Ματσούο Μπασώ
Ο Ματσούο Μπασό (松尾芭蕉, Ουένο, 1644 - Οσάκα, 28 Νοεμβρίου 1694), στην πραγματικότητα Ματσούο Μουνεφούσα, ήταν Ιάπωνας ποιητής. Θεωρείται σημαντικός εκπρόσωπος της ιαπωνικής μορφής χάικου. Ο Μπασό και οι μαθητές του ανανέωσαν την εώς τότε αστεία και περιπαικτική ποίηση χαϊκάι και την ανήγαγαν σε σοβαρή λογοτεχνία.
| Ματσούο Μπασό (松尾 芭蕉) | |
|---|---|
 | |
| Όνομα | Ματσούο Μπασό (松尾 芭蕉) |
| Γέννηση | 1644 Κοντά στο Ουένο, Ιαπωνία |
| Θάνατος | 28 Νοεμβρίου 1694 Οσάκα, Ιαπωνία |
| Ψευδώνυμο | Σόμπο (宗房) |
| Επάγγελμα/ ιδιότητες | ποιητής[1] και συγγραφέας |
| Εθνικότητα | Ιαπωνική |
| Υπηκοότητα | Ιαπωνία |
| Είδη | ποίηση, χαϊκού |
| Αξιοσημείωτα έργα | Ο στενός δρόμος προς τα βάθη του βορρά, The Seashell Game, Nozarashi Kikō και Frog Poem |
 Πολυμέσα σχετικά με τoν συγγραφέα | |
| δεδομένα () | |
Γεννήθηκε σε μια οικογένεια σαμουράι, αλλά απαρνήθηκε αυτή τη ζωή. Έγινε περιηγητής μελετώντας το δρόμο και την ιστορία του Ζεν και στράφηκε στη μελέτη της κλασσικής κινέζικης ποίησης. Στην ηλικία των 22 ετών αποσύρθηκε σε ένα βουδιστικό μονοαστήρι στο Κιότο ενώ αργότερα ζούσε σε, κατά τα φαινόμενα, ευτυχή φτώχεια από τις ταπεινές προσφορές των μαθητών του. Από το 1667 κατοικούσε στο Έντο (σημερινό Τόκιο) στον φίλο του Σουγκιγιάμα Σάμπου, όπου άρχισε να γράφει χάικου.
Η δομή των χάικού του αντικατροπτίζει την απλότητα και το διαλογισμό που διέκρινε τη ζωή του. Όταν ένιωθε την ανάγκη για μοναξιά, αποτραβιόταν στο μπάσο-αν του, μια καλύβα φτιαγμένη από φύλλα μπανανιάς (μπάσο), από όπου προέκυψε το ψευδώνυμό του. Πολλοί στίχοι του διακρίνονται για μια μυστικιστική ποιότητα και προσπαθούσε να αναπαραστήσει τα μέγαλα και σημαντικά θέματα μέσα από απλές εικόνες της φύσης όπως την πανσέληνο του φθινοπώρου ή τους ψύλλους στην καλύβα του. Ο Μπασό βυθίστηκε στο χαϊκού και στη σκέψη του Ζεν και αντιλαμβανόταν την ποίηση σαν ενα ιδιαίτερο τρόπο ζωής (Καντό, ο Δρόμος της Ποίησης). Ήταν πεποισμένος πως η ποίηση ήταν μια πηγή της φώτισης (Σατόρι).
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μπασό ταξίδευε έντονα και ζωγράφιζε για να εμπνεύσει την ποίησή του. Επίσης συνεργαζόταν με ποιητές επί τόπου στη σύνθεση στο στυλ ρένγκα, μορφή κοντινή στο χαϊκού. Επιπλεόν έγραψε χάιμπουν, πεζή-ποιητική σύντομη ιστορία με τη μορφή ταξιδιωτικών ημερολογίων, όπως το διάσημο Όκου νο Χοσομίτσι (Ο μικρός δρόμος στο μαρκινό Βορρά, 1689).
Το χάικου του βατράχου
ΕπεξεργασίαΤο χάικου του βατράχου είναι το πιο γνωστό χάικου του Μπασό και πιθανώς το πιο διάσημο γενικότερα. «Ο ίδιος ο ποιητής θεωρούσε πως περικλείει όλα τα στοιχεία του στυλ του και πως κάθε στίχος που συνέθεσε έπειτα από αυτό ήταν παραλλαγή αυτού του χάικου. Αναμιγνύει μια βαθιά αίσθηση της παράδοσης (η αρχαία λίμνη) με τον αλόγιστο φυσικό κόσμο (ο βάτραχος) και το εικονοκλαστικό πλατς - μια στιγμή διατηρημένη για πάντα σε ποίηση»[2].
| Ιαπωνικά | Μεταγραφή | Απευθείας μετάφραση | Μετάφραση Π. Καποδίστρια [3] | Μετάφραση 2[4] |
|---|---|---|---|---|
古池や |
φούρου ίκε για |
Παλιά λιμνούλα |
Λιμνούλα παλιά |
Να! Ο βάτραχος |
Επιρροή και κριτική
ΕπεξεργασίαΑντί να παραμείνει πιστός στους τύπους του κίγκο, το οποίο είναι ακόμη και σήμερα δημοφιλές στην Ιαπωνία, ο Μπασό αποπειράθηκε να αντικατροπτίσει το πραγματικό του περιβάλλον και συναισθήματα[5]. Από όταν ήταν ακόμη εν ζωή, οι πρόσπαθειές του και το στυλ του έχαιραν ευρείας εκτίμησης, πράγμα που εντάθηκε μετά το θάνατό του. Πολλοί από τους μαθητές του συνέταξαν συλλογές αποφθεγμάτων του για την ίδια του την ποίηση, όπως ο Μουκάι Κιοράι και ο Χατόρι Ντοχό[6].
Κατά τον 17ο αιώνα, η εκτίμηση για τα ποιήματα του Μπασό αυξήθηκε έντονα. Το 1793 ο Μπασό θεοποιήθηκε από τη σιντοϊστική γραφειοκρατεία και για κάποιο διάστημα η κριτική στην ποίησή του ήταν κυριολεκτικά βλάσφημη πράξη[6]. Αυτή η περίοδος ομόφωνου πάθους για τα ποιήματα του Μπασό έλαβε τέλος μόνο στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Μασάοκα Σίκι (1867–1902), πιθανώς ο πιο διάσημος κριτικός του Μπασό, επιτέθηκε κατά της μακράς ορθοδοξίας με τις ειλικρινείς και ντόμπρες αντιρρήσεις του για το στυλ του Μπασό[6]. Η επίδραση του Μασάοκα Σίκι ήταν όμως επίσης αποφασιστική καθώς έκανε τον Μπασό προσβάσιμο σε διανοούμενους και στο ιαπωνικό κοινό γενικά. Ο Μασαόκα Σίκι εφηύρε τον όρο χάικου (αντικαθιστώντας το χόκκου) για να χαρακτηρίσει την ελεύθερη φόρμα 5-7-5[6].
Η κριτική ερμηνεία των ποιημάτων του Μπασό συνεχίστηκε στον 20ο αιώνα, με εξέχουσες εργασίες του Γιαμαμότο Κενκίτσι, του Ιμότο Νόιτσι και του Ογκάτα Τσουτόμου και τα ποιήματά του μεταφράστηκαν σε διάφορες γλώσσες. Η ιμπρεσιονιστική και μεστή φύση του στίχου του επηρεάσε ιδιαίτερα τον Έζρα Πάουντ και τους εικονιστές και αργότερα τα ποιήματα της γενιάς των Μπητ[7].
Έργα του σε ελληνική μετάφραση
Επεξεργασία- "Εποχές" (2014), δίγλωσση ελληνοϊαπωνική έκδοση επιλεγμένων χαϊκού του Ματσούο Μπασώ, Μετάφραση από τα Ιαπωνικά: Άντα Μαργαρίτη. Γιαλός. ISBN 978-960-99111-9-1
- Ματσούο Μπασό· Κομπαγιάσι Ίσσα (2008). Ο κόσμος της πάχνης - Σαραντατρία χαϊκού. Μτφρ. Διονύσης Καψάλης. Άγρα. ISBN 9603255246.
- Συλλογικό (2008). Χαϊκού και Σένριου - Γιαπωνέζικα τρίστιχα. Μτφρ. Σωκράτης Σκαρτσής. Καστανιώτη. ISBN 9600346569.
- Ματσούο Μπασό (2002). Μόνο τα όνειρά μου συνεχίζουν - 59 Χαϊκού. Μτφρ. Γιώργος Μπλάνας. Ερατώ. ISBN 9602291338.
- "Ανθολογία Ιαπωνικής Ποίησης", εισαγωγή, μετάφραση: Γιάννης Λειβαδάς (Ροές 2002)
- Νοζαράσι Κικό, μετάφραση: Γιάννης Λειβαδάς (Μέδουσα 2019)
- Ανθολογία Κλασικής Ιαπωνικής Ποίησης, μετάφραση: Γιάννης Λειβαδάς (Μέδουσα 2021)
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Μανιάτης Γιάννης (2006). Haiku - Χάικου: Γνωριμία με το χάικου, οι κανόνες που το διέπουν και οι προϋποθέσεις για ένα ελληνικό χάικου. Λέξημα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2009.
- Jonathan Clemens (2000). Zen Haiku. Frances Lincoln Ltd. ISBN 9780711228191.
- William Lawlor (2005). Beat Culture: Lifestyles, Icons, and Impact. Santa Barbara: ABC-CLIO. ISBN 9781851094059.
- Makoto Ueda (1970). Matsuo Bashō. Tokyo: Twayne Publishers.
- Makoto Ueda (1992). Bashō and His Interpreters: Selected Hokku with Commentary. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 0-8047-1916-0.