Movado de la 4-a de majo
La Movado de la 4-a de majo (ĉine 五四運動) estis grava movado socipolitika kaj kultura de ĉinaj intelektuloj ekde 1915 ĝis 1925. Nomiĝas la movado de studenta ribelo je la 4-an de majo 1919. La movado celis nacian sendependecon, liberigi individuojn, reformi la socion kaj kulturon. La kultura parto de la movado okazis unue kaj ankaŭ nomiĝis la Movado de nova kulturo (ĉine 新文化運動).[1]
Movado de nova kulturo
[redakti | redakti fonton]La centra influo, kiu allogis la intelektulojn al la ideo de nova kulturo estis la monata revuo Nova Junularo, kies ĉefredaktoro estis revoluciema intelektulo Chen Duxiu. En la 1-a eldono de la revuo, Chen Duxiu publikigis artikolon Al la junuloj (ĉine 敬告青年), kiu proponis virtojn, kiujn li konsideris necesajn por la nova epoko. Poste, Hu Shi publikigis artikolon Pri la Reformado de Literaturo (ĉine 文學改良芻議), proponante reformi la ĉinan literaturon per moderna lingvo kaj modernaj valoroj. La artikoloj gajnis vastan popularecon, kaj komenciĝis unu movado por nova nacia kulturo.
La Novkultura Movado atakis tradiciajn konfuceajn dogmojn kaj adoris okcidentajn valorojn, precipe sciencon kaj demokratiismon.[2] En la movado troviĝis individuoj kun diversaj tendencoj, ekzemple liberalismo, pragmatismo, naciismo, anarkiismo kaj socialismo. Sed unuiĝinte, ili kritikis tradician ĉinan moralon, filozofion kaj religion, la sociajn kaj politikajn instancojn, kaj lingvon.
Ili proponis anstataŭigi la klasikan literaturan lingvon, kiun jam delonge parolis neniun, per lingvo parolata de ordinara popolo (ĉine 白話文). Kelkaj intelektuloj esprimis favoron por Esperanto, kaj proponis finfine anstataŭigi la ĉinan lingvon per Esperanto.
Studenta ribelo
[redakti | redakti fonton]Tia patriota sento kaj reformemo kondukis al incidento de la 4-a de majo 1919, de kiu nomiĝas la movado. Je tiu tago, pli ol 3000 studentoj de 13 pekinaj altlernejoj protestmarŝis kontraŭ decidoj de la traktato de Versailles, kiu transdonis al Japanio parton de Ĉinio, antaŭe koncesiita al Germanio. La diplomata malsukceso de la registaro kolerigis studentojn, ke ili bruligis domon de la trafika ministro kaj atakis ĉinan ambasadoron al Japanio, ĉar ili ambaŭ estis konataj kiel japanamikaj politikistoj. En la sekvaj semajnoj okazis protestoj tutlande. Multaj studentoj mortis, pli ol 1000 estis arestitaj. La incidento radikaligis multe da studentoj, kaj la ĝistiame ĉefe kultura movado iĝis movado politika.[3][4]
La studentoj en la grandaj urboj organizis strikojn kaj bojkotojn kontraŭ japanaj varoj, daŭrantajn dum pli ol 2 monatoj. Komercistoj kaj laboristoj en Ŝanhajo kaj aliaj urboj komencis unusemajnan strikon je 5-a de junio por apogi la studentojn. Finfine, la registaro cedis kaj maldungis tri japanamikajn ĉefoficistojn; la ĉefministro eksiĝis; Ĉinio ne subskribis la pactraktaton kun Germanio (nur apartan traktaton en 1921).[5]
Efiko kaj memoriĝo de la movado
[redakti | redakti fonton]Je efiko de la movado, akcelis malkonstruo de la tradicia moralo kaj familio, antaŭenpaŝis egalrajtigo de virinoj, aperis nova literatura lingvo bazita sur la parolata lingvo.
La movado produktis intelektulojn, kiuj poste havis gravajn rolojn en ĉina politiko. La movado helpis reorganizon de la Kuomintang[6] kaj fondiĝon de la Komunista Partio de Ĉinino.
En Ĉinio, la 4-a de majo estas la Tago de Junularo. En Tajvano, la 4-a de majo estas la Tago de Beletro, ĉar la Kuomintanga registaro deziris limigi la memoriĝon de la movado al la kultura movado.[7]
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ (2019-10-02) “Wholeness and individuality: Revisiting the New Culture Movement, as symbolized by May Fourth”, Chinese Studies in History 52 (3-4), p. 188–208. doi:10.1080/00094633.2019.1654802.
- ↑ Chen Duxiu. (1 1919) 新青年罪案之答辯書. “本誌同人本來無罪，只因為擁護那德莫克拉西（Democracy）和賽因斯（Science）兩位先生，才犯了這幾條滔天的大罪，要擁護那德先生，便不得不反對孔教、禮法、貞節、舊倫理、舊政治；要擁護那賽先生，便不得不反對舊藝術、舊宗教；要擁護德先生又要擁護賽先生，便不得不反對國粹和舊文學。...我們現在認定只有這兩位先生，可以救治中國政治上道德上學術上思想上一切的黑暗。若因為擁護這兩位先生，一切政府的壓迫，社會的攻擊笑罵，就是斷頭流血，都不推辭”.
- ↑ Chen Duxiu (5 1921). “文化運動與社會運動”. “文化運動與社會運動本來是兩件事，有許多人當做是一件事，還有幾位頂刮刮的中國頭等學者也是這樣說，真是一件憾事！文化運動的內容是些什麽呢？我敢說是文學、美術、音樂、哲學、科學這類的事。社會運動的內容是些什麽呢？我敢說是婦女問題、勞動問題、人口問題這類的事。這兩類事的內容分明是不同的，硬要把他們混為一談，豈非怪事嗎？又有一班並且把政治、實業、交通都拉到文化裏面了，我不知道他們因為何種心理看得文化如此廣泛至於無所不包？若再進一步，連軍事也拉進去產，那便成了武化運動了，豈非怪之又怪嗎！創造文化，本是一民族重大的責任，艱難的事業，必須有不斷的努力，決不是短時間可以得著效果的事。這幾年不過極少數的人在那裏搖旗吶喊，想造成文化運動的空氣罷了，實際的文化運動還不及九牛之一毫，那責備文化運動的人和以文化運動自居的人，都未免把文化太看輕了。”.
- ↑ Hu Shi, Tang Degang. (1979) “9”, 胡適口述自傳. “從我們所説的『中國文藝復興』這個文化運動的觀點來看，那項由北京學生所發動的而爲全國人民一致支持的、在1919年所發生的五四運動，實是這整個文化運動中的一項歷史性的政治干擾。它把一個文化運動轉變成一個政治運動”.
- ↑ 顧維鈞. (1983) 顧維鈞回憶錄. “6月24日以後，北京外交部接連電告代表團：國內局勢緊張，人民要求拒簽，政府壓力極大，簽字一事請陸總長自行決定。...代表團最後的一致意見和決定是自己作出的，並非北京訓令的結果”.
- ↑ 周策縱. 五四運動史. “1919年年底起，一大批曾經參與五四時間的青年被吸收進國民黨。羅家倫回憶道：『總理對於參加五四的青年，是以充分的注意和最大的熱情去吸收的。...所以民國十三年國民黨改組前後，從五四運動裏吸收的幹部最多，造成國民革命的一個新局勢（羅家倫，《從近事回看當年》）』”.
- ↑ 陳建忠 (2021-6-5). 五四文藝節. Arkivita el la originalo je 2021-03-12. Alirita 2021-06-05 . “「五四文藝節」的訂定過程充滿了中國國民黨和中國共產黨之間的文化角力，其中包括了五四文化運動的正統繼承問題，以及「五四」詮釋權之爭，因此延遲至1945年才將5月4日訂定為文藝節，並由「中華全國文藝界抗敵協會」發表〈為紀念文藝節公啟〉，強調「五四」反封建制度壓迫、反帝國勢力入侵的精神，以及追求民主與科學的態度，為「五四」的精神內涵定調”.