Grekio: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Kiel registrite je 13:12, 10 sep. 2019 redakti RG72 (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 163 062 redaktoj →Vidu ankaŭ ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Nuna versio ekde 13:40, 11 aŭg. 2024 redakti malfari Kourada tv (diskuto \| kontribuoj) 5 redaktoj eNeniu resumo de redakto Etikedoj: Vida redakto Poŝtelefona redakto Redakto de poŝaparata retejo
(36 mezaj versioj de 12 uzantoj ne montriĝas)
Linio 11: \| ĉefurbo = [[Ateno]] (3.027 mil) \| religio = [[Ortodoksismo]] \| km2 = 131,.945 \| akvo = 0.8669 \| loĝantaro = ~~11,2 miliono (2005)~~{{WikidataLoĝantaro}} \| loĝantaro-jaro = {{WikidataLoĝantaroDato}} \| loĝdenso = 81 \| valuto = [[Eŭro]] Linio 22 ⟶ 23: \| tel = 30 \| politika sistemo = [[Respubliko\|Demokratia respubliko]] \| ŝtatestro = prezidento [[~~Prokopis~~Katerina ~~Pavlopoulos~~Sakellaropoulou]] (ekde 2015) \| ĉefministro = [[~~Aleksis~~Kiriakos ~~Tsipras~~Mitsotakis]] \| nacia tago = [[25-a de marto]] \| sendependeco = [[1829]] Linio 29 ⟶ 30: \| nacia devizo = }} {{mapo de Grekio}} '''Grekio''' aŭ '''Grekujo''' (oficiale la '''Helena Respubliko''', [[greke]] ''Ελλάδα'' aŭ ''Ελληνική Δημοκρατία'') estas lando en [[Balkana duoninsulo]], ankaŭ sur la centoj da insuloj de [[Egea Maro\|Egea]], [[Ionia Maro\|Ionia]] kaj [[Mediteraneo\|Mediteranea]] maroj. Grekio limas kun [[Bulgario]], [[Albanio]], [[Nord-Makedonio]] kaj [[Turkio]].▼ [[Dosiero:~~Gr-map~~GreekPrefecturesNumbered.png\|eta\|~~none\|250px\|Mapo~~Provincoj de Grekio.]]▼ ▲'''Grekio,''' '''Grekujo''' aŭ '''~~Grekujo~~Helaso''' (oficiale la '''Helena Respubliko''', ~~[[greke]] ''~~{{lang-el\|Ελλάδα'' \|aŭ ''=Ελληνική Δημοκρατία''}}) estas lando en [[Balkana duoninsulo]], ankaŭ sur la centoj da insuloj de [[Egea Maro\|Egea]], [[Ionia Maro\|Ionia]] kaj [[Mediteraneo\|Mediteranea]] maroj. Grekio limas kun [[Bulgario]], [[Albanio]], [[Nord-Makedonio]] kaj [[Turkio]]. == Bazaj informoj == * '''Naturo:''' la plej granda insulo estas [[Kreto]], la plej alta pinto monto [[Olimpo]], [[Makedonio (Grekio)\|Makedonio]] (2.917 m). * '''Urboj:''' [[Tesaloniko]] (789 mil), [[Patraso]] (214 mil), [[Iraklio (urbo)\|Iraklio]] (174 mil), [[Lariso (~~Grekio~~urbo)\|Lariso]] (162 mil), [[Volo (~~Grekio~~urbo)\|Volo]] (144 mil). * '''Administra divido:''' 13 administraj regionoj ("periferioj", greke περιφέρεια) kaj 52 provincoj ("prefektujoj", kiuj greke nomigas Νομός, do "nomos"). La dek tri regionoj estas [[Atiko]], [[Epiro (administra regiono)\|Epiro]], [[Ioniaj Insuloj (administra regiono)\|Ioniaj Insuloj]], [[Kreto]], [[Meza Grekio]], [[Meza Makedonio]], [[Norda Egeo]], [[Okcidenta Grekio]], [[Okcidenta Makedonio]], [[Orienta Makedonio kaj Trakio]], [[Peloponezo (administra regiono)\|Peloponezo]], [[Suda Egeo]] kaj [[Tesalio]]. * '''Loĝantaro:''' 10.816 mil (2011), inter ili Grekoj - 91,56%. Linio 43 ⟶ 46: == Geografio == La plej suda duoninsulo estas [[Moreo]], kiu kune kun la cetero de la kontinenta Grekio formas la plej sudan parton de la duoninsulo de [[Balkanio]]. ▲[[Dosiero:Gr-map.png\|eta\|none\|250px\|Mapo de Grekio]] La [[Triĥonida (lago)\|lago Triĥonida]] (~~greke~~ {{lang-el\|Λίμνη Τριχωνίδα\|ligilo=ne}}) estas la plej granda natura lago de Grekio, post la lago Granda Prespo (kiu tamen ne estas tuta en Grekio). Por administracio rigardu la artikolojn [[Regionaj unuoj de Grekio]] kaj [[Regionoj de Grekio]]. Linio 50 ⟶ 54: == Historio == {{Ĉefartikolo\|Historio de Grekio}} En [[1829]] Grekio akiris [[Greka milito de sendependigo\|sendependecon]] de la [[Osmanida imperio]], kiel [[reĝlando Grekio]], sed ~~ĝin~~tion sekvis tuta vico deda politikaj renversoj, inter kiuj elstaris la [[Dua Greka Respubliko]], kaj militaj diktaturoj,. ĉefe post la [[diktaturo de la koloneloj\|puĉo de la koloneloj]]. Moderna demokratia respubliko formiĝis en [[1975]]. Dum la [[Dua Mondmilito]] Grekion okupis potencoj de Akso; pli precize: [[Nazia Germanio]], [[Italio]] kaj [[Bulgario]]. La [[batalo de Grekio]] aŭ ''Operaco Marita'' estis la invado de la Reĝlando Grekio fare de la fortoj de la Akso dum la [[Dua Mondmilito]], en kiu tiuj batalis kontraŭ la aliancanoj (Grekio kaj la [[Komunumo de Nacioj]]). Aparte grava estis la [[Batalo de Kreto]]. ~~Dum la [[Dua Mondmilito]] Grekio estis okupita de la potencoj de Akso, precize [[Nazia Germanio]], [[Italio]] kaj [[Bulgario]]. Estis aparte grava la [[Batalo de Kreto]].~~ Dume funkciis la [[Greka kontraŭnazia rezistmovado]]. Ĝi daŭris ĝis la retiriĝo de la germanaj kaj bulgaraj trupoj en oktobro 1944. Tiam startis malfacila kunvivado inter la diversaj frakcioj de la rezistado kio rezultis en la [[Greka Enlanda Milito]]. De la restarigo de la demokratio tre ofte la eventoj de la politiko kaj de la politikaj sukcedoj ege rilatis al la surstrata agado ĉefe de studentoj kaj junuloj, sed ne nur. Tiele oni povas resumi:: * En [[1973]] [[:en:Athens_Polytechnic_uprising\|studentaj protestoj]] kontraŭ la [[Diktaturo de la koloneloj\|militista diktaturo]], estrita de [[Georgios Papadopoulos]] kaj [[Dimitrios Ioannidis]], estis subpremitaj perforte de polico kaj tio akcelis la falon de tiu diktaturo. * En [[1974]] en balotado venkis la konservativa partio kaj ekprezidentis [[Konstantino Karamanlis]], onklo de la ~~estonta~~posta ~~prezidanto~~ĉefministro [[Kostas Karamanlis]]. * En [[1981]] Grekio eniris en la [[EU]] kaj venkis en balotado la [[Socialisma partio (Grekio)\|socialisma partio]] de [[Andreas Papandreu]]. * En [[1985]] rememoro de la studenta insurekcio de 1973 konvertiĝis en denovaj perfortaĵoj inter policanoj kaj studentoj. * En [[1991]] novaj surstrataj violentoj inter manifestaciantoj kaj policanoj post la mortigo de instruisto dum protestoj kontraŭ la reformo de la instrusistemo. * En [[1995]] novaj violentoj inter studentoj kaj policanoj. Granda detruo en [[Ateno]]. * En [[1999]] novaj atakoj de policanoj kontraŭ manifestaciantoj kontraŭ vizito de [[Bill Clinton]]. Atakoj de [[anarkiisto]]j kontraŭ financaj kaj ŝtataj institucioj. * En [[2003]] grupoj de anarkiistoj kaj ~~radikaloj~~radikaluloj kontraŭstaris la policon okaze de la Pintokunsido de la [[EU]] en [[Saloniko]]. * En [[2004]] venkis en balotado la konservativa partio de [[Kostas Karamanlis]]. * En [[2007]] okazis tajdo deda [[Incendio\|incendioj]] tra la tuta Grekio, kaj oni ~~kulpas~~kuligpis ~~malefikon~~malefikecon kaj [[Korupto\|koruptadon]] de la registaro. Tamen la konservativa partio denove venkis. * En decembro [[2008]] okazis surstrataj bataloj de policanoj kontraŭ studentoj. == Politiko == La [[Registaro de Grekio]] (greke Κυβέρνηση της Ελληνικής Δημοκρατίας; oficiale: La Registaro de la Helena Respubliko kaj ankaŭ La helena registaro) estas la registara instanco de Grekio, establita en sia nuna formo en 1974. La registaro funkcias en la ĉefurbo Ateno. La gvida figuro en la registaro estas la Ĉefministro de Grekio. Li rekomendas al la Prezidanto la nomumon de ministroj kaj vicministroj. La ĉefministro, la ministroj kaj iliaj deputitoj estas membroj de la Konsilio de Ministroj, kiu estas la supera decida komitato. Kutime la ministroj kaj iliaj deputitoj estas membroj kaj laboras en la parlamento. La vicministroj ne estas membroj de la registaro. == Administracio == La [[Regionoj de Grekio]] (greke Περιφέρειες της Ελλάδας) estas la oficialaj regionaj administraciaj dividoj de Grekio. La lando dividas al 13 regionojn (naŭ sur la kontinenta parto de lando kaj kvar insulaj grupoj), kiuj plis subdividas en 54 prefektujoj. # [[Atiko]] # [[Meza Grekio]] # [[Meza Makedonio]] # [[Kreto (insulo)\|Kreto]] # [[Orienta Makedonio kaj Trakio]] # [[Epiro (administra regiono)\|Epiro]] # [[Ioniaj insuloj]] # [[Norda Egeo]] # [[Peloponezo (administra regiono)\|Peloponezo]] # [[Suda Egeo]] # [[Tesalio]] # [[Okcidenta Grekio]] # [[Okcidenta Makedonio]] == Ekonomio == [[Dosiero:Greece_Product_Exports_(2019).svg\|alternative=Graphical depiction of Greece's product exports in percent for 2019.\|eta\|Proporcia reprezento de eksportataj produktoj de Grekio, 2019]] Grekio estas [[Bonfaro\|bonfara]] ŝtato kie larĝa [[publika sektoro]] kontribuas ĉirkaŭ 50% de [[MEP]]. [[Turismo]] estas tre grava branĉo de la ekonomio de la lando, kun granda parto de MEP kaj fremdvaluta enspezo. En 2001, Grekio aliĝis al la [[Eŭrozono]] kaj ekde tiam la leĝa pagilo estas la eŭro (anstataŭ la [[Draĥmo (Moderno)\|draĥmo]] kiu estis uzata ĝis tiam). Grekio estis inter la ĉefaj profitantoj de la eniro en la Eŭropan Union kaj la helpo kiun ĝi ricevis de la Unio sumiĝas al 2,6% de la [[Malneta Nacia Produkto\|malneta nacia produkto]]. MNP kreskis je jara rapideco de 4% averaĝe de 2003 ĝis 2007, interalie kiel rezulto de registaraj investoj ligitaj al aranĝado de la [[Somera Olimpiko 2004\|Atenaj Olimpikoj]] (2004). La greka [[komerca floto]] estas la plej granda en la mondo, kaj la [[Ŝipkonstruado\|ŝipindustrio]] estas grava branĉo de la greka ekonomio. La nacia aviadkompanio de Grekio estas [[Aegean Airlines]]. ==Kulturo== {{Ĉefartikolo\|Kulturo de Grekio\|Fonduso Helena por Kulturo\|Centro por la Greka ~~kuirarto~~Lingvo}} ===Festoj=== * [[Datreveno de la Ne]] {{Ĉefartikolo\|Greka kuirarto}} == Heredaĵoj == Linio 77 ⟶ 112: * [[Delfo]] * [[Atena Akropolo]] * [[Partenono]] * [[Atoso\|monto Atoso]] * insulo kaj urbo [[Rodiso]] * [[Olimpio]] * [[Kreto (insulo)\|Kreto]] * [[helena civilizo]] Linio 90 ⟶ 126: [[Enciklopedio de Esperanto - G\|EdE-G]] La unua esperantisto en Grekio estis Em. Dragoumis en Ateno (1904). Favoraj artikoloj aperis en diversaj gazetoj, kiel "Akropolis", "Deltion" kaj "Psihiatria kaj Neŭrologia Revuo" de d-ro [[Simonidis Vlavianos]], sed mem la movado ne ekfloris. La movado ~~komenciĝis~~ekkomenciĝis en 1905 en la ~~insulo~~tiama princlando Samos, sur la samnoma insulo ([[Osmana imperio\|antaŭmilita Turkio]]). Pioniro estis d-ro [[Anakreon Stamatiadis\|A. Stamatiadis]], kiu 8. dec. 1906 en la ~~ĉefurbo~~urbo [[Vathi]] fondis E-Societon (SES) kun 11 anoj. Kurson gvidis la fondinto-prez. por 24 personoj, ĉiuj troveblaj en la [[Adresaro de la Esperantistoj\|adresaro de [[Zamenhof]]; la plej malnova sub la n-ro 12.151. Aliaj kursoj funkciis en la komerca lernejo kaj en la mastruma lernejo por ~~kna-binoj~~knabinoj. Stranga epizodo ~~haltigis~~ provizore haltigis la progreson. Malklera vilaĝano ŝerce persvadita de du advokatoj, ke EEsperanto estas nur formo de ~~framasonio~~[[framasonismo]], kiu sendube havas [[Kontraŭklerikala\|kontraŭreligian]] celon, sukcesis konvinki kelkajn fanatikulojn en la najbara vilaĝo, ke ili punu la malpiajn esperantistojn. ~~30-o~~Trideko da ili, armitaj per bastonegoj, forkegoj, kap-rompiloj kaj hakiloj iris rekte al la ejo de SES kaj, trovinte neniun pro la trofrueco de la horo, kontentiĝis ~~disrompi~~per tio, ke ili disrompis la kadron de Zamenhof-~~bildo~~portreto kaj la bibliotekon, ~~dispecigi~~dispecigis la. librojn kaj ~~difekti~~difektis ĉiujn meblojn. Krome ili ~~kria-dis~~kriadis, ke ili revenos por mortigi la esperantistojn, se ili daŭrigus kunveni en la ejo. La princo-reganto malpermesis la agadon de SES kun la preteksto, ke per la regula funkciado de SES la publika ordo estas malhelpita. La nova princo-reganto 13 sept. 1907 denove permesis la societan ~~ag-adon~~agadon, kaj SES tuj pliiĝis, tiutempe, kalkulinte 235 anojn. La ateston pri studado akiris 90 E-istoj, inter ili la princino [[Heleno Kopasis]], fondintino de Virina E Grupo. En jan. 1909 estis ekeldonita la gazeto Greklingva E-ano; pri kiu la samosa deputitaro decidis, ke ĝi fariĝu ŝtata kaj presita senpage en la princa presejo, kaj ~~sur-portu~~surportu sur ĝia unua paĝo la princlandan blazonon. Okazis leĝa decido ankaŭ pri la reprezentado oficiala de Samos ĉe la [[5-a UK]], kiun rolon plenumis Stamatiadis. La entuziasmon pro la sukcesoj bone esprimis ~~gran-da~~granda E koncerto en la urba teatro. Venis ankoraŭ pli favora leĝo sub n-ro 2342 la 8 okt.1910, kiu E-n ~~enkon-dukis~~enkondukis kiel devigan fakon en ĉiujn lernejojn de Samos. Laŭ la Grek-lingva E-isto de dec. 1911 E estis instruata en 31 urboj kaj urbetoj de 50 geinstruistoj por 1740 gelernantoj. La movado etendiĝis el Samos al la ĉirkaŭaj urboj kaj insuloj en ~~Gre-kujo~~Grekujo (kaj Turkujo). En ~~Patras~~Patraso [[Paul Bünemann]] laboris por la antaŭenpuŝo de E, gvidante en 1909 du sukcesajn kursojn. En [[Etolio-Akarnanio\|Etolikon]] de la provinco de [[Mesolongi\|Mesolonghi]] [[Georgo Sokos]] fondis grupetoj, en apr. 1909. En [[Artao (urbo)\|Arta]] [[G. Demetrio Konstantopoulos\|D.G. Konstantopoulos]] fondis grupon ~~sam-jare~~samjare. Eta moviĝo estis observata en aliaj grekaj urboj, kiel en [[Pireo]], (f-ino [[Mario Tsantas]]), Sira, Paksos, Volo, [[Lamia]], Tripoliso kaj en la ~~in-sulo~~insulo Kreto, kie [[J. J. Serkedakis]] ~~fon-dis~~fondis societon. En jul. 1925 Stamatiadis reveninta post longa restado el ~~Konstantino-polo~~[[Konstantinopolo]] revigligis la dormintan SES en [[Samoso (insulo)\|Samoso]], aperigis dum unu jaro ~~gaz-eton~~gazeton Samosa E-isto. De aŭg. 1926 Stamatiadis loĝis en ~~Athen~~Ateno; kaj laŭ lia iniciato la ministro de instruado eldonis cirkuleron (n-ro.57.363, 28 okt. 1926.) pri la [[Instruado de Esperanto\|instruado de E]] en ĉiuj instruistaj lernejoj de elementa kaj mezgrada instruado; senpagajn kursojn gvidis la iniciatinto: La ~~mi-nisteria~~ministeria cirkulero sub n-ro 65.8%, 7 nov. 1931 rilatas la daŭrigon de la instruado de E en la instruistaj lernejoj, en la [[Gimnazio\|gimnazioj]] kaj la ~~peda-gogia~~pedagogia altlernejo. Krome la ~~ĉefdirek-toro~~ĉefdirektoro de [[P. T. T.\|PTT]] aprobis la instruadon de E en siaj lernejoj, kaj mem ~~Sta-matiadis~~Stamatiadis gvidis la kursojn. En 1927 li gvidis 2 specialajn kursojn ankaŭ por 44 policistoj. En 1926 fondiĝis [[Helena Esperanto-Asocio\|Helena E Asocio]], la fondintoj estis: [[Klisthenis Filaretos]], [[Aristovoulis ~~Zan-nos~~Zannos]], d-ro Stamatiadis, V. Nikolaidis Mihaelo Manousos, [[Aleksandro ~~Eŭs-tathianos~~Eŭstathianos]], [[Konstanteno Stekos]], ~~Milti-ado~~[[Miltiado Mangivas]], s-ino [[Roksano Manoussou\|Roksano M. ~~Ma-nouso~~Manouso]], s-ino Pantelaki, [[Petro Duzinas]]. Post Athen kun siaj 7 E Asocioj (Atena Studenta E Grupo, fondita en 1928, ''E-ista Akademio'', ''Helena Virina E Ligo'' ambaŭ fonditaj en 1929) E ~~atin-gis~~atingis en [[Saloniko\|Saloniki]] sub la tiama gvidado de [[Johano SPATHARIS\|Johano Spatharis]] pli da progresoj, ol en ĉiuj aliaj urboj. (Sukcesoj en PTT, Universitato kaj en la ~~ĉirkaŭ-urboj~~ĉirkaŭurboj.) Aliaj lokoj, kie estas ~~mova-do~~movado. Pireo, Halkis; Akrata; ~~Stavrou-polis~~[[Stavroupolis]] (Ĉiam Antaŭen), Kavalla, ~~Alek-sandroupolis~~[[Aleksandropolis\|Aleksandroupolis]], [[Edessa\|Edeasa]], Drama, Serras, [[Joannina\|Johannina]], Florina, [[Mitileno (insulo)\|Mitileno]], Kreto ([[Heraklio\|Heraklion]]; [[Retimno (provinco)\|Rethimno]]), ~~Ksilo-kastro~~[[Ksilokastro]] (La Sincereco), Kitkis, Kakovatos (Olimpio) kaj fine Andricaina kaj [[Patraso]] kaj 4 E-Grupoj en la ~~in-sulo~~insulo [[Cyprus]] per la zorgoj kaj ~~perdis-tancaj~~perdistancaj E-kursoj de Stamatiadis. [[HEA]] en 1931 eksiĝis el K. R. kaj ne plu kunlaboras kun [[ICK]]. ===Greklingva esperantisto=== GREKLINGVA ESPERANTISTO estis organo de la grekaj esperantistoj eldonita de la [[Samosa Esperanta Societo]] dum la komenco de 20-a jarcento. == Vidu ankaŭ == {{Projektoj~~\|commonscat=Greece~~\|n=Kategorio:Grekujo\|s=Kategorio:Grekio}} {{Div col\|cols = 3}} * [[Antikva Grekio]] Linio 111 ⟶ 150: * [[Eŭropa Futbal-Ĉampionado 2004]] * [[Helena mitologio]] * [[Helenigo]] * [[Bizanca imperio]] * [[Bizanco]] * [[Osmanida imperio]] * [[Ponto Rio-Antirio]] * [[Tuthelenismo]] * [http://www.sarti-info.cjb.hu/ Sarti Info] * [[Greci]] Linio 127 ⟶ 168: * {{ueavikio\|Grekujo\|{{paĝonomo}}}} {{eo}} * [http://www.eoearth.org/article/Greece?topic=49460 Greka geografio (''The Encyclopedia of Earth'')] {{en}} * [http://www.parliament.gr paĝoj de la greka parlamento] {{Webarchiv\|url=https://web.archive.org/web/20101210205021/http://www.parliament.gr/ \|date=2010-12-10 }} * [http://www.gnto.gr/?langID=2 oficialaj paĝoj de la greka turisma organizaĵo] * [http://www.gogreece.com pliaj turismaj paĝoj] {{Webarchiv\|url=https://web.archive.org/web/20170504011457/http://www.gogreece.com/ \|date=2017-05-04 }} * [http://www.traveldir.org/greece/ pliaj ligoj al turismaj paĝoj pri Grekio] {{Webarchiv\|url=https://web.archive.org/web/20060418092557/http://www.traveldir.org/greece/ \|date=2006-04-18 }} * [http://vitrifolk.apinc.org/costumes-grece.html tradiciaj vestoj de Grekio] {{Webarchiv\|url=https://web.archive.org/web/20060831032017/http://vitrifolk.apinc.org/costumes-grece.html \|date=2006-08-31 }} {{Membroŝtatoj de la Eŭropa Unio}} {{NATO}} {{Ŝtatoj en Eŭropo}} {{Bibliotekoj}} [[Kategorio:Grekio\| ]] [[Kategorio:Ŝtatoj de la Eŭropa Unio]] [[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1821]]