İskıti
İskıti (ya zi Saka zi vaciyeno) (Yunanki: Σάκαι, Farski: ساکا, Asurki: Iskuzai/Askuzai, Çinki: Sai), şarê İranıco ke serranê İsayi ra ver 8ıne u İsayi ra ver 3ıne de rocvetışê Ewropa, Deryayê Siyayi ra zıme de, heme miyanê Asya u Efğanıstan de hukım ramıto. İskıtan sero xeylê cayan ra zaf melumati mendê, coka inan sero çiyi zaf estê. Çımeyanê Yunan, Asur, Pers u Hindi de name u kulturê İskıtan vêrenê ra.
İskıtıci tarix de raver seserra heştıne de asayi u inan sero qeydi tepışiyayi. Herodoti ra gore İskıtıci Kimeran ra tepiya ameyi verê Asya. İnan verê Asya sero erdo gırd vısto ra destê xo. Vatışê Herodotusi ra gore, İskıtıci Kofkas hetê rocvetışi ra geyrayi u Deryayê Xezeri sero şiyi, uca ra zi Derbend ra vêrdê ra u ameyi Ewropa u Asya miyan.
İskıtıci xeylê mıxtelif eşiran ra ameyi pêra. Estor, here, naxır cıwiyayışê inan de cayo gırd tepışto. Tayê İskıtıcan goç kerdêne, tayê zi sûk u dewan de cıwiyêne. Hema ke ceng u leckerdışê inan embiryananê inan miyan de zaf pil asayi, şenayışê inanê leckerdışi, embiryananê inan çım de leckerdoğê gırdi vêniyayo.
İtıqadê İskıtan, wına fıkıriyeno ki itıqadê ver-Zerduşti (pre-Zoroastrian) biyo u inan dinê politeisti rê bawer kerdo. Zıwanê inan zi zıwanê İranki biyo. Zıwananê İrankiyan miyan de zi hetê rocakewtışi de ca gırewto. İnan heşt rê hapta, estor rê aspa, goş rê zi gauša vatêne.
| İskıtki | Zazaki | İskıtki | Zazaki | İskıtki | Zazaki |
|---|---|---|---|---|---|
| abra | asmên | āp | awe | arma | erme |
| arya | arya | aspa | astor | baga | beg |
| dānu | ro, çıhem, çay | gauša | goş | hazahra | hazar/hezar |
| kuti | kutık | madu | engemên | matuka | melx |
| mṛga | morcele/muclor | raupāsa | luwe | sauka | adır |
| syāva | siya | varka | varg/verg | varāza | xoz |
| xšes | şeş | xwar | werden | zantu | keye |
| zaranya | zern | pāpāios/pā | pawıtoğ, pi | _ | _ |
Asayışê teberi
[bıvurne | çımeyi bıvurne]Vıraştışanê huneri de, İskıtıci be xısusiyetanê Europoid ra mocniyayi.[1] Kıtanê Herodotusi Histories de, tarixêro seserra pancıne, Herodotus Budiniê İskıtya be gıjıkê suri çımê aşıli ra mocneno.[1] Desto bin ra hekimê Yunanê antiki Hipokrat posta şarê İskıtan sur mocneno. Zafêrê eseranê tarixiyan de, asayışê fizikê şarê İskıtan be posta sure, çımê aşıl u kıhewe u gıjıkê suri ra piya mocniyeno.