte) • Okondo (Jubilatuen kluba) • Okondo (Kutxabank) Okondo

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:

  Eskualdeko Garraioa
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
2 Amurrio
Arespalditza		 Luxo • Ozeta • Menoio • Beotegi • Kexaa • Menagarai (Jauregi) • Zuhatza (Ibarra) • Zuhatza (Zerrabe) • Zuhatza (eliza) • Agiñaga • Madaria • Salmanton • Maroño • Izoria • Murga (Markixa) • Murga (eliza) • Olabezar • Etxegoien • Amurrio (gasolindegia) • Amurrio (geltokia) Amurrio
Arespalditza

Kultura

aldatu

Ondasun nabarmenak

aldatu

Euskara

aldatu

XIX. mendera arte ibarreko herri batzuetan euskara mantendu egin zuten, baina hortik aurrera gainbehera handia gertatu da Aiaran. Gaur egun, aiararren ia laurdena euskalduna da, eta haiek biltzeko asmoz Hogeitalau Euskara Elkartea sortu zuten.

Argazki galeria

aldatu

Aiarar ospetsuak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ a b Euskaltzaindia. (PDF) 150. arauaː Arabako herri izendegia. .
  2. ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  3. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-21).
  6. ↑ a b c «Gancedo Salmantón, Lázaro» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2023-09-07).
  7. ↑ (Gaztelaniaz) «El alcalde de Ayala fallece en un accidente de tráfico» El País 2000-05-01 ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2023-09-09).
  8. ↑ (Gaztelaniaz) «Los ciclistas de Ayala protestarán el sábado por los accidentes de Luiaondo» El Correo 2010-03-09 (Noiz kontsultatua: 2023-02-04).
  9. ↑ a b c (Gaztelaniaz) «» El Consejo de Gobierno de la Diputación nombra a Ainhoa Campo nueva directora de Igualdad y Derechos Humanos» Radio Llodio 2020-12-09 (Noiz kontsultatua: 2023-02-04).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) «Bildu mantiene la Alcaldía de Okondo y logra la de Ayala» El Correo 2011-06-11 (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
  11. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Gentza Alamillo logra una rotunda victoria en Ayala» Radio Llodio 2019-05-27 (Noiz kontsultatua: 2020-03-18).
  12. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Alamillo promete «trabajo en común» en un Ayuntamiento en el que tiene mayoría absoluta» El Correo 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-18).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) «Aiara Batuz da la Alcaldía de Ayala por sorpresa a EH Bildu» Gasteiz Hoy 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2023-06-18).
  14. ↑ (Gaztelaniaz) «Estos son los 53 alcaldes de los pueblos de Álava» Gasteiz Hoy 2023-06-17 (Noiz kontsultatua: 2023-06-18).
  15. ↑ «Pruden Otegi Etxebarria EH Bilduko alkategaiarekin solasean» Aiaraldea 2023-05-18 (Noiz kontsultatua: 2023-09-07).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Llaguno abizenari buruzko informazioa
  17. ↑ Arana, Anuntxi, 1947-. ([1998]-). Orozko haraneko kondaira mitikoak : bilduma eta azterketa. Universidad del País Vasco, Servicio Editorial = Euskal Herriko Unibertsitatea, Argitalpen Zerbitzua ISBN 84-8373-090-1. PMC 432705838. (Noiz kontsultatua: 2019-12-14).
  18. ↑ Eraso, Idoia. (2018-01-02). «Euskal Herriko mitologiari buruz egiten diren interpretazio fantasiatsuek kezkatzen naute» Kazeta.eus (Noiz kontsultatua: 2019-12-14).
  19. ↑ Arana Murillo, Anuntxi. «Orozko haraneko kondaira mitikoak. Bilduma eta azterketa» (PDF) Tesiker, Euskarazko doktorego-tesiak (Noiz kontsultatua: 2019-12-13).[Betiko hautsitako esteka]

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Araba


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Aiara&oldid=9864604"(e)tik eskuratuta