Formulo 1
Formulo 1 (F1) estas konkura kategorio en la regularo de FIA (Fédération Internationale de l'Automobile). Formulo Unu aŭ Grand-Premia aŭto-kurado estas laŭ multaj la pinto de aŭtosporto kaj ĉiukaze estas la plej altkosta sporto en la mondo. Ĝi konsistas el serio da (nun 19) konkuroj en kurejoj sur ordinaraj stratoj kaj specialaj aŭto-konkurejoj. Kvankam la centro de Formulo Unu estas sendube Eŭropo, kuradoj okazas ankaŭ en Ameriko, Azio kaj Aŭstralio.
| Formulo 1 | |
|---|---|
| |
| |
| automobile racing series • monda ĉampionkonkurso | |
| formula aŭtovetkuro | |
| Fakoj | |
| Monda ĉampionumo de pilotoj Pokoalo de konstruistoj | |
| Kulminaj konkursoj | |
| Internacia federacio | |
| Nomo: | Internacia aŭtomobila federacio |
| Fondita: | 1904 |
| TTT: | www.formula1.com |
| Rilataj paĝoj | |
| Kategorio:Formulo Unu | |
| Formulo 1 | ||
|---|---|---|
| ||
| ||
automobile racing series (en)  monda ĉampionkonkurso 
| ||
| formula aŭtovetkuro | ||
| Komenco | 1950 vd | |
| Retejo | Oficiala retejo | |
Historio
redaktiEn sia historio, la serio evoluis el antaŭmilitaj Eŭropaj Grand-Premiaj kuradoj en la 1930aj jaroj. Reviviĝis aŭtosporto post la dua mondmilito, kaj tiam oni formaligis la ĉampionumon en 1950. Reguloj ŝanĝiĝis multe kiel ankaŭ pliboniĝis aŭto-teĥnologio, je la enkonduko de `flugiloj' kaj aerodinamika grund-efiko en la malfruaj 1970aj, kaj tiam en la 1980aj, la epoko de turbo-motoroj, kiam kuradis la plej forta aŭto-ligo de iam.
La malfruajn 1980ajn aperis multspecaj elektronikaj helpiloj, por ke stiristoj (de kelkaj nomataj "pilotoj") pli bone regu siajn trememajn maŝinojn, interalie aktivaj risortoj, nekrampaj bremsoj kaj tiro-stabiligo. Iujn evoluaĵojn inspiris modernaj strat-aŭtoj, kaj reciproke iuj, ekzemple aktivaj risortoj, inventiĝis por konkursoj kaj poste havebliĝis ĉe publiko. Ĉiukaze, spektantoj perceptis ke la evoluaĵoj neniigis la neceson por pilota kapablo kaj tial do en 1994 la F1-grupo devigis nature aerumitajn motorojn kaj forigis multe da helpiloj. Iom post iom kelkaj revenis je la konstato ke la teamoj malobeas la regulojn.
Nunaj reguloj de Formulo Unu postulas ke la aŭtojn konstruu la teamoj mem. La reguloj unikas en Formulo Unu. Ili postulas ke la aŭtojn drivu 3-litraj, normale aerumitaj motoroj. Ĉiuj aŭtoj havas motoron V-8, situanta inter la piloto kaj la malantaŭa akso, tipe havanta 800-ĉevalan povon. La aŭtoj, samkiel en la plimulto da klasoj de eksterarad-aŭtoj, havas grandajn flugilojn kiuj premas la aŭton al la strato, La subaĵo estas ebena, malkiel en antaŭaj epokoj, kiam invertita aerofolio kreis sub la aŭto spacon da malalta premo, por efike suĉi la aŭton al la strato. La aŭtoj konstruiĝas el miksaĵo de karba fibro kaj similaj malpezegaj (kaj multege altkostaj) materialoj, kun minimuma seka pezo de 500 kilogramoj. Laŭ regulo, la pneŭoj havas minimume tri sulkojn por malrapidigi la aŭtojn. (Glata pneŭo, sen sulkoj, plej bonus en sekaj kondiĉoj). La brulaĵon speciale rafinas la grandaj benzinaj korporacioj. Bremsoj estas karbo-fibraj diskoj. La aŭtoj estas arkitektitaj por minimuma pezo, kaj sekve, post la fino de la kurado estas esence forĵetindaj. Ferdinand Porsche diris, ke optimuma konkurs-aŭto disfalas ĉe la celo – alie ĝi havis nenecese fortan konstruon.
En pasintaj jaroj, troaĵo da aŭtoj venis por konkursi en F1, kaj teamoj devas meriti antaŭe por havi sian lokon sur la krado. Nun, la kostoj estas tiom altaj kaj la ebleco ne kuri ne plu estas praktika, tial do la organizaĵo kiu prizorgas la ĉampionumon (FOCA), vendas al teamoj la rajton konkursi en F1-kuradoj. Ĉiu teamo kurigas meze du aŭtojn en ĉiu kurado.
Kuradoj
redakti
Semajnfino de kurado komenciĝas kutime vendredon, per libera praktiko dum kiu la pilotoj lernos la kurejon, kaj la teamoj eksperimentas pri la aŭtoj kaj determinas la plej bonajn aranĝojn por tiu kurejo. Meritado, por determini la ordon de la aŭtoj por la krado, okazas kutime sabaton. La pilotoj dum unu horo provas fari plej rapidan ĉirkaŭon, kaj la ordon oni fiksas laŭ ĉies plej rapidan ĉirkaŭiron. Okazas dum la semajnfino kuradoj en aliaj aŭtoklasoj por distri la spektantojn.
La kurado mem, kutime okazanta dimanĉan posttagmezon, komenciĝas per praktika ĉirkaŭo, post kiu la aŭtoj kuniĝas sur la "krado" laŭ la ordo en kiu ili meritis. Ili ekas je la komenc-signo situanta super la komenc-fina linio kaj konsistanta el kvin lumoj. Ĉiu brilas unu sekundon kaj ĉiuj malheliĝas, je kiam komenciĝas la kurado. La plimulto da kuradoj distancas 300 kilometrojn, kaj daŭras ne pli ol 2 horojn. Pilotoj haltas por freŝaj pneŭoj (antaŭe ankaŭ por repreni la brulaĵon, sed la reguloj tion malpermesis) minimume unu fojon, kaj eble du aŭ tri fojojn. Decidi kiam fari la revivigan halton (angle pit stop, france arrêt ravitaillement) kompare kun aliaj aŭtoj estas gravege - se kuranta piloto sekvas antaŭan aŭton kaj ne povas pasi, tiu eble haltus pli frue esperante ke kiam ili rekurados, ili povus kuri kiom eble plej rapide en libera aero, kaj tiel do povis pasi aliajn haltantajn aŭtojn.
Poentojn gajnas la pilotoj kaj teamoj ekskluzive pro ties rango en iu kurado. La gajninto ricevas 25 poentojn, duarangulo 18 poentojn, triarangulo 15, kvara 12, kvina 10, sesa 8, sepa 6, oka 4, naŭa 2 kaj deka 1. La jarĉampiono estas la piloto (aŭ por la konstruista ĉampionumo, la teamo) kun plej da poentoj.
Malgraŭ ĝia stato kiel la pinto de aŭtosporto laŭ buĝetoj kaj pilota lerto, oni ofte akuzas ke Formulo-Unu estas neekcita kompare kun malpli prestiĝaj kategorioj. La malsamoj de pilotaj kapabloj kutime negravas pro la relativaj rapidoj en la malsamaj konstruistoj, kaj pasado sur la kurejo maloftas pro la aerodinamiko; sekvantajn aŭtojn malbone efikas la fronta aŭto (tial do pasi estas tre riske kaj preskaŭ neniam okazas, krom se la sekvanta aŭto estas multe pli rapida ol la fronta).
Formulo Unu estas iomete pli obskura en Usono kompare kun ties preskaŭ tute enlanda eksterarad-aŭta serio "IndyCar Series" kaj NASCAR, tamen laŭ buĝeto kaj tutmonda televida spektantaro, ĝi pli grandas ol ambaŭ. Taksoj pri la buĝeto por Ferrari dum 1999 estis ĉirkaŭ 240 milionoj da usonaj dolaroj, kaj eĉ Minardi, la plej malforta teamo, laŭdire elspezis 50 milionojn. Taksoj pri televida spektantaro estas po ĉirkaŭ 300 milionoj por ĉiu kurado.
Ĉampionoj
redakti
En 1950, mond-ĉampionuma Formulo Unu kreiĝis por pilotoj. En 1958, oni starigis ĉampionumon ankaŭ por konstruistoj.
Kurejoj
redaktiKurejoj de la jaro 2020:
- Melbourne Grand Prix Circuit
- Bahrain International Circuit
- Hanoi Street Circuit
- Shangai International Circuit
- Cirkvito de Zandvoort
- Cirkvito de Katalunio
- Rondo de Montekarlo
- Baku City Circuit
- Circuit Gilles Villeneuve
- Circuit Paul Ricard
- A1-Ringo
- Silverstone Circuit
- Hungaroring
- Cirkvito de Spa-Francorchamps
- Autodromo Enzo e Dino Ferrari
- Marina Bay Street Circuit
- Sochi Autodrom
- Cirkvito de Suzuka
- Circuit of The Americas
- Autódromo Hermanos Rodríguez
- Autódromo José Carlos Pace
- Yas Marina Circuit
Ĉiuj subaj kurejoj iafoje gastigis eventon de Formulo-Unu inter 1950 kaj 2019:
- AVUS
- Adelaide Street Circuit
- Ain-Diab Circuit
- Autodromo Nazionale di Monza
- Autódromo Internacional Nelson Piquet
- Autódromo Juan y Oscar Alfredo Gálvez
- Autódromo do Estoril
- Brands Hatch
- Circuit de Nevers Magny-Cours
- Circuito da Boavista
- Circuito de Jerez
- Circuito del Jarama
- Cirkvito de Aintree
- Cirkvito de Bremgarten
- Cirkvito de Clermont-Ferrand
- Cirkvito de Manso (Bugatti)
- Cirkvito de Monsanto
- Cirkvito de Mont-Tremblant
- Cirkvito de Montjuïc
- Cirkvito de Okayama
- Cirkvito de Pedralbes
- Cirkvito de Pescara
- Cirkvito de Zolder
- Detroit Street Circuit
- Donington Park
- Dijon-Prenois
- Fuji Speedway
- Hockenheimring
- Indianapolis Motor Speedway
- Istanbul Park
- Jaypee Group Circuit
- Korean International Circuit
- Kurejo de Zeltweg
- Kyalami
- Nivelles-Baulers
- Nürburgring
- Phoenix Street Circuit
- Prince George Circuit
- Riverside International Raceway
- Reims-Gueŭ
- Rouen-Les-Essarts
- Scandinavian Raceway
- Sebring International Raceway
- Sepang International Circuit
- Valencia Street Circuit
- Watkins Glen International
Vidu ankaŭ
redaktiEksteraj ligiloj
redakti- Reklamo kaj F1 Arkivigite je 2005-01-25 per la retarkivo Wayback Machine [Esperante]
- Formula1.com - Oficiala retloko por Formulo Unu [Angle]
- FORIX.com - Plena listo de statistikoj de Formulo Unu
- Funo! - Tekstoj, nombroj, bildoj kaj statistikoj pri la Formulo 1 [Esperante]
- wikif1.org Arkivigite je 2016-04-12 per la retarkivo Wayback Machine - Franca F1-a vikio