Taja lingvo

La taja lingvo (taje ภาษาไทย, phasa thai), tajlanda taja, historie en Esperanto por diferencigo foje nomita siama lingvo, lingvo paroliĝas en Tajlando. Ĝi estas unu el la tajaj lingvoj kaj havas 5 tonojn. La siama skribsistemo estas abugido, alinome alfasilabaro. La termino "taja lingvo" povas identiĝi kun taja lingvaro enhavanta isanan lingvon en la isana regiono, la laŭan en Laoso, la ĝŭangan kaj la dajan en Ĉinio kaj Vjetnamio ktp.

Taja
ภาษาไทย phasa thaj
natura lingvo • moderna lingvo • lingvo
sudokcidenta taja lingvaro
Parolata en	Tajlando
Parolantoj	20 700 000
Denaskaj parolantoj	pli ol 65 milionoj
Skribo	Taja skribo
Lingvistika klasifiko
Kradaja lingvaro Taja lingvaro Sudokcidenta taja lingvaro taja lingvo
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	Tajlando
Reguligita de	Reĝa Societo de Tajlando
Lingva statuso	1 sekura
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	th
ISO 639-2	tha
ISO 639-3	tha
SIL	THA
Glottolog	thai1261
Angla nomo	Thai
Franca nomo	thaï
Vikipedio

Tonoj

Tono	Siama	Ekzemplo	Fonema	Fonetika	Signifo de la ekzemplo
meza	สามัญ	นา	nāː	naː˥˧	rizejo
malalta	เอก	หน่า	nàː	naː˧˩	(kromnomo)
malleviĝanta	โท	หน้า	nâː	naː˥˩	vizaĝo
alta	ตรี	น้า	náː	naː˧˥	onkl(in)o (pli juna ol oniaj gepatroj)
leviĝanta	จัตวา	หนา	nǎː	naː˨˩˧	dika

Vokaloj

Monoftongoj

Siamaj monoftongoj.

	Antaŭa		Malantaŭa
	malronda		malronda		ronda
	mallonga	longa	mallonga	longa	mallonga	longa
Fermata	i  -ิ	iː  -ี	ɯ  -ึ	ɯː  -ื	u  -ุ	uː  -ู
Fermata-Meza	e เ-ะ	eː เ-	ɤ เ-อะ	ɤː เ-อ	o โ-ะ	oː โ-
Malfermata-Meza	ɛ แ-ะ	ɛː แ-			ɔ เ-าะ	ɔː -อ
Malfermata			a -ะ, -ั	aː -า

Paroj de Longaj kaj Mallongaj Monoftongoj

Longa				Mallonga
Siama	IFA		Signifo de la ekzemplo	Siama	IFA		Signifo de la ekzemplo
–า	aː	fǎːn	'tranĉi'	–ะ	a	fǎn	'sonĝi'
–ี	iː	krìːt	'tondi'	–ิ	i	krìt	'ponardo'
–ู	uː	sùːt	'enspiri'	–ุ	u	sùt	'plej malantaŭa'
เ–	eː	ʔēːn	'kliniĝi'	เ–ะ	e	ʔēn	'ligamento'
แ–	ɛː	pʰɛ́ː	'venkiĝi'	แ–ะ	ɛ	pʰɛ́ʔ	'kapro'
–ื	ɯː	kʰlɯ̂ːn	'ondo'	–ึ	ɯ	kʰɯ̂n	'leviĝi'
เ–อ	ɤː	dɤ̄ːn	'marŝi'	เ–อะ	ɤ	ŋɤ̄n	'arĝento'
โ–	oː	kʰôːn	'faligi'	โ–ะ	o	kʰôn	'viskoza'
–อ	ɔː	klɔːŋ	'tamburo'	เ–าะ	ɔ	klɔ̀ŋ	'skatolo'

Diftongoj

Siamaj diftongoj.

Longa		Mallonga
Siama	IFA	Siama	IFA
–าย	aːj	ไ–*, ใ–*, ไ–ย	aj
–าว	aːw	เ–า*	aw
เ–ีย	iːa	เ–ียะ	ia
–	–	–ิว	iw
–ัว	uːa	–ัวะ	ua
–ูย	uːj	–ุย	uj
เ–ว	eːw	เ–็ว	ew
แ–ว	ɛːw	–	–
เ–ือ	ɯːa	–	–
เ–ย	ɤːj	–	–
–อย	ɔːj	–	–
โ–ย	oːj	–	–

Triftongoj

Siama	IFA
เ–ียว	iow
–วย	uɛj
เ–ือย	ɯɛj

Konsonantoj

	Bilabiala			Labiodenta	Alveola			Postalveola		Palatala	Velara			Glota
Nazala			m ม				n ณ,น						ŋ ง
Ploziva	p ป	pʰ ผ,พ,ภ	b บ		t ฏ,ต	tʰ ฐ,ฑ*,ฒ,ถ,ท,ธ	d ฎ,ฑ*,ด				k ก	kʰ ข,ฃ,ค,ฅ,ฆ		ʔ อ**
Frikativa				f ฝ,ฟ	s ซ,ศ,ษ,ส									h ห,ฮ
Afrikata								tɕ จ	tɕʰ ฉ, ช, ฌ
Trila							r ร
Aproksimanta										j ญ,ย			w ว
Flanka aproksimanta							l ล,ฬ

Historio

Taja lingvo suferis multajn gravajn sonŝanĝoj. Multaj el tiuj ŝanĝoj, rilate al konsonantoj kaj tono, okazis inter la tempo kiam la malnova taja lingvo estis unue skribita kaj la moderna taja lingvo. Ĉi ŝanĝoj videblas en la ortografio.

Malnova Taja

La malnova aja havas tri-manieran tondistingon por vivi silaboj (tiuj silaboj ne finas en halto, i.e. /m/, /n/, /ŋ/, /w/, /j/) sed en distingo por malvivi silaboj (tiuj finoj en plozivo, ie. /k/, /p/, /t/, kaj tiuj finoj en glota halto).

Estis du-maniera tondistingo inter voĉa kaj senvoĉa por ĉiaj frikativaj kaj sonorantaj konsonantoj, tri-maniera kaj kvar-maniera distingo por plozivoj kaj afrikatoj. La kvar-maniera okazis en labialoj (/p pʰ b ʔb/) kaj dentaloj (/t tʰ d ʔd/); la tri-maniera okazis en velaroj (/k kʰ ɡ/) kaj palataloj (/tɕ tɕʰ dʐ/). La glotaj haltoj de ĉiu aro ŝajne mankas.

La gravaj ŝanĝoj inter la malnova taja kaj moderna taja estis perdo de voĉa distingo kaj la aldonita tonosplitiĝo. Eble ĉi tiuj ŝanĝoj okazis inter ĉirkaŭ 1400 kaj 1600 AD, eble okazis ĉe malsamaj fojoj en malsamaj partoj de la taja-parola regiono. Ĉiuj paroj el voĉaj kaj senvoĉaj konsonantoj perdis la voĉan distingon:

• voĉaj plozivoj (/b d ɡ dʐ/) iĝis senvoĉaj aspiraciaj plozivoj (/pʰ tʰ kʰ tɕʰ/).
• voĉa frikativoj iĝis senvoĉaj.
• senvoĉaj sonorantoj iĝis voĉaj.

Referencoj

^* ฑ prononciĝas kiel tʰ aŭ d, depende de la vorto.

^** La glota plozivo impliciĝas post mallonga vokalo sen finiĝo, aŭ per la silenta อ antaŭ vokalo. Oni atentu, ke tiu simbolo uziĝas ankaŭ por la longa vokalo /ɔː/ -อ.