Φρεγάτα

Η Φρεγάτα (σύντμηση Φ/Γ), παλαιότερα Φρεγάδα και Φεργάδα, αποτελεί ονομασία που έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει κατά εποχές διάφορους τύπους πολεμικών πλοίων με διαφορετικoύς ρόλους και μεγέθη.

Η γαλλική ατμοφρεγάτα Ντεκάρτ του 19ου αιώνα.

Η γαλλική φρεγάτα Pénélope το 1806

Η μοντέρνα φρεγάτα Admiral Sergei Gorshkov του Ρωσικού ναυτικού

Αυτό το λήμμα αφορά το είδος πλοίου. Για το πτηνό, δείτε: Φρεγάτα (πτηνό).

Ο όρος "φρεγάτα" προήλθε από την περιοχή της Μεσογείου θαλάσσης περί τα τέλη του 15ου αιώνα, για να αναφερθεί σε ελαφρά πλοία τύπου γαλεάτσα (galleazza) με κουπιά, ιστία και ελαφρύ οπλισμό, ευκίνητα και ευέλικτα. Η ετυμολογία της λέξης είναι άγνωστη. Ο Francesco Bonomi στο "Vocabolario Etimologico della Lingua Italiana" και οι Manlio Cortelazzo, Carla Marcato στο "Dizionario etimologico dei dialetti italiani", επικαλούμενοι τον Jal το ετυμολογούν από την αρχαία ελληνική έκφραση ἄφρακτος ναῦς (ανοικτό πλοίο χωρίς κατώτερο κατάστρωμα), δηλαδη ακάλυπτο καραβι σε αντίθεση με τα κατάφρακτα. Από το Ελληνικό άφρακτος προέκυψε το Λατινικό apharctus ή aphractum. Επίσης, ο Κικέρων στις Επιστολές του στον Αττικό 5,13.1 αναφέρει : Navigavimus tardius propter aphractorum Rhodiorum imbecillitatem” (απέπλευσε χωρίς φόβο και χωρίς ναυτία, αλλά πιο αργά λόγω της αδυναμίας της Ροδιακής αφράκτου) και παρακάτω “detraxit viginti ipsos dies aphractus Rhodiorum” και “aphracta Rhodiorum habebam”.

Το 17ο και 18ο αιώνα αναφερόταν σε ένα μικρό, γρήγορο και ευέλικτο τριίστιο ιστιοφόρο πλοίο που χρησιμοποιούταν κυρίως για περιπολίες, με ένα ή δύο καταστρώματα πυροβόλων. Περί τα τέλη του 19ου αιώνου εμφανίστηκε η θωρακισμένη φρεγάτα, από την οποία αργότερα εξελίχθηκαν τα θωρηκτά.
Από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά ο όρος φρεγάτα αποδίδεται σε ένα πλοίο που χρησιμοποιείται για την προστασία άλλων πλοίων, εμπορικών και πολεμικών, κατά κύριο λόγο από υποβρύχια, σε συνοδείες νηοπομπών, αμφιβίων επιχειρήσεων και άλλων εκστρατευτικών αποστολών. Παρόλα αυτά, ο όρος φρεγάτα δεν χαρακτηρίζει συγκεκριμένο τύπο πλοίου από χώρα σε χώρα.

Ιστορία

Το 1583, κατά τη διάρκεια του 80ετούς πολέμου, οι Αψβούργοι της Ισπανίας ανακατέλαβαν τη νότια Ολλανδία από τους επαναστατημένους Ολλανδούς. Αυτό οδήγησε τα κατεχόμενα λιμάνια που χρησιμοποιούσαν οι κουρσάροι του Ισπανικού στέμματος ως βάσεις τους, να επιτίθενται στα εμπορικά πλοία των Ολλανδών και των συμμάχων τους. Για να επιτευχθεί αυτό, ανέπτυξαν μικρά, ευέλικτα, σκάφη μόνο με ιστία, τα οποία αναφέρονταν ως φρεγάτες. Η επιτυχία αυτών των σκαφών επηρέασε τη σχεδίαση των Ολλανδικών πλοίων και των άλλων ναυτικών δυνάμενων. Μεγάλες φρεγάτες ικανές να διαπλέουν τον ωκεανό κατασκεύασε πρώτο το Ολλανδικό ναυτικό.

17ος – 19ος αιώνας

Η πρώτη Αγγλική φρεγάτα ναυπηγήθηκε περί το 1637. Οι αποστολές των φρεγατών εκείνης της περιόδου ήταν περιπολίες, αναγνωριστικές αποστολές, αποκαλούμενες "μάτια του στόλου", σε νηοψίες αλλά και επιθέσεις εναντίον εμπορικών πλοίων κυρίως πειρατικών, σε αποστολή μηνυμάτων, μεταφορά στρατού (πεζοναύτες) και υψηλόβαθμων προσώπων, ενώ σε περίπτωση έλλειψης πολεμικών πλοίων έπαιρναν μέρος και σε ναυμαχίες, γενικά όμως είχαν μικρό αριθμό πυροβόλων. Συνήθως συγκροτούσαν μικρούς στόλους ή επιχειρούσαν μόνα τους κατ΄ εναντίον. Σε αντίθεση με τα μεγαλύτερα πολεμικά πλοία, οι φρεγάτες, λόγω του χαμηλού κόστους συντήρησης, παρέμεναν περισσότερο επιχειρησιακές. Ο κύριος λόγος ήταν η φθηνή αλλά πολύτιμη εμπειρία που κέρδιζαν τα πληρώματα, που θα ήταν χρήσιμα σε καιρό πολέμου. Το 17ο αιώνα οι φρεγάτες ήταν τα θαύματα της μηχανικής. Οι Άγγλοι μηχανικοί πρόσθεσαν επιπλέον πανιά και όπλα. Οι Ολλανδοί τις έχτιζαν με ρηχό σκαρί. Ο οπλισμός τους περιλάμβανε από 22 κανόνια σε ένα κατάστρωμα ως και 70+ κανόνια σε δυο καταστρώματα. Στα πρώτα χρόνια της ατμοκίνησης οι φρεγάτες εξελίχθηκαν στα πιο γρήγορα πλοία. Στις αρχές του 19ου αιώνα οι φρεγάτες αποτελούσαν τα κομψότερα πλοία της εποχής όμως τελικά με την είσοδο του 20ου αιώνα οι περισσότερες εκείνων μετατράπηκαν σε κρουαζιερόπλοια.

Κατά τη διάρκεια του Αγγλοαμερικανικού πολέμου για την ανεξαρτησία της Αμερικής, οι Άγγλοι εξεπλάγησαν από το μέγεθος και το βαρύ οπλισμό των αμερικανικών φρεγατών τις οποίες ονόμαζαν "μεταμφιεσμένες φρεγάτες". Αυτού του τύπου μιμήθηκαν στη συνέχεια οι Γάλλοι και αυτών οι Αιγύπτιοι και οι Τούρκοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, τις οποίες ονόμαζαν "φερκάτα" και "φερκατέιν", που έφεραν πυροβόλα όσα και τα δίκροτα. Πριν αρχίσουν οι Άγγλοι να ναυπηγούν αυτό τον τύπο σημειώθηκε τότε η μεγάλη ανακάλυψη του ατμού, οπότε και άρχισε η ναυπήγηση ατμοφρεγατών.
Το 1850 ο γαλλικός ναυτικός κανονισμός διέκρινε τις τότε φρεγάτες σε τέσσερις τάξεις. Την Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄ τάξη (μικρότερη).

Στην Α΄ τάξη περιλαμβάνονταν φρεγάτες που έφεραν συνολικά 60 πυροβόλα, (32 στα πυροβολεία και 28 στο κατάστρωμα).

Στη Β΄ τάξη περιλαμβάνονταν φρεγάτες που έφεραν συνολικά 52 πυροβόλα, (28 στα πυροβολεία και 24 στο κατάστρωμα).

Στη Γ΄ τάξη περιλαμβάνονταν φρεγάτες που έφεραν συνολικά 44 πυροβόλα, (26 στα πυροβολεία και 18 στο κατάστρωμα).

Στη Δ΄ τάξη περιλαμβάνονταν φρεγάτες που έφεραν συνολικά 40 πυροβόλα, (24 στα πυροβολεία και 16 στο κατάστρωμα).

20ός αιώνας

Ο όρος φρεγάτα επανήλθε κατά την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τους Άγγλους για να περιγράψει το είδος του πολεμικού πλοίου με ανθυποβρυχιακές δυνατότητες και συνοδείας νηοπομπών, που ήταν μεγαλύτερο από κορβέτα αλλά μικρότερο από καταδρομικό. Η ισχύς πυρός τους ήταν μικρότερη από αυτή των καταδρομικών, είχαν χαμηλότερη μέγιστη ταχύτητα, και ιδιαίτερα περιορισμένη χωρητικότητα καυσίμων. Ακόμα και για τον διάπλου του Ατλαντικού Ωκεανού ήταν αναγκαίος ο ανεφοδιασμός τους με καύσιμα. Αυτά τα μειονεκτήματα δεν αποτελούσαν σοβαρό πρόβλημα για ένα αντιτορπιλικό, αλλά μείωναν σοβαρά την δυνατότητα ενός στόλου που αποτελούνταν από φρεγάτες αντί των καταδρομικών.

Δείτε επίσης

• Φρεγάδιο

Πηγές

• "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Δρανδάκη" τομ.ΚΔ΄, σελ.196