Provincoj kaj teritorioj de Kanado

Kanado estas federacio de dek provincoj kiuj, kune kun tri teritorioj, konsistigas la duan plej grandan landon de la mondo laŭ areo. La ĉefa diferenco inter kanada provinco kaj kanada teritorio estas tiu, ke provinco ricevas povojn rekte de la Konstitucia Leĝo de 1867. Kontraste, teritorioj estas kreitaj per simpla federala leĝo, teorie nur havas potencojn delegitajn de la federala registaro, kaj do havas malpli da potencoj ol provinco relative al la federala registaro. Tamen, dum la lastaj jardekoj ili emis ricevi pli kaj pli da memstaraj potencoj por fariĝi pli similaj al provinco.

Politika mapo de Kanado kun esperantigitaj nomoj.

Ontario, Kebekio, Nov-Brunsviko, kaj Nov-Skotio estas la provincoj kiuj unue konsistigis Kanadon, kiam la britaj kolonioj federaciiĝis la 1-an de julio 1867, kaj iom post iom ekhavigis al si la signojn de sendependeco de Britio. Dum la sekvaj ses jaroj Manitobo, Brita Kolumbio kaj Insulo de Princo Eduardo aldoniĝis kiel provincoj.

La Kompanio de la Hudsona Golfo retenis povon sur vastaj terenoj de okcidenta Kanado ĝis 1870, kiam ĝi transdonis ilin al la Registaro de Kanado por formi parton de la Nordokcidentaj Teritorioj. La 1-an de septembro 1905, la parto de la Nordokcidentaj Teritorioj sude de la 60-a paralelo fariĝis la provincoj Alberto kaj Saskaĉevano.

Novlando decidis en 1869 per referendumo resti brita kolonio, ĉar oni zorgis ke centra Kanado superregus kiam temus pri impostado kaj ekonomiaj demandoj, kaj en 1907 Novlando kaj Labradoro havigis al si sendependecon. Tamen en 1933 la registaro de Novlando falis, kaj dum la Dua mondmilito Kanado transprenis respondecon pri la defendado de Novlando. Post la milito, oni demandis pri la statuso de Novlando. Per malgranda plimulto la civitanoj de Novlando kaj Labradoro elektis aliĝi al la kanada konfederiĝo dum referendumo en 1948. La 31-an de marto 1949 Novlando kaj Labradoro fariĝis la deka provinco de Kanado.

Regado

Provincoj havas multan povon en rilatoj kun la federacia registaro, havante respondecon pri multaj sferoj de publika prizorgado, interalie pri san-prizorgado, edukado, financa subteno, kaj transporto interne de la provinco. Por pagi la kostojn de ĉi tio ili ricevas "transpagojn" de la federacia registaro, aldone al la mono kiujn ili ricevas de siaj propraj impostoj. La federacia registaro, kun pli grandaj povoj rilate impostadon kaj elspezadon, povas uzi la transpagojn por influi la politikon de la provincaj registaroj en ĉi tiuj sferoj. Por ricevi monon por pagi la kostojn de san-prizorgado laŭ la leĝoj pri medicina asekuro, ekzemple, la provincoj devas konsenti je certaj postuloj de la federacia registaro, kiel garantiado de libera aliro al bezonata medicina traktado por ĉiu civitano.

Provincaj kaj teritoriaj parlamentoj estas unu-ĉambraj, tio estas, ili ne havas duan ĉambron kiel la Kanada Senato. Komence, kelkaj provincoj ja havis duan ĉambron, sed oni poste forigis ilin; la lasta estis tiu de Kebekio, kiun oni forigis en 1968. En la pli multaj provincoj, la unu parlamenta ĉambro nomiĝas la Leĝdona Asembleo krom en Nov-Skotio kaj Novlando, kie ĝi nomiĝas la Ĉambro de Asembleo, kaj Kebekio, kie ĝi nomiĝas la Nacia Asembleo. Ontario havas Leĝdonan Asembleon, sed ĝiaj anoj nomiĝas Membroj de la Provinca Parlamento (MPP-oj). La leĝdonaj asembleoj uzas proceduron simila al tiu de la Kanada Ĉambro de Deputitoj. La registarestro de ĉi tiu provinco, nomata la ĉef-ministro, kutime estas la estro de la partio kun la plej multaj deputitoj. Ĉi tiel ankaŭ estas en Jukonio, sed la Nordokcidentaj Teritorioj kaj Nunavuto ne havas partiojn je la teritoria nivelo. La reprezentanto de la Reĝino en ĉiu provinco estas la Leŭtenanta Guberniestro; ĉiu Teritorio havas samfunkcian Komisiiton. Ĉi tiuj terminologiaj diferencoj resumiĝas sube.

Komparo de federacia, provinca kaj teritoria terminologio

Kanado	Guberniestro	Ĉef-Ministro	Parlamento		Parlamentano
			Senato	Ĉambro de Deputitoj	Senatano	Deputito
Kebekio	Leŭtenanta Guberniestro (senpera reprezentanto de la Reĝino)	Ĉef-Ministro	n/a	Nacia Asembleo	n/a	Asembleano
Ontario				Leĝdona Asembleo		Membro de la Provinca Parlamento
Novlando kaj Labradoro				Ĉambro de Asembleo		Asembleano
Nova Scotia						Asembleano
Aliaj provincoj				Leĝdona Asembleo
Teritorioj	Komisiito (reprezentanto de la federala registaro)	Ĉef-Ministro (antaŭe: Registarestro)

Provincoj de Kanado

La sekva tabelo listigas la provincojn laŭ la ordo en kiu ili aliĝis al la federacio.

Provinco, kun flago	Poŝta mallongiĝo/ ISO code	Ĉefurbo	Aliĝis al la Federacio	Loĝantaro (2004)	Areo (km²)
					Tero	Akvo	Sumo
Ontario Ontario1	ON	Toronto	1-a de julio, 1867	12.439.755	917.741	158.654	1.076.395
Kebekio Kebekio1	QC	Kebeko		7.560.592	1.356.128	185.928	1.542.056
Nov-Skotio Nov-Skotio2	NS	Halifakso		938.134	53.338	1.946	55.284
Nov-Brunsviko Nov-Brunsviko2	NB	Frederiktono		751.400	71.450	1.458	72.908
Manitobo Manitobo3	MB	Vinipego	15-a de julio, 1870	1.170.300	553.556	94.241	647.797
Brita Kolumbio Brita Kolumbio2	BC	Viktorio	20-a de julio, 1871	4.168.123	925.186	19.549	944.735
Insulo de Princo Eduardo Insulo de Princo Eduardo2	PE	Ĉarlotaŭno	1-a de julio, 1873	137.900	5.660	—	5.660
Saskaĉevano Saskaĉevano4	SK	Reĝino	1-a de septembro, 1905	996.194	591.670	59.366	651.036
Alberto Alberto4	AB	Edmontono		3.183.312	642.317	19.531	661.848
Novlando kaj Labradoro Novlando kaj Labradoro2	NL	Sankt-Johano	31-a de marto, 1949	517.000	373.872	31.340	405.212

Notoj:

1. Tuj antaŭ la federaciiĝo, Ontario kaj Kebekio estis parto de la Provinco Kanado.
2. Nov-Scotio, Nov-Brunsviko, Brita Kolumbio, kaj Insulo de Princo Eduardo estis apartaj kolonioj kiam ili aliĝis al la kanada federacio. Antaŭ ol ĝi aliĝis al la federacio, Novlando estis sendependa lando en la Brita Komunumaro.
3. Oni fondis Manitobon samtempe kiel la Nordokcidentaj Teritorioj.
4. Saskaĉevano kaj Alberto estis kreitaj de terenoj antaŭe en la Nordokcidentaj Teritorioj.

Teritorioj de Kanado

Estas tri (ne-provincaj) teritorioj en Kanado. Ili havas en si la tuton de la kanada ĉef-tero norde de la 60-a paralelo kaj okcidente de Hudsona Golfo kiel ankaŭ preskaŭ ĉiujn insulojn norde de la kanada ĉef-tero. La sekva tabelo listigas la teritoriojn laŭ ordo de estiĝo.

Teritorio, kun flago	Poŝta mallongiĝo/ ISO code	Ĉefurbo	Eniris la federacion	Loĝantaro (2004)	Areo (km²)
					Tero	Akvo	Sumo
Nordokcidentaj Teritorioj	NT	Yellowknife	15-a de julio, 1870	42.800	1.183.085	163.021	1.346.106
Jukonio	YT	Whitehorse	13-a de junio, 1898	31.200	474.391	8.052	482.443
Nunavuto	NU	Ikaluito	1-a de aprilo, 1999	28.300	1.936.113	157.077	2.093.190

Noto: Kanado ne havigis al si novajn terenojn por krei Jukonion, Alberton, Saskaĉevanon aŭ Nunavuton. Ĉiuj ĉi tiuj antaŭe estis partoj de la Nordokcidentaj Teritorioj.

Brita Kolumbio, Nov-Brunsviko, Novlando kaj Labradoro, Nov-Skotio, kaj Insulo de Princo Eduardo estis apartaj kolonioj antaŭ ol ili aliĝis al Kanado. Ontario kaj Kebekio estis unuigitaj antaŭ la konfederiĝo kiel Provinco Kanado.

Manitobo kaj la Nordokcidentaj Teritorioj kreiĝis en 1870 el terenoj de Rupert-lando kaj la Nordokcidenta Teritorio. Tiutempe, la terenoj konsistigantaj la Nordokcidentajn Teritoriojn estis la tuto de okcidenta Kanado krom Brita Kolumbio kaj suda Manitobo, kiel ankaŭ la nordaj tri-kvaronoj de Ontario kaj Kebekio.

En 1999, oni kreis Nunavuton de la orienta parto de la Nordokcidentaj Teritorioj, kiel eliro de traktata procedo por solvi la landpretendojn de la inuita popolo. La Jukonteritorio estas en la okcidenta parto de la Kanada Arkto, dum Nunavuto estas en la oriento.

La loĝantaro de Nunavuto konsistas 85 procente de inuitoj, dum la loĝantaro de la Nordokcidentaj Teritorioj konsistas 10 procente de inuitoj, 40 procente de membroj de la Unuaj Nacioj kaj metisoj, kaj 50 procente de ne-indiĝenaj homoj.

La tri teritorioj kune estas la plej maldense loĝata regiono de Kanado, kun ĉirkaŭ 100.000 homoj dise loĝantaj en vasta tereno. Por organizaj celoj, oni ofte parolas pri ili kiel unu regiono, « la Nordo » aŭ « la Teritorioj ».

Kontraste al la Usonaj teritorioj kiel la Usonaj Virgininsuloj, la loĝantaro de la kanadaj teritorioj estas plenrajtaj kanadaj civitanoj kaj ili ĝuas la samajn rajtojn kiel aliaj kanadanoj. Interalie, ili estas plene representataj en la Parlamento de Kanado, samkiel la loĝantoj de la provincoj. Ĉiu kanada teritorio konsistigas unu federalan balot-distrikton kaj rajtas elekti unu plene voĉdon-rajtan deputiton al la Kanada Ĉambro de Deputitoj, samkiel ĉiu alia balot-distrikto en la lando. Kun la escepto de Insulo de Princo Eduardo, kiu havas iomete pli bonan pokapan reprezentiĝon en la Ĉambro ol la Nordokcidentaj Teritorioj, la teritorioj havas pli bonan pokapan reprezentiĝon en la Parlamento de Kanado ol ĉiu alia regiono de Kanado, pro ilia maldensa loĝantaro. Tamen, la balot-distrikto Nunavuto estas la plej vasta unu-deputita balot-distrikto en la mondo. Ĉiu teritorio ankaŭ reprezentiĝas per unu (neelektita) membro de la Kanada Senato.

Aliaj Notoj

La Distrikto de Keewatin ekzistis kiel aparta teritorio de 1876 ĝis 1905, kiam ĝi fariĝis administra distrikto de la Nordokcidentaj Teritorioj.

Estas vigla intereso kaj en Kanado kaj en la Turkoj kaj Kajkoj, transmara brita teritorio en la Kariba Maro, ke ĉi tiu insularo iel eniru la konfederacion. Kvankam ankoraŭ ne ekzistas formalaj negocoj tiuteme, la du landoj havas long-tempan interrilaton, kaj formalaj komitatoj de ambaŭ registaroj aktive esploras la cirkonstancojn laŭ kiuj la aliĝo de Turkoj kaj Kajkoj al Kanado povus realiĝi.

Provincaj Partioj

En la plej multaj provincoj ekzistas provincaj versioj de la tri grandaj federaciaj partioj. Iuj provincaj partioj tamen ne estas ligitaj al la samnomaj federaciaj partioj, kaj en iuj provincoj estas regione fokusitaj politikaj partioj, kiel la Saskaĉevana Partio. La klimato de provinca politiko en Kebekio estas mult-rilate alia ol en aliaj provincoj de Kanado: la ĉefa diferenco inter la partioj baziĝas je ilia sinteno al kebekia suvereneco (de kiu sendependismo estas unu variaĵo): la Kebekia Partio favoras kebekian sendependecon dum la Liberala Partio de Kebekio ĝenerale malfavoras ĝin.

Vidu ankaŭ

• Atlantika Kanado
• Okcidenta Kanado
• Norda Kanado