Kuritibo
| Urbo Curitiba | |||||
| |||||
|
|
| ||||
| Flago | Blazono | ||||
| municipo de Brazilo • urbego | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Datreveno | 29-a de marto | ||||
| Fondiĝo | 1693 | ||||
| Nomo de la loĝanto | curitibano (kuritibano) | ||||
| Urbestr(in)o | Rafael Greca (Demokratoj) ĝis 2024 | ||||
| Situo | |||||
 | |||||
| Subŝtato | Paranao | ||||
| Mezoregiono | Metropolitana de Curitiba | ||||
| Mikroregiono | Curitiba | ||||
| Najbaraj urboj | Ne disponebla | ||||
| Geografiaj aspektoj | |||||
| Areo | 434,97 km² | ||||
| Loĝantaro | 1.851.215 loĝ. 2009 [1] | ||||
| Loĝdenso | 4.202,83 loĝ./km² | ||||
| Alteco | 934 metroj | ||||
| Klimato | subtropika | ||||
| Horzono | UTC-3 | ||||
| Sociaj indikiloj | |||||
| IHD | 0,856 2000 [2] | ||||
| MEP | R$ 32.153.307.000 (5) - 2006 [3] | ||||
| MEP per capita | R$ 17.977,00 2006 [3] | ||||
Kuritibo[4], portugale: Curitiba [kuriĉiba], laŭ Internacia Fonetika Alfabeto: /ku.ɾiˈt͡ʃi.bɐ/, estas brazila urbo, ĉefurbo de ŝtato (aŭ federaciero) Paranao, situas naŭcent tridek kvar metrojn super marnivelo en la Unua Paranao Altebenaĵo, proksimume cent dek km de la Atlantika Oceano. Ĝi estas la oka plej popolita urbo en Brazilo kaj la plej granda en la Sudo. Ĝi estas la ĉefa urbo en la metropola regiono de Kuritibo, formita de dudek-naŭ urboj, tial estas la oka plej loĝata metropola areo en Brazilo kaj la dua plej granda en la Suda Regiono. La ĉefurbo de Paranao super la pasintaj kelkaj jaroj estis establita kiel la plej riĉa urbo en la suda kaj kvara nacie.
Historio
[redakti | redakti fonton]La unuaj movadoj en Kuritibo teritorio estis per Paranaguá, tra ŝoseoj Cubatão kaj okazis pro ekspedicioj, kiuj venis serĉante oron. La unua oficiala ekspedicio kunordiganto de la oro ministo distriktoj en la sudo (inkludante Kuritibo) servo gvidata de Eleodoro Ébano Pereira. La unuaj nomoj kiuj aperas en Kuritibo historio post Ébano Pereira, Baltasar Carrasco dos Reis kaj Mateus Martins Leme.
En 1668 Gabriel Lara, la koloniano, la picota starigita en la vilaĝo de Nossa Senhora da Luz dos Pinhais, helpata de grupo de deksep kolonianoj, ekde tiu dato, seninterrompa, la oficiala historio de Kuritibo. Tamen, Gabriel Lara ne estas konsiderita la fondinto de Kuritibo, kun iuj historiistoj atribuas al Eleodoro Ébano Pereira.
Kuritibo estis fondita en 1693 de malgranda pioniro vilaĝon, ĝi iĝis grava komerco alta kun la malfermo de la vojo inter Sorocaba kaj Viamão. En 1853 ĝi fariĝis la ĉefurbo de la nove emancipitaj provinco de Paranao, kaj ekde tiam la urbo, konata pro liaj larĝaj stratoj, gard ritmo de urba kresko fortigita per la alveno de granda kvanto de eŭropaj enmigrintoj en la deknaŭa jarcento, la plej germanoj, poloj, ukrainoj kaj italoj, kiuj kontribuis al la kultura diverseco kiu restas hodiaŭ.
Kuritibo fariĝis la sidejo de la distrikto per Imperia Permit decembro 19, 1812, kaj estis levita al urbo statuso por Provinca Leĝo Nº 5 de Februaro 5, 1842. Per Imperia Leĝo Nº 704 de Aŭgusto 29, 1853, Kuritibo estis disigita de San-Paŭlo kaj estis levita al ĉefurbo de la ĵus kreita provinco de Paranao.
Kuritibo havas humidan subtropikan klimaton (klimata klasifiko de Köppen), kun duona temperaturo de 11 °C en la plej malvarma monato, foje falas sub 2 °C en la malvarmaj tagoj. Dum la somero, la averaĝa temperaturo estas ĉirkaŭ 23 °C sed povas superi 32 °C en la plej varmaj tagoj. Varmo ondoj dum vintro kaj malvarme ondoj en la somero ne estas maloftaj, kaj eĉ ene de unu tago povas esti granda variado. Pluraj faktoroj kontribuis al la varia naturo de la klimato: la ebena tereno ĉirkaŭita de montoj en malglata rondo kun 40 km radiuso helpas bloki la ventoj, permesante la matena nebulo kovri la urbon per malvarmaj matenoj.
La flatwork malhelpas la drenaje de pluvo akvo post rapida, havigante bona fonto de akvovaporo al la atmosfero. Ofte malvarmaj frontoj devenante Antarkto kaj Argentino tuta jaro alportante tropikaj ŝtormoj en somero kaj malvarmo ventoj vintre. Ili povas movi tre rapide, kun ne pli ol unu tago inter la komenco de la sudaj ventoj kaj la komenco de pluvo. La klimato de Kuritibo estas ankaŭ influita de la seka aero masoj kiuj regas la centro-sudo de Brazilo en la plimulto de la jaro, alportante malvarma kaj seka vetero.
La apero de neĝo kaj aliaj formoj de wintry hasto kiel malvarma pluvego estas maloftaj; tiaj fenomenoj gravuraĵo averaĝe unufoje ĉiujn dek jarojn. Oficiale, la neĝo estas pli granda aŭ plej malgranda intenseco estis gravurita en la jaroj 1889, 1892, 1912, 1928 (du tagoj), 1942, 1957, 1975, 1979 kaj 2013.
Frostoj, siavice, estas multe pli komuna, okazanta ĉiujare en la vintraj monatoj, variante en numero, kiel 1995, kiam sola frosto okazis, kaj 2000, kie estis dekkvar frosto en la urbo. Frostoj en Kuritibo plej kutime okazas en la monatoj de junio, julio kaj aŭgusto, sed ankaŭ povas okazi en aprilo (1999), majo (1997, 1999 kaj 2000) kaj en septembro (2003, 2004 kaj 2006), kaj povas esti malforta aŭ forta intenso. La nigra frosto (kaŭzita de ekstreme malvarma kaj seka aero, sen glacio formado, sed estante ege malutila por vegetaĵaro) estas rara sed povas okazi, kiel la frua mateno de junio 27, 1994, kiam la minimumo en la urbo de −3 °C, ne nur sufiĉas bruligi la arbustaro, krom la treetops, dum la sekeco de la aero kaj la lumo vento ne permesis la formadon de glacio.
Vidindaĵoj
[redakti | redakti fonton]Servoj
[redakti | redakti fonton]
Federacia Universitato de Paranao estas universitato, kies nomo portugale estas Universidade Federal do Paraná (UFPR). Ĝi estis kreita en la jaro 1912. Temas pri la plej aĝa universitato de Brazilo kaj pri simbolo de la urbo Kuritibo.
Sporto
[redakti | redakti fonton]Esperanto en Kuritibo
[redakti | redakti fonton]
La pioniro de Esperanto en Kuritibo estis Magnus Sondhal en komenco de 20-a jarcento.
Okazis en Kuritibo Brazilaj Esperanto-Kongresoj en 1954, 1986 kaj 1997.
Pasis tridek-du jaroj inter la 14-a kaj la 22-a Brazila Kongreso de Esperanto okazinta en Kuritibo, sed nur dek-unu jaroj inter la 32-a kaj la 33-a, sed ĉiuj ili tre signifaj por la Brazila Esperanto-Movado.
La 14-a BKE estis tiu, kiu sukcesis la plej grandan oficialan apogon de la Prezidento de la Respubliko, de la Ŝtatestro kaj de Urbaj Aŭtoritatoj.
La sidejo de Paranaa Esperanto-Asocio situas en Kuritibo.
Stel-Domo "Casa Estrela"
[redakti | redakti fonton]Stel-Domo estas stelforma domo kun arkitekturo inspirata je ideoj de Esperanto kaj Teozofio, kiun elpensis, projektis kaj mem konstruis esperantisto Augusto Gonçalves de Castro (1891-1970) en la 1930-aj jaroj en kvartalo Alto da Glória, Kuritibo, kaj en kiu vivis lia familio ĝis la 1990-aj jaroj. En 2013 ĝi estis tute malmuntita kaj transportita al tereno de la Pontifika Katolika Universitato de Paranao (PUC-PR), en kvartalo Prado-Veljo en Kuritibo, kie ĝi estis rekonstruita.
Ĝi estas la materiigo de lingvaj kaj filozofiaj ideoj kaj idealoj de Augusto Gonçalves de Castro. En la projekto, li harmonie kunigis du ĉefajn temojn: la sespintan stelon, simbolon de teozofio, kaj la kvinpintan stelon (referenco al la kvin kontinentoj), simbolon de Esperanto, kio igas ĝin monumento unika en la mondo. La tegmento estas en formo de piramido[5][6][7][8][9].
Ĝemelurboj
[redakti | redakti fonton]
Asunciono, Paragvajo
Koimbro, Portugalio
Kordobo, Argentino- Corrientes, Argentino
Gvadalaharo, Meksiko
Hangĝoŭo, Ĉinio- Haikou, Ĉinio
Himeĵi, Japanio
Orlando, Usono
Krakovo, Pollando
Liono, Francio
Montevideo, Urugvajo
Santa Cruz de la Sierra, Bolivio
Suvon, Sud-Koreio
Treviso, Italio
Interesaĵoj
[redakti | redakti fonton]La 18-an de oktobro 1941 brazilaj regopovoj fermis la lastan aperantan en portugala lingvo "Gazeta Polonesa", kiu post likvido de fremdlingva gazetaro aŭguste devis ŝanĝi la lingvon - la plej malnova pollingva revuo en Sudameriko estis likvidita en sia 50-a eldonjaro (malgraŭ tio ke poloj kontribuis al ekonomia kaj kultura disvolvo de la grandega lando).
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Estimativas da população para o Brasil em 2008 (14 de aŭgusto 2009). Alirita 5 de septembro 2009 .
- ↑ Ranking decrescente do IDH-M dos municípios do Brasil. Atlas do Desenvolvimento Humano (2000). Arkivita el la originalo je 2009-10-03. Alirita 11 de oktobro 2008 .
- ↑ 3,0 3,1 Produto Interno Bruto dos Municípios 2003-2006 (16 de decembro 2008). Alirita 26 de junio 2009 .
- ↑ Vortaro Túlio Flores - C. Alirita 29a de januaro 2017 .
- ↑ INKO (Esperantlingva Revuo de Kultura Kooperativo de Esperantistoj) numero 74, paĝo 13
- ↑ (portugala) José Carlos Fernandes, A história da casa que tem estrela (la historio de la steldomo), Gazeta do Povo, 20-a januaro 2013, konsultita la 29-an marto 2017.
- ↑ Steldomo fariĝas muzeo Arkivigite je 2017-03-30 per la retarkivo Wayback Machine, Bonavolo, portalo de ekumena spiritualeco. 6-a majo 2013, konsultita la 29-an marto 2017.
- ↑ (video) Steldomo, youtube
- ↑ Ivan Eidt Colling, Rita Mara Netto de Moraes. Stel-Domo en Kuritibo, kiel materiigo de lingva kaj filozofia idealo: Eseo, La Ondo de Esperanto, 2014. №4–5 (234–235)
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]
| ||||||
