Κρίσπος

Ο Φλάβιος Ιούλιος Κρίσπος (Flavius Julius Crispus, 302 – 326) ήταν καίσαρας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ήταν ο πρωτότοκος γιος του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Γεννήθηκε το 302 (κάποιοι ιστορικοί προτείνουν ως ημερομηνία γέννησης του Κρίσπου και το 305) κάπου στις ανατολικές περιοχές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τη Μινερβίνη, παλλακίδα ή πρώτη σύζυγο του Κωνσταντίνου (κάποιες φορές αναφέρεται και με τα ονόματα Φλάβιος Κλαύδιος Κρίσπος ή Φλάβιος Βαλέριος Κρίσπος). Η ζωή του διαθέτει όλα τα στοιχεία μιας τραγωδίας: πολυαγαπημένος γιος του Κωνσταντίνου, διέγραψε μια λαμπρή καριέρα ως ανώτατος αξιωματούχος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και εκτελέστηκε σε ηλικία μεταξύ 21-27 χρόνων κατά διαταγή του πατέρα του.

Κρίσπος
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	303 (περίπου) Πούλα
Θάνατος	326 Πούλα
Αιτία θανάτου	απαγχονισμός
Συνθήκες θανάτου	θανατική ποινή
Χώρα πολιτογράφησης	Αρχαία Ρώμη
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	λατινική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	πολιτικός στρατιωτικός
Οικογένεια
Σύζυγος	Helena (από 322)
Τέκνα	Flavius
Γονείς	Μέγας Κωνσταντίνος και Μινερβίνη
Αδέλφια	Κωνσταντίνος Β΄ (ετεροθαλής αδελφός από πατέρα) Κωνσταντίνα (ετεροθαλής αδελφή από πατέρα) Ελένη (ετεροθαλής αδελφή από πατέρα) Κώνστας (ετεροθαλής αδελφός από πατέρα) Κωνστάντιος Β´ (ετεροθαλής αδελφός από πατέρα)
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Καίσαρας Ύπατος στην αρχαία Ρώμη
Σχετικά πολυμέσα

Ο Κρίσπος σε νόμισμα που εκδόθηκε για να εορταστεί η νίκη του Κωνσταντίνου Α' επί των Γότθων το 323.

Γέννηση

Για τη μητέρα του δε γνωρίζουμε κάτι παραπάνω. Δεν είναι εύκολο να διαπιστωθεί αν η Μινερβίνη ήταν νόμιμη σύζυγος ή ερωμένη του Κωνσταντίνου, την οποία χώρισε ή έδιωξε το 307 μ.Χ. όταν παντρεύτηκε τη Φαύστα, κόρη του αντιπάλου του Μαξιμιανού, επισφραγίζοντας έτσι την ανακωχή που είχαν υπογράψει. Οι πηγές δεν αναφέρουν την έκδοση κάποιου «έδικτου», αυτοκρατορικού διατάγματος που να ορίζει το διαζύγιο ανάμεσα στον Κωνσταντίνο και τη Μινερβίνη και το οποίο θα ήταν απαραίτητο αν ήταν νόμιμο ζευγάρι. Όπως και να έχει, μάλλον δε θα μπορέσουμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια τη σχέση ανάμεσα στη Μινερβίνη και τον Κωνσταντίνο, πότε η Μινερβίνη πέθανε ή έπεσε στη δυσμένεια του συντρόφου της (οπωσδήποτε πάντως πριν το 307 μ.Χ., όταν ο Κωνσταντίνος σύναψε το γάμο του με τη Φαύστα), καθώς και το πότε και για ποιον λόγο ο Κωνσταντίνος κάλεσε κοντά του το γιο του από την Ανατολή, όπου είχε γεννηθεί και ζούσε, στη Γαλατία, όπου ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν τότε καίσαρας (ιδιαίτερα αν ο Κρίσπος ήταν καρπός παράνομης σχέσης, αυτή η ενέργεια του Κωνσταντίνου θα μπορούσε αργότερα να προκαλέσει προβλήματα στην αυτοκρατορική δυναστεία). Είναι ακόμη πιθανό ότι ο Κωνσταντίνος πίσω από την ιστορία της Μινερβίνης, βίωνε την ιστορία της μητέρας του Ελένης: όπως ο ίδιος έδιωχνε τη γυναίκα του (ή εν πάση περιπτώσει την παλλακίδα του) για να συνάψει ένα γάμο με κίνητρα πολιτικά, έτσι και ο πατέρας του Κωνστάντιος Χλωρός χώρισε την αγαπημένη του σύζυγο Ελένη, για να παντρευτεί, για λόγους επίσης πολιτικούς, τη Θεοδώρα. Και όπως αργότερα ο Κωνστάντιος κάλεσε κοντά του το γιο του Κωνσταντίνο, έτσι και ο ίδιος τώρα παίρνει δίπλα του το δικό του γιο, τον Κρίσπο.

Εκπαίδευση

Ο Μέγας Κωνσταντίνος, για όποιον λόγο κι αν το έπραξε, κράτησε κοντά του τον γιο του και του πρόσφερε αγάπη, μόρφωση και πολλές ευκαιρίες να αποδείξει ο νεαρός Κρίσπος τις ικανότητές του. Η μόρφωσή του ανατέθηκε στο σημαντικό χριστιανό ρήτορα της εποχής Λακτάντιο. Δε γνωρίζουμε αν ο Λακτάντιος μπόρεσε να εμφυσήσει στο νεαρό μαθητή του την πίστη στο Χριστό, αλλά το πιθανότερο είναι ότι ο Κρίσπος ποτέ δε βαπτίστηκε Χριστιανός στη σύντομη ζωή του.

Σταδιοδρομία

Η σταδιοδρομία του Κρίσπου ως ανώτατου αξιωματούχου ξεκίνησε πολύ νωρίς και σημαντικές πληροφορίες μας έχουν παραδοθεί. Έτσι, την 1 Μαρτίου 317, όταν δηλαδή ο Κρίσπος ήταν περίπου 12 χρονών, αναγορεύτηκε στα Σέρδικα (σημερινή Σόφια της Βουλγαρίας) από τον αυτοκράτορα πατέρα του Καίσαρας της Γαλατίας. Τον υψηλό αυτό βαθμό μοιράστηκε με τον ετεροθαλή αδερφό του Κωνσταντίνο Β΄ (το μεγαλύτερο γιο του Κωνσταντίνου από τη Φαύστα) και το γιο του Λικίνιου, ο οποίος ονομαζόταν επίσης Λικίνιος. Ο Κωνσταντίνος, ο οποίος πίστευε πολύ στις ικανότητες του γιου του, τον διόρισε διοικητή της Γαλατίας. Ο Κρίσπος εγκαταστάθηκε τότε στους Τρεβήρους (σημερινή Τρίερ της Γερμανίας) και τον Ιανουάριο του 322 μ.Χ., παντρεύτηκε κάποια κοπέλα, την Ελένη, η οποία τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου του χάρισε ένα γιο. Δεν έχει διασωθεί το όνομα του γιου του ούτε οποιαδήποτε άλλη πληροφορία για τη γυναίκα του, αλλά ο Ευσέβιος μας λέει ότι ο Κωνσταντίνος ήταν περήφανος για το γιο του και πολύ ευχαριστημένος.

Τα έτη 318, 320 και 323 μ.Χ., ο Κρίσπος ηγήθηκε νικηφόρων εκστρατειών εναντίον των Φράγκων και των Αλαμάννων, ενισχύοντας έτσι την παρουσία των Ρωμαίων στην περιοχή. Το 322 επισκέφθηκε με τον πατέρα του στη Ρώμη, όπου τα πλήθη τον υποδέχτηκαν με μεγάλες τιμές. Οι στρατιώτες τον λάτρευαν για τις στρατηγικές του ικανότητες και γα τις νίκες στις οποίες οδηγούσε τα στρατεύματά του και ιδιαίτερα οι Εθνικοί, οι οποίοι μισούσαν τον Κωνσταντίνο για τη φιλοχριστιανική του πολιτική. Κάτι ακόμη πιο σημαντικό: Ο Κρίσπος δεν ήταν χριστιανός κι ούτε έδειχνε κάποια συμπάθεια για τη νέα θρησκεία, ήταν η κρυφή ελπίδα όλων των Εθνικών στις δυτικές περιοχές της αυτοκρατορίας για πλήρη αποκατάσταση των προνομίων τους σε σχέση με τον εξ ανατολής προερχόμενο Χριστιανισμό.

Κατά τα επόμενα χρόνια, ο Κρίσπος βοήθησε τον πατέρα του στον πόλεμο εναντίον του Λικίνιου. Τότε, πέτυχε την πιο σημαντική νίκη της στρατιωτικής του πορείας και εδραίωσε έτσι τη φήμη του ως γενναίου και ικανού στρατιωτικού: Το 324 μ.Χ. ο Κωνσταντίνος διόρισε τον Κρίσπο αρχηγό του στόλου του, ο οποίος απέπλευσε από το λιμάνι του Πειραιά και στα νερά του Ελλησπόντου ναυμάχησε με τον κατά πολύ ισχυρότερο στόλο του Λικίνιου. Τα διακόσια πλοία του Κωνσταντίνου, υπό τις διαταγές του Κρίσπου, νίκησαν κατά κράτος τα διπλάσια σε αριθμό πλοία του Λικίνιου. Μετά το πέρας της ναυμαχίας, ο Κρίσπος με ένα τμήμα των ρωμαϊκών λεγεώνων (οι υπόλοιπες λεγεώνες ακολουθούσαν υπό τις διαταγές του Κωνσταντίνου) καταδίωξε τον ηττημένο Λικίνιο και τον αντιμετώπισε σε ακόμη μία νικηφόρα μάχη έξω από τη Χρυσούπολη. Ο Κρίσπος συνέβαλε έτσι καθοριστικά στη νίκη του πατέρα του κατά του αντιπάλου του Λικινίου.

Ο Κωνσταντίνος ήταν πολύ υπερήφανος για τις επιτυχίες του γιου του και για να τον τιμήσει διέταξε και κόπηκαν νομίσματα με τη μορφή του Κρίσπου, φτιάχτηκαν αγάλματα, μωσαϊκά, κεραμικές μορφές του νεαρού Καίσαρα, κτ.λ. Πανηγυρικοί λόγοι γράφτηκαν, οι οποίοι εξήραν τις αρετές του Κρίσπου και ο Ευσέβιος έγραφε για τον θεοφιλέστατο Κρίσπο, ο οποίος είναι πανάξιος να συγκριθεί με τον πατέρα του (βλ. Ευσεβίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, 10.9.6. και 10.9.4, ο Ευσέβιος αφαίρεσε τα αποσπάσματα για τον Κρίσπο από την τελική έκδοση του έργου του, μετά την εκτέλεσή του). Εκείνη την περίοδο, είναι πολύ πιθανό ότι ο Κωνσταντίνος σκεφτόταν να χρίσει τον Κρίσπο διάδοχό του.

Εκτέλεση

Το 326 μ.Χ. ο Κρίσπος σε νεαρότατη ηλικία εκτελείται στην Πούλα (Κροατία) κατά διαταγή του ίδιου του του πατέρα. Απολύτως ικανοποιητική εξήγηση των αιτίων που οδήγησαν στο τραγικό γεγονός δεν έχει δοθεί. Πολλούς αιώνες μετά (ο Κρίσπος έζησε και πέθανε στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα), δύο ιστορικοί, ο Ζώσιμος τον 6ο αιώνα και ο Ιωάννης Ζωναράς τον 12ο αιώνα, μας δίνουν μια εξήγηση, η οποία ανεπισήμως έχει καθιερωθεί ως η επίσημη ερμηνεία της ανεξήγητης πράξης του Κωνσταντίνου.

Η Φαύστα ζήλευε τρομερά τον Κρίσπο για την αδυναμία που του έδειχνε ο σύζυγός της. Φοβόταν ότι ο Κωνσταντίνος θα παραγκώνιζε τους γιους που είχε αποκτήσει μαζί της για χάρη του Κρίσπου. Έτσι αποφασίζει να τον ξεφορτωθεί και βάζει σε εφαρμογή το σχέδιό της προκειμένου να παγιδεύσει το μισητό της «αντίπαλο»: καλεί τον Κρίσπο κοντά της, του εξομολογείται τον υποτιθέμενο έρωτά της και του προτείνει να συνάψουν παράνομες σχέσεις. Ο ντροπαλός και ευγενής Κρίσπος (ακόμη κι αν ο Λακτάντιος δεν τον έστρεψε στο Χριστιανισμό, οπωσδήποτε διαμόρφωσε μια συγκρατημένη και ασκητική προσωπικότητα στο γιο του αυτοκράτορά του) σοκαρισμένος διώχνει τη Φαύστα από κοντά του και με κάποια δικαιολογία φεύγει από τα ανάκτορα. Τότε, η Φαύστα κατασυκοφαντεί τον Κρίσπο στον Κωνσταντίνο ότι την προσέβαλε και χωρίς να σεβαστεί τον πατέρα του και την εμπιστοσύνη που του είχε, της πρότεινε παράνομους έρωτες και σχέσεις και όταν εκείνη τον έδιωξε, ο Κρίσπος αποπειράθηκε να την βιάσει. Το μεγάλο ελάττωμα του Κωνσταντίνου ήταν το εξαιρετικά οξύθυμο του χαρακτήρα του, που σε συνδυασμό με το έντονο της προσωπικότητας του, τον οδηγούσε σε πράξεις σκληρότητας, στερώντας του τη λογική σκέψη. Διατάζει τον Κρίσπο να επιστρέψει στο παλάτι, τον κατηγορεί για προδοσία και διατάζει την εκτέλεσή του. Η Φαύστα φάνηκε να είχε κερδίσει. Όμως, αυτός ο θρίαμβος της Φαύστας ήταν η αρχή του τέλους της. Λίγους μήνες μετά την εκτέλεση του γιου του, ο Κωνσταντίνος πληροφορείται όλη τη σκευωρία της Φαύστας εναντίον του Κρίσπου, την κατηγορεί για μοιχεία και στα τέλη του 326 ή στις αρχές του 327 μ.Χ. η Φαύστα εκτελείται στο λουτρό της.

Αυτές οι αναφορές των Ζώσιμου και Ζωναρά εγείρουν κάποια ερωτήματα και δεν είναι απολύτως ικανοποιητικές. Καταρχάς και οι δυο τους ζουν σε εποχές πολύ μακρινές από τα γεγονότα που εξιστορούν και κανείς τους δεν αναφέρει παλαιότερες πηγές από όπου έλαβαν τις πληροφορίες που μας παραθέτουν. Υπάρχει ακόμη ένα στοιχείο πολύ πιο σημαντικό: Ο Κρίσπος τιμωρήθηκε με θάνατο από τον πατέρα του, γιατί θεώρησε ότι ο γιος του είχε διαπράξει κάτι τόσο τρομερό που η θανατική ποινή δεν ήταν αρκετή. Ο Κρίσπος υπέστη και «damnatio memoriae», δηλαδή το όνομά του σβήστηκε από όλα τα επίσημα έγγραφα της αυτοκρατορίας και τα μνημεία στα οποία είχε χαραχτεί τιμής ένεκεν, απαγορεύτηκε ακόμη και η απλή αναφορά σε αυτόν, τα αγάλματά του γκρεμίστηκαν και δεν έχει σωθεί καμιά πληροφορία για το τι απέγινε η γυναίκα και το παιδί του, προκειμένου ο Κρίσπος να λησμονηθεί από τους ανθρώπους. Παρόλο όμως που αργότερα ο Κωνσταντίνος ανακάλυψε την αθωότητα του Κρίσπου, δεν αποκατέστησε τη μνήμη του, όπως θα ήταν λογικό και αναμενόμενο ούτε αναφέρεται να ενήργησε με οποιονδήποτε τρόπο για την προστασία της οικογένειας του αδικοχαμένου Κρίσπου. Γιατί ο Κωνσταντίνος δε διέσωζε τουλάχιστον την υστεροφημία του γιου του από την ντροπή; Για το συγκεκριμένο ερώτημα έχει λεχθεί ότι ίσως ο ίδιος ο Κωνσταντίνος, από τύψεις που αισθανόταν, δε θα άντεχε ανθρώπους και μνημεία γύρω του που να αναφέρονται στο Κρίσπο και να του θυμίζουν διαρκώς πόσο άδικος υπήρξε στον πρωτότοκο γιο του.

Οι υπόλοιπες ιστορικές πηγές μας δίνουν πληροφορίες, οι οποίες έχουν απορριφθεί από τους ιστορικούς. Έτσι, η άποψη ότι ο Κρίσπος και η Φαύστα συνωμότησαν εναντίον του Κωνσταντίνου δεν καθίσταται δεκτή, καθώς δεν είχαν να κερδίσουν απολύτως τίποτα από την παράτολμη πράξη τους, ιδίως αν λάβουμε υπόψη μας ότι και οι δυο τους είχαν την απόλυτη εύνοια του Κωνσταντίνου μέχρι το τέλος ( η Φαύστα, μόλις ένα χρόνο πριν την εκτέλεσή της, είχε λάβει από το σύζυγό της τον ανώτατο τίτλο της Αυγούστας). Εντελώς ανυπόστατη είναι η θέση ότι ο Κωνσταντίνος εκτέλεσε το γιο του για να προστατέψει τη νομιμότητα στη διαδοχή του θρόνου του, εφόσον ο Κρίσπος ήταν παράνομος γιος του. Θα μπορούσε να τον παρακάμψει και να ορίσει ως διάδοχο κάποιον από τους νόμιμους γιους του και από τα πρώτα χρόνια ακόμη θα μπορούσε να μην τον αναγνωρίσει καλώντας τον κοντά του (άλλωστε, από τη στιγμή που δεν είμαστε βέβαιοι για τον αν ο Κωνσταντίνος και η Μινερβίνη ήταν νόμιμο ζευγάρι, δεν μπορούμε να πούμε και για τον Κρίσπο αν ήταν ή όχι νόθος). Τέλος, πιστεύεται από ορισμένους ιστορικούς ότι ο Κωνσταντίνος εκτέλεσε τον Κρίσπο φοβούμενος τις ικανότητες του γιου του, την αυξανόμενη δύναμή του και την υποστήριξη που του παρείχαν οι Εθνικοί της Δύσης. Και αυτή όμως η γνώμη δε φαίνεται λογική. Ο έμπειρος Κωνσταντίνος γιατί να φοβάται το νεαρό Κρίσπο; Άλλωστε, έχουμε πολλές πληροφορίες για την ανοδική πορεία του Κρίσπου στο ρωμαϊκό στρατό και τη διοίκηση της αυτοκρατορίας και πουθενά δε διαφαίνεται η παραμικρή πρόθεση του Κρίσπου να βλάψει τον πατέρα του.