Konstitucio de Usono
| United States Constitution | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| konstitucio • skribita verko | |||||
| Aŭtoroj | |||||
| Lingvoj | |||||
| Lingvo | angla lingvo | ||||
| Eldonado | |||||
| |||||
La Konstitucio de Usono estas la suverena juro de Usono kaj estas unu el la plej malnovaj skribitaj naciaj konstitucioj ankoraŭ validaj. Ĝi kompletiĝis en la 17-a de septembro, 1787, kaj adoptiĝis fare de la Konstitucia Kongreso en Filadelfio, kaj poste ratifiĝis en specialaj konvenoj alvokitaj por tiu celo en ĉiu el la tiam ekzistantaj dek tri Usonaj ŝtatoj. Ĝi servis kiel modelo por konstitucioj de multaj aliaj nacioj. Ĝi kreis pli unuigitan registaron anstataŭigante tiun kiu kiam estis grupo de sendependaj ŝtatoj funkciantaj sub la Artikoloj de Konfederacio. La Usona Konstitucio estas la plej malnova konstitucio por federala sistemo ankoraŭ uzata (sed vidu ankaŭ: Gajanaŝagoŭa). La originala skribita dokumento estas videbla en la Usona Nacia Arkivejo ĉe Vaŝingtono.
Historio
[redakti | redakti fonton]Verkado kaj ratifado
[redakti | redakti fonton]En septembro 1786, komisianoj de kvin ŝtatoj kunsidis en la Kunveno de Anapolo por diskuti ŝanĝojn al la Artikoloj de Konfederacio por plibonigi komercon. Ili invitis reprezentantojn kunveni en Filadelfio por diskuti plibonigojn al la federala registaro. Post debato, la Konfederacia Kongreso subtenis la planon revizii la Artikolojn de Konfederacio en la 21-a de februaro, 1787. Dek du ŝtatoj, nur krom Rod-Insulo, akceptis la inviton kaj sendis delegatojn por kunveni en majo 1787.
La celo de la Kunveno estis proponi amendojn al la Artikoloj, sed la Kunveno decidis proponi reverkitan Konstitucion. La Filadelfia Kunveno voĉdonis por sekretigi la diskuton, kaj decidis verki novan fundamentan registaro-formon por partoprenantaj ŝtatoj. Kongreso unuanime submetis la proponon al la ŝtatoj kaj deklaris regulojn por reprezentado.
En la 17-a de septembro, 1787, la Konstitucio kompletiĝis en Filadelfio. Sekvis prelego de Benjamin Franklin. Li parolis kiel li ne estis tute kontenta kun ĝi, sed perfekteco ne estas tute atingebla. Li akceptis la dokumenton en ĝia formo, kaj li instigis aliajn fari same. Post ferocaj argumentoj pri ratifado en pluraj ŝtatoj, Nov-Hampŝiro iĝis la 9-a ŝtato kiu ratifis ĝin en la 21-a de junio 1788. Post ratifo de Nov-Hampŝiro, la Kongreso faris temptabelon por ekoperacii sub la nova konstitucio. En la 4-a de marto 1789 la nova registaro komencis sub la Konstitucio.
La Partoj de la Konstitucio
[redakti | redakti fonton]La antaŭparolo
[redakti | redakti fonton]La antaŭparolo de la konstitucio diras:
 |
| ||||||
Ĉi tiu enkonduka parto de la konstitucio ne difinas rajtojn aŭ malpermesas agojn. Ĝi klarigas la kialojn kaj celojn de la Konstitucio kaj esprimas kiu aŭtoritato kreis ĝin. La antaŭparolo, precipe ĝiaj unuaj vortoj Ni la popolo, estas unu el la plej ofte citataj partoj de la Konstitucio.
Artikolo 1
[redakti | redakti fonton]Artikolo Unu karakterizas la kongreson, la leĝdonan fakon de la federala registaro. Usono Kongreso estas duĉambra korpo kiu konsistas el la Malsupera Ĉambro de la Ĉambro de Reprezentantoj kaj la Senato kiel la Supera Ĉambro. La artikolo establas la manieron de balotado kaj la kvalifikoj por membroj de ĉiu korpo. Reprezentantoj devas esti almenaŭ 25 jaraĝa, estas civitano de Usono dum sep jaroj, kaj loĝi en la ŝtato, kiun ili reprezentas. Senatanoj devas esti almenaŭ 30 jaraĝa, estas civitano dum naŭ jaroj, kaj loĝi en la ŝtato, kiun ili reprezentas. En Artikolo 1 Sekcio 1, la Konstitucio legas "Ĉiuj leĝdonaj potencoj ĉiene donitaj estos komisiita al Kongreso de Usono, kiu konsistos el Senato kaj Ĉambro de Reprezentantoj."
Ĉi tiu donas al Kongreso pli ol simple la respondecon establi la regulojn regantaj ĝiajn diskutojn kaj por la puno de ĝiaj membroj; ĝi metas la potencon de la registaro unuavice en Kongreso. Artikolo 1 Sekcio 8 Paragrafo 18 specifis la leĝdonajn potencojn. La potencoj enlistigitaj kaj ĉiuj aliaj potencoj estas faritaj la ekskluziva respondeco de la leĝdona fako: La Kongreso havos la potencon fari ĉiujn leĝojn kiuj estos necesaj kaj konvenaj por efektivigi la suprediritajn potencojn, kaj ĉiuj aliaj potencoj komisiitaj de ĉi tiu Konstitucio al la registaro de Usono, aŭ en iu departemento aŭ ofico de ĝi. Artikolo 1 Sekcio 9A provizas liston de ok specifaj limoj sur Kongresa potenco kaj Artikolo 1 Sekcio X limoj la rajtoj de la ŝtatoj. Usono Supera Kortumo estis interpretinta la Komercan Paragrafon kaj la Necesa kaj Konvena Paragrafo en Artikolo Unu permesi Kongreson leĝigi leĝon, kiu estas nek eksplicite enlistigita en la specifita potenco nek eksplicite neis en la limoj sur Kongreso. En la 1819 McCulloch kontraŭ Maryland decido, la Supera Kortumo komprenis la Necesan kaj Konvenan Paragrafon legi ke Kongreso havis implicajn potencojn por plenumi la difinitajn potencojn de la konstitucio kaj ke ŝtata ago devas ne malhelpi validan konstitucian plenumon de potenco per la federacia registaro.
Artikolo 2
[redakti | redakti fonton]Artikolo Du karakterizas la prezidantecon (la ekzekutivan filion). La artikolo establas la manieron de balotado kaj kvalifikoj de la Prezidanto, la ĵuro esti asertis kaj la potencoj kaj devoj de la oficejo. La Prezidanto devas esti natura naskiĝinta civitano de Usono, esti almenaŭ 35 jara, kaj loĝanto de Usono dum almenaŭ 14 jaroj. Ĝi ankaŭ antaŭvidas la oficejon de Vicprezidanto, kaj specifas ke la Vicprezidanto atingas la prezidantecon se la Prezidanto estas forigita, ne povas eligi la potencojn kaj devojn de oficejo, mortas dum sia mandato, aŭ eksiĝ. la originala teksto ("la sama ..os malcentraliz") las ĝi neklara ĉu ĉi tiu sinsekvo estis cel... esti provizore (nur alpren la potencoj de la oficejo) aŭ konstanta ( supozante ke la Prezidanteco si). Post la morto de William Henry Harrison, John Tyler fiksis la precedencon ke la sinsekvo estis konstanta, kaj ĉi tiu estis sekvita praktike; la 25an Ŝanĝon eksplicite statojn ke la Vicprezidanto fariĝas Prezidanton en tiuj okazoj. Artikolo Du ankaŭ antaŭzorgas la juĝadon pro fifaroj enoficaj kaj forigo de oficejo de ĉiuj oficiroj de la registaro.
Artikolo 3
[redakti | redakti fonton]Artikolo Tri karakterizas la tribunalan sistemon (la juĝan fakon), interalie la Superan Kortumon. La artikolo postulas ke estos unu tribunalo nomita la Supera Kortumo; Kongreso, ĉe sia diskreteco, povas krei malaltajn tribunalojn, kies juĝoj kaj ordoj estas revizio de la Supera Kortumo. Artikolo Tri ankaŭ kreas la rajton de elprovo per ĵurio en ĉiuj krimaj kazoj, difinas la krimon de ŝtatperfido, kaj akuzoj Kongreso kun antaŭzorg puno por ĝi. Ĉi tiu Artikolo ankaŭ fiksas la specojn de kazoj, kiuj povus esti aŭditaj de la federala juĝistaro, en kiuj kazoj la Supera Kortumo havas originalan jurisdikcion, kaj kiuj ĉiuj aliaj kazoj aŭditaj de la Supera Kortumo estas per pledo sub la regularoj de la Kongreso.
Artikolo 4
[redakti | redakti fonton]Artikolo Kvar karakterizas la interrilaton inter la statoj kaj la federala registaro kaj inter la statoj. ekzemple, ĝi postulas statojn doni "plenan fidon kaj krediton" al la publikaj agoj, rekordoj, kaj tribunalo diskutoj de la aliaj statoj. Kongreso estas rajtita reguligi la manieron en kiu pruvo de tielaj agoj, rekordoj, aŭ diskutoj povus esti agnoskita. La paragrafo de "privilegioj kaj imunecoj" malpermesas ŝtatan registarojn diskriminacii kontraŭ civitanoj de aliaj ŝtatoj favorante enloĝantajn civitanojn (ekzemple havi pli fortajn punojn pro loĝantoj de Ohio juĝitaj kulpaj pri krimoj ene de Miĉigano.) Ĝi ankaŭ establas ekstradicion inter la ŝtatoj, kaj ankaŭ preskribas juran bazon por liberan cirkuladon kaj vojaĝadon inter la ŝtatoj. Hodiaŭ, ĉi tiu provizo estas foje antaŭsupozata, precipe de civitanoj, kiuj vivas apud ŝtataj landlimoj; sed en la tagoj de la Artikoloj de Konfederacio, transiranta ŝtatajn liniojn estis ofte multe pli peniga kaj multekosta procezo. Artikolo Kvar ankaŭ antaŭzorgas la kreon kaj agnoskon de novaj ŝtatoj. La Teritoria Paragrafo donas Kongreson la potencon fari regulojn por forigi Federalajn posedaĵojn kaj reganta neŝtatajn teritoriojn de Usono. Fine, la kvara sekcio de Artikolo Kvar postulas Usonon certigi al ĉiu ŝtato respublikan formon de registaro, kaj protekti la ŝtatojn de invado kaj perforto.
Artikolo 5
[redakti | redakti fonton]Iatempe intencita - ĉu propon de Kongreso aŭ de nacia kongreso - ŝanĝoj dev tiam est ratifik de trikvara de la statoj al efektiviĝ. Artikolo Kvin alportas Kongreson la elekton de bezon ratifiko de stato parlamentoj aŭ de speciala kongreso. La kongreso metodo de ratifiko havas sole estitan uz por aprobi la 21an Ŝanĝon. Artikolo Kvin aktuale lokoj nur unu limo sur la ŝanĝanta potenco - ke neniu ŝanĝo povas forpren al stato de ĝia egal reprezentado en la Senato sen tio stata konsento (limoj pri sklaveco kaj impostado hav eksvalidiĝ en 1808.)
Artikolo 6
[redakti | redakti fonton]Artikolo Ses establas la Konstitucion, kaj la leĝoj kaj traktatoj de Usono faris konforme al ĝi, esti la supera tutlanda leĝo, kaj "ke la juĝistoj en ĉiu stato estos lig tiel, iu afero en la leĝoj aŭ konstitucioj de iu stato malgraŭ." Ĝi ankaŭ konfirm nacia ŝuldo kre sub la Artikoloj de Konfederacio kaj bezojn kiuj ĉiuj federala kaj ŝtataj parlamentanoj, oficiroj, kaj juĝistoj okupas ĵurojn aŭ asertoj aprobi la Konstitucion. tio signifas, ke la stataj konstitucioj kaj leĝoj ne ..u konflikto kun la leĝoj de la federala konstitucio kaj ke en okazo de konflikto, stato juĝistoj estas laŭleĝe neeviteble ..os honori la federalajn leĝojn kaj konstitucio super tiuj de iu stato. Artikolo Ses ankaŭ eldiras "ne religia Testo ..os iam ajn est postul kiel Kvalifiko al iu Oficejo aŭ publika Fido sub Usono."
Artikolo 7
[redakti | redakti fonton]Artikolo Sep fiksas for la postuloj por ratifiko de la Konstitucio. La Konstitucio ne estus efektiviĝ ĝis almenaŭ naŭ statoj havis ratifikitan la Konstitucion en stato kongresoj speciale kunvenigita tiucelan, kaj estus sole koncern tiuj statoj kiu ratifikis ĝin
La deklaro de rajtoj
[redakti | redakti fonton]La 11-a amendo
[redakti | redakti fonton]Klarigis la procedon por procesoj kontraŭ la ŝtatojn, inter la ŝtatojn, inter la popolo de ŝtato kaj alia ŝtato, kaj inter ŝtato kaj fremdulo.
La 12-a amendo
[redakti | redakti fonton]Ŝanĝis la procedon de la prezidanta balotado.
La 13-a amendo
[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Dektria Amendo al la Usona Konstitucio.Abolis sklavecon kaj devigan laboron, krom punlaboron.
La 14-a amendo
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Dekkvara Amendo al la Usona Konstitucio.Establis la difinon de civitaneco (oni estus civitano, se oni naskiĝis en Usono), kaj findecidis plurajn nesolvitajn problemojn de la Usona Civila Milito.
La 15-a amendo
[redakti | redakti fonton]Malpermesis la neadon de voĉdonadon ĉar pro la raso de la voĉdonanto.
La 16-a amendo
[redakti | redakti fonton]Permesis la registaron kolekti impostoj rekte de enspezoj.
La 17-a amendo
[redakti | redakti fonton]Ŝanĝis la elektojn de Senatanojn al voĉdono de popolo.
La 18-a amendo
[redakti | redakti fonton]Kontraŭleĝigis la fabrikadon, vendon, kaj konsumadon de trinkaĵojn alkoholajn. (Proponita 1917, Aprobita 1919)
La 19-a amendo
[redakti | redakti fonton]Establis balotrajton de virinoj. (Proponita 1919, aprobita 1920)
La 20-a amendo
[redakti | redakti fonton]Ŝanĝis la unuan tagon de prezidanta oficperiodo al 20-a Januaro, kaj la unua tago de kongresana oficperiodo al 3-a Januaro.
La 21-a amendo
[redakti | redakti fonton]Malvalidigis la 18-an amendon. (Proponita kaj aprobita en 1933)
La 22-a amendo
[redakti | redakti fonton]Limigis la oficperiodo de prezidanto al 2 periodoj aŭ maksimumo de 10 jaroj.
La 23-a amendo
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo 23a Amendo al la Usona Konstitucio.Permesis la reprezentado de Vaŝingtono D.K. en la Usona Kolegio de Balotado.
La 24-a amendo
[redakti | redakti fonton]Abolis la neadon de la voĉdonrajto ĉar la nepagado de impostoj de voĉdono.
La 25-a amendo
[redakti | redakti fonton]Difinis la ordon de prezidanta hereda postiro.
La 26-a amendo
[redakti | redakti fonton]Malaltigis la leĝan aĝon por voĉdoni al 18.
La 27-a amendo
[redakti | redakti fonton]Malpermesas tujaj pligrandigoj de la salajro de la Kongreso. Ĉiu pligrandigo komencus en la komenco de nova oficperiodo.
Kritikoj
[redakti | redakti fonton]Prihistoria profesoro en la Columbia University, nome Charles A. Beard, ege influis super la studoj pri la komenca usona politiko ĉefe pri liaj publikaĵoj en la fakoj de historio kaj politika scienco. Liaj verkoj inkludis radikalan re-taksadon de la temo de la Patroj-fondintoj de Usono, pri kiuj li kredis, ke ili moviĝis plie pro ekonomiko ol pro filozofiaj principoj. La plej influa libro de Beard, nome An Economic Interpretation of the Constitution of the United States (1913), estis celo de granda polemiko jam ekde sia publikigo. Kvankam ĝi estis ofte kritikita pro sia metodologio kaj konkludoj, ĝi estis responsa pri ampleksa reinterpretado de la dekomenca usona historio.[1][2] Ikono de la progresema skolo de historia interpretado, lia reputacio suferis dum la epoko de la Malvarma Milito kiam la kompreno de la ekonomika klasbatalo falis ĉe plej historiistoj. Male, Sir Denis Brogan kredis, ke Beard perdis favoron en la epoko de la Malvarma Milito ne ĉar liaj vidpunktoj rezultis malpravaj sed ĉar la usonanoj ne deziris aŭdi ilin. En 1965, Brogan verkis, "La sugesto ke la Konstitucio estis sukcesa klopodo bremsi troan demokration, ke ĝi estis venko de la posedo (kaj) grandaj negocon aspektis blasfemo al multaj kaj agado de preskaŭ perfido en la danĝera krizo tra kiu la usona politika fido kaj praktiko estis pasanta."[3]
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- Deklaro de Sendependeco
- Usona Deklaro de Sendependeco
- Centennial Exposition
- Usona Ducentjariĝo
- Independence Hall (Usono)
- Konstitucio de la 3-a de Majo
- Equal Rights Amendment
Notoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Kraus & Joyce 1985, p. 252 – 265.
- ↑ Gibson 2006, pp. 7 – 12.
- ↑ Brogan 1965, pp. 199 – 223.
Bibliografio
[redakti | redakti fonton]- Brogan, D. W. (1965). "The Quarrel over Charles Austin Beard and the American Constitution". The Economic History Review. New Series. 18 (1): 199–223. doi:10.2307/2591882. JSTOR 2591882.
- Gibson, Alan (2006). Interpreting the Founding: Guide to the Enduring Debates over the Origins and Foundations of the American Republic. University Press of Kansas. pp. 7–12. ISBN 9780700614547.
- Kraus, Michael & Joyce, Davis D. (1985). The Writing of American History (Reviziita eldono). University of Oklahoma Press. pp. 252–265.