Gesta Romanorum Pp. 416-17
Gesta Romanorum Pp. 416-17
Gesta Romanorum Pp. 416-17
III—
IIB
IHBiBHhHII wMBS8BUtBHOS
m
imHM1 BHWmHWlBWnnnHiil
I1IBW1IS11
IIHWBBilili
Hin
1HI1I11
in üimmm »as
GESTA KOMANOKUM
VON
/
HEEMANN OESTEELEY.
BERLIN.
WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG.
1872.
fh
AN
als die des vorliegenden Werkes an Sie. Sie waren es, die
neu belebten, und Sie endlich sind es, die durch die aus-
VI
Seite Seite
Seite Seite
146. 138. Alexander und der See- 188. germ. 26. Drei buchstaben . 592
räuber 504 189. - 34. Gnade . . . . 592
147. 139. Quelle vergiftet . . 505 190. - 36. Schwarz . . . . 594
148. 140. Arion 506 191. 53. Brücke . . . . 537
149. 141. Philipps ermordung . . 506 '192. 56. Sarkophag, Va-
150. 142. Musikquelle . . . . 507 riante . . . . 597
151. 150. Aussatz aus neid . . 507 193. 59. Sieben jähre treu . 597
152. 151. Waffen beschreiben . . 510 194. - 62. Bratfisch . . . . 601
153. Apollonius von Tyrus . . . 510 195. 68. Fleischpfand . . 603
154. Christusbild in Edessa . . 532 196. 81. Baumerbe . . . 608
155. Wandelburia 533 197. app. 1. Gröfste tugend . . 610
156. Achilles unter weibern . . 537 198. 2. Geschirr stehlen . . 610
157. Zoll 537 199. - 3. Wüste 611
158. Körper unverweslich . . . 538 200. 4. Drache durch löwen
159. Wein, vier eigenschaften . . 539 entfernt . . . 612
160. Nach evangelium aus der 201. 5. St. Laurentius . . 612
kirche 540 202. 6. Vorn schön, hinten
161. Zauberhorn 541 verwesend . . 614
162. Wunderberg 542 203. 7. Alexander, vier
163. Pferd und schafe . . . . 544 frauen .... 615
164. Fünf narren 547 204. 8. Luxuria, vier fuchse 616
165. Drei narren 548 205. 9. Tiberius-Liberius . 616
166. Schachspiel 549 206. - 10. Pietas, göttertugen-
167. Drei Weisheiten lehren . . 554 den 617
168. Honig 556 207. - 11. Penitentia .... 617
169. Lycurg 557 208. - 12. Tisch dem weisesten 618
170. Bernhard und der Spieler . 560 209. - 13. Fortuna .... 619
171. Egypten und Baldach . . . 560 210. - 14. Glassteine .... 619
172. Guido und Tyrius .... 563 211. - 15. Naaman und Heli-
570 seus .... 620
174. Schlange lösen 572 212. - 16. Stricke 620
175. Wunderbare menschen . . 574 213. - 17. Statue mit thonfufs . 623
176. Gespalten 576 214. - 18. Heilendes Christus-
177. Esther 577 bild .... 623
178. Wandgemälde 579 215. - 19. Mutter stillen . . . 624
179. Schlemmerei 583 216. - 20. Löwenhochzeit . . 624
180. Grimoaldus 584 217. - 21. Sohn zerfleischt sich 625
181. Löwin 586 218. - 22. Medusa 626
182. germ. 11. Kaisertochter, se- 219. - 23. Hochzeit, ins ge-
neschal . . . 588 fängnis . . . 627
183. - 15. Diogenes und Ale- 220. - 24. Keusche und un-
xander . . . 589 keusche äugen . 627
184. - 16. Kohle 589 221. - 25. Rüstung mit In-
185. - 17. Theriak .... 590 schriften . . . 628
186. - 18. Virgils bild . . . 590 222. - 26. Freiheit aus liebe . 629
187. - 22. Kaisertochter, pal- 223. - 27. Vier briefe . . . 630
last 591 224. - 28. Jahresköuige . . . 630
.
.
VIII
Seite Seite
225. app. 29. drei ringe und 255. app. 59. Oratio 661
brief . . . . 631 256. - 60. Straufsei .... 662
226. - 30. Vier tafeln . . . 631 257. - 61. Algarus .... 663
227. - 31. Briefe von vier kö- 258. - 62. Wein, weib, könig . 663
nigen .... 632 259. - 63. Census 664
228. - 32. Nachtigal und kröte 632 260. - 64. Zauberbuch stehlen . 664
229. - 33. Jude im abtritt . . 633 261. - 65. Bestimmung der
230. - 34. In königsblut baden 633 thiere .... 665
231. - 35. Pyramus und Thisbe 633 262. - 66. Baumerbe, Variante 655
232. - 36. Stadt belagert, Un- 263. - 67. Schlange und zwei
dank .... 634 kröten .... 666
233. - 37. Vom weibe getödtet 636 264. - 68. Echinus .... 666
234. - 38. Baum an arbeiter . 635 265. - 69. Statue mit Stirnband 667
235. - 39. Wein verboten, feind 266. - 70. Schwammmesser 667
und freund . . 635 267. - 71. Delphin und knabe 666
236. - 40. Geschirr stehlen, Va- 268. - 72. Regulus und die
riante .... 636 schlänge . . . 668
237. - 41. Sirenen 636 269. - 73. Antonius orator . . 669
238. - 42. Freundesprobe , Va- 270. - 74. Pferdewiehern . . 669
riante . . • • 637 271. - 75. Dreimal tapfer . . 670
239. - 43. Göttergaben ver- 272. - 76. Todtenklage . . . 671
schmäht . . . 638 273. - 77. Lear 672
240. - 44. Amor 638 274. - 78. Feuerlärm , Schlaf-
241. - 45. Todtenmahlzeit . . 639 trunk .... 674
242. - 46. Schwester mit edel- 275. - 79. Schachspiel, reichs-
stem .... 639 theilung . . . 675
243. - 47. Götter wählen . . 640 276. - 80. Brunnen gegen Trun-
244. - 48. Incest 641 kenheit . . . 676
245. - 49. Magnet und stahl . 646 277. - 81. Nach reichthum hei-
246. - 50. Oelfäfser .... 646 rathen .... 678
247. - 51. Kopf hoch, blind 648 278. - 82. Androclus, Variante 680
248. - 52. Gewichtsprobe . . 648 279. - 83. Frau nach der rei-
249. - 53. Hildegarde . . . 648 nigung . . . 683
250. - 54. Asyl, nachtigal . . 654 280. - 84. Unter der entehrten
251. - 55. Sohn an feindes- büfsen . . . 685
tochter . . . 655 281. - 85. Bad im blute des
252. - 56. Triumph beschrei-
, geliebten . . . 685
bung .... 657 282. - 86. Feuer und wafser
253. - 57. Wunderbare wafser 658 bewahren . . . 686
254. - 58. Amor, vier flügel . 659 283. - 87. Fridolin 688
nischer, wie in deutscher und englischer spräche, und auch hier zeigte
sich fast durchgängig *
eine tiefgehende mannigfaltigkeit der verschie-
denen handschriften, sowohl an zahl und anordnung, wie an darstel-
lung und spräche der einzelnen stücke.
Natürlich wurde die frage über die entstehungsweise, über alter,
heimath und verfafser oder compilator der Gesta um so verwickelter
und schwieriger — aber auch um so interessanter und verlockender —
je bedeutender der kreis der bekannt gewordenen recensionen sich er-
weiterte, namentlich da niemals eine ältere handschrift aufgefunden
wurde, die nur mit einigem rechte als die grundlage des vulgärtextes
hätte gelten können. Die forschung wandte sich deshalb mit richti-
A. Lateinische Handschriften.
d) Aus Deutschland.
I. Cot Gotting. theol. 140, fol. XV. jh. 76 cap.
II. 11 „ „ 94, quart. XV. jh. 79 cap.
III. n „ Luneb. 46, fol. XV. jh. 49 cap.
IV. r>
Dresdens. F, 61a, fol. c. 1423. 91 cap.
V. w „ C, 193 d, quart. c. 1422. 108 cap.
VI. » Marburg. D, 20, XV. jh. 92 cap.
fol.
VII. r>
Guelferbyt. 41, 1, XV. jh. 93 cap.
quart.
VIII. r> „ 495, 4, theol., fol. XV. jh. 78 ' cap.
IX. r> „ 76, 27, fol. XV. jh. 93 cap.
X. Y) „ 353, fol. XV. jh. 102 cap.
XI. n „ 693, quart. c. 1450. 49 cap.
XII. » „ „ (2.) c. 1450. 80 cap.
XIII. n „ 14, 5, quart. XV. jh. 22 cap.
XIV. » Ratisbon. 47, quart. XV. jh. 94 cap.
XV. r>
Wirceb. M. eh. 89, quart. XV. jh. 106 cap.
XVI. 11 „ „ „ (2.) XV. jh., unvollständig.
XVII. n Tubing. (Univ.) M. c, 111, quart. XV. jh. 13 cap., brachst.
XVIII. 11 „ (Wilhelmstift.) X, 14, fol. 1459. 82 cap.
XIX. 35 „ „ X, 15, fol. XV. jh. 62 c, unvollst.
XX. n „ „ X, 47, qu. 1448. 38 c, unvollst.
XXI. 11
Berolin. lat. 184, quart. a. 1441. 90 cap.
XXII. 11 „ germ. 643, fol. a. 1377. 82 cap.
XXIII. » „ theol. lat. 10, quart. *c. 1446. auswahl, 14 cap.
XXIV. 11
Stuttgard. theol. et philos. 200, fol. XIV. jh. 46 cap.
mit lücken == 91.
XXV. n „ „ 184, quart. 1425. 91 cap.
XXVI. n „ theol. 20, fol. XV. jh. 38 cap., unvollst.
„'
XXXIX. Vindobon. 3097, fol. 1410. 28 cap., auswahl.
XL. „ „ 4459, fol. XV. jh. 37 cap., bruchstück.
XLI. „ „ 4603, fol. XV. jh. 105 cap. 91 14. = +
XLII. „ „ 12,449, fol. XV. jh. 100 cap.
XLIII. „ „ 14,452, fol. XV. jh. 93 cap.
XLIV. „ „ 14,544, quart. XV. jh. 8 cap., bruchstück.
XLV. „ „ 15,040, quart. XV. jh. 64 cap.
XLVI. Hannov. XIII, 859, quart. (kgl. bibl.) XV. jh. 50 c, ausz.
XL VII. „ 15, fol. (stadtbibl.) 1427. 87 cap.
XLVIII. Monac. lat. 447, quart. 1450. 91 cap.
XLIX. „ lat. 3040, fol. XV. jh. 9 cap., auszug.
L. „ lat. 3261, fol. XV. jh. 96 cap.
LI. „ lat. 3421, fol. XV. jh. 88 cap.
LIL „ lat. 3861, fol. 110 od. 94 cap.
1448.
LIII. „ lat. 4691, fol. 220 cap., ohne VII sap.
1457.
LIV. „ lat. 4721, fol. 1443. 76 cap.
LV. 3 lat. 5661, quart. XV. jh. 10 cap., auswahl.
LVI. „ lat. 5865, fol. 1411. 26 cap., auswahl.
LVII. „ lat. 7759, quart. XV. jh. 220 cap.
LVIII. 3 lat. 7841«, fol. XV. jh. 223 cap.
LIX. 3 lat. 8182, quart. XV. jh. 55 cap., unvollst.
LX. „ lat. 8497, quart. XV. jh. 63 cap., auswahl.
LXI. „ lat. 8968, quart. XV.
10 cap. jh.
LXX. ,,
germ. 688, quart. XV. jh. 90 cap.
LXXI. Cod. Colmar. Issenh. 10, fol. XIV. jh. 103 cap.
LXXII. „ Prägens, (bibl. Fürstenberg) I, a, 37, foL 1418. 100 c.
b) Aus Frankreich.
LXXX. Cod. Paris, lat. 6244 A, quart. c. 1439. 40 cap.
c) Aus Italien.
d) Aus England.
LXXXIII. Coc Londin. Bibl. Harl. 206, quart. XV. jh. 26 cap.
LXXXIV. r> „ „ XV. jh. 15 cap.
219, quart.
LXXXV. » „ „ 406, quart. XV. jh. 37 cap.
LXXXVI. r>
2270, fol. XV. jh. 102 cap.
LXXXVII. » „ „ 3132. XV. jh. 81 cap.
LXXXVIII. » „ „ 5259. XV. jh. 101 cap.
LXXXIX. r> „ „ 5369, quart. XIV. jh. 43 cap.
XC. r> „ Bibl. Sloane 4029, quart. XIV. jh. 95 cap.
XCI. V) „ Reg. 8, F, VI, XV. jh. 27 cap.
fol.
XCII. r>
Oxon. Bibl. Bodl. Douce 101, quart. XV. jh. 50 cap.
XCIII. 5? „ „ „ 142, quart. XV. jh. 101 cap.
XCIV. >? „ 310, fol. XV. jh. 34 cap.
xcv. w „ „ 123, quart. XV. jh. 39 cap.
XCVI. r> „ „ 837. XV. jh. 41 cap.
XCVII. n „ Bibl. Gravii in Bodl. 54.
B. Deutsche Handschriften.
CXII. Cod. Dresdens. M, 55, fol. 1470. 94 cap.
CXIII. „ „ M, 106, quart. 1444. 94 cap.
CXIV. „ Turic. C, 113, fol. XV. jh. 124 cap.
CXV. „ Londin. Addit. 10,291, fol. 1420. 124 cap.
CXVI. „ Donesching. 147, fol. 1414. 111 cap.
CXVII. „ „ 148, fol. XV. jh. 111 cap.
CXVIII. „ „ 149, fol. XV. jh. 111 cap.
CXIX. „ „ Abth. II, deutsch 5,
fol. 1437. 110 cap.
CXX. „ Vindobon. 2937, quart. XV. jh. 94 cap.
CXXI. „ „ 3070, fol. XV. jh. 36 cap., auszug.
CXXII. „ „ 14,553, quart. XV. jh. 41 cap., bruchstück.
CXXIII. „ Berol. germ. 59, fol. XV. jh. 47 cap.
CXXIV. „ „ germ. 489, quart. XV. jh., defect.
CXXV. „ „ Grimm. 81, quart. 1469. 63 cap.
CXXVI. „ Carlsruh. germ. 74, quart. 1448. 47 cap.
CXXVII. „ Monac. germ. 54, fol. XV. jh. 111 cap.
CXXVIII. „ „ germ. 414, quart. 1466. 103 cap.
CXXIX. „ „ germ. 543, fol. 1469. 23 cap.
CXXX. „ „ germ. 579, fol. 1447. 94 cap.
CXXXI. „ „ germ. 696, fol. XV. jh. 11 cap.
CXXXII. „ „ germ. 1141, quart. XV. jh.
C. Englische Handschriften.
CXXXVI. Cod. Londin. Bibl. Harl. 7333, fol. XV. jh. 70 cap.
CXXXVII. „ „ Addit. 9066, fol. XV. jh. 46 cap.
CXXXVIII. „ Cantabrig. Kk. 1, 6, quart. 32 cap.
A. Lateinische Handschriften.
a) Aus Deutschland.
VII sap.)
54. De furto. Quondam erat in civitate romana. (Thurm Herodots,
VII sap.) germ. 42.
55. De gaudio celesti scribit Paulus exemplum. De gaudio celesti.
57. Exemplum bonum. Scribitur nobis. (Sohn ohne wifsen des va-
ters ins kloster.)
58. Exemplum bonum. Legitur de quodam divite. (Reicher kann
nicht beichten, weil teufel am bette.)
70. Ohne Überschrift register De milite qui fuit senex. Myles qui-
; :
28. De regina que tres filios ex adulterio etc. Quidam rex nobilis.
62. De filio qui tres amicos in mundo acquisivit. Quidam rex erat.
70. De milite qui famulo pedem amputavit. Miles quidam erat. (Fufs
ab.) lat. 127.
71. De regina que filium regis voluit occidere. Poncianus in civitate
rom. (VII sap., rahmen.) germ. 40.
72. Hec forma est quomodo magister puerum salvayit. (Fortsetzung;
im text fortlaufend.)
73. De leporario, falcone et serpente. Erat quidam miles. (Hund,
VII sap.) germ. 41.
74. De pastore et apro. Quidam imperator erat. (Eber, VII sap«)
75. De milite et uxore adulterata et fönte. Quidam erat in una
civitate. (Hausschlüfsel, VII sap.)
76. De milite cui filius in turri caput amputavit. Quondam erat in
civitate. (Thurm Herodots, VII sap.) germ. 42.
77. De cive et uxore adulterata et pica. Civis quidam erat. Ohne
moralis. (Elster, VII sap.)
78. De milite et juveue uxore cui traxit sanguinem. Miles quidam
erat. Ohne moralis. (Gattin, VII sap.)
app. 19.
101. De quodam qui vidit Ethiopem in silva [ligna] succidentem.
Legitur in vitis patrum. (Drei narren.) lat. 165.
102. De passione domini. Pompeyus statuit. (In waffen begraben.)
lat. 134.
103. De Ingrato et Gydone. Deutinus regnavit. (Ingratus und Guido.)
lat. 119.
104. De mercatore qui tres sapiencias vendidit. (Anfang fehlt.) (Drei
Weisheiten verkaufen.) lat. 103.
105. De basilica et sarcofago etc. Adrianus regnavit. (Sarkophag,
weiter als cap. 8, moralis. nur Verweisung dahin.)
1. Gayus rex regnavit dives et prudens valde. (Floren tina.) lat. 62.
2. Theodosius regnavit prudens valde. (Rügenglocke.) lat. 105.
3. Velpasianus regnavit qui filiam pulcherrimam habuit. (Aglaes.)
(Ariadne.) lat. 63.
4. Erat quidam rex qui ad terram sanctam perrexit. (Löwe zur
hochzeit.) app. 20.
5. Quidam miles erat qui super omnia dilexit venare. (Löwendorn.)
lat. 104.
6. Domicianus regnavit prudens valde. (Drei Weisheiten verkaufen.)
lat. 103.
7. Trajanus regnavit qui nimio modo dilexit vineas. (Eber ohne
herz.) lat. 83.
8. Quidam rex regnavit qui tres virtutes habuit. (Hemd, drei zoll.)
lat. 64.
9. Pompeyus regnavit in cujus imperio erat quedam nimis pulchra.
(Falke.) lat. 84.
10. Tytus regnavit in cujus Imperio erat quidam miles. (Wachsbild.)
lat. 102.
11. Legitur de quodam rege qui filiam pulcherrimam habebat. (Fleisch-
pfand.) germ. 68.
12. Erat quidam imperator in cujus imperio erant duo latrones.
(Bürgschaft.) lat. 108.
13. Martius regnavit prudens valde. (Gregorius.) lat. 81.
14. Erat quedam ymago in civitate romana. (Percute hie.) lat. 107.
15. Olim erant tres socii qui ad terram sanctam pergebant. (Traum-
brod.) l#t. 106.
30
37. Quidara faber erat dives valde qui juxta mare manebat. (Schatz
im bäume.) lat. 109.
38. Quidam rex erat qui statuit pro lege. (Todestrompete.) lat. 143.
39. Dicitur de quodam rege qui tantum unicum filium habebat. (Wein-
fäfser.) lat. 72.
40. Lex aliquaudo erat in civitate romana. (100 groschen.) lat. 73.
41. Erat quidam rex qui tantum unicum filium habebat. (Narren-
apfel.) lat. 74.
42. Rex quidam erat qui duos leporarios habebat. (Hunde und wolf.)
lat. 133.
43. Olim quidam rex erat qui tres filias pulcherrimas habebat. (Drei
wittwen.) lat. 75.
44. Civitas quedam erat in qua erant quatuor phisici. (Vier ärzte.)
lat. 132.
45. Accidit in quadam civitate quod duo medici. (Ziegenauge.) lat. 76.
46. Accidit semel quod rex quidam ad nundinas perrexit. (Sarcinae.)
lat. 173.
47. Rex quidam fecit per totum regnum proclamare. (Den armen
die herrschaft.) lat. 131.
48. Rex quidam erat qui duas filias habebat. (Schön und häfslich.)
lat. 77.
49. Miles quidam erat qui unicum filium habebat. (Sohn zerfleischt
sich.) app. 21.
50. Rex quidam pulchram filiam habebat. (Treue wittwe.) lat. 78.
51. Quedam mulier erat nomine pulchra valde. (Medusa.) app. 22.
52. Filius quippe Jherusalem desponsavit sibi. (Hochzeit, ins ge-
fängnis.) app. 23.
53. Erat quidam rex pius et potens qui habebat uxorem. (Keusche
und unkeusche äugen.) app. 24.
54. Porotheus imperator rome regnavit. (Vater oder mutter folgen.)
lat. 14.
55. Gregorius imperator regnavit qui statuit pro lege. (Drei Wahr-
heiten, frei.) lat. 58.
56. Tytus in civitate romana regnavit qui statuit. (Focas.) lat. 57.
57. Gorgonius regnavit in civitate romana. (Vater heilen, mutter
nicht.) lat. 112.
58. Demas regnavit dives valde qui torneamenta. (Turnier.) lat. 113.
59. Oliminis in civitate babilonie regnavit. (Der faulste.) lat. 91.
60. Allexander regnavit qui dominatum tocius mundi obtinuit. (Ba-
silisk.) lat. 139.
32
61. Quidam miles fuit qui habebat castrum. (Störchin.) lat. 82.
62. De quodam principe sie narratur. (Wein vergiftet.) lat. 88.
63. Rex quidam erat qui habuit tres filios. (Drei ringe.) lat. 89.
64. Narrat Eusebius in cronicis de quodam imperatore. (Coriolan.)
lat. 137.
65. Quedam nobilis vidua paciebatur multas injurias. (Stab und
tasche.) lat. 25.
66. Narratur quod quidam imperator nobilis. (Kaisertochter und sene-
schal; drei freunde.) germ. 11.
67. Erat quidam imperator qui statuit pro lege. (Schinden.) lat. 29.
68. Erat quidam imperator qui statuit pro lege. (Triumph.) lat. 30.
69. De morte Allexandri regis dicitur. (Alexanders begräbnis.) lat. 31.
70. Refert Valerius quod quidam senex flens dixit. (Hängebaum.)
lat. 33.
71. Pypinus in civitate romana regnavit. (Stiefkind und eignes.)
lat. 116.
72. Refert Saturnus quod Dyogines ita paupertatem. (Diogenes und
Alexander.) germ. 15.
73. Refert Valerius in tercio libro. (Kohle.) germ. 16.
74. Dicit enim Polinius quod est quedam arbor in yndia. (Theriak.)
germ. 17.
75. Refert Valerius philosophus in naturis rerum. (Virgils bild, apfel.)
germ. 18.
76. Quidam imperator erat qui statuit pro lege. (Sohn tödtet mutter
nicht.) lat. 100.
77. In mediorome quodam loco aperta est terra. (Curtius.) lat. 43.
78. Erat quidam imperator qui habuit filiam pulchram. (Kaiser-
tochter, palast.) germ. 22.
79. Quidam nobilis rex dives atque sapiens. (Schiefsen.) lat. 45.
80. Legitur in vitis patrum quod IV heremitae. Ohne moralis. (Gröfste
tugend.) app. 1.
87. Ezechias regnavit qui tres filios habuit. (Baurnerbe.) germ. 81.
88. Marias in civitate rornana regnavit. (Jonathas, wunschdinge.)
lat. 120.
89. Pavinianus imperator regnavit. (Jovinianus.) lat. 59.
90. Harnbribal Imperator regnavit multis annis. (Redde.) lat. 20.
91. Elondius Imperator regnavit qui habuit unicam filiam. (Socrates
heirathet.) lat. 61.
92. Virgo quedam formosa et dives. (Bei deren gebete Maria mit
engein herabsteigt.)
lat. 91.
5. De bäsilisco et speculo. Allexander regnavit. (Basilisk.) lat. 139.
6. De ciconia adulterata. Quidam miles fuit. (Störchin.) lat. 82.
7. De sarcofago invento. Legitur de quodam imperatore Romano-
rum. (Sarkophag.) lat. 16.
8. De principe qui inimicos intoxicavit. De quodam principe. (Wein
vergiften.) lat. 88.
9. De consuetudine et vita nostra. Rex quidam erat. (Drei ringe.)
lat. 89.
10. De obtenta misericordia per beatam virginem. Narrat Eusebius.
(Coriolan.) lat. 137.
11. De peregrino pugnante cum tyranno. Quedam nobilis vidua. (Stab
und tasche.) lat. 25.
12. De rege et senescalco et amicis ejus. Quidam nobilis imperator.
app. 19.
87. De quodam qui vidit ethyopem in silva etc. Legitur in vitis pa-
trum. (Drei narren.) lat. 165.
88. De passione domini. Pompejus statuit. (In waffen begraben.)
lat. 134.
89. De Ingrato et Gydone. Leuncius regnavit. (Ingratus und Guido.)
lat. 119.
90. De mercatore qui tres sapiencias vendidit. Domicianus regnavit.
(Drei Weisheiten verkaufen.) lat. 103.
91. De milite et uxore adulterata etc. Pelenius rome regnavit.
(Wachsbild.) lat. 102.
92. De sancto Eustachio qui ante baptismum vocabatur placidus.
Erat quidam miles. (Placidus.) lat. 110.
93. De filia regis et quiuque militibus et cane. Valerius regnavit.
Stimmt bis auf eine fehlende nummer (34) mit III, wo diese auf-
hört (von cap. 49 ab), hören auch die Überschriften auf. Durchschnitt-
lich kürzer, die moralisation oft nur ein satz.
4. De tribus virginibus per quas tria genera etc. Rex quidam leo
58. Puella quedain panper leprosa erat que curari non poterat. (In
71. Dixit ovidius quod tres fuerunt syrene. (Syrenen.) app. 41.
72. Quidam habuit tres amicos. (Drei freunde, abweichend.) cf. lat.
est finis. Stimmt bis cap. 85 in der reihenfolge der stücke vollstän-
dig mit VII; cap. 85 fehlt dort, dagegen fehlt hier cap. 91 von VII
(Schiefsen), so dafs die zahl der nummern dieselbe bleibt und nur
von cap. 85 bis 91 eine differenz in der Zählung vorkommt. Die Über-
schriften sind meistens umgeschrieben, auch die namen häufig ab-
weichend.
1. De milite qui ad peregrinandum profectus est. Dorotheus im-
perator statuit. (Vater oder mutter folgen.) lat. 14.
2. De gorgonio et uxore sua et filio. Gorgonius regnavit in civi-
lat. 137.
11. De peregrino et pugnante. Quedam nobilis vidua paciebatur. (Stab
26. De regina que tres filios ex adulterio peperit. Quidam rex sa-
72. De milite sene et uxore juvencula etc. Miles quidam [senex] sed
justus. Ohne moralis. (Frau, VII sap.)
73. (Ohne Überschrift.) Octavianus regnavit dives valde. (Virgils
12. De tribus imaginibus per quas tria genera etc. Rex quidam leo
77. De filia regis nolenti nubere viro nisi tria perpetraret. Erat
quidam rex. (Drei fragm.) lat. 70.
78. De filio qui a patre suo licenciam petiit etc. Erat quidam rex.
Nur der anfang; dann: ut in scala celi 55a. (Freundesprobe.)
lat. 129.
79. De avaro thesauro et fabro. Erat quidam avarus sedens juxta
mare. (Schatz im bäume.) lat. 109.
80. De rege qui statuit etc. Quicillus regnans statuit. (100 groschen.)
lat. 73.
81. De pomo aureo et stulto majori. Quirelianus regnavit in romana
civ. (Narrenapfel.) lat. 74.
82. De rege nolenti pati invidiosos etc. Quidam rex erat potens.
(Ziegenauge.) lat. 76.
83. De leone suspenso et passione domini. Quedam civitas erat juxta
mare. (Drachen durch löwen entfernt.) app. 4.
84. De milite servo suo pedem abscidente. Miles quidam erat magnus
predo. (Fufs ab.) lat. 127.
85. De pastore qui aprum interfecit etc. Quidam imperator erat.
86. De milite sene et sua uxore juvencula. Quidam miles senex erat.
87. De milite et filio suo etc. Erat quidam miles in romana civi-
47. De rege qui fecit magnum convivium etc. Quidam rex erat qui
statuit. (Todestrompete.) lat. 143.
48. De rege qui statuit quod quilibet cecus etc. Quicillus regnavit.
lat. 157.
70. De inimicitia duorum fratrum etc. Legitur in gestis romanorum.
(Feindliche brüder.) lat. 39.
71. De rederaptione generis humani. Cosdras imperator pugnaturus.
(Codrus.) lat. 41.
72. De peregrinacione hominis etc. Erat quidam homo transiens.
(Brücke.) germ. 53.
73. De rege qui habuit tres filios etc. Quidam rex habuit tres filios.
app. 48.
12. Pompejus regnavit dives super omnia ac potens qui filiam ha-
bebat. (Ohne lampe und hund.) (Entführt und beschenkt.)
lat. 1.
13. Gracianus regnavit qui statuit pro lege sub pena mortis. (Zwei
brüder und onkel.) lat. 2.
14. Honorius regnavit qui statuit pro lege quod si mulier esset.
(Zweimal hinabstürzen.) lat. 3.
Erat quidain miles qui tres filios habuit, qui cum mori deberet.
(Drei ringe.) lat. 89.
Narrat Albertus quod tempore philippi erat via inter duos montes.
(Drache im hohlwege.) lat. 145.
Dicit ysidorus quod est quidam lapis qui magnes vocatur. (Magnet
und stahl.) app. 49.
Erat quidam rex potens valde qui quandam forestam fecerat.
(Ohne namen.) (Hundenamen.) lat. 142.
Refert Justinus quod cives lacedemonie semel conspiraverant.
(Wachsschrift.) lat. 21.
Narrat Augustinus quod Egipcii olim volebant deificare. (Isis
61. Herodes regnavit qui filiam pulchram habebat quam miro modo.
(Sieben jähre treu.) germ. 59.
62. Claudius regnavit qui tantum unicam filiam habebat. (Socrates
heirathet.) lat. 61.
63. Gayus regnavit in civitate romana in cujus Imperio erat. (Flo-
rentina.) lat. 62.
64. Vespasianus in civitate romana regnavit qui filiam pulchram ha-
bebat. (Aglaes.) (Ariadne.) lat. 63.
65. Domicianus regnavit prudens valde ac per omnia justus. (Drei
Weisheiten verkaufen.) lat. 103.
66. Adrianus regnavit qui dives erat valde in tantum quod sibi ba-
silicam. (Sarkophag.) lat. 16.
67. Erat quidam imperator in cujus imperio erant duo latrones.
(Bürgschaft.) lat. 108.
68. Helius in civitate romana regnavit qui cum semel de una civ.
81. Gracianus regnavit dives valde qui multas virtutes habebat. (Den
armen die herrsch aft.) lat. 131.
82. Theodosius regnavit in civitate romana dives valde qui duas filias.
cap. 52; bricht dann wieder auf bl. 2235 in no. 77 ab und ist bis
bl. 248 leer. Offenbar eine abschrift von V oder dessen vorläge, da
die abweichungen in der Zählung in den irrthümern von V begrün-
det sind.
2. Gracianus regnavit qui statuit pro lege sub pena mortis quod
filii. (Zwei brüder, onkel.) lat. 2.
11. Narrat albertus quod tempore philipi erat via inter duos montes.
(Drache im hohlwege.) lat. 145.
12. Dicit ysidorus quod est quidam lapis qui magnes vocatur. (Magnet
und stahl.) app. 49.
13. Erat quidam rex potens valde qui quandam forestam fecit. Nur
der erste theil von lat. (Hundenamen.) lat. 142.
14. Refert Justinus quod cives lacedemonie semel conspiraverunt.
(Wachsschrift.) lat. 21.
15. Narrat augustinus quod egipcii olim volebant edificare (i. e. dei-
36. Refert valerius quod zelongus consul edidit pro lege si quis. vir.
56. Adrianus regnavit qui dives erat valde in tantum quod sibi ba-
silicam. (Sarkophag, kurz.) lat. 16.
57. Lucius in roma regnavit prudens valde qui habebat filiam pul-
chrara. (Fleischpfand.) germ. 68.
58. Erat quidam imperator in cujus iniperio erant duo latrones.
(Bürgschaft.) lat. 108.
59. Helius in civitate romana regnavit qui cum semel de una civi-
81. Quidam philosophus narravit quod sibi traditi erant tres filii.
lat. 43.
25. De puella et pedissequa. Erat quidam imperator. (Kaisertochter,
pallast.) germ. 22.
26. De regina que tres habuit filios. Quidam rex nobilis. (Schiefsen.)
lat. 45.
27. De füre et uxore et hospite yigilante. Quidam für ad domum.
(Mondstrahl.) lat. 136.
28. De quatuor heremitis etc. Legitur in vitas patrum. (Gröfste
tugend.) app. 1.
29. De milite qui venit semi ambulans etc. Quidam miles. (Halb
geritten.) lat. 124.
30. De tribus regibus qui munera obtulerunt. Rex Dariorum. (Heil,
Das letzte capitel (38) bricht am ende von bl. 106a ab, 1066
leer. Inhaltsanzeige bl. \b\ Aliqua exempla ex gestis romanorum. —
Incipit Romanorum hystoria Mistice designata et primo
germ. 18.
22. Erat quidam imperator qui statuit pro lege. (Sohn tödtet mutter
nicht.) lat. 100.
23. In medio rome in quodam loco aperta est terra. (Arrilius.)
(Curtius.) lat. 43.
24. Tyberius imperator regnavit. (Dehnbares Glas.) lat. 44. (An-
fang: Tiberius = Liberius.)
25. Erat quidam imperator qui habuit unam filiam. (Kaisertochter,
pallast.) germ. 22.
26. Fuit rex nobilis, dives atque sapiens. (Schiefsen.) lat. 45.
27. Quidam für ad cujusdam domum divitis venit. (Mondstrahl.)
lat. 136.
)
78
28. Quidam miles quendam regem a quo feoclatus fuit. (Halb ge-
ritten.) lat. 124.
29. Erant duo fratres carnales unus clerieus. (Drei buchstaben.)
germ. 26.
30. Habetur in quodam libro de colloquio petri ad jhesurn. (Vier
narren.) lat. 164.
31. Rex daryorum tres magos qui Cristo munera obtulerunt. (Heil,
De regina que tres filios etc. Rex quidam. (Schiefsen.) lat. 45.
De füre et hospite vigilante. Quidam für ad cujusdam. (Mond-
strahl.) lat. 136.
De milite qui semi ambalans venit. Quidam miles. (Halb ge-
ritten.) lat. 124.
De duobus fratribus etc. Erant duo fratres. (Drei buchstaben.)
germ. 26.
De tribus regibus. Rex Danorum. (Heil, drei könige.) lat. 47.
De Zelono imperatore. Refert Valerius. (Zaleucus.) lat. 50.
De Allexandro magno. Allexander magnus. (Geschirr stehlen.)
app. 2.
De Tyto et Virgilio et Foca. Tytus in civitate. (Focas.) lat. 57.
De peccatore et confessione. Eenogarus imperator. (Drei Wahr-
heiten, frei.) lat. 58.
De probacione bonorum et malorum. Echias regnavit. (Baum-
erbe.) germ. 81.
80
61. De illo qui sibi eruit oculos. Quintillus regnavit. (100 gro-
schen.) lat. 73.
62. De aureo pomo et stulto. Aurelianus regnavit. (Narrenapfel.)
lat. 74.
63. De duobus medicis. Quidam rex erat. (Ziegenauge.) lat. 76.
64. De passione Christi. Quedam civitas erat. (Drache durch löwen
entfernt.) app. 4.
65. De milite qui peclem famulo amputavit. Miles quidam erat. (Fufs
ab.) lat. 127.
66. De regina que filium regis etc. Poncianus imperator. (YII sap.,
rahmen.) germ. 40.
67. De leporario falcone et serpente. Erat quidam miles. (Hund,
YII sap.) germ. 41.
68. De apro et pastore. Quidam imperator erat. (Eber, VII sap.)
69. De milite et uxore adulterata. Quondam erat. (Hausschlüfsel,
VII sap.)
70. De milite cui filius etc. Quidam miles erat. (Thurm Herodots,
VII sap.) germ. 42.
71. De pica que loquebatur. Civis erat quidam. Ohne moralis.
(Elster, VII sap.)
app. 19.
87. De Ethiope succindente ligna. Legitur in vitas patrum. (Drei
narren.) lat. 165.
88. De passione domini. Pampeiius statuit. (In waffen begraben.)
lat. 134.
89. De ingrato et Gidone. Tenucius regnavit. (Ingratus und Guido.)
lat. 119.
90. De mercatore qui tres sapientias vendidit. Domicianus. (Drei
Weisheiten verkaufen.) lat. 103.
Im anfange einige bogen pergament. Bl. 273 findet sich die Jahres-
zahl 1377, die ersten stücke sind aber entschieden älter. Anfang ver-
bunden, die blätter folgen: 1; 4 — 6; 2, 3; 10, 11; 7 — 9; 12. Oben
von späterer hand: Incipiunt gesta Romanorum. Moralis.: Misticus
sensus.
Incipit historia Romanorum mistice designata.
28. Seq. De milite qui venit senri ambulans etc. Quidam miles ad
curiam. (Halb geritten.) lat. 124.
29. Seq. De tribus magis qui domino munera obtulerunt. Rex da-
riorum. (Heil, drei könige.) lat. 47.
30. De imperatore et filio qui virginem defloravit. Refert Valerius
quod Selongus. (Zaleueus.) lat. 50.
31. De allexandro et rege indorum. Allexander magnus pori regis
indoruin. (Geschirr stehlen.) app. 2.
32. De probacione bonorum et malorum. Ezechias regnavit qui tres.
48. De filia regis pro qua miles pugnavit. Serius regnavit qui uni-
cam filiam. (Waffen aufhängen.) lat. 66.
49. Seq. de ancilla que intellexit cantum avium. Adrianus regnavit
valde. (Hähne.) lat. 68.
57. Seq. De passione domini. Quedam civitas erat juxta mare. (Dra-
chen durch löwen entfernt.) app. 4.
58. Seq. De milite qui pedem servo amputavit. Miles erat quidam.
(Fufs ab.) lat. 127.
59. Seq. De regina que filium regis occidere voluit. Poncianus im-
perator. (VII sap., rahmen, mit schlufs.) germ. 40.
60. De milite et uxore adulterata. Miles quidam vero erat in una
civitate. (Hausschlüfsel, VII sap.)
61. De turri et ymaginibus. Mtavianus (i. e. Octavianus) in civitate.
(Virgils thurm, VII sap.) germ. 43.
62. De Septem sapientibus et Imperatore ceco. Quidam Imperator
Rome. (VII sap., VII sap.) germ. 48.
63. Seq. De abiba qui tres ictus ad portam pulsavit. Erat quidam
imperator. (Abibas, 5.) lat. 17.
daraus hervorgeht, dafs blatt 149, wie der anfang zweispaltig geschrie-
ben, am ende noch zwei durchgehende zeilen enthält, um das letzte
capitel zu schliefsen, das folgende blatt aber ganz leer geblieben ist.
13. Legitur quod quidam Imperator nobilis qui habuit pulchram filiam.
(Kaisertochter, seneschal.) germ. 11.
14. Erat quidam Imperator qui statuit pro lege et sub pena gravi.
(Schinden.) lat. 39.
15. Quidam imperator qui statuit pro lege quod quilibit victori.
17. Refert Valerius quod patinus flens dixit vicino suo. (Hänge-
baum.) lat. 33.
20. Refert valerius libro IIP quod quidam puer nobilis. (Kohle.)
germ. 16.
21. Sicut ait plinius quod est arbor queclam in judea. (Nur anfang;
lücke.) (Theriak.) germ. 17.
22. (57.) Schlufs des capitels auf bl. 49«. (Drei Weisheiten.) lat. 167.
23. Quidam rex erat qui tan tum unum filium habuit. (Freundes-
probe.) lat. 129.
24. Erat quidam avarus sedens juxta mare. (Schatz im bäume.)
lat. 109.
25. Quidam rex erat qui statuit pro lege. (Todestrompete.) lat. 143.
26. Quintillus regnavit qui statuit pro lege ut quisquis cecus. (100
groschen.) lat. 73.
27. Aurelianus regnavit in civitate romana potens valde. (Spielball.)
lat. 74.
28. Quedam civitas erat juxta mare que a bestiis venenosis. (Dra-
chen durch löwen entfernt.) app. 4.
29. Myles quidam erat magnus predo qui habebat unum famulum.
(Fufs ab.) lat. 127.
30. Erat quidam myles strenuus qui tantum unicum filium habuit.
(Hund, VII sap.) germ. 41.
31. Quidam Imperator erat qui habuit quoddam nemus. (Eber,
VII sap.)
32. Erat in una civitate miles senex qui quandam juvenculam. (Haus-
schlüfsel, VII sap. kurz.)
33. Erat in romana quidam miles qui cluas filias
civitate habuit.
(Thurm Herodots, VII sap.) germ. 42.
34. Octavianus regnavit in civitate romana valde dives. (Virgils
40. (85.) Anfang fehlt noch, bl. 56. (In waffen begraben.) lat. 134.
41. Valerius regnavit rome potens valde qui unicam filiam habebat.
(Stricke.) app. 16.
42. Erat quiclam rex consciencia motus ad terram sanctam. (Löwen-
hochzeit.) app. 20.
43. Dyoclecianus regnavit Rome qui pro lege statuit si nmlier. (Sohn
tödtet mutter nicht.) lat. 100.
44. Erat quidam rex qui quendam pauperem ad divicias promovit.
(Freundliche worte.) lat. 130.
45. Adrianus regnavit Rome dives valde qui sibi basilicam construxit.
(Sarkophag, länger.) lat. 16.
46. Legitur quod tres syrenes in silva fuissent. (Sirenen.) app. 41.
2. Fracianus regnavit qui statuit pro lege sub pena mortis. (Zwei
brüder, onkel.) lat. 2.
3. Honorius regnavit qui statuit pro lege quod mulier que esset.
für die buchstaben in der moralis. ausgefüllt. (C. D. M. R.) lat. 13.
11. Narrat albertus quod tempore philipi erat via. (Drache im hohl-
wege.) lat. 145.
1 2. Dicit ysidorus quod est quidam lapis qui magnes vocatur. (Magnet
und stahl.) app. 49.
13. Erat quidam rex valde potens qui quandam forestam fecerat.
19. Miles quidam erat qui intravit egiptum cogitabat quod ibi vellet.
(Gut anvertraut.) lat. 118.
20. Quidam homo erat qui uoicum filium habebat cui post mortem.
(Oelfäfser.) app. 50.
21. Erat quidam imperator qui statuit pro lege quod victori de bello.
31. Dicit ysidorus quod in sicilia sunt duo fontes. (Sieben wunder-
bare wasser.) app. 57.
32. De hominibus est loquendum unde dicit plinius. (15 wunderbare
menschen.) lat. 175.
33. Erant duo fratres carnales unus clericus et alter laicus. (Drei
buchstaben.) germ. 26.
34. Sagittarius quidam parvam aviculam capiens nomine philomena.
(Drei Weisheiten lehren.) lat. 167.
35. Barlaam narrat quod peccator est similis homini qui cum timet.
(Honig.) lat. 168.
36. Rex dannorum tres reges qui Stella duce ab Oriente Jerusalem.
(Heil, drei könige.) lat. 47.
37. Refert valerius quod czelongus consul edidit pro lege si quis.
51. Octavianus regnavit dives valde qui super omnia uxorem suani.
(Hildegarde.) app. 53.
52. Herodes regnavit qui filiam pulchram habebat quam miro modo.
(Sieben jähre treu.) lat. 59.
53. Claudius regnavit qui tantum unicam filiam habebat generosam.
(Socrates heirathet.) lat. 61.
54. Mayus regnavit in civitate romana prudens valde in cujus. (Flo-
rentina.) lat. 62.
55. Vespasianus regnavit in civitate romana qui filiam pulcherrimam.
(Aglaes.) (Ariadne.) lat. 63.
56. Domicianus regnavit prudens valde ac super omnia justus. (Drei
Weisheiten verkaufen.) lat. 103.
57. Adrianus regnavit qui dives erat valde in tantum quod sibi ba-
silicam. (Sarkophag, kurz.) lat. 16.
58. Lucius in roma regnavit prudens valde qui habebat filiam.
71. Quidam miles erat qui unicum filium habebat quem multum.
(Fünf fäfser wein.) lat. 72.
72. Aurelianus regnavit in civitate romana potens valcle qui unicum.
(Narrenapfel.) lat. 74.
73. Constantinus regnavit potens ac dives valde qui tres filias ha-
bebat. (Drei wittwen.) lat. 75.
74. Valerianus regnavit dives valde in cujus imperio erant qua-
tuor philozophi (corrigirt in phisici). (Aussatz vorgespiegelt.)
lat. 132.
75. Quidam rex erat potens valde qui multas virtutes habebat. (Zie-
81. Quedam nobilis erat domina que paciebatur multas injurias. (Stab
und tasche.) lat. 25.
82. In civitate Romana regnavit quidam imperator prudens valde.
(VII sap., rahmen.) germ. 40.
83. Erat quidam imperator qui statuit pro lege quod quicunque
sciret. (Abibas, 5.) lat. 17.
89. Quidam rex erat qui tantum unicum filium habebat. (Freundes-
probe.) lat. 129.
95
90. Quidam rex erat nobilis valde in cujus regno erant duo milites.
(Aussatz aus neid.) lat. 151.
91. Gallus in civitate romana [regnavit] prudens valde. (Fisch um-
kehren.) germ. 62.
Das letzte blatt unten defect, schlufs fehlt.
35. De duobus sociis quod unus erat sapiens alter autem stultus.
Bl. 64 a, sp. 2: Explicit liber iste per manus cujusdam socii Sub
anno incarnacionis domini Millesimo Trecentesimo Nonagesimo quarto
in die sancte Scolastice virginis etc.
gend.) app. 1.
89. Leuncius regnavit potens valde. (Ingratus und Guido.) lat. 119.
90. Domicianus regnavit. (Drei Weisheiten verkaufen.) lat. 103.
91. Thelonius rome regnavit dives valde in cujus imperio. (Wachs-
bild.) lat. 102.
92. Erat quidam miles nomine Placidus. (Placidus.) lat. 110.
93. Valerius regnavit rome. (Stricke.) app. 16.
Bl. 1 und 2 fehlt, dann folgen die gezählten bl. 3 — 605, endi-
gend: Et est finis hujus. Sequitur etc. Darauf folgt von derselben
c 3
hand auf sechzig und einigen blättern: Tractatus de tribus regibus ,
dessen schlufs lautet: Completus est hoc opus per me henricum Rein-
hardi presbyterum Anno domini Millesimo quadringentesimo quadra-
gesimo nono feria tercia que fuit dies sancte Agnetis. (Dann roth:)
Sic recipiunt gesta romanorum. Das neue blatt ist im anschlufse an
den anfang als bl. 61, und der text, immer von derselben hand ge-
schrieben, geht bis zu bl. 695, wo er im anfange der moralisation
von cap. 60 abbricht. In jeder beziehung fast durchgängig abweichend,
mit vielem fremden untermischt.
1. (fehlt; Placidus, lat. 110.)
2. Yalerius rome regnavit valde potens qui unicam filiam. (Stricke.)
app. 16.
3. Erat quidam homo qui semel debebat ire de uno regno ad aliud.
(Brücke.) germ. 53.
4. Quidam imperator rome regnavit qui secum habuit septem sa-
pientes. (VII sap., VII sap.) germ. 48.
5. Octavianus imperator regnavit in Civitate romana. (Virgils thurm,
VII sap.) germ. 43.
6. Tytus regnavit in civitate romana qui statuit pro lege ut dies.
31. Justinus in civitate romana regnavit qui statuit pro lege. (Un-
treue gegen erretter.) lat. 117.
32. Erat quidam dominus qui habuit janitorem. (Zoll.) lat. 157.
33. Pompeyus statuit pro lege quod quilibet miles post mortem. (In
waffen begraben.) lat. 134.
34. Quintinus regnavit potens qui semel per Imperium equitavit.
(Ingratus und Guido.) lat. 119.
35. Pomicianus regnavit in civitate romana prudens valde. (Drei
Wahrheiten verkaufen.) lat. 103.
36. Pollidius de agricultura dicit qui volens invenire aquam intra
sicca ubi non sunt fontes.
37. Justinus refert [in] abreviacione Trocii pompei quod cives lace-
done. (Wachsschrift, abweichend.) lat. 21.
38. Refert tulius in rhetorica quod trithomathe conduxerunt pictorem
quendam zelixem scilicet.
thene. (Stratagem.)
51. Narrat quod regina Indie volens allexandrum occidere. (Gift-
59. Legitur de quodam converso saneti bernhardi qui cum non plene.
(Wunder mit hostie.)
Die letzten sieben blätter des codex enthalten eine auswahl aus
den G. R., das vierte blatt derselben trägt die halb abgeschnittene
Überschrift: Gesta romanorum. Das papier scheint richtig zu liegen.
1. Miles quidam erat qui tres filios habuit. Qui cum mori deberet
primogenito. (Drei ringe.) lat. 89.
2. Plinius narrat quod est quedam terra in qua nee ros nee pluvia.
(Musikquelle.) lat. 150.
105
De abstinencia.
(1.) Unde cum quidam discipulus quereret a viro sancto quomodo
posset demonem superare. (011a, ignis, lupus, castrum.)
(3.) Dicitur quod quidam habuit vineam plenam diversis herbis cor-
ruptis. (Täglich ein wenig arbeiten.) Pauli.
(4.) Legitur quod fuerunt quinque pigri. Primus fuit ita piger.
(Fünf faule.) cf. lat. 91.
(Messe.)
(17.) Fides debet esse perpetua etc. Nam cum homo quidam in in-
3. Cesar regnavit qui statuit pro lege quod si quis mulierem ra-
peret. (Zwei frauen entführt.) lat. 4.
11. Quidam imperator erat qui pulchram uxorem habebat. Nur der
anfang: residuum quere in alio sexterno. (C. D. M. R.) lat. 13.
12. Porgonius regnavit Qui uxorem pulchram accepit, concepit et
peperit. (Vater heilen, mutter nicht.) lat. 112.
13. Quidam imperator erat qui quandam forestam habebat in qua
erat elephas. (Nackte Jungfrauen.) lat. 115.
14. Pipinus regnavit qui quandam pulchram puellam valde despon-
savit. (Stiefkind und rechtes.) lat. 116.
15. Folieminus regnavit qui tres filios habebat quos multum dilexit.
24. Quidam rex nobilis dives atque sapiens. (Schiefsen.) lat. 45.
25. Quidam für ad domum cujusdam divitis venit. (Mondstrahl.)
lat. 136.
26. Quidam miles quendam regem a quo pheodatus fuit. (Halb ge-
ritten.) lat. 124.
27. Rex dariorum qui tres magos. (Heil, drei könige.) lat. 47.
28. Refert phalerius quod sylomgus. (Zaleucus.) lat. 50.
29. Tytus regnavit qui statuit. (vocus.) (Focus.) lat. 57.
30. Enogarus imperator regnavit qui statuit pro lege. (Drei Wahr-
heiten, frei.) lat. 58.
31. Echias regnavit qui tres filios habuit. (Baumerbe.) germ. 81.
32. Darius in civitate romana regnavit qui tres filios habuit. (Jona-
thas.) lat. 120.
33. Jovinianus regnavit multis annis. (Jovinianus.) lat. 120.
34. Hambribal regnavit multis annis. (Redde.) lat. 20.
35. Tiberius in civitate romana regnavit. (Goldne angel.) lat. 85.
36. Claudeus imperator regnavit qui habuit unicam filiam. (Socrates
heirathet.) lat. 61.
37. Gajus in civitate romana regnavit. (Florentina.) lat. 62.
38. Theodosius imperator regnavit in civitate romana. (Rügenglocke.)
lat. 105.
39. Legitur quod quidam rex habuit leonem. (Löwin.) lat. 181.
40. Thyrannus in civitate romana regnavit. (Eber ohne herz.) lat. 83.
41. Anthonius in civitate romana regnavit. (Hemd, drei zoll.) lat. 64.
42. Ponpegius regnavit in civitate romaua. (Falke.) lat. 84.
43. Olim fuerunt tres socii. (Traumbrod.) lat. 106.
44. Lucius regnavit qui statuit pro lege. (Gnade.) germ. 34.
45. Adrianus regnavit rome qui statuit pro lege. (Kerkergespräch.)
lat. 86.
46. Elius regnavit in civitate romana. (Kreuz mit inschriften.) lat. 65.
47. Simachus regnavit in civitate romana. (Schwarz.) germ. 35.
48. Zeleus regnavit qui unicam filiam habuit. (Waffen aufhängen.)
lat. 66.
49. Anthonius regnavit in cujus imperio. (Wüste.) app. 3.
50. Adrianus regnavit potens valde in cujus regno. (Hähne.) lat. 68.
51. Gallus regnavit in civitate romana. (Keuschheitshemd.) lat. 69.
52. Sagittarius sive auceps quidam. (Drei Weisheiten.) lat. 167.
53. Erat quidam rex qui pulchram filiam habuit. (Drei fragen.) lat. 70.
111
54. Erat quidam rex qui tantum unicum filium habuit. (Freundes-
probe.) lat. 129.
55. Erat quidam avarus sedens juxta mare. (Schatz im bäume.)
lat. 109.
56. Erat quidam rex qui statuit pro lege. (Todestrompete.) lat. 143.
57. Poncianus imperator regnavit multis annis. (VII sap., rahmen,
mit schlufs.) germ. 40.
58. Erat quidam miles strenuus. (Hund, VII sap.) germ. 41.
59. Erat quidam imperator qui habuit quoddam nemus. (Eber,
VII sap.)
60. Miles quidam erat in una eivitate. (Hausschlüfsel, VII sap.)
61. Miles quidam erat rome qui duas filias habuit. (Thurm Hero-
dots, VII sap.) germ. 42.
62. Civis erat in eivitate romana qui habebat picam. (Elster, VII sap.)
63. ( )etonius regnavit dives valde. (Virgils thurm, VII sap.) germ. 43.
64. Quidam imperator rome regnavit. (VII sap., VII sap.) germ. 48.
65. Quidam imperator erat qui statuit pro lege. (Abibas, 5.) lat. 17.
66. Quidam pauper quadam villa. (Drachenschwanz.) lat. 114.
fuit in
lat. 134.
69. Leuncius regnavit potens qui semel. (Ingratus und Guido.) lat. 119.
70. (T)helomius rome regnavit. (Wachsbild.) lat. 102.
71. Domicianus in eivitate romana regnavit. (Drei Weisheiten ver-
kaufen.) lat. 103.
72. Erat quidam miles nomine placidus. (Placidus.) lat. 110.
73. Valerius regnavit prudens valde. (Stricke.) app. 16.
37. De paciencia etc. Ezechias regnavit qui tres filios habuit. (Baum-
erbe.) germ. 81.
38. De fide christiana. Darius in civitate romana regnavit. (Jona-
thas.) lat. 120.
8"
116
2. Gracianus regnavit qui statuit pro lege sub pena mortis quod
filii. (Zwei brüder, onkel.) lat. 2.
39. Azias regnavit- qui tres filios habebat quos multum dilexit.
59. Erat quidam rex in anglia in cujus Imperio erant duo milites.
(Gydo und Tyrius.) lat. 172.
60. Valerianus regnavit potens valde qui tantum unicam filiam habe-
bat. (Stricke.) app. 16.
61. Erat quidam rex justus ac prudens valde qui habebat duos mi-
lites. (Todtensiegel.) lat. 128.
62. Erat quidam miles qui unicum filium habebat. (Fünf fäfser
wein.) lat. 72.
63. Aurelianus regnavit in civitate romana prudens valde. (Narren-
apfel.) lat. 74.
64. Constantinus regnavit potens ac dives valde qui tres filias ha-
buit. (Drei wittwen.) lat. 75.
65. Yalerianus regnavit dives valde In cujus regno erant quatuor phi-
sici. (Aussatz vorgespiegelt.) lat. 132.
66. Quidam rex erat potens valde qui multas virtutes habebat. (Zie-
genauge.) lat. 76.
67. Hainricus in civitate romana regnabat qui statuit pro lege. (Asyl,
nachtigal.) app. 54.
68. Gracianus regnavit dives valde qui multas virtutes habebat. (Den
armen die herrsch aft.) lat. 131.
69. Teodosius in civitate romana regnavit dives valde qui duas filias.
lat. 137.
73. Quedam domina erat nobilis que paciebatur multas injurias. (Stab
und tasche.) lat. 25.
74. In civitate romana regnavit Imperator prudens valde. (VII sap.,
rahmen.) germ. 40.
75. Erat quidam imperator qui statuit pro lege quod quicunque.
(Abibas, 5.) lat. 17.
76. Leon regnavit in cujus Imperio erat quidam juvenis captus.
(Räubertochter.) lat. 5.
80. Quidam rex erat qui tantum unicum filium habebat. (Freundes-
probe.) lat. 129.
81. Erat quidam imperator potens valde in cujus imperio due vir-
Gesta romanorum.
Enthält im ganzen 113 capitel, die Zählung des Originals ist un-
zuverläfsig. Ist dem Regensburger cod. (XIV) oder dessen
offenbar
vorläge entnommen, von dem er sich nur dadurch unterscheidet, dafs
cap. 92 und 94 von XIV hier als cap. 56 und 57 erscheinen, dafs ferner
unter den nummern 94 — 96 drei wunderhistorien eingeschoben sind,
und dafs endlich die historia septem sapientum vollständig (in 16 ca-
piteln, 98 — 113, sämmtlich moralisirt) folgt. Auf dem vorsetzblatte
des cod. erscheint von anderer hand bruchstückweise der incest, cap. 11,
und vollständig cap. 12 noch einmal.
app. 19.
app. 16.
10. Pompejus statuit pro lege quod quilibet miles post mortem in
armis. (In waffen begraben.) lat. 134.
11. Tytus in civitate romana regnavit qui statuit pro lege quod dies.
43. Helius in civitate romana regnavit qui cum serael de una civi-
63. Quidam rex erat nobilis valde in cujus regno erant duo milites.
80. Gracianus regnavit qui statuit pro lege sub pena mortis. (Brü-
der, onkel.) lat. 2.
81. Honorius regnavit qui statuit pro lege quod si mulier sub viro.
(Zweimal hinabstürzen.) lat. 3.
82. Claudius regnavit qui statuit pro lege quod si quis mulierem
raperet. (Zwei frauen entführt.) lat. 4.
126
86. Leo primus regnavit qui miro modo delectabatur pulchras vir-
87. Leo secundus regnavit prudens valde qui pulchram filiam. (Sohn
stellt vater nach.) lat. 9.
8. Erat quidam imperator qui statuit pro lege. (Schinden.) lat. 29.
9. Quidam imperator statuit pro lege. (Triumph.) lat. 30.
10. Pipurius regnavit in civitate Romana. (Stiefkind und rechtes.)
lat. 116.
11. Refert Alexander philosophus quod magister vergilius. (Virgils
bild.) germ. 18.
12. Legitur quod erat quidam miles. (Halb geritten.) lat. 124.
13. Generaus imperator regnavit qui statuit. (Drei Wahrheiten, frei.)
lat. 58.
14. Darius regnavit in civitate romana. (Jonathas.) lat. 120.
15. Jovinianus imperator regnavit multis annis. (Jovinianus.) lat. 59.
16. Teodosius regnavit in civitate romana. (Rügenglocke.) lat. 105.
17. Accidit quod olim erant tres socii. (Traumbrod.) lat. 106.
18. Anthonius regnavit et erat potens valde. (Hähne.) lat. 68.
19. Legitur quod erat in civitate romana. (Elster, VII sap.)
20. Legitur quod erat in civitate romana. (Gattenprobe, VII sap.)
21. Legitur quod erat quidam in civitate romana. (VII sap., VII sap.)
germ. 48.
22. Fuit quidam imperator qui statuit pro lege. (Abibas, 5.) lat. 17.
23. Domicianus regnavit in civitate romana. (Drei Weisheiten.) lat. 103.
24. Thelemius rome regnavit dives valde. (Wachsbild.) lat. 102.
25. Erat quidam miles nomine placidus. (Placidus.) lat. 110.
26. Valerius regnavit rome prudens valde. (Stricke.) app. 16.
27. Hambrigal regnavit multis annis. (Redde.) lat. 20.
28. Legitur quod quidam erat rex dives. (Schiefsen.) lat. 45.
germ. 22.
)
129
r
. Exeinplum de quatuor heremitis etc. Legitur in vita patrum.
Gröfste tugend.) app. 1.
fc De rege qui (est) tres filios habuit. Quidam rex nobilis. (Schiefsen.)
lat. 45. •
lat. 47.
>. (Ohne überschr.) Refert Valerius quod celongus. (Zaleucus.) lat. 50.
>. De tyto et virgilio etc. Tytus in civitate romana. (Focus.) lat. 57.
'.
De peccatore et confessore. Enegardus imperator. (Drei Wahr-
heiten, frei.) lat. 58.
>. De probatione bonorum et malorum. Athisias regnavit. (Baum-
erbe.) germ. 81.
>. De Jonatha qui habuit tria jacula. Darius imperator. (Jonathas)
lat. 120.
>. De nimia presumptione. Jovianus imperator. (Jovinianus.) lat. 59.
. De filio fo[re]starii. Hanibal regnavit. (Redde.) lat. 20.
I De dulci melodia et pastore. Tyberius in civitate. (Goldne an-
gel.) lat. 85.
>. De confessione. Claudius regnavit. (Socrates heirathet.) lat. 61.
:. De florentina etc. Gayus in civitate romana. (Florentina.) lat. 62.
. De campana et serpente etc. Theodosius in civitate. (Rügen-
glocke.) lat. 105.
L De leone et leena etc. Legitur quod rex quidam. (Löwin.) lat. 181.
. De orto quem aper destruxit etc. Trajanus in civitate. (Eber
ohne herz.) lat. 83.
I. De virgine quae sponso fecit etc. Anthonius in civitate. (Hemd,
drei zoll.) lat. 64.
K De domina, milite et falcone. Pompejus in romana civ. (Falke.)
lat. 84.
. De puero nutriendo etc. Lucius regnavit. (Gnade.) germ. 34.
. De muliere adulterata etc. Adrianus in civitate. (Kerkergespräch.)
lat. 86.
Oesterley, Gesta Romanoram. 9
130
47. Erat quidam miles nomine Cornelius. (Hund, VII sap.) germ. 41.
48. Quidam imperator dives. (Eber, VII sap.)
49. Erat quidam miles. (Hausschlüfsel, vollst., VII sap.)
50. quadam erat miles. (Herodots thurm, VII
In civitate sap.) germ. 42.
51. Erat quidam civis. (Elster, VII sap.)
52. Quondam in civitate romana. (VII sap., VII sap.) germ. 44.
53. Quidam miles senex. (Gattenprobe, VII sap.)
54. Quidam imperator regnavit. (Virgils thurm, VII sap.) germ. 43.
55. Erat quidam philosophus nomine ypocras. (Galienus, VII sap.)
56. Erat quidam rex. (Marschalsfrau, Peter und Paul, VII sap.)
57. Erat quidam imperator. (Dreimal todt, VII sap.)
58. Erat quidam rex. (Königin im thurm, VII sap.)
59. Erat quidam miles. (Wittwe von Ephesus, VII sap.)
60. Erat quidam miles. (Wahrsagung, VII sap.) Et sie est finis de
VII magistris.
61. Anthonius in civitate romana. (Hemd, drei zoll.) lat. 64.
62. Pampeyus regnavit in civitate. (Falke.) lat. 84.
63. Olim fuerunt tres soeii. (Traumbrod.) lat. 106.
64. Luceus regnavit qui statuit. (Gnade.) germ. 34.
65. Adrianus regnavit rome. (Kerkergespräch.) lat. 86.
66. Melius regnavit in civitate. (Kreuz mit Inschriften.) lat. 65.
67. Simachus regnavit. (Lerutius; schwarz.) germ. 35.
68. Serius regnavit. (Waffen aufhängen.) lat. 66.
69. Anthonius regnavit. (Wüste.) app. 3.
70. Adrianus regnavit. (Hähne.) lat. 68.
71. Gallus regnavit. (Keuschheitshemd.) lat. 69.
72. Sagittarius sive aueeps. (Drei Weisheiten lehren.) lat. 167.
73. Erat quidam rex. (Drei fragen.) lat. 70.
74. Erat quidam rex. (Drei freunde.) lat. 129.
75. Erat quidam avarus. (Schatz im bäume.) lat. 109.
76. Quintillus regnavit. (100 groschen.) lat. 73.
77. Aurelianus imperator. (Narrenapfel.) lat. 74.
78. Erat quidam rex. (Ziegenauge.) lat. 76.
79. Quedam civitas erat. (Drache durch löwen entfernt.) app. 4.
80. Miles autem quidam magnus. (Fufs ab.) lat. 127.
81. Quidam imperator erat. (Abibas, 5.) lat. 17.
82. Quidam fuit pauper. (Drachenschwanz.) lat. 114.
83. Quidam imperator habuit. (Zwei nackte Jungfrauen.) lat. 115.
135
Steht cod. XLI etc. sehr nahe, mit dem er bis cap. 84 fast völlig
gleichlautend ist, nur fehlt ihm cap. 63 (Drache durch löwen entfernt)
von cod. XLI, wogegen er cap. 69 (Elster) einschiebt, und fehlt ihm
no. 77 (Zoll) von cod. XLI, wogegen er no. 78 (Was ist der mensch)
einschiebt. Von cap. 85 ab werden die abweichungen bedeutender,
namentlich durch die einfügung von fremdartigem:
85. Legitur in vitas patrum. (Drei narren.) lat. 165.
86. Pompeyus statuit pro lege. (In waifen begraben.) lat. 134.
87. De sancto eustachio. Erat quidam miles. (Placidus.) lat. 110.
88. De marscalco et 5 militibus. Valerianus rome regnavit. (Stricke.)
app. 16.
89. De sancto Thoma. Legitur quod sanctus Thomas. (Martyrium.)
90. De tribus syrenibus. Legitur quod tres syrenes. (Syrenen.) app. 41.
91. De milite et regina. Erat quidam rex. (Löwenhochzeit.) app. 20.
92. De paupere et Castro. Erat quidam rex. (Freundliche worte.)
lat. 130.
93. De dedicacione templi. (Ohne erzählung.)
136
lat. 47.
40. Reffert valerius quod Zelongus Imperator. (Zaleucus.) lat. 50.
41. De Alexandro magno. Allexander magnus Pori regis. (Geschirr
stehlen.) app. 2.
21. Rex quidam statuit tres ymagines sub hoc modo. (Statuen be-
stehlen.) lat. 8.
22. Dorotheus rex statuit pro lege quod filii. (Vater oder mutter
folgen.) lat. 14.
23. Pipinus rex francorum de duabus uxoribus. (Stiefkind und rech-
tes.) lat. 116.
24. Rex quidam alexandrum invitavit. (Vier frauenbilder.) app. 7.
25. Sardanapalus ultimus rex assiriorum. (Luxuria.) app. 8.
26. Pelenius rex tres filios pigros habuit. (Der faulste.) lat. 91.
27. Gorgonius rex de prima uxore genuit filium pulcrum. (Vater
heilen, mutter nicht.) lat. 112.
28. Imperator quidam volens construere basilicam. (Sarkophag.) lat. 16.
29. Legitur in fabulis quod quidam habuit vaccam candidam. (Ar-
gus.) lat. 111.
30. Egipcii volen[te]s ysidim et serapim deificare. (Isis und Serapis.)
lat. 22.
31. Imperator quidam videns serpentem ligno alligatum. (Schlange
lösen.) lat. 174.
32. In morte alexandri sapientes convenerant. (Alexanders begräb-
nis.) lat. 31.
33. Macrobius refert et alii quod Rome puer quidam papirius. (Pa-
pirius.) lat. 126.
34. Imperator henricus quendam pauperem. (Ingratus und Guido.)
lat. 119.
35. Seneca narrat. lex erat Militem in armis suis sepelire. (In waffen
40. Canes duo cuidam erant, qui ligati se dilexerant. (Hunde un-
einig, wolf.) lat. 133.
41. De largo rege. Rex quidam fecit proclamari. (Den armen die
herrsch aft.) lat. 131.
42. De honore triumphantis. Consuetudo fuit apud romanos.
(Triumph.) lat. 30.
43. Quidam avarus visitavit amicum moriturum. (Todtensiegel.)
lat. 128.
44. Märitus quidam dum peregrinaretur uxor ejus alium amabat.
(Hähne.) lat. 68.
45. Jovinianus imperator dum nimis elevaretur. (Jovinianus.) lat. 59.
46. Rex quidam statuit quod quilibet morti damnatus. (Drei Wahr-
heiten, frei.) lat. 58.
47. Alexander magnus statuit pro lege quod quilibet damnandus.
(Bratfisch.) germ. 62.
48. Lex erat in urbe quod quilibet cecus. (100 groschen.) lat. 73.
49. Trajanus imperator multum diligens ortos. (Eber ohne herz.)
lat. 83.
50. Quidam ambulans per diversa venit ad pontem. (Brücke.) germ. 53.
lat. 47.
143
68. De pyca. Civis quidam erat in civitate Romana. (Elster, VII sap.)
app. 16.
3
aus VII sap. und als cap. 80 'Was ist der mensch (lat. 36) mehr als
cod. XLI; dann folgt:
app. 16.
91. De sancto thomaa. Legitur quod sanctus thomas. (Martyr.)
92. De tribus syrenis. Legitur quod tres syrenes. (Sirenen.) app. 41.
93. De milite et leone et uxore adulterata etc. Erat quidam rex.
(Löwenhochzeit.) app. 20.
94. De muliere adulterata etc. Dyoclecianus regnavit. (Sohn tödtet
mutter nicht.) lat. 100.
95. De tribus militibus qui castrum obtinuerunt. Erat quidam rex.
(Freundliche worte.) lat. 130.
96. De Basilica et sarchofago etc. Adrianus regnavit. (Sarkophag,
längere form.) lat. 16.
Entspricht der ersten recension des cod. XLI (no. 1 — 91), nur
dafs dessen cap. 24 (Curtius), 27 (Gröfste tilgend) und 48 (Hemd,
drei zoll) fehlen.
—
147
Bl. 1
62 b enthält die Historia Septem sapientum in der ge-
wöhnlichen fafsung von 16 capiteln, überschrieben (wie der decken-
titel) Gesta Romanorum; dann folgt, indem fast die ganze spalte 4
von bl. 62 frei geblieben, 63a
ohne weitere Überschrift 157« bl. —
unser text, am ende: Expliciunt gesta romanorum etc. 1448. Dieser
letztere theil entspricht vollkommen dem cod. XXXVIII.
2. Gracianus regnavit qui statuit pro lege. (Zwei brüder, onkel.) lat. 2.
gen.) lat. 6.
10*
148
10. Alexander regnavit qui erat tarn fortis tempore suo. (Giftnah-
rung.) lat. 11.
13. Quidarn imperator erat qui pulchram uxorem habuit. (C. D. M. R.)
lat. 13.
14. Dorotheus statuit pro lege quod filii parentes suos. (Vater oder
mutter folgen.) lat. 14.
31. Miles quidam erat qui tres filios habuit qui cum mori deberet.
(Drei ringe.) lat. 89.
32. Narrat Albertus quod tempore philippi erat via. (Drache im
hohlwege.) lat, 145.
33. Legitur de quodam imperatore Romano construente. (Sarkophag.)
lat. 16.
lat. 137.
50. Quedam domina erat nobilis que paciebatur multas injurias. (Stab
und tasche.) lat. 25.
150
51. Ovidius refert de bello trojano quod helena fuit capta. (Achilles
unter weibern.) lat. 156.
52. Regina quedam concepit filium de servo rustico. (Zweierlei tuch.)
lat. 26.
53. Narratur quod quidam imperator nobilis habuit filiam. (Kaiser-
toehter, seneschal.) germ. 11.
54. Valerius in civitate Romana regnavit valde dives. (Baumerbe,
Variante.) app. 66.
55. Legitur de quodam imperatore unicam filiam habentem. (Kind
anvertraut, hund tödtet; Variante von lat. 27.
56. Mulier quedam duos filios in adulterio concepit. (Mutter mit
zwei kröten und schlänge.) app. 67.
57. Legitur de quodam imperatore qui a casu per quandam silvam.
(Schlange lösen.) lat. 174. (Ohne thierschiedsrichter.)
58. Quidam imperator erat qui janitorem prudentem habebat. (Zoll.)
lat. 157.
59. Miles quidam perrexit ut vineam vindemiaret. (Frau des ein-
äugigen.) lat. 122.
60. Erat quidam miles qui peregre proficiscebatur. (Tuch zeigen.)
lat. 123.
61. Imperator quidam erat in cujus imperio erat quidam miles. (Wei-
nendes hündlein.) lat. 28.
62. Miles quidam erat qui intravit egiptum cogitabat. (Geld anver-
traut.) lat. 118.
63. Quidam homo erat qui unicum filium habebat. (Oelfäfser.)
app. 50.
64. Erat quidam imperator qui statuit pro lege sub pena gravi.
(Schinden.) lat. 29.
65. Quidam imperator erat qui statuit pro lege quod victori. (Triumph.)
lat. 30.
66. De morte alexandri cum sepultura ejus fieret aurea. (Alexanders
begräbnis.) lat. 31.
67. Legitur in historia scolastica quod in ierusalem. (Christussäule
mit schlingkraut.) app. 18.
68. Refert Seneca quod in corporibus venenosis propter maliciam.
(Giftfrei.) lat. 32.
69. Refert valerius quod patinus flens dixit vicino suo. (Hängebauin.)
lat. 33.
70. Erat quidam imperator qui unam puellam pulchram. (Blind,
köpf hoch.) app. 51.
151
91. Refert valerius quod erat quidam puer quinque annorum. (Knabe
und Delphin.) app. 71.
92. Refert valerius quod in Roma vidit in una colunrpna 4 letteras.
103. Quidam rex nobilis sapiens atque dives uxorem habuit. (Schiefsen.)
lat. 45.
104. Quidam für ad domum cujusdam divitis noctu venit. (Mond-
strahl.) lat. 136.
105. Quidam miles quendam regem a quo feodatus erat. (Halb ge-
ritten.) lat. 124.
106. Erant duo fratres carnales unus clericus et alter laycus. (Drei
buchstaben.) germ. 26.
107. Quidam philosophus narrat quod sibi traditi erant tres filii.
116. Rex danorum tres reges qui Stella duce ab Oriente. (Heil, drei
173. Lucius regnavit qui statuit pro lege quod quicunque. (Gnade.)
germ. 34.
174. Adrianus in eivitate Romana regnavit qui statuit. (Kerkerge-
spräch.) lat. 86.
175. Helius in eivitate Romana regnavit qui cum semel. (Kreuz mit
inschriften.) lat. 65.
176. Symachus regnavit prudens valde quantum ad temporalia.
(Schwarz.) germ. 35.
177. Severus regnavit qui pulchram tili am habebat. (Waffen auf-
hängen.) lat. 66.
178. Antonius regnavit in cujus iraperio erat quidam miles. (Wüste.)
cf. germ. 53.
179. Maximus in eivitate Romana regnavit dives valde. (Weiser folgt
narren.) lat. 67.
180. Alexander in eivitate Romana regnavit qui habebat filium. (Pferd
mit zwei schafen.) lat. 163.
181. Cesar regnavit in eivitate Romana in cujus regno erat. (Kröte
und schlänge.) lat. 99.
182. Gordianus regnavit potens valde in cujus imperio erat quidam
miles. (Hähne.) lat. 68.
183. Narratur de duobus militibus quorum unus manebat in egipto.
(Egypten und Baldach.) lat. 171.
184. Decius in eivitate Romana regnavit qui quandam filiam. (Un-
treue gegen erretter, schon 27.) lat. 117.
185. Dyoclecianus regnavit qui statuit pro lege quod si mulier. (Sohn
tödtet rnutter nicht.) lat. 100.
186. Refert valerius quod quidam imperator statuit pro lege. (Za-
leucus, schon 122.) lat. 50.
187. Erat quidam imperator dives valde in cujus imperio erant.
(Zwei nackte Jungfrauen, schon 19.) lat. 115.
188. Gallus regnavit prudens ac potens valde qui quoddam palacium.
(Keuschheitshemd.) lat. 69.
189. Narrat[ur] de quodam homine qui vocatur ganderus. (Freude
ohne ende.) lat. 101.
190. Sagitarius quidam parvam aviculam nomine phylomenam. (Drei
Weisheiten lehren.) lat. 167.
191. Erat quidam rex qui quendam pauperem ad divicias et hono-
germ. 62.
201. Claudius in civitate Romana regnavit prudens valde. (Lahmer
und blinder.) lat. 71.
202. Erat quidam avarus manens juxta mare. (Schatz im baum-
stamme.) lat. 109.
203. Quidam rex erat qui statuit pro lege quod quandocunque. (Todes-
trompete.) lat. 143.
204. Quidam miles erat qui unicum filium habebat. (Fünf fäfser
wein.) lat. 72.
205. Quintillus regnavit qui statuit pro lege quod quilibet cecus. (100
groschen.) lat. 73.
206. Aurelianus regnavit in civitate Romana potens valde. (Narren-
apfel.) lat. 74.
207. Miles quidam erat qui habebat duos canes quos multum dilexit.
8. Narracio. — Quidam miles sevus erat tirannus. (Fufs ab.) lat. 127.
9. De elemosina. —
Quidam imperator habens filium unicum. (Nar-
renapfel.) lat. 74.
10. De divieiis et paupertate. — Quidam imperator habuit duas filias.
lat. 58.
14. Darius in civitate romana regnavit. (Jonathas.) lat. 120.
15. Herodes regnavit qui filiam. (Sieben jähre treu.) germ. 59.
16. Domicianus regnavit prudens valde. (Drei Weisheiten verkaufen.)
lat. 103.
17. Erat quidam imperator. (Bürgschaft.) lat. 108.
18. Quidam in civitate romana regnavit. (Kreuz mit Inschriften.)
lat. 65.
19. Severus regnavit qui pulchram. (Waffen aufhängen.) lat. 66.
20. Valerianus regnavit prudens valde. (Kaisertochter, seneschal,
gnade.) germ. 34.
21. Constantinus regnavit prudens valde. (Drei wittwen.) lat. 75.
22. Quidam imperator dives valde. (Aussatz aus furcht.) lat. 132.
Oesterley, Gesta Romanorum. 11
162
223. Ochezias rome regnavit qui tres filios habebat. (Baumerbe, volle
form.) germ. 81.
163
Bl. 184 — 210, zwei bl. leer, bl. 211 register. XV. jh. 55 cap., unvollständig.
Ohne jede Überschrift. Stimmt mit cod. XLI überein, nur dafs
zwischen dessen cap. 35 und 36 Alexander magnus pori regis (Ge-
schirr stehlen), zwischen dessen cap. 49 und 50 Olim erant tres socii
(Traumbrod) eingeschoben ist, und dafs das letzte capitel heifst: Sy-
machus in civitate Romana (Schwarz). Im anfange der moralisation
über dieses stück bricht der codex ab.
lat. 58.
10. Rex echozias regnavit et tres filios. (Baumerbe.) germ. 81.
11. Leoncius regnavit potens. (Ingratus und Guido.) lat. 119.
5. (Räubertochter.) lat. 5.
Bl. 154 — 156 register, bl. 156 6 — 2066 text; bl. 207 register der hist. VII sap.,
bl. 2076-224 text. XV. jh. 113 cap.
10. De milite et juveni uxore etc. Miles quiclam senex sed justus.
(Gattenprobe, VII sap.)
11. De milite et uxore sua. Erat in civitate romana miles. (Wittwe
von Ephesus, VII sap.)
12. De turri et ymaginibus. Octavianus imperator erat. (Virgils
16. De quodam paupere qui cecidit etc. Quidam pauper fuit. (Dra-
chenschwanz. ) lat. 114.
17. De unicorne et duabus virginibus. Erat quidam imperator. (Zwei
nackte Jungfrauen.) lat. 115.
18. De daniele qui vidit statuam etc. Daniel vidit statuam. (Bild
mit thoufufs.) app. 17.
19. Notabile bonum de quodam tiranno etc. Justinus imperator erat.
(Untreue gegen erretter.) lat. 117.
20. De divisione fratrum etc. Narratur quod lex fuit. (Erbtheilung.)
lat. 90.
24. De quodam viro qui vidit serpentem etc. Legitur enim de quo-
dam viro. (Schlange lösen.) lat. 174.
25. De janitore et gipposo. Quidam dominus erat. (Zoll.) lat. 157.
170
lat. 47.
75. De zelongo imperatore etc. Refert valerius. (Zaleucus.) lat. 50.
76. De allexandro magno. Allexander magnus. (Geschirr stehlen.)
app. 2.
89. De vivgine que fecit etc. Antonius regnavit. (Hemd, drei zoll.)
lat. 64.
90. De domina et milite et falcone. Pompejus in civitate. (Falke.)
lat. 84.
91. De tribus sociis. Olim erant tres socii. (Traumbrod.) lat. 106.
92. De puero et lupo etc. Lucius regnavit. (Gnade.) germ. 34.
93. De muliere adulterata. Adrianus in civitate. (Kerkergespräch.)
lat. 86.
94. De quatuor viis (etc.). Celius in civitate. (Kreuz mit inschriften.)
lat. 65.
95. De nigro equo et cane. Simachus regnavit. (Schwarz.) germ. 35.
96. De quodam tiranno qui rapuit virginem. Sewerius regnavit.
(Waffen aufhängen.) lat. 66.
97. De muliere et dracone. Antonius regnavit. (Wüste.) app. 3.
98. De ancilla que cantus avium intellexit. Jordianus regnavit.
(Hähne.) lat. 68.
99. De quodam qui querebat habundanciam. Narratur de quodam.
(Freude ohne ende.) lat. 101.
100. De sagittario. Sagittarius quidam philomenam. (Drei Weisheiten
lehren.) lat. 167.
101. De filia regis que voluit etc. Erat quidam rex. (Drei fragen.)
lat. 70.
102. De filio qui tres amicos invenit. Quidam rex erat. (Freundes-
probe.) lat. 129.
103. De thesauro in trunco et fabro. Erat quidam avarus. (Schatz
im bäume.) lat. 109.
104. De buccinatoribus. Quidam rex erat qui statuit. (Todestrom-
pete.) lat. 143.
105. De illo qui eruit oculos suos. Quincillus regnavit. (Hundert
groschen.) lat. 73.
106. De aureo pomo et stulto. Aurelius regnavit. (Narrenapfel.)
lat. 74.
107. De duobus medicis. Quidam rex erat potens. (Ziegenauge.)
lat. 76.
108. De passione domini. Quedam civitas erat. (Drache durch löwen
entfernt.) app. 4.
109. De milite et servo suo fideli. Miles quidam erat. (Fufs ab.)
lat. 127.
174
Stimmt fast vollständig mit cod. XXV (Stuttg. 184), die abwei-
chuugen sind, dafs nach cap. 15 folgt: 16 Traumbrod und 17 Pferd
und zwei schafe, dafs cap. 22 und 23, sowie cap. 24 und 25 (des
cod. Stuttg.) verstellt sind, desselben cap. 67, 76 und 82 fehlen, nach
175
cap. 80 die erzählung von Coriolan eingeschoben ist und das ganze
mit cap. 88 abschliefst. Bis bl. 1596 folgen noch einige extravaganten,
aber ohne ende, da zwei blätter fehlen.
gehörig.)
38. De duobus militibus quorum unus erat cupidus et alter invidus
et eorum uxoribus. Quidam rex nobilis. (Aussatz aus neid.)
lat. 151.
39. De milite qui pedem famuli amputavit sine culpa de quo here-
mita etc. — Miles quidam erat. (Fufs ab.) lat. 125.
40. De heremita quem angelus dei judieiis dei per exempla infor-
59. De tito qui statuit pro lege ut filii parentes alerent. Titus regna-
vit. (Zwei brüder, onkel.) lat. 2.
61. (Ohne Überschrift.) Cesar quidam regnavit qui statuit pro lege.
(Zwei frauen entführt.) lat. 4.
66. De filio qui semper patri insidias fecit et tarnen in fine desiste-
bat. Allexander regnavit. (Sohn stellt vater nach.) lat. 9.
67. De rege quem oportuit duos annulos facere sue uxori. — Vespa-
sianus regnavit. (Ring der vergefsenheit.) lat. 10.
68. De Allexio qui domum patris reliquit. Quidam imperator. (St.
180
83. De filio comitis qui literam tulit ut mori deberet et per ean-
dem literam filiam imperatoris desponsavit. — Conradus regnavit.
(Redde.) lat. 20.
84. De quodam imperatore propter justiciam a roma expulso et
92. (Ohne Überschrift.) Olim erat quidam qui tres filias pulchras
habebat. (Drei wittwen.) lat. 75.
97. De rege qui legavit lignum tribus filiis suis. Ochosyas regnavit.
(Baumerbe.) germ. 81.
98. De filia que nulluni maritum voluit nisi eam precurreret. Qui-
dam rex erat. (Spielball.) lat. 60.
99. De vespasiano qui filiam nulli dedit nisi in orto spaciaret.
Vespasianus regnavit. (Ariadne.) lat. 63.
Bl. 60 — 92; zwischen bl. 85 und 86 defect. 1418. 100 cap., dann VII sap.
(Kerze, lat. 98), no. 15 und 16 sind verstellt, nach 25 folgt: (Curtius),
nach 31: (Drei narren, lat. 165). Ferner ist die hist. VII sap. mit
cap. 45 — 60 hier ausgefallen, es folgt nach 44 gleich 61: (Hemd,
drei zoll). Nach 71 ist eingeschoben: (Freude ohne ende, lat. 101),
nach 75: (Todestrompete). Nach 80 folgt der rahmen der sieben wei-
sen meister mit den fünf erzählungen: (Eber), (Hausschlüfsel), (Vir-
gils thurm), (Seneschallsfrau mitRom) und (VII sap.), dann ohne wei-
teres 81 (Abibas). Nach cap. 82 folgt: (Statue mit thonfufs), nach 85:
(Waffen beschreiben) und (Herz unverbrennbar) nach 88: (Christus- ,
bild mit heilkraut), (Was ist der mensch) und (Achat), nach 90 (Wun- :
derbare wafser), (Glasasche) und (Sieben bäume). Dann fehlt cap. 91,
und nach 93 ist (Marmorthor) und (Sirenen) eingeschaltet. Darauf
folgt das bereits gegebene cap. 94, und endlich fehlt cap. 100. Das
b) Aus Frankreich.
lat. 139.
6. De Arbore et uxoribus suspensis. Refert valerius. (Hängebaum.)
lat. 33.
7. De Regina que tres spurios etc. Quidam Rex Nobilis. (Schiefsen.)
lat. 45.
8. De Tribus Magis. Rex danorum tres Magos. (Heil, drei könige.)
lat. 47.
9. De Solongo qui dedit oculum etc. Reffert valerius. (Zaleucus.)
lat, 50.
10. De ymagine et pomo et Regno mundi. Reffert Alexander philos.
lat. 88.
18. De Misericordia Dei. De quadam consuetudine Romanorum.
(Kerze.) lat. 98.
19. De beata virgine etc. Narrat Eusebius in crouicis. (Coriolan.)
lat. 137.
20. De vidua et peregrino etc. Quedam nobilis vidua. (Stab und
tasche.) lat. 25.
26. De hoc quod nemo alium judicet. Erant duo fratres carnales.
lat. 84.
37. De Filio Regio qui Mundum visitavit. Quidam rex erat. (Freun-
desprobe.) lat. 129.
c) Aus Italien.
d) Aus England.
15. Fredricus in civ. rom. regn. qui tantum unicam filiam habebat.
(Waffen aufhängen; hier und sonst in Engl, hemd.) lat. 66.
187
16. Apolonius in civitate rom. regn. qui statuit pro lege. (Focus.)
lat. 57.
17. Lenoppus in civ. rom. regn. qui inter ceteras virtutes. (100 gro-
schen.) lat. 73.
18. Polencius in civ. rom. regn. cujus possessio magna erat. (Sieben
jähre treu.) germ. 59.
19. Agyos in civ. rom. regn. prudens valde et bellicosus. (Narben
zeigen.) lat. 87.
20. Adrianus in civ. rom. regn. qui statuit pro lege. (Halb geritten,
ab weich.) lat. 124.
21. Theodosius in civitate rom. regn. prudens et potens. (Lear, drei
•
töchter.) app.
22. Aucelius in civ. rom. regn. prudens valde qui in finibus. (Freund-
liche worte.) lat. 130.
23. Caclades in civ. rom. regn. In cujus imperio erant duo milites.
(Nachtigal tödten.) lat. 121.
24. Antonius in civ. rom. regn. prudens valde qui statuit pro lege.
germ. 59.
19. Agios in civitate romana regnavit. (Narben zeigen.) lat. 87.
20. Adrianus in civitate romana regnavit. (Halb geritten.) lat. 124.
21. Theodosius in civ. rom. regn. prudens valde. (Lear.) app.
22. Ancolinus in civitate rom. regn. prudens valde. (Freundliche
worte.) lat. 130.
23. Caclides in civitate romana regnavit. (Nachtigal tödten.) lat. 121.
24. Antonius in civ. rom. regnavit prudens valde. (Feuerlärm, Schlaf-
trunk.) app.
25. Andronicus in civitate romana regnavit. (Drei fragen lösen, ab-
weich.) cf. lat. 71.
26. Bononius in civitate romana regnavit. (Aussatz vorgespiegelt.)
lat. 132.
27. Antonius in civitate romana regnavit. (Schachspiel, reichsthei-
lung.) app.
189
lat. 58.
Ensonnanus in civitate romana regnavit. (Abybas, 5.) lat. 17.
Maniertiiis in civitate romana regnavit. (Florentiua.) lat. 62.
Sardonius in civitate romana regnavit in cujus imperio. (Götter
wählen.) app.
Poleno in civitate romana regnavit, in cujus imperio. (Vier
narren.) lat. 164.
Perloamus in civit. rom. regn. unde inter omnia bona. (Honig.)
lat. 168.
Sardinianus in civit. rom. regnavit prudens valde. (Ariadne und
Theseus.) lat. 63.
Pomponis in civitate romana regnavit. (Spielball.) lat. 60.
Domicianus in civit. rom. regnavit prudens valde. (Freundes-
probe.) lat, 129.
Agios in civitate romana regnavit. (Justitia — Pax.) lat. 55.
Theodosius in civitate rom. regn. prudens valde. (Goldne angel.)
lat. 85.
Polemius in civitate rom. regnavit qui habebat. (Stricke.) app. 16.
Cesar in civit. romana regnavit prudens valde. (Eber ohne herz.)
lat. 83.
Alexander in civit. rom. regnavit prudens valde. (Bratfisch.)
germ. 62.
Polonius in civitate romana regnavit qui statuit. (Gnade.)
germ. 34.
Celestinus in civitate romana regnavit prudens valde. (Fleisch-
lat. 45.
Archilaus in civitate romana regnavit. (Hemd, drei zoll; ab-
weich.) lat. 64.
Saturninus in civitate romana regnavit. (Drei wittwen.) lat. 75.
Folliculus in civitate rom. regnavit qui statuit. (Hähne.) lat. 68.
190
54. Godfrichis in civit. rom. regn. prudens valde. (Jonathas.) lat. 120.
55. Eulopius in civ. rom. regn. qui inter omnes virtutes. (Egypten
und Baldach.) lat. 171.
56. Dolfinus in civitate romana regnavit. (Redde.) lat. 20.
57. Dauiascenus in civit. rom. regnavit qui statuit. (Untreue gegen
erretter.) lat. 117.
58. Cesar in civitate romana regnavit qui puellam. (Sohn stellt
59. Frendricus in civit. rom. regn. qui erat sine uxore. (Ring der
vergefsenheit.) lat. 10.
60. Dranicus in civit. romana regnavit qui statuit. (Vater oder mutter
folgen.) lat. 14.
61. Gorgonius in civ. rom. regnavit qui juvenculam. (Vater heilen,
mutter nicht.) lat. 112.
62. Ernas in civit. rom. regnavit qui habebat filiam. (Kaisertochter,
verführt; turnier.) lat. 66; 113.
63. Alipodius in civitate romana regnavit. (Stiefkind und rechtes.)
lat. 116.
64. Polennius in civit. rom. regn. qui tres filios habebat. (Der faulste.)
lat. 91.
65. Alexander in civitate romana regnavit potens valde. (Basilisk.)
lat. 139.
66. Eraclius in civit. romana regnavit qui statuit. (Drei urtheile.)
lat. 140.
67. Fulgencius in civit. romana regn. qui statuit. (Schlange und milch.)
lat. 141.
68. Archilaus in civit. rom. regn. qui in senectute sua. (Löwen-
hochzeit.) app. 20.
69. Eufemianus in civit. rom. regnavit dives valde. (Gregorius.)
lat. 81.
70. Josias in civit. romana regnavit debellator fortis. (Guido und
Tyrius.) lat. 172.
71. Polemius in civit. romana regnavit. (Kind anvertraut, verloren,
wiedergefunden.) cf. lat., germ. 34.
72. Ganterius in civitate romana regnavit. (Freude ohne ende, un-
vollst, erzählt, hinweisung auf no. 4.) lat. 101.
73. Bocmius in civit. romana regnavit. (Drei Weisheiten lehren.)
lat. 167.
74. Fulgentius in civit. rom. regnavit qui miro modo. (Den armen
die herrschaft.) lat. 131.
191
Bis no. 83 gleich Harl. 2270, dann abweichende folge; cap. 102
fehlt. Cap. 28 (Todtensiegel) hat englische eigennamen.
9. Pompejus in civ. rom. regn. prudens valde inter alia erat miseri-
cors. (Lahmer und blinder.) lat. 71.
10. Folliculus in civ. rom. regn. prudens valde misericors et justus.
(Weiser folgt dem narren.) lat. 67.
11. Frendricus in civ. rom. regn. prudens valde qui tantuin unicam.
(Blutiges henid bewahren.) lat. 66.
12. Appolonius in civitate romana regn. prudens valde. (Focus.) lat. 57.
13. Sentippus in civitate rom. regn. prudens valde. (100 groschen.)
lat. 73.
14. De illis qui male agunt et nolunt. (Sieben jähre treu.) germ. 59.
15. Agyos in civ. rom. regn. qui erat fortis et potens. (Narben zei-
gen.) lat. 87.
16. Pompejus in civitate romana regn. qui habebat filiam. (Spiel-
ball.) lat. 60.
17. Theodosius in civitate rom. regnavit prudens valde qui inter
omnia. (Goldne angel.) lat. 85.
18. Polenius in civ. rom. regn. prudens valde qui habebat tantum.
(Stricke.) app. 16.
19. Odsemius in civitate rom. regn. prudens valde qui statuit. (Zwei
trauen entführt.) lat. 4.
20. Lipodius in civ. rom. regn. et possessio ejus multa. (Rechtes oder
Stiefkind.) lat. 116.
21. Pollennius in civit. rom. regn. qui tres filios habebat. (Der faulste.)
lat. 91.
22. Alexander in civ. rom. regn. prudens valde qui quandam civita-
tem. (Basilisk.) lat. 139.
23. Archellaus in civ. rom. regn. qui in senectute quandam puellam.
(Löwenhochzeit.) app.
24. Gorgonius in civ. rom. regn. qui juvenculam generosam. (Vater
heilen, mutter nicht.) lat. 112.
25. Pollemius in civ. rom. regn. prudens valde qui filiam reg. tuto-
nici. (Gnade.) germ. 34.
26. Fulgencius in civ. rom. regn. qui bene populum suum rexit. (Den
armen die herrschaft.) lat. 131.
27. Domicianus in civ. rom. regn. prudens valde qui habebat duas
filias. (Schön und häfslich.) lat. 77.
28. Andronicus in civ. rom. regn. prud. valde qui inter omnia bona.
(Quelle macht trinker nüchtern.) app.
29. Darnis in civ. rom. regn. qui quandam civitatem. (Drache durch
löwen entfernt.) app. 4.
Oesterley, Gesta Tlomauorum. 13
194
30. Menalus in civ. rom. regn. qui erat misericors unde statuit. (Asyl,
nachtigal.) app. 54.
31. Declides in civ. rom. regn. et super omnia misericors. (Ingratus
und Guido.) lat. 119.
32. Anseimus in civ. rom. regn. qui filiam regis Jherusalem. (Sohn
an feindestochter.) app. 55.
33. Calepodius in civ. rom. regn. qui pulchram puellam in uxorem.
(Fünf fäfser wein.) lat. 72.
34. Antonius in civ. rom. regn. qui cum semel in mari. (Räuber-
tochter.) lat. 5.
38. Donatus in civ. rom. regn. qui fecit fieri in templo tres imagines.
(Statuen bestehlen.) lat. 8.
39. Eneas in civ. rom. regn. qui quendam puellam in uxorem. (Feuer
und wafser bewahren.) app.
40. Gerelaus in civ. rom. regn. qui filiam regis hungarie. (Hilde-
garde.) app. 53.
41. Martinus in civit. rom. regn. qui filium nomine fulgentium.
(Schlechter athem, verläumdung.) app..
42. Elfinus in civ. rom. regn. prud. valde qui tantum unicam filiam.
(Redde.) lat. 20.
43. Demacenus in civ. rom. regn. qui statuit pro lege quod si quis.
XCm. Cod. Oxon. Bibl. Bodl. Ms. Douce 142, quart. (früher üinfreville).
Inc. Anselmus in civ. rom. regn. prudens valde qui portabat scu-
tum de argento etc. Explicit tractatus de gestis Romanorum bonus
et utilis sequitur tabula ejusdem tractatus hoc modo. (Ende des re-
gisters fehlt.)
XCV. Cod. Oxon. Bibl. Bodl. 123 (Cat. Mss. 1986), quart.
Bl. 52 — 86. XV. jh. 39 cap.
Stimmt mit Harl. 5369 bis zum schlufse von cap. 39, wo er
endigt.
41. Saltinus in civ. rom. regn. qui tantum unicam filiam. (Redde.)
lat. 20.
CI. Cod. Oxon. Coli. S. Job. Baptistae 78, fol. (früher Lloyd, dann Babyngton).
Bl. 56 — 156. Papier und pergament. XV. jh.
CIL Cod. Oxon. Coli. S. Joh. Baptistae 93, fol. (olim Tilesly).
CHI. Cod. Oxon. Coli. Lincolniensis, lat. 12, quart. (früher Chamberleyn).
Näheres fehlt.
B. Deutsche Handschriften.
Bl. 87« — 90« register, bl. Ol a — 209« text. Die nummern sind
im text wie im register des Originals unzuverläfsig, die Überschriften
finden sich nur im register. Am ende: Et sie est finis per me nico-
laum im grunde an der mitwach nach Judica an der minner czal In
1. Von einem ritter der was im gefengnisse der hatte einen Son der
ohn erloste on der frawin willen dy des ritters frawin was. — Der
keyfser der gebot ein geseeze. (Vater oder mutter folgen.) lat. 14.
198
2. Von einem keyfser der hatte eynen son der hatte gelerneth erczteye
vnd was ein behender meister vnd wart gar zere gehast von seiner
styffmuter. — Gorganeus was eyn keyfser. (Vater heilen, mutter
nicht.) lat. 112.
3. Von eynem rither dem wart sein hewb von einer Jungfrawin
abe geschlagen. — Von einem Keyfser der was Adornos genannt.
(Jimgfrau schlägt den köpf ab. Turnier.) lat. 113.
4. Von eynem konige hatte drey Sone und an dem tregistin under
ohn dem folgete er das konigreich. Dolymeus was gar ein —
gewaldiger konig. (Der faulste.) lat. 91.
5. Alexander der reiche lag vor einer stad mit einem grofsin heer
und vor lofs seine m anschafft gar vil unn von wunt mergkc wy
das quem. — Alexander behylt das reych. (Basilisk.) lat. 139.
6. Von einem storch der derbafs dy storchinne umb das sy Ire ee
hatte gebrochen. — Ein ritter der hatte eyne gute burgk. (Stör-
chin.) lat. 82.
7. Von einem keyfser der buote eine borch und do man den grünt
grub do wart fundin ein sarg mit dreyin guldin ringen. Ao- —
rianus was ein keyfser. (Sarkophag.) lat. 16.
8. Von einem fursten der kundt seinen iindin nicht weder steen und
totte sy doch mit listin. — Man schreybit von einem furstin.
(Wein vergiftet.) lat. 88.
9. Von eynem konige der hatte drey sone mergkc wy her dy begobete
alz her sulde sterbin. — Es was ein konig. (Drei ringe.) lat. 89.
10. Von eynem keyfser wie ohn dy romer abe sacztin vmb seiner
gerechtikeit wille und her sy doch dor noch betwang. — Ewse-
bius schreybit In seiner kanoniken. (Coriolan.) lat. 137.
11. Von eynem pilgerem der starb umme einer witwen wille und
erkrigerke ir erbeteyl aber sy vor gas sein gar balde. — Eine
edele witwe dy leyt. (Stab und tasche.) lat. 25.
12. Von eins keyfser tochter dy leit grofs ermuth von irem mar-
schalgke dy weyle ir vater was in fremden landen. — Man findet
geschrebin. (Kaisertochter, seneschal.) germ. 27.
13. Von einem keyfser der gebot dos alle richter recht urtel suldin
gebin und dor umb nicht ansehen keine gäbe. — Es was ein
keyfser. (Schinden.) lat. 29.
14. Von einem keyfser der sazte ein geboth welch ritter das bestetete
in dem streite und mit Erin hoym queme deme sulde man des
Von eynem keyfser der hatte eine tochter dy was ohm gar lip
und her war ir dor noch gar gehafs und alle sein hoffgesincle. —
Ein keyfser was czu rome. (Kaisertochter, pallast.) germ. 22.
Von einem konige der frogete was am aller stergstin were in
aller deser werkle. — Darius der konig von perssia. (Wein,
frau, könig, das stärkste.) app. 62.
Von fir eynsidelin waz togende sy in hettin czu gote. — Man
dem Buche der altweter. (Gröfste tugend.) app. 1.
list in
Von eynem konige der hatte eine frawe dy hatte her gar lyp
umd gewan do drey sone bey fremdin mannen und den firdin
mit dem konige wy das quam. —
Ein konig waz edel und reich.
(Schiefsen.) lat. 45.
Von eynem dybe der sich auff betrigliche wort lifs umd vil in
ein hawfs und brach ein beyn und ein arm durch stelin willen. —
Ein dip quam Snachtis. (Mondstrahl.) lat. 136.
200
29. Von einem ritter der hatte den konig seinen hern czere der
czornitund der czorn wart mit allin seinen frunden kawme abe
gebeten und doch mit underscheyde. —
Es was ein ritter der
er czornte. (Halb geritten.) lat. 124.
30. Von czween brudirn der eine was ein pfaffe der ander ein ley
und quomen beyde in einen ordin. — Es worin czu einer czeit.
(Drei buchstaben.) germ. 27.
31. Von einem konige der brochte den heyligen drey konigin das
opher und hilt sy in grossinn erinn. — Der konig von tartareye.
(Heil, drei könige.) lat. 47.
32. Von eynem keyfser der gebot ein gesecze wer eine Jungfraw
nuczete dem sulde man beyde augin awfs brechen und das ge-
both brach tcum erstin des keyfser son. — Valerius der meyster
schreybit. (Zaleucus.) lat. 50.
33. Von dem grofsin konige allexander wy her das lant zcu Indya
gewan und wart aller mechtig. — Alexander der grofse konig.
(Geschirr stehlen.) app. 2.
34. Von einem keyfser der gebot ein gesecze das alle romer suldin
feyerin den tag alz sein erst son geborin wart und das brach
eyn Smid. — Der konig. tyrus. (Focas.) lat. 57.
35. Von eynem keyfsere [rect. ritter] der hatte noch dem gesecze des
keyfsers sein lebin vor lorn und behylt es doch mit seyner weifset
auch dem gesecze des keyfsers. — Vwgarius der keyfser. (Drei
Wahrheiten, frei.) lat. 58.
36. Von eynem konige der hatte drey Sone und was von kriges we-
gin vor armuth das her nicht mer hatte denne eynen bawm do
mit begobete her dy Sone alle drey. — Ezechias der konig hatte
dry Sone. (Baumerbe.) germ. 81.
37. Von eynem konige der hatte drey sone und do her sulde sterbin
do begobethe her seine Sone das In allin dreyen wol genu-
gethe. — Darius was ein konig. (Jonathas.) lat. 120.
38. Von eynem keyfser der meynthe her were alleine got der quame
vor seynem keyfserthume und wart dor noch weder reych. —
Der keyfser Damyanus. (Jovinianus.) lat. 59.
39. Von eynem konige der hatte nicht mer denne eyne tochter dy
wart seynem holczforster gegebin weder des koniges willen. —
Hanybal was manich Jar ein konig. (Redde.) lat. 20.
40. Von eynem konige der horte gerne seytin spil dor umb barmte
er sich über einen armen und schigkte den czu einer guldin
angel. Tyberius ein keyser zcu rome. (Goldne angel.) lat. 85.
201
41. Von eynem keyfser der hatte nicht denne eyne Tochter dy gab
er einem meyster mit under scheyde Stürbe sy in seiner ge-
weit So sulde her auch des todis eygen Seyn. Claudinus der
keyser. (Socrates heirathet.) lat. 61.
42. Von eyner schonen frawen umb der schondi willin strittin drey
konige mit enander und wil leute sturbin
•
umb Irent willin. —
Mayus was ein keyfser. (Florentina.) lat. 62.
43. Von einem blyndin keyfser der geboth das maneym Iglichim
Sulde helfin zcu dem rechtin hyr umb gewan her seyn gesichte
von einis steines krafft weder. —
Teodorufs was ein keyfser.
(Rügenglocke.) lat. 105.
44. Von eynem keyfser der hatte einen lewin und eine lewinne dy
'
brochin Ire ee und mustin dor umb sterben. — Man findet ge-
schrebin. (Löwin.) lat. 181.
45. Von eynem keyfser der wolde seynen koch tottin Wy sich der
entschuldigitte mit weyfsheyt keginn dem herrin. — Droyanus
was ein keyfser. (Eber ohne herz.) lat. 83.
46. Von eynem keyfser der was reych und weyfse der freyethe eine
arme Jungfrawe umb Ire weyfsheyt wille.unnd Schonde. — An-
thonius was ein keyfser. (Hemd, drei zoll.) lat. 64.
47. Von eyuem keyfser in des reiche was gar aine schone frawe dy
hotte einen ritter Hp mit czuchtin. —
Pompeyus waz ein konig
zcu rome. (Falke.) lat. 84.
48. Von clreyen gesellen dy hattin nicht mer denne ein brot und sy
huugertin alle gleych zere. — Es worin eyns tagis drey gesellin.
(Traumbrod.) lat. 106.
49. Von eynem keyfser in des reyche was ein ritter der hatte den
herrin erczornit und erwarb doch weder seyne guade. Lwceus —
der reygeret. (Gnade.) germ. 34.
50. Von eym kayfser der geboth ein gesecze wa eine frawe Ire ee
breche dy sulde man legin In einen ewygin kerker. — Adrianus
was ein keyfser. (Kerkergespräch.) lat. 86.
51. Von eynem menschin der reyt auff eyner strossin und quam bey
ein krewcze wy ls dem ging. —
Decius was ein keyfser zcu rome.
(Kreuz mit Inschriften.) lat. 65.
52. Von eynem keyfser bey des geczeytin waz ein ritter der hatte
ein lendichin und begerte der herre das is was nohen gelegen
bey des hern lande und legethe dem ritter eine swere sache vor
ob her ohn moche von dem lande brengin und höre wy Is
53. Von eines koniges tochter dy wart noch des vaters tode berawbit
des reiches und weder dor zcu quam mit hulffe eynes erbirn
55. Von eyme konige in des Reiche was eyn ritter des frawe plag
ere ee zcu brechinn. — Adrianus was ein gewaldiger konig.
(Hähne.) lat. 68.
56. Von eynem keyfser der lis bawin eine schone borg und hatte
under ohm einen ritter der erkante die framigkeit des bawmanis
unnd gab ohm seine tochter. —
Gallus ein keyfser zcu rome.
(Keuschheitshemd.) lat. 69.
57. Von eynem vogeler der wart betrogin von einer nachtigal. —
Ein vogeler fing eine nachtigal. (Drei Weisheiten lehren.) lat. 167.
58. Von eyme Keyfser der hatte einen Son der wolde ohm frunde
Irwerbin In fremden landen. — Es was eyn reicher konig.
(Freundesprobe.) lat. 129.
59. Von eyme reichin geringin manne wy der Seinen schätz vor los
der werohm wol weder wordin Und lis sich betrigin. Es was —
eyn reicher geyericher man. (Schatz im baumstamme.) lat. 109.
60. Von einem konige der gebot ein gesecze wenne man einen sulde
totin czo muste man des morgens frwe vor seiner thor bosaw-
nin. — Es was ein konig. (Todestrompete.) lat. 143.
61. Von einem keyfser der gebot ein gesecze wer do blint worde In
seinem reiche dem sulde man hundert Schillinge gebinn dor umb
wart einer seiner auginn berawbith. — Quintillus was ein keyfser.
66. Von einem ritter der hatte einen getrawin knecht und den hatte
her in vor dechnifse und hyb ohm einen fufs abe. — Es was
eyn ritter. (Fufs ab.) lat. 127.
67. Von einem keyfser der hatte mit seynner frawin einen zon und
noch der frawin tode nam her eine andere frawe dy wart nicht
swauger und ging mit fleyfse dor auff das sy den keyfser mochte
tothin. — Poncianus was zcu rome. (VII sap., rahmen.) germ. 40.
68. Von einem gestrengen ritter dem geschach gar leyde an seynen
winthundin den her doch Selber tottin. — Es was ein gestrenger
ritter. (Hund, VII sap.) germ. 41.
69. Von einem keyfser der hatte ein hawinde swein In seine wolde
das hatte wil lewte getoth wy das wart gefelleth. — Es was
eyn reicher keyfser. (Eber, VII sap.)
70. Von einem aldin ritter der getrawete seyner frawin nicht wol
aber sy über quam ohn mit grofser behendigkeyt und list das
her Ir muste getrawinn. — Es was in einer stat. (Hausschlüfsel,
VII sap.)
71. Von einem ritter was vor armuth der hatte einen Zon und czwe
tochter Wy is den ging. —
Es war vor aldin geczeyten. (Hero-
dots thurm, VII sap.) germ. 42.
72. Von eynem burger der hatte eine frawe dy pflag ir ee zcu bre-
chinn dy melte eine alester dy künde gesprechinn dor umb sy
starb dar an geschach dem burger gar leyde. — Es was eyn
burger in der stat. (Elster, VII sap.)
73. Von einem aldin weyfsinn ritter der hatte ein Jung weyp dy
wolde Ir einen jungin pfaffin lip habin. — Do was eyn alder
weyfser ritter. (Gattenprobe, VII sap.)
74. Von eynem keyfser der begerthe vil goldis bey des geczeytin
wart der torm zcu storeth mit dem bild do von dy romer ge-
warneth wordinn von Iren findin. — Mottavanius der was ein
reicher keyfser. (Virgils thurm, VII sap.) germ. 43.
75. Von eynem keyfser der hatt in seinem reiche Sebin weyfse mei-
ster dy machtin ohn blint mit seiner czawberreye. — Eyn keyfser
waz czu rome. (VII sap., VII sap.) germ. 48.
76. Von eynem keyfser der sacze ein geboth wer sein diner wolde
werden der sulde sloin an sein Pallas dry siege daz wart vor
sucht. — Es was eyn keyfser. (Abibas, 5.) lat. 17.
77. Von eynem olden manne der wart Irre in eim walde. — Es was
ein armer man gesessin. (Drachenschwanz.) lat. 114.
78. Von eynem keyfser der hatte einen walt do wontin eyhorner Inne
204
93. Von einem ritter der hatte eine schone frawe und czwene Zone
der nam an sich ein willig armuth wy is ohm erging mit weybe
und mit kindirn das mergke ebinn. — Do was ein ritter zcu
rome. (Placidus.) lat. 110.
94. Von einen keyfser der hatte eine tochter dy was ohm gar lyp
und auch einen hunt dy beful her seinem marschalgk do her
czoch in fremde lande. — Valerius was ein gewaldiger keyfser.
(Stricke.) app. 16.
1. Von erst von pipio dem kaiser der seinem weib irn sun nit czai-
gen wolt, dar umb daz si seinem etc. (Stiefkind oder rechtes.)
lat. 116.
2. Von dem maister philosopho diogene und dem grossen allexander.
(Diogenes und Alexander.) germ. 15.
3. Von dem opfer alexandri und von dem kind macedo. (Kohle.)
germ. 16.
4. Von dem paum den die nater vergifft hett. (Theriak.) germ. 17.
5. Von der romer abgot mit ainem apfel daz virgilius gemacht hett.
8. Von tiberio dem kaiser und von dem glesin ochsen liz für dich.
(Dehnbares glas.) lat. 44.
9. Von den vier ainsidle und von iren leben und tugenden. (Gröfste
tugend.) app. 1.
10. Von der künigin die drey sün uneelich hett und den vierden von
dem küng. (Schiefsen.) lat. 45.
11. Von dem dieb den daz wort sächfslin betrog und von dem dach
viel. (Mondstrahl.) lat. 136.
12. Von dem ritter der zu dem künig chom halber geriten halber
zefufs. (Halb geritten.) lat. 124.
13. Von zwain brüdern der ain waz priester der ander ain convers.
(Drei buchstaben.) germ. 26.
14. Von zelongo dem kaiser. (Zaleucus.) lat. 50.
15. Wie alexander chom an den hof pori des künigz von india etc.
21. Von dem kaiser hainwal und von des vorstners kind das nach
im zekaiser ward. Hainwal waz gewaltiger kaiser. (Redde.) lat. 20.
22. Von dem kaiser Claudio der sein tochter socrati zeweib gab.
Claudius waz gewaltig ze rom. (Socrates heirathet.) lat. 61.
23. Von theodosio dem kaiser der der nater recht wider varen liefs.
hett. Trojanus waz gewaltig zerom. (Eber ohne herz.) lat. 83.
26. Von dem uud der frawen die dem falken daz houbt auz zoch
ritter
Von den drein gesellen die nur ain prot hetten nnd von irem
trawm. Czu ainen zeiten waren drey gesellen. (Traumbrod.)
lat. 106.
Von der frawen die ir ee zerprochen hett und mit dem kind rett
45. Von ainem ritter der seinen hund tott und waüt er hett im
sainen sun ertött. Es was zu ainen zeiten. (Hund, VII sap.)
gerin. 41.
46. Von dem wilden schwein daz der huter erstach. Vor zeiten was
hie nachen in ainem wald. (Eber, VII sap.)
47. Von dem ritter der sein weib vor dem hauz verspart. Tulius
waz gewaltig zerom. (Hausschlüfsel, VII sap., vollst.)
48. Von dem hof maister den sein sun den köpf in dem turn ab
schlug und frist sich selbst. Man lifst vom tyto. (Thurm Hero-
dots, VII sap.) germ. 42.
49. Von der aglaster die dem. herren saget von der frawen wie si
gehandelt het. Man lifst von ainem ritter. (Elster, VII sap.)
50. Von dem gartner den der hafs umb sein leben pracht den er
mit grossem fleifs erzogen hett. Aurelianus der kaiser waz ge-
waltig. (Hase im garten, hüter erhängt, VII sap.)
51. Wie der hoch maister ypocras beclagt daz er sein nefen getött
hett. Man lifst daz ypocras. (Hippocras, VII sap.)
52. Von dem sun der seinem vater die nafs ab paifs pey dem gal-
gen. Es waz ain man in einer stat. (Nase abbeifsen, VII sap.)
53. Von dem ritter der seinem weib auf allen iren ädern liefs. Man
sagt von ainem ritter. (Gattenprobe, VII sap.)
54. Von valentino dem künig der die siben maister köpf. Valentinus
waz gewaltiger künig. (VII sap., VII sap.)
55. Von dem ritter der der nater auz dem feur half wie im die lonet.
Honorius waz gewaltig zerom. (Vogelsprache, weib, geschlagen,
VII sap.)
56. Von dem sun der den vater in dem prunnen erwarf. Vor Zei-
58. Von dem ritter der seinen knecht in potschaft zu der frawen
sant. Man lifst von ainem edeln mann. (Knecht wirbt für sich
selbst, ritter verfolgt ihn in gegenwart des mannes.)
59. Von der frawen die nach dem geseczt dez kaisers von dem perg
geworfen ward. Honorius waz gewaltig zerom. (Zweimal hinab-
stürzen.) lat. 3.
60. Von dem wütrich der die zwu frawen ains tags zuckt. Claudius
waz gewaltig ze rom. (Zwei frauen geraubt.) lat. 4.
209
L. Von dez künigz tochter die den jungling auz der vanknufs lofst
und mit im haim für. Zenon waz gewaltig ze rom. (Räuber-
tochter; hier: persische princess.) lat. 5.
2. Von dem wütrich der seinem weib zewissen tet er war tot und
wolt sie da mit versuchen. Valentinianus waz gewaltig zerom.
(Todtem manne folgen.) lat. 6.
). Von dem kaiser theodosio dez sun ain unerber weib nam wider
dez vaters willen. Theodosius waz gewaltig ze rom. (Bruder-
neid.) lat. 7.
L Von dem wütrich der die drew pild beraubt wider dez kaisers
gepot und von seiner entschuldigung. Leo der erst waz gewaltig
ze rom. (Statuen bestehlen.) lat. 8.
). Von dem kaiser leo dez sun in allen sachen dez vaters tod sucht.
Leo der ander kaiser dez namens. (Sohn stellt vater nach.) lat. 9.
>. Von der kaiserin die von irem sun aines kinds (kindes) geschwän-
geret ward das sie tott. Czu ainen zeiten. (C. D. M. R.) lat. 13.
r
. Von dem ritter der gevangen lag und seim sun und seinem weib
umb losung schraib. Dorotheus waz gewaltig zerom. (Vater oder
mutter folgen.) lat. 14.
I. Von des kaisers gorgonis sun der seiner stiefmuter von irer krank-
heit nit helfen wolt. Gorgonius waz gewaltig. (Vater heilen,
mutter nicht.) lat. 112.
I. Von polemio dem künig der sein reich dem trägesten sun schuf
und verhört in aller trakait. Polemus waz gewaltig ze babiloni.
(Der faulste.) lat. 91.
>. Von dem basilisk der in der maur waz da von alexander vil
. Von dem ritter der die naterr alltag mit milch und mit prot
speifst. Fulgencius waz gewaltig. (Schlange und milch.) lat. 141.
!. Von dem ritter der die verzukten Junkfrawen von dem rauber
erlofst die dar nach ir trew an im prach. Justinus waz gewaltig
zerom. (Untreue gegen erretter.) lat. 117.
>. Von dem sun der in Unwillen von dem vater geschaiden waz
und im doch in ainem streit bey stund. Czu ainen zeiten waz
ain künig.
:. Von dem kaiser den die römer vertriben und in dar nach kaum
erpaten. Eusebius schreibt von ainem kaiser. (Coriolan.) lat. 137.
». Von der frawen der der pilgrem ir land von dem wütrich wider
gewan. Czu ainen zeiten was ain edle fraw. (Stab und tasche.)
lat. 25.
Oesterley, Gesta Romanorum. 14
210
76. Von dem kimig der seinen sun gewandet halbz zwilich und halbs
edels gewand. Czu ainen zeiten. (Zweierlei tuch.) lat. 26.
77. Von dem kaiser der sein tochter seinem hoffmaister enpfalch.
Czu ainen zeiten waz ain kaiser. (Kaisertochter, seneschal.)
germ. 11.
78. Von dem kaiser der die nater von dem paum lofst die die hüter
dar zu gepunden hetten. Man lifst von ainem kaiser. (Schlange
lösen.) lat. 174.
79. Von dem torwärtl der die fünf pfennig von dem pukkloten nam
ze maut. Czu ainen zeiten. (Zoll.) lat. 157.
80. Von dem ritter der die reb in daz aug schlug und den sein weib
also betrog. Czu ainen zeiten waz ain ritter. (Frau des ein-
äugigen.) lat. 122.
81. Von dem ritter der mit dem leilach betrogen ward. Man lifst
barschaft wolt laichen. Czu ainen zeiten waz ain edel man. (An-
vertrautes gut.) lat. 118.
84. Von dem geiczigen der den knaben mit seinem öl umb sein erb-
tail laichen wolt. Czü ainen zeiten was ain man. (Oelfäfser.)
app. 50.
85. Das die römer irem haubtman dreyerley er erpüten und dreyer-
ley schwacheit. Man lifst von ainem kaiser. (Triumph.) lat. 30.
86. Wie die siben philosopher czu alexandri tod da er gestorbn waz.
Auch lifst man da der grofs alexander. (Alexanders begräbnis.)
lat. 31.
87. Von zwain brüdern der ainer dem andern vil laidez tet und doch
zelest genad an im sucht daz er im vergab. Czu ainen czeiten.
Valerius schreibt von ainem kind. (Knabe und Delphin.) app. 71.
90. Von der underschaid der wasser und der lant. Isidorus schreibt
von der underschaid der wasser. (Wunderbare wasser.) app. 57.
91. Von dem künig der ainen edeln stain hett den er dem Jüngsten
sun gab. Czu ainen czeiten waz ain künig. (Glassteine.) app. 14.
211
92. Von diogene dem kaiser der gefangen pracht ward alexandro.
Augustinus schreibt daz dyoigenes [corrigirt in dyomedes].
(Alexander uud der meerräuber.) lat. 146.
93. Von der frawen luceneia die sextus dez kaisers sun torquini
beschlief. Auch schreibt Augustinus. (Lucretia.) lat. 135.
94. Von dez römers sun der den haimlichen rat nit offnen wolt.
Macrobius schreibt. (Papirius.) lat. 126.
95. Von der herczogin losmilt die künig katan püfst umb ir
108. Von domiciano dem kaiser den die drey gekauften waizhait pey
dem leben behüben. Domicianus waz gewaltig. (Drei Weisheiten
kaufen.) lat. 103.
109. Von dez kaiserz luci tochter die mit irer weishait den
ritter erneret. Lucius was gewaltig ze rom. (Fleischpfand.)
germ. 68.
110. Von der frawen die daz kind in dem trüchlein in daz mer
werfen liefs, dez si von irem bruder geswängert was. Marcus
waz gewaltig. (St. Gregorius.) lat. 81.
111. Von dem pild daz zerom stund und auf- die erd zaigt und
Czu rom
sprach hie schlag ein und daz verstund der schuler.
waz ain pild. (Percute hie.) lat. 107.
112. Von dem torachten ritter der den weisen mit im umb daz leben
pracht. Maximius waz gewaltig zerom. (Weiser folgt dem nar-
ren.) lat. 67.
113. Von dem kaiser der czu ainem rechten saezt wer ain frawen
beschlief dem solt man paide äugen auz prechen. Valerius
schreibt. (Zaleucus.) lat. 50.
114. Von den zwain rittern Gido und tirio wie die wider die un-
gläubigen striten. Czu ainen czeiten safs ain künig in engeland.
(Guido und Tyrius.) lat. 172.
115. Von dem grafen der den pratfisch afs und den sein sun mit
seiner waifshait von dem tod erlofst. Gallicus was gewaltiger
chaiser. (Bratfisch.) germ. 62.
116. Von dem giezigen ritter der den knaben mit seinen zeugen umb
sein gut laichen wolt den der kaiser mit seiner waifshait er
ratt. Valentinus w az
T
gewaltig. (Todtensiegel.) lat. 128.
117. Von dem plinden der den krummen gen hof trug und wurden
paid reilich begabt. Claudius waz gewaltiger chaiser ze rom.
(Lahmer und blinder.) lat. 71.
118. Von den drein ärezten die den vierden betrugen und sagten im
er war hunder siech worden. Titus waz gewaltig. (Aussatz
vorgespiegelt.) lat. 132.
119. Von dem ritter der die czwen hund mit ain ander veraint.
Man lifst von ainem ritter. (Feindliche hunde, wolf.) lat. 133.
120. Von dem maister den sein Junger umb das puch laicht. Czu
ainen czeiten was ein römer. (Zauberbuch stehlen.) app. 64.
121. Von dem kaiser dez töchter nit ander man nemen wolten und
pliben aun man. Constantinus waz gewaltig ze rom. (Drei
wittwen.) lat. 75.
213
122. Von dem kaiser der die czwu töchter hett rosimunda und gen-
ciana. Theodosius waz gewaltig zerom. (Schön und häfslich.)
lat. 77.
123. Von der frawen die den plutigen harnasch in ir kamer aufge-
hangen hett. Severus waz gewaltig ze rom. (Waffen aufhängen.)
lat. 66.
124. Von dem riter der die nachtigal in dem paum schofs und gab
si seiner frawen czu essen. Man lifst von ainem ritter. (Nach-
tigal tödten.) lat. 121.
CXV. Cod. Londin. Mus. Brit. add. 10,291, fol. (Aus Hebers auction.)
Bl. 1 — 114. 1420. 124 cap.
Bl. 1—7 register, bl. 8 leer, bl. 9—114 text. Bl. 1005 ist leer,
oben steht: c
Ibi nichil stare debet
3. Von dem opfer allexandri und dem kind von macedo. Valerius
schreibt daz ein edel chind. (Opfer.)
4. Von dem pawm den die nater vergift het. Plinius schreibt von
einem paum. (Theriak.)
5. Von der romer appgot mit apphel daz virgilius gemacht het.
6. Von dez ritters weib die ir ee cze prochen het. Zu den czeiten
waz ein cheiser. (Sohn tödtet mutter nicht.)
7. Von der grueb die cze rom waz daraus der gestank gie wie
die vertriben ward. Mitten in der stat czu rom. (Curtius.)
8. Von tiberio dem cheiser und dem glasein choph etc. Tiberius
der chaiser waz gewaltig czu rom. (Dehnbares glas.)
214
14. Von czelongo dem chaiser. Valerius schreibt daz czelongus der
chaiser gepöt. (Zaleucus.)
15. Wie allexander chom in den hoff pori des chunigs von india und
nant sich antigonus. Man list daz der grofs allexander. (Ge-
schirr stehlen.)
16. Von dem chaiser tito und foco dem smid der dez chaiserz pot
cze prochen het. Titus waz gewaltig czu rom. (Focas.)
17. Von dem chaiser enegaro der gepot daz ein yeder drey warhait
saget. Enegarus waz gewaltig ze rom. (Drei Wahrheiten, frei.)
18. Von dem künig chosias der den chinden den paum schuff. Cho-
sias was gewaltig czu rom. (Baumerbe.)
19. Von dario der seinen dreyn sün schuff ainem daz [reich] dem
andern die beraitschofft dem dritten drey chlainot. (Jonathas.)
20. Von Joviniano dem chaiser wie der umb sein Übermut gepessert
ward. Jovinianus der chaiser waz gewaltig. (Jovinianus.) u. s. w.
germ. 18.
23. Ob einer ir ee prach. Es was ein keiser der satzt auf. (Sohn
tödtet mutter nicht.) lat. 100.
24. Das zw rom ein lueg ward. Es geschach zu Rom in der Statt.
(Curtius.) lat. 43.
25. Von einem Chaiser der hies Tiberius. Zu Rom wonut ein kayser.
(Dehnbares glas.) lat. 44.
26. Von einem chunig der ein liebe tochter hett. Es was ein chaiser.
27. Von vier Ainsideln und ir tugentten. Man list in der vatter puech.
(Gröfste tugend.) app. 1.
47. Von einer frawen und von einem Ritter. Anthonius der Chaiser
(Hemd, drei zoll.) lat. 64.
48. Von einem Ritter und von einer frawen. Ein grosser und mach-
tiger gepietter. (Falke.) lat. 84.
49. Von drein geselln und aim prott. Es waren ettwen drey gesellen.
(Traumbrod.) lat. 106.
50. Von einem chind und von einem wolf. Es was ein kayser.
(Gnade.) germ. 34.
51. Von ainem weib das ar e prechten erfunden ward. Zu Rom
reichatt. (Kerkergespräch.) lat. 86.
52. Von vier wegen. Zu Rom reichnatt ein gewaltiger herr. (Kreuz
mit inschriften.) lat. 65.
53. Von einem Swarczen hörn und einem Rozz und einem hundt.
Ainer was zu Rom. (Schwarz.) germ. 35.
54. Von des Chunigs tochter do ein Ritter umb rächt und von uns
herren martter. Severus der kaiser. (Waffen aufhängen.) lat. 66.
55. Von einem Ritter und von einem trakchen. Ein Chaiser der hies
Anthonii. (Wüste.) app. 3.
56. Von einer die do das vogelsankch vernam. Es was ein gepietter.
(Hähne.) lat. 68.
57. Von ainem zimmerman und von sainer pfaidtt. Es was ein kunig.
(Keuschheitshemd.) lat. 69.
58. Von einem der wolt stat überflus haben on allen presten. Man
sagt von ainem. (Freude ohne ende.) lat. 101.
59. Von einem Schützen und von einer nachtigal. Es ving ein schütz
67. Von unfses herren marter. Es was ein Statt pey dem mer.
(Drache durch löwen entfernt.) app. 4.
68. Von ainem Rauber der sein Chnecht ein fues ab sluegt. Es was
ein Ritter. (Fufs ab.) lat. 127.
69. Von einer kunigin die da wolt des kunigs Sun totten. Poncianus
ein chunig. (VII sap., rahmen.) germ. 40.
70. Der maister hueb an zu sagen. Es was ein ritter chuner und
fesster. (Hund, VII sap.) germ. 41.
71. Von einem purger czw rom. Es was ein purger zw Rom. (Baum,
VII sap.)
72. Von einem halter und einem wildswein. Es was ain herr.
(Eber, VII sap.)
73. Von einem Ritter und seiner Hausfraw. Es was ein Ritter.
76. Von einem Ritter und seinem Jungen weib. Es was ein Ritter.
(Ohne moral.) (Gattenprobe, VII sap.)
77. Von ainem Turn und Von ainem pild. Octavianus reichnat zw
Rom. (Virgils thurm, VII sap.) germ. 43.
78. Von einem Hoffmaister. Es was ein hochvertiger Chunig. (Sene-
schal; Rom, VII sap.) germ. 44.
79. Von siben weisen maistern den irew haubt wurden abgeschlagen.
Es was ein Chaiser. (VII sap., VII sap.) germ. 48.
80. Von einem knecht der hies Abibi. Es was ein gepietter. (Abi-
bas, 5.) lat. 17.
81. Von einem Arm man der tagleich in einem wald nach witt gienng.
Es war ein arm man. (Drachenschwanz.) lat. 114.
82. Von ainem Ainhurn und von czwain Junchfrawen. Es was ein
gepietter. (Zwei nackte Jungfrauen.) lat. 115.
83. Von einer sawl und Von Danielem. Daniel sach ein sawll. (Bild
(Glasasche.) lat. 46 a.
99. Von siben pawren und von Siben tödleichen Sünnden. Ein
maister haist Tulius. (Sieben bäume.) lat. 46.
100. Von drein Sünn und von ainem edeln Stayn. Ein chunig hett
drey Sün. (Glassteine.) app. 14.
101. Von ainem Schergen. Valerius sagt das ein Seh erg. (Tochter
stillt mutter.) app. 19.
102. Von Chaiser Fridreich von ainem märbelstainen Tör. Der an-
der Chaiser Fridreich. (Marmorthor.) lat. 54.
103. Von drein Syrenn. Man list das drey Siren. (Sirenen.)
app. 41.
104. Von ainem Mörn der holez chlaubt. Man list in der vätter
puch. (Drei narren.) lat. 165.
105. Von unsers herren Jesu cristi Martter. Pompejus der Romer.
(In waffen begraben.) lat. 134.
106. Von aim hies Ingratus von cydonia. Leuncius der Romer. (In-
107. Von ainem Chauffman und sein drain weissheitten. Ein Romi-
scher kaiser. (Drei Weisheiten verkaufen.) lat. 103.
108. Von einem Chunigleichen haws. Ein chaiser hies adrianus.
(Sarkophag, längere form.) germ. 16.
109. Von einem Ritter und seiner hawsfrawen diw Tnn tötten wolt.
Zu Rom. (Wachsbild.) lat. 102.
110. Von eines Chunigs tochter und von fuinf Rittern. Valerius der
Chaiser. (Stricke.) app. 16.
111. Von sannd Ewstachyo der wr der tawff hies placidus. Der
heilig. (Placidus.) lat. 110.
Das erste blatt des textes fehlt. Titel erst 1565 geschrieben.
Stimmt durchgängig mit cod. Donesch. 147 überein, nur ist in der
Zählung no. 110 überschlagen, also das letzte capitel mit no. 112 be-
zeichnet.
CXYIII. Cod. Donesching. 149, fol.
Hye hebt sich an das puech das man In latein Nennt Gesta Ro-
manorum das ist In Tewtsch als vil gesprochen als die werch und
tat der Römer. Stimmt ebenfalls mit cod. Donesch. 147 überein, steht
aber im einzelnen cod. 148 noch näher, mit dem er selbst den er-
von unsers lieben herren ihesu cristi gepurd M. cccc und in dem
xxxvij Jor. Pyt got für die schreyberin die dicz puch geschriben
hat etc. Ebenfalls mit den vorhergehenden codd. übereinstimmend, nur
fehlt hier das letzte capitel.
Im anfang defect; da die stücke aber bis zum beginn der Hist.
VII sap. wie die Donaueschinger handschriften verlaufen, nur dafs
cap. 43 (Socrates heirathet) hier eingeschoben ist (also ganz wie cod.
Monach. germ. 54 im register), so darf angenommen werden, dafs auch
221
1. Sorotheus was ein kaiser ze rom. (Vater oder mutter folgen.) lat. 14.
2. Es was ain künig der hies Solinus. (Der faulste.) lat. 91.
3. Es was ain Ritter ze rom. (Störchin.) lat. 82.
4. Ain kaiser was zu rom der was genannt Ewsebius. (Coriolan.)
lat. 137.
.
222
5. Es was ain edle witib zu rom. (Stab und tasche.) lat. 25.
6. Es was ain kaiser ze rom. (Kaisertochter, seneschal.) germ. 11.
7. Es was ain purger ze rom. (Hängebaum.) lat. 33.
8. Es was ain küng, der hett ain schöne liebe frawen. (Schiefsen.)
lat. 45.
9. Es waren zween prüder zu rom. (Drei buchstaben.) germ. 26.
10. Falerius saczt auff wer der war. (Zaleucus.) lat. 50.
11. Es was ain kaiser der saczt auff. (Focus.) lat. 57.
12. Es was ain kaiser zu rom der saczt auff. (Drei Wahrheiten, frei.)
lat. 58.
13. Romanus der kaiser lag zu ainen zeiten. (Jovinianus.) lat. 59.
14. Claudius der kaiser der hett ain ainige tochter. (Socrates hei-
rathet.) lat. 61.
15. Antonius was ain kaiser der het derey tugent. (Hemd, drei zoll.)
lat. 64.
16. Vans der kaiser der saczte auff. (Gnade.) germ. 34.
17. Intonius der ritter kam zu ainen zaiten. (Wüste.) app. 3.
18. Es was ain guter schütz zu rom. (Drei Weisheiten lehren.) lat. 167.
19. Es was ain ritter der was ain grosser rawber. (Fufs ab.) lat. 127.
20. Es was ain strenger ritter der hett ain ainygen sun. (Hund,
VII sap.) germ. 41.
21. Es was ain kaiser der hett ainen wald. (Eber, hier bar, VII sap.)
22. Es was ain kaiser der saczt auff. (Abibas, 5.) lat. 17.
23. Ain arm mensch was zu rom. (Drachenschwanz.) lat. 114.
24. Es was ain kayser der hett ain torhütter. (Zoll.) lat. 157.
25. Valerius der kayser der hett ain ainige tochter. (Stricke.)
app. 16.
26. Es was ain künig der für gen ierusalem. (Löwenhochzeit.)
app. 20.
27. Adrianus der kaiser was gar reich. (Sarkophag, weitere form.)
germ. 6.
28. Es was ain guter mensch und gie durch einen wald. (Schlange
lösen.) lat. 174.
29. Es was ain künigin die perat ain sun. (Zweierlei tuch.) lat. 26.
30. Hanybal der kayser hett ain ainige tochter. (Redde.) lat. 20.
31. Severus der künig het ain schöne tochter. (Waffen aufhängen.)
lat. 66.
32. Es was ain Ritter genant placidus. (Placidus.) lat. 110.
33. Es was ain künig der half ainem armen mann. (Freundliche
worte.) lat. 130.
223
34. Es was ain künig der het ainen lieben sun. (Freundesprobe.)
lat. 129.
35. Es was ain geitiger mensch. (Schatz im bäume.) lat. 109.
36. Es was ain alter ritter der hett ain junge frawen. (Hausschlüfsel,
VII sap.)
9. Es was eyn koning der hatte drey sonn, da er sterben wolde, do.
10. Man list an der romer kronicken das ettwenn czu rom.
11. Es sagt Eusebius eyn Maister der heyligen schrifft.
12. Es was eyn edle witib dy leyt vil vorchtes und ungemach.
13. Man sagt von eynem edlen gepitter das der hette eyn schone
tochter.
14. Es was eyn gepieter czu Rom der saczt auff ein recht.
15. Eyn gepieter czu Rom saczt auff ein recht.
16. Do Allexander starb, und do man ym urgilch sang.
17. Valerius eyn mayster sagt uns das aynst was eyn haws herre.
18. Pompeyus eyn gepitter czu Rom der nam eyn schone magyt.
19. Man list in der kirchen pucher das eyn Mayster hies Saturnus.
20. Uns sagt Valerius In dem dritten puch das eyn edles kint.
Anfang: Vorrede. Ich kam trurig do fragt man mich was die
sache were (etc.); am ende derselben: Hie vohet das buch das man
nennet gesta romanorum das ist künig unde keiser zu rome gelebt
hantt. Poncius der keifser (etc.). Darauf der text der geschichte von
den sieben weisen meistern, cap. 1 — 16, dann die moralisationen über
cap. 1 — 11 derselben mit den textanfängen wie lateinisch im Mar-
burger codex etc. und endlich die gesta. Am schlufse: Hie endet sich
das buch das man nennet gesta romanorum. Got helff uns das wir
nit werden verloren. Amen.
1. Poncius der keifser. — Poncius der keiser regnierte In der stat zu
Rome mit gewalt. (VII sap., rahmen; ohne schlufs.) germ. 40.
2. Das erst byspel das die keyserin seite vorm keifser. — Ein
grosser herre hat einen schönen bom. (Baum, VII sap.)
3. Wie der erste meister dem knaben halff. — Es was ein vester
ritter der hat nuwent einen sun. (Hund, VII sap.) germ. 41.
4. Das ander byspel das die keyserin seyt umb das der keyser sinen
sun totte. — Herre es ist gewesen ein keyser der hatt einen
tiergarten. (Eber, VII sap.)
225
5. Das ander seit meister leuculus und halff dem jungen (etc.). —
Es was vor vil zittes in der stat zu rome ein alter herre. (Haus-
schlüfsel, VII sap.)
6. Das drit byspel das die keiserin seit (etc.). — By alten ziten
beschach zu rome. (Herodots thurm, VII sap.) germ. 42.
7. Wie meister katho dem knaben ouch sin leben beschirmet (etc.). —
Herre, sprach er, es was zu rome einer der het ein ageleister.
(Elster, VII sap.)
8. Das vierde byspel das die keyserin seit vor dem keyser. — Es
(was) worent zu Rom suben wise. (VII sap., VII sap.) germ. 48.
9. Do sprach der inj meister zu dem keiser (etc.). — Es was ein
alter ritter der was gerecht. (Gattenprobe, VII sap.)
10. Das fünffte exempele das die keyserin dann seit (etc.). — Sie
sprach Octavianus der keyser do er gewaltig zu Rome was. (Vir-
gils thurm, VII sap.) germ. 43.
11. Wie josephus der funffte meister den knaben lidigte (etc.). — Es
was gar ein frumer artzet der hies ypocras. (Hippocrates, VII sap.)
12. Das vj exempel das die keyserin seit (etc.). —
Es was ein kunig
der was als fast geswollen und ungeten. (Seneschal; Rom, VII sap.)
germ. 44.
13. Die vj bischafft seyte meister cleophas (etc.). — Es was ein
keiser zu Rome. (Drei liebhaber, VII sap.)
14. Das vij exempel und das lest das die keyserin seit (etc.). — Die
keiserin hup uffe und sprach Es was ein künig der hett eine
frowe. (Entführung, VII sap.)
15. Das sübente exempel und das leste seit ioachim (etc.). — Es
was ein ritter der het ein schön frowe. (Wittwe von Ephesus,
VII sap.)
16. Wie des keisers sun ein exempel seit (etc.). — Es ist gesin ein
ritter veste. (Prophezeihung; Alexander und Ludwig; schlufs.
5
Dann 'Geistlicher sin über das ganze und moralisation zu
c. 1—11.)
17. Pomperius der keiser Richsente mit gewalt. (Entführt und be-
schenkt.) lat. 1.
18. Titus der keiser Richsete und machte ein geseczte. (Zwei brü-
der, onkel.) lat. 2.
19. Es hat ein keyser zu Rome gerichset der tet ein geseczte. (Zwei-
mal hinabstürzen.) lat. 3.
20. Ein keyser was zu Rome der tet ein geseczte welicher man.
(Zwei frauen entführt.) lat. 4.
21. Es was ein keyser zu Rome In des zitten was ein endelich junge-
ling. (Räubertochter.) lat. 5.
22. Dioclecianus richsete under dem was ein vester ritter. (Bruder-
neid.) lat. 7.
23. Es was ein keyser gar gewaltig zu Rome aber gar grymme.
(Todtem manne folgen.) lat. 6.
24. Leo der was gewaltig und het vor allen dingen schön Jungfrowen
liep. (Statuen bestehlen.) lat. 8.
25. Alexander der was gewaltig und vast wise und ouch vast an
Ime selbes. (Sohn stellt dem vater nach.) lat. 9.
26. Dorotheus macht eyn gesecze das kinde ir vetter und müter.
(Vater oder mutter folgen.) lat. 14.
27. Adonias der richsete der het sünderlich turnieren liep. (Turnier.)
lat. 113.
28. Es ist gesin ein künig der het einen tiergarten gehebt. (Zwei
nackte Jungfrauen.) lat. 115.
29. Rixinus der keiser Richsete der nam einen Jungfrowen edel.
(Stiefkind und rechtes.) lat. 116.
30. Tolomeus der keyser richsete und het drie süne die het er gar
liep. (Der faulste.) lat. 91.
31. Fulgencius richset In des künigrich was ein ritter der het ein
schöne frowe. (Schlange, milch.) lat. 141.
32. Es was ein keiser zu Rome wer der was der sines dienstes be-
gerte. (Abibas, 6.) lat. 17.
33. Es was ein ritter der hiefs Julianus der ertötte vatter und muter.
(Julianus.) lat. 18.
34. Cunradus der keiser richsete by des ziten was ein groff hies
41. Tytus der künige richsent zu rome der tet ein gesecze. (Focas.)
lat. 57.
42. Es was ein keiser der hat drige tochtern wol gestalt. (Drei
wittwen.) lat. 75.
43. Es waren zu rom vier arczot wol gelert under den was der
jüngst. (Aussatz vorgespiegelt.) lat. 132.
44. Es was ein stat do worent vil wiser arczot inne. (Ziegenauge.)
lat. 76.
45. Es was ein keiser zu rome der machte ein gesecze das keiner.
(Drei Wahrheiten, frei.) lat. 58.
46. Othosias der keiser richsete der hat drige süne die hat er vast
liep. (Baumerbe.) germ. 81.
47. Darius der richsete der was vast wise und het dri sun. (Jona-
thas.) lat. 120.
folgende nebst dem anfange von cap. 76, dessen text auf bl. 25 weiter-
geführt wird, und endlich bricht der ganze text mit bl. 736 ab, am
ende der moralisation von no. 106.
23. Von Leo dem kayser der gar weis was. Leo der ander. (Böser
söhn.) lat. 9.
24. Von ainem kayser der het gar ain schön weib. Zu ainen zeiten.
25. Von Dorotheo dem kaiser. Dorotheus. (Vater oder mutter fol-
26. Von Solempni dem künig von Babilon. Solempnis. (Der faulste.)
lat. 91.
27. Von ainem ritter der het ain schön s weib. Zu ainen zeiten.
47. Von ainem Ritter der zwen hund het. Man list. (Feindliche
hunde.) lat. 133.
48. Von ainem klugen maister der schwartzen kunst. Zu ainen Zeiten.
56. Baum.
57. Hippocrates.
58. Nase abbeifsen.
59. Gattenprobe.
60. VII weise.
61. Schlange aus dem feuer.
62. Vatermord.
63. Ritter in Preussen.
menen stücke haben keine moralisation, die ersten fünf capitel sind
mit federzeichnungen verziert, die auch später hin und wieder vor-
kommen. Am ende: Daz püch ist lienhardo froleich und haist di
romär tat etc. Als man zalt (etc.) 1466.
1. Als der lerrer schreibt orosius zu sand augustem daz von der
zeit. (Rom, Ursprung und beschreibung.)
2. In rom da ist ain gastel daz ist genant daz Capatolium. (Capitol
mit fischteich oben.)
3. In der stat zu rom da sind vil tempel gewesen und das aus ge-
nomen. (Coliseum.)
4. Der ander tempel was genant pantheon auf dem tempel was
Cymellus. (Pantheon, Virgils bild.) germ. 18.
5. Es was ein rittet der het ein schone vest dar auf stunden zwen
starchen. (Störchin.) lat. 82.
6. Man list von ainem remischen kaisser der im pawt ainen palast.
7. Es was ain fürst der mit allen seinen kreften und mit aller seiner
19. Uns sagt valerius in dem dritten puch daz ain edels kind.
(Kohle.) germ. 16.
20. Uns sagt ain haidnischer Maister plinius und schreibt. (Theriak.)
germ. 17.
21. Uns sagt ain maister alexander von der natur daz virgilius.
(Virgils bild.) germ. 18.
22. Es was ain kaiser der saczt auf ain recht und ain e. (Sohn
tödtet mutter nicht.) lat. 100.
23. Es geschach zw rom enmytten in der stat daz sich ain fraisch-
leiche gruft. (Curtius.) lat. 43.
24. Zw Rom do wont ain Chaiser Tyberio do der das reich nam.
(Dehnbares glas.) lat. 44.
25. Es was ein Cheiser der het ain schonew tochter. (Kaisertochter,
palast.) germ. 22.
26. Man list an der Tater puch daz vier ainsidel waren. (Gröfste
tugend.) app. 1.
27. Es was ain edler chunigk weis und reich der het ain gar liebs
weib. (Schiefsen.) lat. 45.
28. Es was ain dieb an eins reichens wirtz haus kommen. (Mond-
strahl.) lat. 136.
29. Ain ritter was gelehent von ainem Chunigk. (Halb geritten.)
lat. 124.
30. Es waren zwen prüder fleischleich ainer ein pfaff der ander ein
ley. (Drei buchstaben.) germ. 26.
31. In ainem puch halt man also von ainem gesprach als sand peter.
(Fünf narren.) lat. 164.
32. Tytus reichsnot zw rom in der stat der saczt auf ein gepot.
(Focus.) lat. 57.
33. Zw rom was ain gepieter der hies wenegarus. (Drei Wahrheiten,
frei.) lat. 58.
34. Chayfas ain kunigk reichsnot der het drey sun die er gar lieb
39. Sayus ain kaiser der was weis und gewaltig under dem selbigen.
(Florentina.) lat. 62.
40. Theodosius ain Romischer kaiser der reichsnot zw rom. (Rügen-
glocke.) lat. 105.
41. Man list das ain kunigk hat ain leon und ain lebin. (Löwin.)
lat. 181.
42. Troyanus reichsnot in der stat zw rom von dann er purtig was.
59. Es was ain gewaltiger kunigk der in seinem reich nicht dulden
wolt. (Ziegenauge.) lat. 76.
60. Es was ain stat pei dem mer die vil led von giftigen tiren.
(Drache durch löwen entfernt.) app. 4.
61. Es was ain ritter der was ain grosser rauber. (Fufs ab.)
lat. 127.
62. Concianus der reichsnot zw rom gewaltiger der was weis. (VII
sap., rahmen; ohne schlufs.) germ. 40.
63. Es was ain ritter chuen und vest der selb het nur ain ainigen
sun. (Hund, VII sap.; 2 moral.) germ. 41.
64. Es was ain purger zw rom der het in seinem garten ain edel
pawm. (Baum, VII sap.; ohne moral.)
65. Es was ein herre der selb het ein wald in dem wald gie ein
ewerswein. (Eber, VII sap.)
66. Es was ain ritter in ainer stat der het ain Junckfrawn. (Haus-
schlüfsel, VII sap.; unvollst.)
67. Zw rom in der stat was ain ritter der het zwo töchter. (Thurm
Herodots, VII sap.) germ. 42.
68. Es was ain purger zw rom der het ain tachen die redot. (Elster,
VII sap.)
69. Es was ain alter ritter eberger und vester und dar zw ein ge-
72. Es was ain kaiser zw rom der het pey im siben weis maister.
(VII sap., VII sap.)
73. Es was ain gepieter der saczt auf welcher sein diener scholt sein.
(Abibas, 5.) lat. 17.
74. Es waz ain armer man in ainera dorf der gieng tagleich. (Dra-
chenschwanz.) lat. 114.
75. Es was ain gepieter der het ain wald do war Inn ain aynhorn.
(Zwei nackte Jungfrauen.) lat. 115.
76. Daniel der sach ain sewl der haubt was von gold. (Bild mit
thonfufs.) app. 17.
77. Sustus reichsnot in der statt zw rom der selb satz auf ain ee.
79. Es was ain fürst der hies Denimus des selben volck was we-
sessen. (Waffen beschreiben.) lat. 152.
80. Sand augustin schreibt daz pei den alten zeiten sit was. (Herz
unverbrennbar.) lat. 23.
81. Ein kunigin enphieng ain kind von ainem knecht. (Zweierlei
tuch.) lat. 26.
82. Man list von ainem man der gie durch ain wald, do sach er ain
nater. (Schlange lösen.) lat. 174.
83. Es was ain herre der het ain torwarttel der pat von seinem
herren. (Zoll.) lat. 157.
84. Man list in der maisterleichen ostori haist scolastica ystoria.
(Christusbild mit heilkraut.) app. 18.
85. Ir lieben mensch siech an dein anfanck und dein end. (Was ist
92. Ain maister haist tulius der sagt daz in dem maien gie. (Sieben
bäume.) lat. 46.
93. Ain kunigk het drei sun und ain edelen stain. (Glassteine.)
app. 14.
94. Falerius sagt daz ain scherg solt ain edelew frawen verderben.
(Mutter stillen.) app. 19.
95. Der ander Chaiser Fridreich der pawt ain Marbelstainen tor.
99. Lemicius der Regierot gewaltichleich der rait durch sein gepiet.
(Ingratus und Guido.) lat. 119.
100. Ain kaiser hies domicianus weis und gewaltiger der vertrug.
(Drei Weisheiten verkaufen.) lat. 103.
101. Ain chaiser hies adrianus der selb reichsent zw rom. (Sarko-
phag; länger.) lat. 16.
C. Englische Handschriften.
(Madden, cod. «.) Bl. 194 — 246. Pergament. XV. jh. 70 cap.
Stimmt in der folge der stücke bis auf die letzten capitel und
vorbehaltlich einer reihe von auslafsungen mit Ms. Harl. 2270 (cod.
LXXXVI) überein, mit dessen no. 7 er beginnt. Bei der fast abso-
luten unzugäüglichkeit des druckes auf dem continente (nur die kaiser-
liche bibliothek in Paris besitzt ein exemplar) gebe ich die folge der
3. Percute hie 9.
Das sind die handschriften, von denen es mir gelungen ist, mehr
oder minder genaue kenntnis zu erlangen. Die vielen hunderte von
handschriftlichen Sammlungen moralisirter parabeln und erzählungen,
welche eine gröfsere oder geringere anzahl von nummern der Gesta
Romanorum enthalten, haben — bis auf das weiter unten zu be-
sprechende — als irrelevant unberücksichtigt bleiben müfsen, ebenso
die kaum weniger bedeutende menge von manuscriptbänden, in wel-
bis 1515, einziges exemplar in St. John's College, Cambridge, hat sich
als eine in jeder beziehuag treue Übersetzung des Ms. Harl. 5369
(cod. LXXXIX) erwiesen, so dafs nur der älteste deutsche druck, Augs-
burg 1489, hier eine nähere betrachtung erfordert. Der inhalt dieses
druckes pflegt nach der anzahl der abgesetzten capitel und dem re-
gister entsprechend auf 93 nummern angegeben zu werden, er ent-
hält aber zwei erzählungen mehr, die ich hier nicht habe übergehen
können, so dafs meine Zählung von der bisher üblichen abweicht.
1. Von dem sun Gorgonii. (Vater heilen, mutter nicht.) lat. 112.
2. Von einem . . . könig zu Rom. (Turnier.) lat. 113.
3. Von Poiemio. (Der faulste.) lat. 91.
4. Von dem Basilisco. (Basilisk.) lat. 139.
5. Von einem Ritter. (Störche.) lat. 82.
6. Von einem römischen keyser. (Sarkophag, vgl. 56.) lat. 16.
7. Von einem fürsten. (Wein vergiftet.) lat. 88.
8. Von Künig Dario. (Jonathas.) lat. 120.
9. Ain keiser der hate drey sün. (Drei ringe.) lat. 89.
10. Von der Römer gewonheite. (Kerze.) lat. 98.
11. Von dem keiser. (Freundesprobe.) 182; neudruck.
12. Von einem gepieter. (Schinden.) lat. 29.
13. Von siben philosophen. (Alexanders begräbnis.) lat. 31.
14. Von einem bürscher. (Hängebaum.) lat. 33.
15. Von dyogene. (Diogenes und Alexander.) 183.
16. Von dem kind von Macedo. (Kohle.) lat. 184.
17. Von dem bäum. (Theriak.) lat. 185.
18. Von der romer abgot. (Virgils bild.) 186.
19. Von des ritters weib. (Sohn tödtet mutter nicht.) lat. 100.
20. Von der gruben zu Rom. (Curtius.) lat. 43.
21. Von tyberio. (Dehnbares glas.) lat. 44.
22. Von einem keiser. (Kaisertochter, pallast.) 187.
23. Von der künigin. (Schiefsen.) lat. 45.
24. Von einem diebe. (Mondstrahl.) lat. 136.
25. Von dem ritter. (Halb geritten.) lat. 124.
26. Von zwaien laiplichen brüdern. (Drei buchstaben.) 188.
27. Von einem künig von dennemarkt. (Heil, drei könige.) lat. 47.
28. Von Zelongo dem keyser. (Zaleucus.) lat. 50.
29. Von dem keyser Tyto. (Focus.) lat. 57.
30. Von der tochter Severi. (Waifen aufhängen.) lat. 66.
31. Von der lewin. (Löwin.) lat. 181.
32. Von dem keiser Anthonio. (Hemd, drei zoll.) lat. 64.
243
74. Von des keisers Constantini töchtern. (Drei wittwen.) lat. 75.
77. Von Ingrato dem Hoffmaister. (Ingratus und Guido.) lat. 119.
78. Von dem Wüterich. (Frau mit mann sterben.) lat. 6.
89. Von dem der die nater. (Schlange und milch.) lat. 141.
burg 1538 veranstaltet und 127 capitel umfafsend, kann als eine spä-
konnte ich mich hier auf die n achprüfung der von ihm gewonnenen
resultate beschränken, und brauchte nur einzelne repräsentanten der
familie genauer durchzuarbeiten, hauptsächlich um einerseits die ab-
Rücksichtlich des alters mufs ich die zweite familie für die letzt-
erreichbare halten, wie denn der cod. XXII wirklich die älteste fafsung
auf die entwicklung derselben geübt, dafs ich meine darlegungen noch
einen augenblick unterbrechen mufs, um jene werke näher zu be-
trachten. Das bedeutsamste derselben ist das Liber de moralizatio-
nibus oder de moralitatibus oder einfach die Moralitates des 1349
gestorbenen Engländers Robert Ho lkot. Es ist mehrfach gedruckt
und häufig handschriftlich vorhanden. Der von mir benutzte druck
hinter desselben verfafsers: In librum sapientiae, s. 1. 1580, fol., bl. 709
bis 748, enthält die 47 nummern desselben in nach fünf hauptstücken
durchaus neugeordneter folge, aber p. 708 giebt die anordnung der-
selben nach einer handschrift des Jahres 1467. Genau dieselbe folge
hält der älteste mir bekannt gewordene, um 1350 geschriebene cod.
Confluent. 355, quart, ein; ebenso der cod. Donesching. 276, quart,
bl. 1125 — 1425. Auch der cod. Vindobon. 2027, octav, 1494 ge-
schrieben, enthält dieselben 47 stücke in derselben folge, während der
cod. Confluent. 116, quart, c. 1422 geschrieben, 75 nummern auf-
weist, denen noch eine reihe von capiteln aus verschiedenen quellen
folgt. Der älteste, wahrscheinlich ursprüngliche bestand ist:
drei krönen.)
11. Pictura fortune. Secundum Tytumlivium matrone Romanorum.
(Fortuna, zwei gesichter.) app. 13.
12. Hystoria quinque sensuum. Legitur quod inter gentiles. (Fortuna,
5 quellen.)
13. Pictura humilitatis. Refert Tytus lyvius quod rome fuit mensa.
(Tisch dem weisesten.) app. 1 2.
de consolat. 4. (Circe.)
65 = 31.
66. Nota de morte cristi. Refert historia Scolastica. (Zeichen beim
tode des herrn in Athen.)
67 = 8. 68 == 11. 69 = 7.
nach cap. 76, obwohl dies schon dazu gehört: Incipiunt declamaciones
senece cum moralitatibus.)
76. Libro secundo declamationum, decl. prima dicitur. (Kinder adopti-
ren und enterben.)
77. In libro primo declamationum 2. dicitur. (Todtschlag erlaubt, die
jungfrauschaft zu retten.)
78. Item declamat. 3. narratur quod fuit rex in quadam civitate.
79. Item declam. 4. dicitur quod lex fuit quod deprehendens adulte-
rantes. (Sohn tödtet mutter nicht.) lat. 100.
80. Narrat Seneca libro primo declam. prima quod lex fuit. (Brüder
und onkel.) lat. 2.
gruppirung.
252
gentii (30 cap.), bl. 87 6 — 108 die 41 Declamationes Senece, bl. 1086
bis 1126 die 7 Enigmata aristotelis und bl. 112 6 — 1426 die schon
Der Lieguitzer cod. 18, fol. , enthält nach allerlei tractaten auf
bl. G, 8 — 17 6 zuerst Barlaam und Josaphat, dann folgen bis I, 17
viele mönchs- und wundergeschichten, K, 15 Historia Alexandri Magni.
Bl. L, 17: Incipiunt ymagines ovidii secundum fulgencium lib. 1, von
göttern, tugenden und lästern mit vielen abweichenden darstellungen
und nachweisungen aus kirchenschriftstellern. Bl. L, 17 6: Incipiunt
ymagines 4 virtutum cardinalium secundum diversos lib. 1. Bl. M, 26:
Incipiunt alie ymagines secundum diversos doctores. M, 8 : Expliciunt
ymagines viciorum et virtutum. Incipiunt enigmata aristotelis. M, 11:
Incipit über de legibus, Seneca"s declamationen mit vorausgeschickter
lex und angehängter moralisation. Darauf folgen unter der Überschrift:
Incipiunt picture communes die 43 capitel umfafsenclen moralitates
Holkots und endlich der cod. XXXIII der Gesta Romanorum.
Auf sämmtliche familien unseres werkes haben ferner einen tief-
mindestens mit dem seheine eines grundes als die urheber des Werkes
genannt zu werden pflegten, sind Berchorius und Helinand. Der Bene-
di ctinerprior von St. Eloi, 1362 gestorben, scheint das directe zeugnis
des Gothaer theologen Salomon Glassius für sich zu haben, welcher
in seinen um 1623 geschriebenen Philologiae sacrae libri quinque
(Amst. 1711, s. 200) Berchorius ausdrücklich als den verfafser oder
vielmehr moralisator der Gesta Romanorum nennt. Welchen grund
Glassius zu dieser behauptung gehabt haben mag, ist unbekannt, die
gründe aber, welche die Vertreter seiner meinung anführen, sind nichts
weniger als stichhaltig. Diese berufen sich nämlich lediglich auf die
ähnlichkeit der Schreibweise und behandlung zwischen den Gesta Ro-
manorum und den schritten des Berchorius; denn dafs beiden eine
reihe von erzählungen gemeinschaftlich ist, kann doch kaum als ein
grund erwähnt werden — beide haben sie höchstens einer gemein-
schaftlichen quelle entnommen. Mit demselben, wenn nicht mit noch
gröfserem rechte könnte man die Gesta dem Odo von Cerington, Jacob
de Vitriaco, Neckam, Stephanus de Borbone, Johannes Junior, Bro-
myard oder gar Holkot zuschreiben. Wer hat im 13. und 14. Jahr-
hundert nicht parabeln oder geschichten im style der Gesta erzählt,
wer hat nicht moralisirt und was ist nicht moralisirt! Berchorius hat
sich niemals als verfafser genannt, eben so wenig einer seiner zeit-
storia Romanorum, und wird auch sonst mit diesem namen belegt,
aus müssige sei. Bis auf die wenigen offenbaren copien bekannter
vorlagen hatte ich fast so viele texte wie handschriften. Oft natürlich
zeigte sich fast wörtliche Übereinstimmung, aber noch häufiger erschien
eine völlig abweichende darstellung. Ganz wie es bei den Indern ge-
läge, denn die den Gesta Romanorum mit werken ungefähr gleich-
zeitiger schriftsteiler gemeinschaftlichen capitel können diese eben so
wohl unserm werke entlehnt haben, wie der umgekehrte fall möglich
ist. So kann als zuverläfsig nur das gelten, was die Gesta Roma-
norum ausdrücklich selbst citiren, sobald nämlich das citat sich als
richtig erwiesen hat; denn wie unzuverläfsig in jener zeit namen und
quellen angegeben zu werden pflegten, das bedarf nicht mehr als eines
blofsen hinweises. Indessen auch diese grundlage wird wieder schwan-
kend, sobald man über die beurtheilung einer einzelnen fafsung hinaus-
geht, weil die späteren handschriften vielfach stücke aus jüngeren
Schriftstellern aufgenommen haben, also für das alter des grundwerks
keinerlei beweiskraft in anspruch nehmen können.
Die entstehuugszeit der Gesta wurde früher in das ende des
13. Jahrhunderts gesetzt, in neuerer zeit pflegt man sie in die mitte
des 14. zu verlegen, hauptsächlich weil man annahm, sie müfsten nach
dem tode Holkots (1349) zusammengestellt sein, aus dessen Morali-
tates sie eine reihe von nummern entlehnt hätten.
Dagegen liefse
sich freilich einwenden, dafs Holkot die betreffenden stücke umgekehrt
unserm werke entnommen haben könnte, indessen trägt Holkots com-
pilation durchgängig einen so ausgeprägt mystischen, den Gesta sonst
fremden Charakter, dafs ich vollständig von der richtigkeit der ersten
annähme überzeugt bin. Aber diese thatsache selbst zugegeben, so
beweist sie doch nichts mehr, als dafs alle fafsungeu, welche in einer
früheren quelle nicht bekannte stücke aus Holkot aufgenommen haben,
z. b. gleich das charakteristische lat. 1, jünger sind als 1349, keines-
wegs aber, dafs die Gesta überhaupt nicht älter sein können. Eben
so wenig beweist freilich auf der anderen seite die mehrfach hervor-
gehobene annähme, dafs unser werk vor der abfafsungszeit des Deca-
meron (1348 — 1358) bekannt gewesen sein müfse, da Boccaccio ihm
mehrere stücke entlehnt habe, denn dieser schriftsteiler hat die be-
genommen habe, da dieser nur das bedeutend ältere werk des Jacob
von Cessolis bearbeitete, welches zudem fast ausschliefslich seit Jahr-
testen Berliner codex, oder gar dessen vorläge, ein bedeutend höheres
257
einige jähre oder selbst einige jahrzehnde; ja wenn man die spätere
gestaltung des werks als analogie zu gründe legen darf, so scheint
es nicht zu weit gegriffen zu sein, wenn man die entstehungszeit der
Gesta gegen das ende des 13. oder spätestens in den anfang des
14. Jahrhunderts setzt. Dafs aus jener periode handschriften nicht
mehr vorhanden sind, kann nicht auffallen, anfangs existirten eben
wenige handschriften, und diese wenigen sind im laufe der Jahrhun-
derte zu gründe gegangen wie tausend andere und wichtigere manu-
scripte. Aber jeden augenblick noch können ältere Codices als die bis
ziehung stützt, wenn sie auch nicht mit voller bestimmtheit als eine
besondere recension der Gesta hingestellt werden darf. Sie ist in dem
Wolfenbütteler cod. Gud. 200, quart, bl. 176 — 185 enthalten. Ihre
Überschrift lautet: Incipit tractatus de dwersis hystoriü Romanorum
et quibusdam aliis. Die einzelnen stücke weichen in bestand und
fafsung bedeutend von unseren Gesta ab, sind auch nur ausnahms-
weise so eingehend moralisirt wie diese, während die moralisationen
vielfach ganz fehlen, häufig aber in der kurzen weise des Odo von Ce-
rington gegeben sind, dessen fabeln in dem Wolfenbütteler codex un-
mittelbar unserm werke folgen. Die Überschriften der einzelnen capitel
Oesterley, Gesta Romanorum. 17
258
zu werden.)
18. Detractor similis est ydro. (Drachenzähne säen.)
19. Item Julius cesar recliens a delegacione. (Findet topfe mit
schlangen.)
20. Nota exemplum de symea et catulorum. (Affe rühmt seine jungen.)
21. Petrus alphonsus dicit quod quidam. (Dieb im schätze; weilt
zu lange.)
22. Item legi quod semel fuit quidam homo. (Zwei brautpaare be-
trachtet.)
froren.)
24. In ecclesiastica hystoria lib. 3. cap. 20 legitur. (Domitian bei
Christi ankunft.)
259
29. Rex quidam cum argueretur a fratre. (Vier kästchen.) cf. lat. 109.
30. Quidam fugiens a facie bestie. (Honig.) lat. 168.
31. Consuetudo fuit in quadam magna civitate. (Jahreskönige.) app.28.
32. Julianus cesar dum ydolis sacrificaret. (Kreuz im opferlamme.)
33. Libro 2. tripertite hystorie legitur. (Heide Probianus bekehrt.)
34. Abbas pastor interrogatus a quodam fratre. (Büfsen, 40 oder
3 tage.)
35. Legitur in hystoria regis arthusi. (Erblickt schiff ohne lenkung.)
36. Beata perpetua vidit hanc visionem. (Himmelsleiter.)
37. Arcenius abbas vidit visionem. (3 narren.) lat. 165.
38. Narrat thymoteus hystoriaphus. (Octavian wird Christus ver-
kündigt.)
39. Dicebat abbas helyas. (Fürchtet drei dinge.)
40. Quidam philosophus venit. (Drei fragen: Adam, Enoch, Loth.)
41. De presagiis mortis. (Cäsars todeszeichen.) lat. 97.
42. Cum allexander navigaret per quendam fluvium. (IVIit stein be-
schenkt.)
Narrat petrus alphansus. (Zoll.) lat. 157.
Boetius et exponitor ejus. (Orpheus und Euridice.)
Seneca ponit in cleclamacionibus. (Erb th eilung.) lat. 90.
De annunciacione beate virginis. (Verkündigung.)
De cruce psalmus. (Bibelsprüche.)
Valeriusmaximus narrat. (Römische frauen sterben vor freude.)
De gaudio mundi et sanctorum. (Hiob 20, punkte.)
De detractione Seneca. (Citate.)
lat. 113.
Wie bei allen übrigen, habe ich auch bei diesem handschriften-
auszuge die Schreibweise des Originals mit allen ihren fehlem genau
wiedergegeben, weil die Verstümmelungen von Wörtern und namentlich
von eigennamen ein werthvolles material für die entscheidung der
frage über die genesis der einzelnen handschriften bilden. Im vor-
liegenden falle beweisen die vielfachen corruptionen von namen und
die Verwechslung von Wörtern wie libertate für liberalitate, cladibus
für annalibus, hystoriaphus für hystoriographus auf das schlagendste,
dafs wir es nicht mit einem originale, sondern mit einer blofsen
abschrift zu thun haben, die nach einer älteren vorläge angefertigt
ist, so dafs das alter dieser fassung noch weiter zurückzusetzen ist,
als 1326, was aufserdem schon daraus hervorgeht, dafs der zu Bo-
logna geschriebene codex eine reihe von werken der verschiedensten,
und zwar wiederum nach England hinweisenden verfafser in einer
und derselben hanclschrift enthält. Ebenso weisen die corruptionen
von eigennamen in den übrigen manuscripten, selbst in dem ältesten
cod. XXII, mit Sicherheit auf noch ältere vorlagen hin.
stücke aus römischen Schriftstellern, wie sie schon seit langer zeit zu
predigtzwecken gesammelt waren, auch lediglich zum zwecke der mo-
ralisirung zusammengestellt und früher oder später mit der bezeich-
nung Historia oder Gesta Romanorum moralizata oder ähnlichem ver-
sehen wurden. Ob diese erste recension unseres werkes ausschliefslich
aus solchen stücken classischer autoren bestanden habe, oder ob ihr
nicht schon von vorn herein eine reihe späterer erzählungen und pa-
rabeln (quaedam alia) eingefügt sei, das läfst sich heute natürlich nicht
mehr entscheiden; fest dagegen steht, dafs schon früh auszüge na-
mentlich aus den jüngeren römischen Schriftstellern und ebenso Zu-
sammenstellungen derselben als Historia oder Gesta Romana oder Ro-
manorum bezeichnet wurden, so wie dafs unser werk aus der morali-
sirung einer solchen oder einer ähnlichen Sammlung entstanden ist,
schrift 3, 191 ein schlagendes beispiel vorliegt. Erst sehr spät kehrte
sich das ganze Verhältnis um, die erzähluugen traten in den Vorder-
grund und die moralisationen wurden nebensache, so dafs in einigen
deutschen und einigen von englischer hand gefertigten handschriften
die moralisationen ganz fehlen. Wenn Grässe G. R. 2, 302 behauptet,
dafs die in England geschriebenen Gesta überhaupt keine moralisirung
hätten, so ist das nur eine der unverantwortlichen Oberflächlichkeiten,
deren er sich so häufig schuldig gemacht hat.
Was die heimath unseres werkes oder seines ursprünglichen ver-
fafsers anlangt, so habe ich bereits erwähnt, dafs alle anzeichen dar-
über nach England hinweisen, doch ist es auch in dieser beziehung
schwierig, einen unwiderleglichen nachweis zu liefern, da einer stren-
gen kritik manche indicien nur für einzelne stücke, nicht für das
ganze, beweisend erscheinen können. Seltsamer weise lieben es die
Engländer, Deutschland, und die Deutschen, England als die heimath
der Gesta zu bezeichnen. Die Verlegung ihrer ursprungsstätte nach
Deutschland begründet sich wesentlich nur darauf, dafs der vulgärtext
in der moralisation von cap. 144 meistens ein deutsches (oder hollän-
disches) Sprichwort enthält, und in cap. 142 deutsche hundenamen
enthalten soll. Beide gründe beweisen indessen vorläufig nichts, als
wurzel, und Belyn, Trebelin endlich stammt von bellin, bellen, ist
Sie giebt auf 125 blättern (die seite zu 32 zeilen, ohne custoden,
Signaturen oder zahlen) 150 capitel, welche den 151 ersten nummern
des vulgärtextes bis auf die einzige ausnähme entsprechen, dafs cap. 18
267
erscheinens zwischen die jähre 1472 und 1475. Man hat nun be-
haupten wollen, die sämmtlichen nachtrage des dritten druckes stamm-
ten aus einer weit späteren zeit, als der ursprüngliche text, selbst
Madclen hält es für klar, dafs eine reihe von nummern, namentlich
15, 81 und 153, erst zur zeit des druckes oder kurz vorher einge-
reiht seien. Beide ansichten aber erweisen sich aus den handschriften
als irrig, selbst die lauge geschiente von Apollonius von Tyrus er-
scheint schon sehr früh als ein bestandtheil der Gesta, und die
cap. 153 — 181 sind mit wenigen ausnahmen, etwa der dem Gervasius
entnommenen und der nur der moralisation wegen erfundenen stücke,
vielleicht die am allgemeinsten verbreiteten der ganzen Sammlung. Es
mufs also angenommen werden, dafs der redactor des dritten drucks
eine zweite fafsung zur hand gehabt habe, mit deren inhalt er die
früheren ausgaben erweiterte, so dafs, hätte ihm z. b. eine der um-
fangreichen Münchener handschriften zu geböte gestanden, die erwei-
terung noch bedeutend reicher geworden sein würde.
268
So habe ich nur noch über die einrichtung meines textes wenige
worte zu sagen. Es erschien nach jeder seite hin als wünschenswerth,
den lateinischen vulgärtext, durch welchen das werk doch einmal die
bedeutendste Verbreitung gefunden hat, zu gründe zu legen, und ich
habe diesen, wie bereits erwähnt, treu nach der editio princeps, wo
diese aber aufhörte, nach dem dritten drucke wiedergegeben; zu
gröfserer deutlichkeit dem ersten vollständigen vulgärtexte
ist alles
dentalischen zu trennen; im übrigen habe ich die bei Pauli und Kirch-
hof getroffene einrichtung als bewährt beibehalten.
Dafs in den nachweisen so oft die quellen unberücksichtigt ge-
blieben sind, welche die Gesta Romanorum, und zwar häufiger noch
die handschriften als die drucke, selbst angeben, oder welche sich in
Holkots Moralitates und anderen unmittelbaren quellen unseres Werkes
angegeben finden, hat vielfach darin seinen grund, dafs diese citate
sich als unrichtig erwiesen haben. Häufig indessen, und das ist nicht
unwichtig, bezieht sich das citat nicht auf den genannten Schrift-
unzweifelhaft der sonst auch unter seinem namen häufig citirte Re-
migius, denn s. 423 des mehrerwähnten Numerus libror. Glasto-
269
Cap. 1.
De dilectione*). 5
eam injecisset, statim captus est in amorem ejus, quia pulchra nimis
erat et oculis omnium graciosa ac imperatoris filia unica, que post
mortem patris jure hereditario imperium obtineret. Dux iste multa
ei promisit, ut ejus consensum obtineret. lila vero, sperans de pro-
missione, consensit, statim caniculum parvum occidit, lampadem ex- 20
tinxit et de nocte surrexit et ducem est secuta. Mane vero facta est
questio, ubi devenit. Erat tunc in palacio regis pugil fortis, qui sem-
per pro justicia imperii pugnavit. Qui cum audisset, quod tilia pa-
trem contempsit, agili cursu post eam currebat. Dux vero, cum eum
armatum vidisset venientem, duellum cum eo commisit. Secl pugil 25
recepit. Isti sensus sunt visus, auditus etc., qui habent contra dia-
bolum, mundum et carnem eam custodire. Lampas ardens est volun-
tas deo in omnibus subjeeta, que debet semper ardere in bonis ope-
25 ribus, ut peccato non consenciat. Caniculus parvus bene latrans est
consciencia, que habet contra peccata recalcitrare, sed heu proh dolor
anima volens mundi speetacula videre sepe pergit foras, tociens quociens
contra divinum preeeptum agit, statim a duce i. e. a raptore infernali
yoluntarie est dedueta. Et sie lampas bonorum operum extinguitur et
diabolum. Hec cum audisset pugil noster sc. deus, quia non est alius
qui pugnat pro nobis nisi tu, deus noster, statim contra ducem dia-
275
ad pacem vocati. [2] Ipse enim est pax nostra que utraque fecit unum
ad Eph. Ab ipso predicta donaria recepimus, primo tunicam talarem
sc. cutem suam dignissimam et certe polimitam, quia flagellatione cruore
et livore et aliis variis livoribus intextam. Cujus textura nil aliud
habet nisi: Dinrisi tibi, quia redemi te; ne adjicias ultra malum agere. 5
Vade, inquit, noli amplius peccare. Hec est tunica Joseph tincta in
sanguine hedi. xxxvn: Iste Christus rex noster dedit nobis co-
Gen.
ronam gloriosissimamsc. dum pro nobis voluit coronari, et vere ibi
Et quid ibi nisi: Jam conjuneta es mihi per misericordiam, noli am-
plius peccare. Studeamus ergo, carissimi, dona sie munda custodire,
quod possimus dicere illud Matthei: Domine, quinque talenta tradi- 30
disti mihi. Et sie sine dubio poterimus regnare in celesti gremio, quod
nobis prestare dignetur [pater et filius].
Cap. 2.
Titus regnavit, qui statuit pro lege sub pena mortis, quod filii 35
parentes suos alerent. Accidit casus, quod erant duo fratres ex uno
patre. Unus filium habebat et vidit avunculum suum egeutem; sta-
18*
276
Christi, quia ei adheret per fidem. Non ergo debemus alere mundum
per superbiam, avariciam et sie de ceteris, si volumus filii dei esse;
Cap. 3.
Justum Judicium.
Cap. 4.
De justitia judicantium.
Cesar regnavit, qui statuit pro lege, quod si quis mulier em ra-
peret et vi eam opprimeret, in electione mulieris esset, utrum vir 15
mori deberet vel eam sine dote in uxorem duceret. Accidit casus,
quod quidam rapuit nocte una simul duas mulieres. Una peciit mor-
tem et alia uupcias. Raptor captus est et ductus coram judice, ut
duabus mulieribus secundum legem respouderet. Prima mulier in-
sc. justiciam et misericordiam, que sunt ambe filie dei. Raptor con- 30
vocatur coram judice, quando anima separatur a corpore. Prima sci-
licet justicia contra peccatorem allegat, eternaliter eum debere mori per
legem justitie; sed altera scilicet misericordia diviua allegat, quod per
contriciouem et confessionem salvabitur. Ideo studeamus sie deo placere.
Cap. 5.
De sectanda fidelitate. ,
decepi patrein meum proprium, quod non est verum. Ille decipitur,
qui in aliquo [4] bono diminuitur. Sed pater meus tarn locuples
est, quod alicujus auxilio non indiget. Cum hoc perpendi, juvenem
istum a carcere liberavi, et si pater meus pro eo redempcionem ac-
cepisset, non multum propter hoc dicior fuisset, et tu per redempcio- 5
nem depauperatus esses. Ergo in isto actu te salvavi, quod re-
dempcionem non dedisti, et patri meo nullam injuriam feci. Ad
aliam racionem, quando dicis, quod ego ex libidine hoc feci, respon-
deo: hoc nullo modo potest fieri, quia libido aut est propter pul-
chritudinem aut propter divicias aut propter fortitudinem. Sed filius 10
tuus nulluni istorum habuit, quia pulchritudo ejus per carcerem erat
annichilata; nee di\ es mit, quia 7
non habuit unde se ipsum redimeret;
nee fortis, quia fortitudinem perdidit per carceris maceracionem. Ergo
sola pietas me movebat, quod ipsum liberavi. Pater hoc audiens non
potuit filium arguere ulterius. Filius ergo cum magna solennitate 15
eam in uxorem duxit et in pace vitam finivit.
Cap. 6.
De sequenda ratione.
mei. Ait pater: Quando prius dixisti, quod obligata juramento fuisti
quod allegasti. Puella hec audiens non poterat ulterius arguere, sed
dictis patris adhesit, nee ulterius seipsam precipitare volebat, nee
35 amplius viro suo copulari.
[MoraKsatio.] Carissimi, rex iste est diabolus. Puella est anima
tarn graciosa ad dei similitudinem creata, quam diabolus per pecca-
tum ei desponsavit. Unde in [5] peccato commisso facta convencio est,
id est in inferno per superbiam suam positus est, sie vult, quod
anima peccatrix de alto monte id est de celo se preeipitet in infer-
num. Et sie erat ante adventum Christi. Sed per Christi passionem
est sanitati restituta. Verumtamen adhuc sepius intendit se preeipi- 5
tare, quociens contra divinum preeeptum perpetrat. Sed deus pater
noster non vult, ut preeipitemur per peccatum, sed vult per contri-
cionem et confessionem ut totaliter ad ipsum convertamur, et firmiter
nos in ipso teneamus et vitam eternam possideamus.
Cap. 7. 10
Cap. 8.
De vana gloria.
mundo, in quibus deus delectatur, juxta illud: Delicie mee sunt esse
cum filiis hominum. Si sanete et juste vivamus, deus nobiscum per- 35
manebit. Per primam imaginem, que habet manum extensam, debe-
mus intelligere pauperes ac mundi simplices, qui si sequi debent in
curiam prineipum ac dominorum aliquid expedire, oportet ut manum
extensam habeant ad dandum judici munera. Unde munera oculos
6 ad extensionem] orig. extensionem. 39 judici] orig. sibi.
284
Cap. 9.
penitus ignoro. Rex cum hoc audisset, cum omni mansuetudine filio
suo locutus est dicens: bone h'li, ego sum pater tuus; per me
mundum intrasti, et heres meus eris. Quare michi minaris? In de-
liciis nutrivi te et omnia mea tua sunt. Desine, inquit, ab ista ini-
quitate, et noli me occidere. Filius non acquiescens dictis ejus, de 5
die in diem malicia ejus contra patrem crescebat, et nitebatur sem-
per occidere eum et publice et private insidias ei imponere. Pater
hoc videns in locum desertum perrexit et filium suum secum duxit
portansque gladium in manu sua dicens filio suo: Accipe gladium
istum et interfice me hie, quia minus scandalum est tibi in oeculto 10
dilectissime, ammodo non pecces, esto michi fidelis filius, et ero tibi
bolus multociens non dat homini sui desiderii facultatem, sciens eum
20 esse mortuum per peccatum. Sed tarnen dominus sepius per graciam
suam vibrat ab eo gladium iniquitatis et dicit: Miserere mei, dum
peccata recognoscit et dicit : Delictum meum cognitum tibi feci. Sed
deus misericordia motus est, et oecurrens cecidit super Collum ejus
et osculatus est eum dixitque ad servos: [8] Cito afferte stolam pri-
25 mam et induite illum et date annulum in manum ejus et calciamenta
juxta illud: Osculetur me osculo oris sui. Stola prima induitur, quando
amor Christi per penitenciam habetur. Annulus in manu signat signa-
culum similitudinis Christi in bonis operibus. Ille ergo annulum in
manu portat, qui in nullo opere a Christo deviat. Calciamenta in
35 pedibus sunt exempla sanetorum, qui mortui sunt, quia, sicut calcia-
menta in pedibus animalium defendunt pedes, ita exempla sanetorum
animas. Vitulus saginatus est Christus, pro nobis immolatus in ara
crucis, quia saginatus i. e. Spiritus saneti repletus gracia. Et tunc
poteris per civitatem cordis tui ostendere vexillum boni militis Christi,
10 sunt] orig. sicut. 21 vibrat] orig. visitat. 38 Spiritus] orig. spiritui.
287
scilicet ubi erit scriptum: Omnia pretereunt preter amare deum i.e.
omnia peccata mea mala per penitenciam sunt deleta, et jam dei
timorem et graciam ejus mecum porto, per quam vitam eternam ob-
tinebo, ad quam nos perducat etc.
Cap. 10.
De oblivione.
Tandem per
Vespasianus regnavit, qui diu remansit sine prole.
consilium sapientum quandam pulchram puellam de longinquis par-
tibus mundi in uxorem duxit et cum ea in patria extranea diu re-
mansit et prolem ex ea genuit. Post hec ad imperium suum accedere 10
volebat, sed nullam licenciam ab ea poterat obtinere, sed semper di-
jejunio, siguum est, quod anima ejus est sponsa Christi. Oracio autem
est annulus memorie, quia preeepit apostolus dicens: Sine intermis-
sione orate. Utitur ergo homo oracione dominica, ut deus memoriam 35
ejus habeat, immo angelus eam presentabit, exemplo Thobie. Jeju-
36 habeat] orig. habebat.
288
5 Cap. 11.
Cap. 12.
De luxuria.
Carissime, quo tendis? Qui ait: Ultra quam credi potest sicio. In-
veni unum rivulum aque, de quo bibi, et quanto plus bibi, tanto plus 15
siciebam. Ideo fontem hujus rivuli quero, ut de fönte bibam, si sitim
extinguere possim. Ait senex: Ecce hie est fons, de quo rivulus ille
[96] ut dicis, ecce fons, de quo tarn dulcis aqua rivuli procedit, de
cujus rivulo bibisti. Respexit ille vidensque canem fetidissimum, ha-
bentem os apertum, per cujus os et dentes tocius fontis scaturicio
emanabat mirabiliter. Quod dum ille perspicacius agnovisset, mente 25
confusus expavit toto corpore pertremiscens propter fetorem non aude-
bat gustare et tarnen miro modo siciebat. Quem senex intuens ait
Uli : Noli timere quia potasti de rivulo hujus fontis! nullam molestiam
tibi generabit. Ille hoc audiens gustavit, sitim extinguit et ait:
domine, tarn dulcem aquam homo nunquam bibit. Ait senex: Vide 30
modo, quemadmodum hec dulcis aqua per os canis fetidi observato
colore proprio et sapore nee polluitur nee mutatur. Carissime, sie
castra, donec venias ad unum, quem diligit anima tua, scilicet illum
senem. Senex est Christus, quem invenies per opera misericordie.
10 Sed prius oportet te bibere de rivulo, licet non extinguas sitim. Ri-
vulus iste, de quo bibimus, est baptismus, qui tantum sitim originalis
peccati extinxit, sed si iterato ineideris in peccatum, amplius per
eum extingui non poteris donec procedas ad istum fontem. Föns iste
est dominus noster Ihesus Christus, sicut de se ipso ait: Ego sum
15 fons aque salientis in vitam eternam. Joh. quarto. Rivuli vel vene
istius fontis i. e. verba sacre scriptae sepius procedunt per os feti-
Cap. 13. 10
De amore inordinato.
[106] rex. De cujus morte factus est dolor magnus. Regina multis
diebus mortem ejus planxit. Cum autem sepulture traditus fuisset,
regina per se in Castro quodam vixit, habens secum filium suum, di-
lexitque in tantum puerum, quod ejus presencia carere non posset.
Ambo simul continue jacebant, donec puer xvm annos in etate com- 20
plevisset. Vidensque diabolus amorem tantum inter matrem et puerum
ejus eos ad opus nepharium sollicitavit intantum quod filius matrem
cognovit. Regina vero statim coneepit. Cum autem impregnata esset,
19*
292
que tibi placent. Que ait: Regina istius regni tibi confitetur; tarnen
unum peccatum cominisit, quod tibi non audet pandere pre nimia
vereeundia. Die vero crastina veniet ad te causa confessionis. Die
ei ex parte mei, quod elemosyne sue et oraciones sunt in conspectu
10 filii mei presentate et aeeepte. Precipio ei, quod de illo peccato con-
fiteatur, quod private in camera sua commisit, quia filium unicum
oeeidit. Rogavi pro ea et remissum est ei peccatum, si confiteri vo-
quod deo non placeat. At illa: Domine, manus mea non est sana et
ideo eam vobis ostendere nolo. Ille hec audiens per brachium eam
aeeepit et contra ejus voluntatem cirothecam extraxit et ait: Domina,
noli timere! Beata virgo, que te intime diligit, michi preeepit hoc
25 agere. Cum vero manum apertam vidisset, vidit quatuor circulos san-
guineos ac rotundos. In primo circulo erant quatuor CCC C, in se-
eundo quatuor DDD D, in tercio quatuor M M M M, in quarto qua-
tuor R R R R. In cireuitu circulorum ad modum sigilli erat talis su-
perscripeio rubea, continens que hie sequuntur. Casu Cecidisti Carne
30 Cecata; Demoni Dedisti Dona Donata; Monstrat Manifeste Manus
Maculata; Recedit Rubigo Regina Rogata. Domina regina, cum hoc
vidisset, ad pedes confessoris cecidit et cum lacrimis humiliter con-
fitebatur de illo peccato commisso. Accepta absolucione et penitentia
proprium filium tuum id est animam sive racionem, per [115] quam
deberes sensus tuos dirigere suppeditatur per carnales concupiscencias.
Sed sanguis i. e. peccatum semper in manu tua remanet, juxta illud: 10
Anima mea in manibus meis semper. Hoc est dictum: Si bene vel
male fecerimus, ita mauifeste sicut in manu coram judice supremo
ostendetur.
Vel alio modo potest reduci. Ista regina est natura humana, que
in primo parente scilieet Adam erat plantata, que coneepit ex filio 15
hoc est ex delectacione carnali, quando de pomo comedit. Tunc ge-
nuit filium i. e. totum genus humanuni, quod ipsum per peccatum oc-
eidit,Unde sanguis noster i. e. peccatum nostrum tarn notorium erat,
quod nullo modo celari poterat nisi per cirothecam seil, nostram fra-
gilitatem ad diaboli deeepeionem, et sie numquam poterat per nos 20
deleri nisi per Christi passionem. Et quomodo? Ecce via ista. Con-
fessor i. e. spiritus sanetus beatam virginem visitavit, de quo ipsa con-
eepit filium i. e. Christum dominum nostrum, per quem salvati sumus.
Tarnen in manu ejus erant quatuor circuli. Primus circulus est cogi-
tacio, que peccatum precedit, seeundus est delectacio, tercius est con- 25
sensus, quartus est actus peccati. Istis circulis erat Adam signatus,
quando peceavit, et nos omnes, quando peccatum committimus. In
primo circulo erant quatuor C, que dicebant: Casu Cecidisti Carne
Cecata. Casus erat diabolus, quia totum genus humanum erat per-
ditum. Cecidisti. Ubi? Certe in infernum. Carne i. e. cum frigore, 30
per Christi passionem non poterunt nos defendere, quin totum genus
humanum ad infernum descendat. In quarto circulo erant quatuor R,
que dicebant: Reeedet i. e. recessit onus peccati per Christi passio-
nem. Rubigo i. e. peccatum originale per baptismum. Regina id est
15 Cap. 14.
De honorandis parentibus.
296
Cap. 15.
nec deo plaeuerit, et dominus sit inter nos! Post hec de substancia
sua aeeipiens ad mare discessit, ascendensque oeculte navim Laodi-
ciam usque advenit. Inde pergens in Edissam civitatem Syrie pro-
fectus est, ubi imago domini nostri Ihesu Christi sine humano opere
25 facta in syndone habebatur. Quo perveniens omnia, que secum de-
tulerat, pauperibus distribuit, et vestimenta vilia induens cum ceteris
ceret ignoraret, iterum dixit ei : Ille qui sedet foris in atrio ipse est.
alapis eum pereuciebant. Heu me, quis dabit oculis meis fontem
lacrimarum, ut plangam die ac nocte dolorem anime mee? Sponsa
30 vero ejus induta veste adriatica cueurrit plorans et dicens: Heu me,
quia hodie desolata sum et appareo vidua! Jam non habeo, in quem
perspiciam, nee in quem oculos levem. Nunc raptum est speculum
meum, periit spes mea. Ammodo ineepit dolor, qui finem non habet.
Populus autem audiens hec lacrimabiliter flebat. Tunc pontifex cum
35 imperatoribus posuerunt corpus in honorato feretro et duxerunt in
illic per septem dies in laudibus dei persistentes operati sunt monu-
mentum ex auro et gemmis preciosisque lapidibus, in quo sanetissi- 10
mum corpus cum magna veneracione collocaverunt. De ipso quoque
monumento ita suavissimus odor flagravit, ut omnibus videretur aro-
matibus plenum. Obiit circa annum domini tricentesimum vicesimum
septimum.
[Moralisacio.] Carissimi, Eufemianus iste potest dici quilibet 15
homo mundanus, qui habet filium, quem miro modo diligit quem stu-
det die ac nocte promovere. Dat ei uxorem seil, mundi vanitatem,
in qua delectetur sicutcum sponsa, imo sepius magis de-
sponsus
lectaturcum mundi vanitate, quam vir cum uxore, quia sepe propter
mundana homo vitam suam amittit. Mater est mundus iste, que miro 20
modo diligit filios mundanos. Sed filius bonus sicut beatus Alexius
magis studet deo placere per omnia, quam parentibus et [15] mundi
vanitatibus, ut potent illud mereri, Mathei xi: Qui dimiserit agrum
aut domum, patrem matrem aut uxorem propter me, centuplum
aut
aeeipiet et vitam eternam possidebit. Alexius navim aeeepit etc. 25
Navis ista est saneta ecelesia, per quam nos oportet ascendere, si
sancto Alexio. Ventus iste est tentacio diabolica, que nititur die ac
noctehominem a bono opere impedire. Si ergo sencias te per ali-
omne gaudium.
Cap. 16.
De vita exemplari.
superscripcio nisi istud: Erat unus imperator ante te, qui aliis exem-
plum dare volebat, ut ejus vitam sequerentur. Expendi vitam meam
recte judicando, alios regulando, me ipsum secundum racionem do-
mando. Donavi [156] militibus necessaria, pauperibus victualia et
20 unicuique et michi ipsi secundum merita. Servavi in omnibus justi-
ciam, indigentibus misericordiam, operantibus mercedem condignam.
Habui cor largum et stabile et unicuique michi servienti divicias dare
in necessitate et graciam omnibus omni tempore. Habeo manum ad
donandum, manum ad protegendum et manum ad puniendum. Per-
25 didi stulticiam, perdidi inimicorum amiciciam et perdidi carnis lasci-
viam. Punior jam in inferno, quia non credidi uni deo eterno. Pu-
nior heu, quia non est redempcio. Imperator cum hec audisset et
quamdiu vixit magis prudenter seipsum et alios regulabat et sie in
sum Christi miles, [16] ubi eram servus diaboli per virtutes, quas
michi deus dedit in baptismo. Sextum, quod scribitur, est: Perdidi.
Die michi, carissime, quid est, quod perdidisti? certe dei gratiam?
Respondeat bonus christianus: Omnia delicta, que contra dominum
commisi, per penitenciam emendavi, quia penitencia mundat nos a 20
peccatis. Septimum, quod scribitur, est: Punior. Die michi, carissime,
quare dicis: Punior? Respondeat bonus christianus: Quia pro delictis
tam eternam.
Cap. 17.
De perfectione vite.
302
10 scio corpus magni prineipis die ac nocte custodire, lectum ejus parare,
eibaria ei propinare, pedes ejus lavare. Seeundum ministerium est:
rent vigilare et laborare, ipse vero quiescens dormiebat sie quod im-
plevit seeundum ministerium suum scilicet: Scio vigilare, quando alii
dictum: mustum erit bonmn, vinum est bonum, acetum fuit bonum.
Imperator cum vidisset, quod tarn prudenter judicasset potum, dixit
ei: Carissime, vade per regna et castra et invita omnes amicos meos
ad convivium, quia jam instat festum natalis domini, quia hoc est
quartum ministerium tuum. Ait ille: Domine, presto sum. Perrexit 5
ait ei: Carissime, nonne michi dixisti, quod scires homines invitare 10
ad convivium? At ille: Eciam, domine. Cui imperator: Et ego dixi
tibi invitare omnes amicos meos At ille: Do-
et tu invitasti inimicos.
sie per consequens poterimus secure transire? At ille: Non est res
10 sub celo, quam illa avis, que est inimica, tantum odit, sicut sangui-
et quamdiu ibi gutta una illius sanguinis remaneat, avis, que est ini-
mica, numquam audet nido ejus appropinquare , et sie avis in nido
suo remanebit et tunc mare erit in tranquilla pace et poteritis ad
15 terram sanetam transire et secure redire. Ista audientes sanguinem
agni aeeeperunt et nidum interius et exterius cum dicto sanguine
aspergebant et ad terram sanetam perrexerunt et sani et incolumes
redierunt omnes. Imperator videns, quod omnia negocia tarn pru-
denter adimplevisset, eum ad miliciam et divicias magnas promovit.
20 [Applicacio.] Carissimi, imperator iste est pater celestis, qui
legem edidit, ut quicumque tres ictus in porta dederit scilicet ora-
hennam. Secundum est, lectum cordis bene preparare per opera mi-
sericordie, lintheamina mutare i. e. vicia in virtutes omnino variare
35 et sordes peccatorum lavare per cordis contricionem et cameram cor-
dis tui semper mundam custodire, ut nichil offendat oculos prineipis
seil, corporis domini nostri Ihesu Christi, cui corpori te obligasti
munde custodire, [18] deinde bis in ebdomada pedes lavare seil, per
confessionem et satisfactionem et per bonas affectiones ei placere.
305
homini sano [infirm ativum] homini egroto, immo poterit esse causa
mortis. Eodem modo corpus Christi anime sane est vita, anime pec-
catrici est mors. Item percussi sunt de Bethsamitis lxx viri famosi
et duo milia plebis, eo quod vidissent archam nudam, et potest dici,
tum est: Vigilate, quia nescitis, qua hora filius hominis veniet. Et
30 Paulus dicit ad Ephes. : Surge, qui dormis, et exsurge a mortuis, et
illuminabit te Christus. Unde, carissimi, debetis scire, quod viatores
aliqui surgunt ad primum gallicantum, aliqui ad secundum et aliqui
20 *
308
quia mors insidiatur vite et diabolus anime. Due catene sunt voluptas
carnalis et vanitas temporalis. Custodes possunt dici spes levioris
5 venie et presumpcio longioris vite; et quando diabolus sie tenet pec-
catorem, tunc habet eum in pace. Ideo cum summa custodia labo-
randum est verbo et opere, tales ad convivium eternum invitare.
Quintum ministerium est ignem facere sine fumo etc. Ignis iste est
Caritas, quam quilibet tenetur habere, si desiderat eternam vitam
10 obtinere, et hoc sine fumo iraeundie, ut aliud non ostendas in ore,
quam sit in corde sicut multi dieunt se aliquos diligere et odium
habent in corde. Ista non est vera Caritas, sed est ignis plenus fumo
unde oportet odium ex corde expellere. In figura hujus dicitur se-
eundum Plinium quod est quidam piscis qui quando transglutit hamum
15 partes interiores scilicet omnia interiora sua foras per os evomit do-
nec hamus exeat, et deinde reducit intestina ad loca sua. Sic debet
facere peccator si um quam odium sive aliquod peccatum tanquam
hamum deglutit, Ecclesiastes ix : Sicut pisces capiuntur hämo et sicut
juxta illud Iheremie: Eftunde sicut aquam cor tuum! Tercio rupturas
obstruit. Qui enim timet, hie obstruit foramina sensuum, per que
intrat in animam mors. Iste autem timor oritur ex consideracione 35
divine potencie et justicie judicis et ex defectu advocati vel testimonii
et ex multitudine aecusantium. Unde Joh. ix: Si fortitudo queritur,
robustus est, si equitas judicii, nemo audet pro me testimouium red-
dere. Si justiticare me voluero, os meum condempnat me in con-
sciencia mea que semper loquitur. Quarto spes anchoram jacit. Quinto
sapiencia velum deponit. Sexto prudencia regit gubernaculum ut
recte funem dirigat. Septimo justicia undas separat. Navis est anima
sancta, cujus merces sunt opera caritatis, funes divina precepta,
5 mastus paciencia, velum perseverancia, anchora fides, gubernaculum
Caritas, gubernator spiritus sanctus, naute ducentes navem exempla
sanctorum. De tali nave scribitur Proverbiorum xxxi : Facta est quasi
navis institoris, in qua sunt omnia ista. [21] Navis ista portat poma
id est opera sancta redolencia coram deo et hominibus, de quibus
10 debes facere exenium ipsi deo. Et sicut poma dantur post prandium
in delectacionem et in solacium, ita fructus et fruicio bonorum ope-
rum dabitur nobis in celo post hanc vitam. In mari scilicet in mundo
est rupes magna scilicet corpus humanum ex quatuor elementis com-
positum, et in isto corpore est nidus scilicet cor humanum, in quo
15 corde avis scilicet spiritus sanctus per virtutem baptismi residet, qui
continue habet Septem ova scilicet Septem dona spiritus sancti. Quam-
diu avis ista scilicet spiritus sanctus in corde tuo residet, secure
transire poteris ad terram sanctum id est ad vitam eternam. Sed si
contingit avem per peccatum extra nidum volare, mare id est mun-
20 dus, diabolus, caro propria erunt contra te et surgent tempestates
graves, quas evadere non potes, et ideo oportet te cor tuum bene et
munde preparare ad modum domus materialis. De domo tollitur
fuligo, per quam significatur amaritudo peccati, que tolli debet. Item
amare pecuniam. Avis, que est inimica, est diabolus, [qui] circuit
querens, quem devoret, qui die ac nocte nititur spiritum sanctum a
cordibus nostris expellere. Quia si velis spiritum sanctum teeum
habere, fac sicut fecit Guido. Aspergas [21b] nidum cum sanguine
agni id est semper debes habere recentem memoriam in corde tuo 5
de Christi passione, quam pro te sustinuit, et sie feceris sine dubio
Cap. 18. 10
patris et matris tue occisor eris. Quod ille audiens vehementer exti-
muit, ne forte sibi contigerit quod a cervo audierat. Relictis omnibus
clam decessit et ad regionem valde remote pervenit, ibique cuidam
prineipi adhesit. Ille vero tarn strenue ubique tarn in bello quam in 20
palacio se habuit, quod prineeps militem eum fecit et quandam ca-
stellanam viduam in conjugem ei tradidit et castellum pro dote acce-
pit. Tunc parentes Jidiani pro amissione filii nimium dolentes va-
gabundi ubique pergebant et filium suum sollicite querebant. Tandem
ad castrum, ubi Julianus preerat, venerunt. Cum Julianus, quinam 25
essent inquisisset , et Uli omnia, que filio aeeiderat, enarrassent, in-
tellexit, quod veri parentes viri sui essent, utpote que hec a viro suo
frequenter forte audierat. Ipsos igitur benigne suseepit et pro amore
viri sui lectum suum eis dimisit et ipsa sibi lectum alibi preparabat.
Facto autem mane castellana ad ecclesiam perrexit et ecce Julianus 30
mane veniens in tlialamum quasi excitaturus uxorem suam intravit,
et invenit eos pariter dormientes uxorem cum adultero suspicatus,
,
lanam seil, gratiam suam, que custodiat castrum cordis tui, ut poteris
deo per omnia placere. Sed sepius contingere videmus, quod parentes
carnales et mundi vanitates talem sequuntur ipsum ad malum it
313
gando, ponuntur in cordis tui lecto te probare, sicut fecerat lob; sed
resiste fortiter, et cum gladio penitentie eas deleas, ut dicitur infigura
hujus, quod Äbsolon persequens patrem per capillos suspensus est in
quercu, et Joab infixit tres lanceas in cor de suo. Quercus ista est
sus Romam, venit per quandam aquam cum exercitu suo, que quidem 30
aqua vocabatur Rubicio, et ibi apparuit ei quedam imago magna stans
cum pertransito flumine stetisset ex alia parte, mox ait: Hie pace
temerata, quia jura relinquo. Et ab illo die non cessavit, Pompejum
persequi, et, in quantum potuit, destruere.
[Moralizacio.] Carissimi, per istum senem Pompejum intelligo
5 deum creatorem omnium, qui semper fuit ab inicio et erit sine fine.
Per Cesarem intelligo Adam, qui fuit prineeps omnium hominum, cujus
filiam i. e. animam deus desponsavit in fide, Osee n: [22] Despon-
sabo te michi in fide. Deus igitur volens probare Adam, posuit eum
in paradisum, ut operaretur et custodiret illud. Qui statim de statu
10 suo superbiens, volens sue uxori placere et diabolo acquiescere, uni-
cum preeeptum, quod deus ei dederat, violabat; propter quod deus
eum expulit non solum de paradiso sed eciam de imperio. Adam
tarnen sperans se posse recuperare, quod perdiderat, ad hoc postea,
in quantum potuit, laborabat, sed vere attingere non valebat usque
15 ad adventum domini nostri Ihesu Christi, imaginis nostri, qui appa-
ruit baptizatus in aquis Jordanis. Dominus vero et salvator noster
quis renatus fuerit ex aqua et spiritu saneto etc. Multi autem cum
veniunt ad hanc aquam, promittunt coram testibus, deo servire et
20 peccata vitare, viriliter contra diabolum pugnare. Sed heu, proh do-
lor, et timeo et timendum est de multis, quod cum fecerunt vota sua,
obliviseuntur et preeepta contempnunt. Sicut Absolon tercio regum,
postquam fuerat reconciliatus patri suo David, oeeiderat fratrem suum.
Videns, quod populus pronus erat ad constituendum eum regem, dixit
25 patri suo: Vadam et reddam vota mea domino, que vovi domino in
Ebron. Et dixit ei pater suus : Vade in pace. Perrexitque in Ebron,
et populus constituit eum regem. Ab illo die usque in diem mortis
non cessavit persequi patrem suum. Sed Cesar et Absolon interfecti
sunt a servis suis. Eodem modo mali christiani non desistunt, deum
30 patrem persequi per mala opera eorum; ideo tradentur ministris ge-
hennarum, quos timebant et colebant. Sed attendite, postquam Ab-
solon oeeiderat fratrem suum, fuit exaltatus, et Cesar, postquam fre-
gerat preeeptum Pompeji. Sed Joab faciens pacem inter ipsum et
trem, infixit tres lanceas in cor ejus. Iste Absolon signat peccantem
mortaliter, qui oeeidit fratrem suum i. e. animam suam. Christus autem
fecit pacem, sed multi reconciliati aeeipiunt bellum contra deum. Et
13 sperans se] orig. se sperans.
315
tunc venit Christus, qui pacem fecerat et figit tres lanceas in cor
De miseria et tribulacione. 5
Quid debeo reddere, ex quo nichil accepi? Cesar iterum incepit dor-
mire. Et ecce tercia vice audivit vocem dicentem sibi: Fuge, fuge, 20
fuge Conrade! hie puer primogenitus gener tuus erit. Cesar vero cum
talia audisset, commota sunt omnia viscera ejus. Mane vero surgens,
duos armigeros suos secretarios ad se voeavit, dicens: Ite et parvu-
lum illum de manibus matris violenter auferte et ipsum per medium
scindentes cor ejus michi apportate.Conterriti euntes de gremio ma- 25
trispuerum rapuerunt, quem videntes elegantissime forme misericordia
moti ipsum super quandam arboris superficiem, ne a feris devoraretur,
reposuerunt, et leporem scindentes, cor ejus Cesari detulerunt. Eodem
die dum quidam dux inde transiret et puerum vagientem audiret,
ipsum in gremio suo private nullo sciente aeeepit, et, dum filium non 30
haberet, uxori attulit et nutriri eum fecit et a se et uxore sua geni-
tum nugens, Henricum voeavit. Cum puer jam crevisset, erat corpore
pulcher nimis, ore faeundus et omnibus graciosus. Quem cum tarn
decorum et prudentem vidit Cesar, a patre peeiit, et in curia sua
sit, quem oeeidi mandaverat. Volens igitur esse securus, litteras ma-
316
Sed duo armigeri seil, potencia divina et sua gracia a cordibus talium 20
puerum Ihesum rapiunt, quia puer Ihesus non libenter quiescit nisi
in loco mundo. Puer Ihesus ponitur in arbore seil, in ecclesia, ubi
dux bonus prelatus eum inveniet per opera meritoria et nutrit munde,
sed homo miser non timens deum aeeipit eum in altari, et tunc poterit
20 qui eorum potuit aperire intellectum. Accidit autem, quod soror pre-
dicti regis audita perplexitate istarum litterarum peeiit a magistratu,
ut posset eas videre; quibus diligenter inspectis cepit calliditate fe-
minea partim de cera de tabulis elevare; apparuitque statim littera
Moysen civitati humani generis destinavit. Sed scriptum ista fuit sie
spiritualiter loquendo, juxta illud Luce: Huic erat soror nomine Maria.
Hec itaque scilicet virgo Maria tabularum legis antique aperuit intel-
lectum. Sed quomodo? Certe delendo ceram. Scitis enim, quod ve- 15
niente lumiue recedit umbra, et igne calefaciente defluit cera. Modo
iste ceremonie fuerunt quasi umbra. Christus autem deus fuit ignis
et Maria mater ejus illuminatrix in die purificacionis sue: Sponte et
De timore mundano.
lencii, ita videlicet, ut nullus audeat eos arguere, nee de eorum factis
exprimere veritatem, sed magis eorum errores dissimulare vel pocius
5 magnificare, ut sie propter defectum contradiccionis videantur apud
populum esse justi. Et certe istud idolum est timor mundanus, prop-
ter quem nullus audet dicere veritatem, nee mori propter veritatem,
nee nimiam perseeucionem sustinere, immo propter istud idolum illi,
quorum principaliter interest, pro suo grege mori, fiunt ita timidi
10 sicut lepores; immo, quod pejus est, ipsi fiunt aliis idolum silencii,
quia, si ipsi non essent, alii defenderent veritatem. Deum igitur qui
est veritas, pre oculis habeamus in omnibus operibus nostris et deus
nos liberabit et ducet ad vitam eternam. Ad quam etc.
15 De spirituali mediana.
vicie et delicie, quod valde delectabile fuit ibi esse. Hunc locum num-
11 alii] orig. ipsi.
321
Carissimi, magus iste cum orto suo est mundus iste cum divieiis
suis et gloria sua. Magus dicitur, quia per incantaciones suas multos 10
seducit, sicut isti joculatores faciunt. Talis ponit scutellam et nichil
ponit intus, interim fabulatur et trufat et ludificat circumstantes.
Postea querit: Quid est ibi? et apparent denarii vel fioreni. Distri-
buit et dat circumstantibus , aeeipiunt gratanter, et cum clauserint
manus, credentes se habere denarium, postea aperientes manus nichil 15
inveniunt. Sic mundus iste multos deeipit et illudit, et sie de multis,
quamdiu nichil est de re sub scutella vel disco, hoc est quamdiu
nichil habet, nisi ea tantum que victui sunt necessaria, modicum cu-
rat de mundo. Quod videns mundus volens eos deeipere, elevat pa-
tellam et ostendit quod latet, i. e. modicum elevat personam et exaltat 20
De humilitate.
dedit sibi, sed sie ordinavit, quod vestimenta sua diversi generis et
rustici, hoc est terre. Job. vn: Putredini dixi: Pater meus es etc.
Unde si nobis queratur: Quid est homo? certe dicemus, quod homo
est pauper aut debilis, stultus aut rusticus. Si pauper, indiget di-
vieiis ; si debilis, indiget potencia; si rusticus, indiget nobilitate;
si stultus, sapiencia. Quod pauper sis, probo. Nichil habes de te, 20
nisi peccatum. Si enim reddas ovi lanam, bovi calciamenta, terre
segetes, nichil tecum manet nisi peccatum. Secundo tu es debilis,
quia nichil boni operis potes de te. Unde homo comparatur flori,
21*
324
Terram sanctam visitare volo. Sub tua custodia filiam meam unicam
cum militibus dimitto et canem quem diligo. Precipio tibi sub pena
15 capitis, quod nullum defectum filia mea habeat. Omnia necessaria
militibus secundum quod decet ministres, canem vero continue in
cathena habeas et ei non laute administres, sed pocius famem susti-
Judicium dedit.
35 [Moralizacio.] Carissimi, iste imperator est dominus noster Ihesus
Christus, filia tarn pulchra est anima ad dei similitudinem creata, pro
cujus custodia quinque milites, id est quinque sensus ordinavit, ut
continue bonis operibus essent armati et prebendam gracie dei reci-
5 custodia] orig. custodie. 24 ejulans] orig. ejulens.
325
perent. Canis vero est caro misera, que die ac nocte nititur spirituni
perturbare et animam occidere. Unde de necessitate requiritur, quod
tribus cathenis sit caro continue ligata, scilicet per timorem dei, per
ejus amorem et pudorem peccandi. Propter timorem, quia deus est
justus et juste peccatorem judicat ad penam perpetuam. Hec est ca- 5
Parato comitatu abiit, uxor vero caste vivendo domi remansit. Accidit
semel, quod precibus compulsa cujusdam sue vicine epulandi causa
doinum suam egrederetur, quo peracto ad propria remeavit. Quam
quidam juvenis aspectam ardenti amore cepit amare et plurimos nun-
5 cios ad eam direxit cupiens ab illa, quantum ardebat amari. Quibus
contemptis eam penitus sprevit. Die vero se omnino contemptum vi-
dens adeo dolens efficitur, quod infirmabatur. Sepe tarnen illuc ibat,
sed nichil ei valuit eo quod domina per omnia eum sprevit. Accidit
quodam die, quod versus ecclesiam perrexit dolens ac tristis, et ob-
Erat quidam imperator, qui statuit pro lege, quod sub pena
gravi quilibet judex recte judicaret, et si contrarium faceret nullo
modo misericordiam inveniret. Accidit casus, quod quidam judex 30
muneribus corruptus falsum Judicium dedit. Imperator cum hoc
audisset, servis suis preeepit, ut eum exeoriarent. Et sie factum
est. Pellem ejus in loco, ubi judex sedere deberet, posuit ad signi-
ficandum, quod ille judex cogitaret, quod amplius falsum Judicium
non daret. Rex vero filium judicis defuneti judicem constituit dicens 35
ei: Sedebis super pellem patris tui, ut judices populum meum. Si
quicquid homo habet, dabit pro anima sua. Pellis que ponitur pro
memoria in sede, est Christi passio, quam homo debet habere reten-
tam in sede cordis sui, ne contra deum et salutem anime sue de-
15 linquat, sicut scriptum est: Memorare novissima tua et in eternum
non peccabis. Christus non tantum pellem in sede crucis pro nobis
dedit, sed eciam vitam. Et ideo si veri filii sumus, eum per pec-
catum offendere non debemus. Et si contingit nos labi, respiciamus
ad crucem, quantum pro nobis sustinuit, ut emendemus cum operibus
20 misericordie et per consequens vitam eternam obtinebimus.
De peccato et judicio.
Rex quidam erat, qui statuit pro lege, quod victori de bello
lestia erat quod servi eum colaphizabant. Sic Judei Christo fecerunt
dicentes: Prophetisa nobis, quis est, qui te percussit? Tercia mo-
lestia, quod omnia obprobria ei objiciebant, sie Judei in faciem ejus
exspuerunt et obprobria multa ei dixerunt.
De rigor e mortis.
in morte. Sed si de omni labore suo duas vel tres ulnas [panni]
obtinuerit,multum est. Item dieunt: Divites, dum vivunt, imperant,
sed post mortem quilibet pauper ei imperat, et quamdiu vivit dives,
multos potest a morte liberare, et tarnen nullus dives quantumeum-
10 que potens in necessitate jacula mortis evadere potest. Item homo
terre dominatur, sed in morte terra ei dominatur, quia totum corpus
hominis per terram consumitur, et quamdiu homo vivit, timetur, sicut
scriptum est: Facies hominis facies leonis, sed in morte vilis ab
omnibus reputatur. Item quamdiu vivit amicos habet, sed in morte
15 omnes recedunt et ipsum solum relinquunt. Quamdiu homo vixit,
De inspiratione bona.
De jadantia.
dixit filio suo et omnibus vicinis suis: Heu, heu michi! habeo in
orto meo arborem infelicem, qua uxor mea prima se suspendit, post-
331
Iste, qui quesivit surculos, est bonus Christianus, qui toto conamine
hoc debet appetere et querere, non tantum pro se, sed pro aliis vi-
cinis. Ille, qui flevit, est miser homo, qui magis diligit carnem et ea
que carnis sunt, quam ea que sunt spiritus saneti. Tarnen sepius
talis ad informacionem boni viri ad reetam viam poterit duci, et 20
De ponderaclone vite.
domo habitare non permittas. Rex in istis Septem miro modo stu-
debat et sie profecit quamdiu vixit.
ultra istam stateram, hoc est, non nimis cupias ultra que sunt ne-
15 cessaria victui. Sicut legitur de vulture: Vultur cum ceperit predam,
probat an totam predam possit secum portare et cum ea volare vel
non, sed non dividit, et tantum secum portat quod possit secum
volare, et sie habet de preda quod sibi sufficit. Eodem modo homo
deberet facere. Multi sunt, qui divicias pro preda ponunt; ut divites
20 fiant, nocte dieque laborant, aliena rapiunt, et cum habuerint, in
abscondito ponunt et per illam detinentur, quod ad deum volare
non possunt; et hec est magna fatuitas, quod illis utuntur, que secum
portare non possunt. Dividatur ergo preda scilicet divicie, et sibi
ignis non est fovendus gladio. Gladius vero est lingua hominis, que
ad modum gladii materialis lata est et acuta ex utraque parte.
30 Psalmista: Lingua eorum gladius acutus. Est enim de iraeundo sicut
de calce. In calce est calor sopitus; si superponatur aqua, statim
inflammatur et fumum exire facit. Si de iraeundo, in quo est ira
sopita; cum audierit verba aspera, statim inflammatur et fumum ire
et rixe exire permittit, et ideo ignem non debemus fovere cum gladio.
35 Tercium est: Coronam ne carpas, id est leges civium ne reprehen-
das. Civitas, in qua sumus, est ecclesia. Leges hujus civitatis sunt
doctrine ecclesie, quas nullus sapiens debet reprehendere , sed hu-
militer audire et imitari; sed ista doctrina multos habet reprehen-
sores, quod patet ex eo, quod habet paueos auditores, et ideo nobis
Sicut vermes ligno et tinee vestimento, sie tristicia viri nocet cordi.
Homo ergo se jungat deo per bonam vitam et semper habeat in 5
corde recentem memoriam et sie nullum dolorem senciet, immo plus
de adversitate gaudebit. Ibant apostoli gaudentes etc. Quintum est:
Cum profectus fueris, non redeas, id est cum a statu eulpe recesseris
non redeas ad vomitum peccati. De ista sapiencia habetur Eccles. xxi:
Fili, peccasti, non adjicias iterum. Sed timeo, quod multi sunt ad 10
moclum canis, de quibus loquitur Petrus: Sicut canis reversus ad
vomitum suum, sie peccator, qui iterat vias suas malas. Item est de
multis sicut de vipera. Vipera enim volens copulari cum lampreda,
fugit veneuum. Tunc vipera in quodam loco venenoso evomit et sie
[326] imaginem dei factus est, Psalmista: Omnia subjeeisti sub pe-
20 dibus ejus etc. Inter istos magnos erat discordia, intantum quod
quoteunque moriebantur, acl infernum descenderunt. Postea facta est
pax magna inter deum et hominem, in cujus pacis reformatione du-
cebatur agnus id est Christus super montem calvarie, ubi oeeidebatur
Die michi in prineipio, quid est homo. Ait ille: Homo est miser
toto tempore vite sue. Yide prineipium tuum, medium et finem
et invenies, quod plenus es Unde Job: Homo natus de
miseriis.
corrumpitur. Item similis est pomo novo, quoniam sicut pomum no-
vum pendens in arbore, cum debet ad crementum debitum venire,
modico verme interius exorto corroditur et subito corruens inutile 25
efficitur. Sic homo in puericia sua crescens subito oritur infirmitas
interius et anima expellitur et corpus corrumpitur. Unde ergo su-
perbit homo? Tercia questio est: Ubi est homo? Dico, quod in bello
multiplici, scilicet contra mundum, diabolum et carnem. Quarta:
Cum quibus soeiis est homo? Respondeo, quod cum Septem soeiis, 30
qui eum continue molestant, qui sunt fames, sitis, calor, frigus, las-
ipse post illam vadit speraus illam capere, et sie semper facit, donec
elongatus est a pullis; et sie deeipitur venator, quod nee perdicem
nee pullos habet. Sic est de mundo. Veuator, qui nido pullorum
15 appropinquat, est bonus Christianus, qui victum et vestitum et alia
cum labore acquirit. Sed mundus hominem non libenter sustinet, tali
miser deeeptus, quia non habet mundum, quem sequebatur, nee fruc-
tum bonorum operum, a quibus elongatur. Ecce quomodo mundus
suis servitoribus reddit mercedem. Et hoc est, quod dicit Jacobus n:
Totus mundus in maligno positus est. Omne, quod est in mundo,
25 aut est superbia vite et reliqua. Tercio, si te temptaverit diabolus,
adhibe istam medicinam: habeas in memoria passionem Christi, per
quam superbus ceditur et Unde
non habet potestatem resistendi.
tacio diaboli cor suum ascendere velit, statim virtute passionis Christi
habet potestatem dejiciendi eam. Si vero ista careat armatura dei,
statim pronus erit ad omnes temptaciones reeipiendas. Studeamus
ergo bonis virtutibus armari, ut tandem perveniamus ad gloriam.
337
[35] lila simpliciter negavit, quod nullum alium preter ipsum in-
tantum dilexit. quendam clericum
Miles dictis ejus non acquievit, sed
peritum adiit cum eo convenit, ut de hac re veritatem ei osten-
et
deret. Qui ait: Hoc non potero temptare, nisi dominam viderem et
22*
340
Carissimi, miles est Christus filius dei, qui pro nobis pugnavit
contra diabolum et victoriam obtinuit. Uxor est anima [sibi] per
baptismum conjuncta. Osee secundo : Sponsabo te raichi in fide. Sed
uxor ista sepissime plus alium diligit, quam virum suum i. e. deum,
5 et hoc satis bene poterit experiri et probari in istis diebus, si quis
loquatur sicut faciunt viri ecclesiastici verbum dei predicando, salutem
anime pronunciando, statim a multis odiosus erit, et quicquid dixerit
pro tedio et desolacione habebunt. Et quare? Quia pulsus cordis pre-
ponit amorem i. e. delectacionis carnis et mundi ante dei amorem
10 contra sacram scripturam, que dicit: Ante omnia deum deligere debes.
Sed si quis de mundi vanitatibus et de hiis que diligunt aliquid in-
ceperit dicere, statim jucundi et leti sunt vel faciunt ut eis videatur
in talibus tempus breve quamvis tota die sedeant.
De defectu caritatis.
video civitati. Isti satrape hoc audientes dixerunt: Magister, die con-
ceptum tuum. At ille: Talis est exposicio litterarum: pater patrie
perditur, sapiencia secum sustollitur, ruunt regna Rome ferro, flamm a,
fame. Et sie factum est.
secum sustollitur, quia pauci sunt, qui sciant, qualiter se habere de-
beant erga deum et proximum, et si sciant, pauci sunt, qui operantur
propter defectum sapiencie. Quid ergo sequitur postea? Ecce ruunt
regna Rome, ruunt regna in diversis partibus mundi, ferro, flamma, 20
fame, [36] quia non est Caritas in terra nee sapiencia. Si dicatur
sapiencia humana, tarnen stulticia est apud deum. Quot nobiles et
proceres infra pauca tempora in bello per gladium perierunt vel in-
terierunt, et morte turpissima! Quot pauperes fame perierunt! et hoc
totum, quia non est amor nee sapiencia in terra, sed frequens male- 25
dictio et homieidium.
voluntaria morte.
libere utens anno lapso cum nobili equo saltu precipiti se immersit
et statim terra se clausit.
Carissimi, Roma mundum istum signat, in cujus medio est in-
De invidia.
Psalmista: Homo cum in honore esset non intellexit etc. Artifex qui
vas obtulit potest dici pauper, qui diviti munera offert, sed si ei non
30 placent, projicit, nee vult reeipere, sed magis contra eum accenditur
et spoliat, immo ad mortem usque sepius punit.
tres omni dignitate atque divieiis sunt privati et a toto regno expulsi. 25
Carissimi, rex iste sapiens, nobilis ac dives est rex regum et
dominus dominancium. Non incoDgrue videtur signare, qui sibi crea-
De tribus regibus.
35 Factum est statutum novum et lex iniqua ponitur, per quam sim-
plices credunt evadere et tunc per eam sepe puniuntur et bona
amittunt et tales licet crementur per cordis amaritudinem et clament:
347
Non creditur esse vox humana, quia clamorem pauperis potentes non
libenter audiunt, sed dicunt: Servus aut rusticus est, oinnia sua sunt
mea. Sed sepius tales, qui alios affligunt in eadem vel majori damp-
nacione puniuntur et male dies suos finiunt, unde Psalmista: Vidi
impium super altatum et elevatum sicut cedros Libani. Transivi et
ecce non erat.
Cap.49. (144.)
De subtili diaboli illusione.
filius [1235] ejus filiam unicam cujusdam vidue defloravit. Mater hec
audiens imperatori occurrens ait : domine, legem quam fecistis, im-
pleri faciatis. Ecce unicus filius vester unicam filiam meam rapuit
et vi oppressit. Rex hoc audiens commota sunt omnia viscera ejus
5 et precepit, ut duo oculi filii sui eruerentur. Dixerunt satrape do-
mino : Tantum unicum filium habes, qui est heres tuus. Toto imperio
esset dampnum, si filius tuus oculos amittat. At ille: Nonne vobis
constat, quod ego legem edidi? Obprobrium esset michi frangere,
quod semel firmiter statui. Sed quia filius meus est primus, qui contra
10 legem fecit, primus erit, qui penitencie subjacebit. Sapientes dixerunt:
Domine propter deum rogamus vos, ut filio vestro parcatis. Ille vero
precibus devictus ait: Carissimi, ex quo ita est, audite me! Oculi
mei sunt oculi filii mei et e converso. Dextrum oculum meum eruatis
et sinistrum oculum filii mei! Tunc lex est impleta. Et sie factum
15 est, unde omnes prudenciam regis et justiciam laudabant.
De injustis exaetoribus.
Sic ego presides diu in officio teneo, qui rebus ditati subditis
magis parcant, novi autem et vacui deserta justicia subditos iniquis
exactionibus et vexationibus magis ledunt.
De fidelitate. 5
De regno celesti
timere! lila vero renuit et dixit: Die domino meo quod ad eum 5
fornicata fuerit cum altero, dabit ille ei libellum repudii et non re-
vertetur ad eum ultra. Ego vero jam libellum repudii reeepi, quia
fornicacionem commisi, ideo non redire potero ad eum. Ait nuncius: 10
Dominus meus est ultra legem, ex quo legem constituit, et ideo, ex
quo misertus est tui, secure ad eum venire poteris. At illa: Quäle
signum dabit ipse michi, quod secure ad eum venire potero? Si
tantum istud ostenderet, secura essem, videlicet quod veniret dilectus
meus ad me et osculetur me osculo oris sui, tunc sum secura, quod 15
diceret: Jam gaude, quia ecce ego venio et reducam te. Soror senior,
scilicet Justitia, cum hoc audisset, processit ante regem et ait: Domine,
justus es et rectum est Judicium tuum; ego sum Justicia filia tua, 30
contra justiciam operatus fueritis, dico vobis, non ero filia vestra
Justicia. Hiis dictis venit seeunda soror, scilicet Veritas, et ait:
Domine, ego sum Misericordia filia tua. Fac ergo misericordiam cum
12 venire] orig. venere.
352
minus noster Ihesus Christus, sponsa tarn pulchra est anima ad dei
similitudinem creata, quatuor sorores justicia, veritas, misericordia et
30 pax. Anima cum servo domini i. e. cum diabolo adulterata est, quando
ei consensit, et ideo eam dominus suus dimisit. Post hec pius sponsus
dedit ei libellum repudii et dimisit eam et privavit eam omni honore
suo, quo erat constituta super opera manuum domini, sicut ait Psal-
mista: Omnia subjeeisti sub pedibus ejus. Dedit eciam ei ducatum
35 i. e. paradisum et illum eciam ab ea abstulit et in miseriam hujus
mundi posuit, unde: In sudore vultus tui vesceris pane tuo. Unde
Bernardus conqueritur et dicit: Memento nobilitatis tue, pudeat de-
jeecionis tue. Ipse vero dominus misertus sponse sue misit ad eam
nuncium, qui revocaret eam et diceret: Elevare, elevare, consurge,
8 earum] orig. eorum.
353
ergo faciam? Tua sunt verba: Qui justus es et juste judicas omnia.
Quomodo ergo ad te redire potero? Respondit dominus per Ysaiam
prophetam: Numquid abbreviata est manus mea, ut salvare nequeam?
Absit hoc! Sed sicut dixi per Ezechielem: In quacumque hora pec-
cator ingemuerit, omnium iniquitatum ejus non recordabor. Et licet 10
fornicata sis, tarnen ad me revertere, et ego ricipiam te, ut dicitur
in canticis: Revertere, revertere, Sunamitis etc. Revertere reconci-
liando te [40] deo patri, revertere reconciliando te dei filio, revertere
reconciliando te spiritui sancto, revertere reconciliando te angelis,
quorum consorcium tu perdidisti! Illa respondit: Quod Signum michi 15
dabis, quia recipies me? Ait dominus: Pete tibi Signum in profundum
inferni, sive in excelsum supra. At illa dixit: Non petam, sed veniat
dilectus meus ad me et osculetur me osculo oris sui, ut sim secura,
quod me in graciam suam recipiat. Cui dominus: Si mulier oblita
fuerit infantuli sui, ego numquam tui obliviscar, ego cogito cogitaciones 20
pacis et non afflictionis , et ideo consilium habebo. Dominus vero
habuit consilium secretum cum tota curia celesti, quem mitteret pro
liberacione sponse sue, et neque inter angelos neque inter homines
invenit aliquem, qui dignus esset sponsam suam redimere. Angelus
dicebat: Ego libere condicionis sum, illa servilis, quare ego deformarem 25
condicionem meam? Homo dicebat: Non sum dignus pati pro sponsa
tua, quia sum peccator. Hoc videns dominus misit ad sponsam suam
qui diceret: Quid faciam, quia salvator non est tibi, qui velit vel possit
salvare te? Illa hec audiens flevit, quod neque in celo neque in terra
cordia cum fratre suo tenuit, et Pax quarta soror fugit, quia non
Oesterley, Gesta Romanorum. 23
::
354
15 numquid hec tibi sufficiunt? Et respondit illa, quod non. Dixit filius
De memoria mortis.
delata sunt fercula ante dominam et ante eum, et ecce eibaria optima
in capite unius defuneti collocata et ante dominam posita sunt et 25
credi potest abhorrui tantum quod comedere non poteram. Cum vero
in lecto positus fuissem, duos juvenes pendentes in angulo camere
vidi, et tantus timor me invasit, quod dormire non poteram, et ideo
opus meritorium operari. Mercator iste est bonus prelatus vel con-
fessor discretus, qui tenetur tali associari, domum cordis sui visitare
et bonas virtutes ibidem plantare, sicut fecerat Christus duobus pe-
25 regrinis venientibus ad Emaus, qui domum hospicii intravit etc. Uxor
tarn formosa est anima ad dei similitudinem creata, que debet in
mensa juxta prelatum sacre scripture collocari, ut addiscat ea que
sunt salutis ; sed sepius ista anima per diabolum adulteratur, quando
peccatum mortale committit. Quid ergo est faciendum? Extrahe gladium
30 lingue et ora ad deum Unde psalmista: Lingua eorum gladius
intime!
acutus. Per istum gladium lingue cum cordis contricione et oris con-
fessione poteris [hunc diabolum] devincere et hoc est caput ejus am-
putare et ante oculos [42] cordis tui semper ponere, quoniam graciam
tibi dabit deus eum devincere, penitenciam perfecte agere, i. e. opus
35 misericordie. Duo juvenes in camera pendentes, quod occidit adver-
sarius tuus, sunt dilectio dei et proximi, qui erant exstincti per
peccatum primi parentis, et ideo semper debes eos in camera cordis
tui tenere, ut deum tota mente, tota anima diligas et semper in ejus
timore permaneas, quia nescimus, si amore vel odio digni sumus, et
ad memoriam reducere, quantum deus pro nobis sustinuit in cruce.
357
De perfectione vite.
Domine, legem illam servare non possum, quia omni die octo de-
narios oportet me habere, et illos sine labore non potero acquirere.
358
Ait imperator: Et quare octo denarios? Qui ait: Omni die per annum
duos denarios teneor dare, quos mutuavi in juventute, duos accommodo,
duos perdo, duos expendo. Ait imperator: De istis manifestius debes
michi dicere: Cui Domine mi, advertite me! Duos denarios
ait faber:
5 omni die teneor patri meo, quia cum essem puer parvulus, pater
meus duos denarios super me singulis diebus expendit, jam pater
meus in egestate est positus, unde racio dictat, quod ei subveniam
in sua paupertate, et ideo omni die duos denarios ei trado; duos
alios denarios filio meo accommodo, qui jam ad Studium pergit, ut
10 si contingat me ad egestatem pervenire, michi illos duos denarios
reddat, sicut ego jam patri meo facio; duos alios denarios omni die
perdo super uxorem meam, quia semper est michi contraria, aut
proprie voluntatis aut callide complectionis, et propter ista tria quic-
quid ei dedero, hoc perdo; duos alios denarios super meipsum in
15 cibis et potibus expendo. Levius bono modo transire non potero et
istos denarios non possum obtinere sine continuo labore. Jam audistis
Sed heu proh dolor, plures illis diebus peccata majora committunt,
quam ceteris diebus! Tales poterunt assimilari cuidam pisci in mari,
tamdiu bene est sibi, quamdiu est in mari, sed si contingat a casu,
30 quod saltat supra tempore pluvie, et pluvia eum tangat, incipit mori,
nee per multos dies statum ejus poterit recuperare, quousque fuerit
de aqua maris saciatus. Eodem modo aliqui, quamdiu sunt per totam
septimanam in mari hujus mundi laborantes, tamdiu bene videtur
eis; sed si contingat eos diebus festivis ad ecclesiam pergere, et
35 aliquem dulcem sermonem vel missam audire, eis videtur, quod sint
Virgilius certe, qui statuam fecerat, est spiritus sanetus, qui predi-
catorem ordinaverat, ut annunciet virtutes et vicia, penam et gloriam.
Sed heu et proh dolor jam poterit dicere predicator, sicut statua
dixerat: Tempora mutantur. Hoc satis manifeste videmus in primitiva
359
duos denarios perdimus, quia graviter propter hoc hie vel alibi pu-
niemur. Item duos denarios omni die expendimus super nosipsos,
si boni christiani sumus, scilicet dilectionem dei in toto corde, et 30
De confrssione.
omnes intrantes spoliavit aut occidit. Judex cum hoc audisset, in-
5 sidias in circuitu foreste ordinavit, eum deprehendit, et ligatis manibus
10 Domine, fac fieri silencium! Quo facto ait: Domine, ecce hec est
prima veritas: Vobis omnibus denuncio, quod toto tempore vite mee
extiti malus homo. Judex hoc audiens ait circumstantibus : Estne
verum, quod ille dicit? At illi: Si non esset malefactor, ad istum
punctum non venisset. Ait ergo judex : Die michi seeundam veritatem.
15 Qui ait: Secunda veritus est ista: Michi multum displicet, quod in
ista forma huc veni. Ait judex: Certe credimus tibi. Die ergo terciam
veritatem, et teipsum a morte salvasti. Ait ille : Hec est tercia veri-
forma venirem. Ait judex; Amen dico tibi, satis prudenter te libe-
20 rasti, vade in pace. Et sie per tres veritates salvatus est ille miles.
Carissimi, iste imperator est dominus noster Ihesus Christus,
qui istam legem edidit, scilicet quod quicumque malefactor i. e. pec-
cator per graciam dei captus fueris et coram discreto judice duetus
i. e. confessore, dicas tres veritates tarn veras ,
quod demones contra
25 te non poterunt objicere et hereditatem regni celestis obtinebis. Prima
veritas est: Ego sum malus homo, i. e. in tali peccato et sie de sin-
multum michi displicet, quod tan tum deum meum offendi, ecce con-
tricio. Tercia veritas est: Si semel possem evadere per viam satis-
30 factionis, numquam ad peccatum redirem voluntarie, et sie per con-
sequens vitam eternam obtinebis.
et in corde suo dixit: Estne aliquis alius deus quam ego? Hiis cogi-
tatis sompnum cepit. Mane vero surrexit et vocavit milites suos et
transibis. Fecit eum egregie verberari et postea expelli. Ille vero sie
flagellatus et expulsus flevit amare et ait: deus meus, quid hoc
esse poterit, quod miles, quem ad nriliciam promovi, noticiam mei
non habet, et cum hoc graviter me flagellavit. Cogitavit autem apud
5 se: Prope est quidam dux consüiarius meus, ad eum pergam et ne-
berari et a tota terra post hoc ejici [fecit]. Ille sie ejeetus ultra
Heu michi, quid faciam, quia factus sum obprobrium omnium et ab-
signa privata inter nos sepius acta unus ribaldus in porta michi per
janitorem recitat, et dicit se imperatorem et dominum meum esse.
bone domine, cur talia a me queris? Nonne plus quam xxvi annis
in societate tua steti et prolem per te genui? Sed unum est, quod
miror, quomodo iste ribaldus pervenit ad nostra secreta inter nos
perpetrata. Imperator ille dixit illi, qui introductus fuerat: Carissime! 25
quare ausus fuisti teipsum imperatorem nominare? Damus pro ju-
dicio, ut ad caudam equi hodie sis tractus et si iterum sis ausus
hoc dicere, te condempnabo morte turpissima. Vocavit satellites suos
et ait: Ite est istum ad caudam equi trahite, sed nolite eum oc-
eidere. Et sie factum est. Post hec vero ultra quam credi potest 30
commota sunt omnia interiora ejus et quasi de se ipso desperatus
dicebat: Pereat dies in qua natus sum! amici mei a me recesserunt,
uxor mea et filii mei non noverunt me. Dum hoc dixisset, cogitabat:
Hie prope manet confessor meus, pergam ad ipsum: forte ipse noti-
ciam meam habebit, quia sepius confessionem meam audivit. Per- 35
rexit ad heremitam, ad fenestram cellule sue pulsavit. At ille : Quis
ibi est? Et ille: Ego sum imperator Jovinianus, fenestram aperias,
ut loquar tecum. Ille vero cum vocem ejus audisset, fenestram aperuit,
cum eum vidisset, cum impetu fenestram clausit et ait: Discede a
20 qua] or'uj. quam. 23 per] orig. pro.
364
[46] dilaceravit et dixit: Heu michi, quid faciam ego! Hiis dictis
recordatus fuit quod in stratu suo exaltatum fuit cor ejus dicens:
5 Estne deus alter preter me? Statim ad fenestram heremite pulsabat
et dixit: Amore illius, qui pependit in cruce, confessionem meam
audite fenestra clausa. At ille: Michi bene placet. Qui de tota vita
sua cum lacrimis est confessus et precipue quomodo contra deum
se erexit, dicens, quod non credidit alium deum esse quam seipsum.
10 Facta confessione et absolucione heremita fenestram ejus aperuit et
noticiam ejus habebat et ait: Benedictus altissimus, jam novi vos.
Paucas vestes hie habeo, induas te et ad palacium perge, et ut spero
noticiam tuam habebunt. Imperator induit se, ad palacium suum
perrexit, ad januam pulsabat, janitor hostium aperuit et eum satis
15 honorifice reeepit. At ille: Numquid noticiam meam habes? Qui ait:
Eciam, domine peroptime, sed admiror quod per totum diem hie steti
et vos exire non vidi. Ille vero aulam intravit, omnes eum videntes
capitainclinabant. Alius imperator erat cum domina in camera.
Quidam miles exiens de camera eum intime aspexit et post hec in
20 cameram est reversus ait: Domine mi, est quidam in aula, cui omnes
capita inclinant et honorem faciunt, qui vobis in omnibus assimilatur,
intantum quod quis vestrum est imperator penitus ignoro. Imperator
ille hoc audiens ait imperatrici: Exeas et videas, si ejus noticiam
habeas. Ille vero foras perrexit, et cum eum vidisset, admirabatur,
25 statim cameram intravit et ait: domine, vobis unum denuncio,
quod quis vestrum est dominus meus penitus ignoro. At ille: Ex
quo sie est, foris pergam et veritatem excutiam. Cum autem aulam
intrasset, eum per manum cepit et juxta eum stare fecit, voeavit
omnes nobiles in aula existentes cum imperatrice et ait: Per jura-
30 mentum, quod michi fecistis, dicite, quis nostrum est imperator?
Imperatrix primo respondit: Domine mi, michi ineumbit primo re-
spondere; testis est michi deus in celis, quis vestrum est dominus
meus, penitus ignoro. Et sie omnes dixerunt. At ille: Carissimi,
audite me! iste homo est imperator vester et dominus. Nam aliquo
35 tempore contra deum se erexit, propter quod peccatum deus eum
flagellavit et hominis noticia ab eo recessit, quousque satisfactionem
deo fecit, ego sum ]466] angelus ejus custos anime sue qui imperium
custodivi quamdiu fuit in penitencia. Jam ejus penitencia est com-
pleta et pro peccatis satisfecit, ammodo ei sitis obedientes, ad deum
vos recommendo; statim ab oculis eorum disparuit. Imperator vero
365
deo gracias reddidit et toto tempore vite sue in bona pace vixit et
spiritum deo reddidit,
Carissimi, iste imperator potest dici quilibet homo totaliter mundo
datus, qui propter divicias et honores in superbia cordis erigitur, si-
cut alter Nabugodonosor, qui divinis preceptis non obedivit. Vocat 5
milites i. e. sensus, pergit ad venandum mundi vanitates, Interim
calor intollerabilis i. e temptacio diabolica eum arripit, quod quiescere
non potest, quousque in aquis mundanis sit totaliter refrigeratus,
ista refrigeracio est detrimentum anime et sie milites i. e. sensus sine
custodia hominem demittunt, quocienseunque in aqua mundana balneari 10
intendit. Sed de equo primo descendit, i. e. a fide errat, quia in
baptismo firmiter deo promisit adherere et pompis diaboli abre-
nunciare, sed quam cito totaliter se in aquis mundanis involvit,
jaces, nee uxor i. e. anima noticiam habebit tue salutis. Quid ergo
est faciendum? Certe ut sis tractus ad caudam equi. Trahi per cau-
dam equi nichil aliud est quam a prineipio vite usque ad presens,
quid et quantum fecisti tantum dolere et satisfactionem perpetrare.
tate pauper nomine Abibas, qui intra se cogitabat: Pauper ego sum
et de vili sanguine produetus. Si per aliquam viam possem istam
puellam devincere, non solum ego promotus essem, sed et omnes
[47 b] de meo sanguine. Providebat sibi detri bus cautelis, scilicet de
30 serto rosarum, quia illa puelle appetunt, seeundo de zona serica quam
puelle libenter Optant, tercio de loculo serico et infra loculum pila
quedam erat deaurata, super pilam descriptio talis : Qui mecum ludit
patris mei cum tali ribaldo debet copulari! statim sertum projecit in
quandam foveam profundam et post eum cucurrit et apprehendit.
Quem cum apprehendisset, alapam dedit ei dicens: Siste gradum,
miser! non [decet] ut filius patris tui in uxorem me ducat, statim 10
ante eum cucurrit. Abibas cum hoc vidisset, ante eam zonam de
serico projecit. Quam cum vidisset, inclinavit se et eam levavit, se
et iterum Abibas longe ante eam cucurrit. Puella cum hoc vidisset,
etc. Clamor iste nichil aliud est, quam quod homo se clefendat et
protegat contra diabolum, mundum et carnem, et si bellum contra
ista tria aggreditur, et victoriam obtinuerit, tunc peccata mortalia suc- 30
cumbunt, et hoc est capita amittere. Abibas est diabolus, qui cum
videret hominem superasse per opera misericordie, providet sibi de
tribus cautelis, scilicet de serto. Sertum istud est superbia, quia sicut
et zonam levavit etc. Zona ista est luxuria, quam diabolus projicit
ante hominem, cum tarnen contra tales dicat Gregorius: Succingite
lumbos vestros in castitate. Si ergo succingis te zona luxurie, statim
diabolus ante te currit et de bona vita tua te impedit. Quid ergo est
ditas. Studeamus ergo [486] vitam nostram sie in piis operibus di-
rigere, ut vitam eternam etc.
Carissime, cujus homo es? Et ille: Homo talis domini sum ego, quod
servus domini mei est dominus domini tui. Ait miles: Non est major
domino meo in toto mundo; sed ex quo talia dicis ducam te ad do-
minum meum et audiemus, quis est dominus tuus, de quo tot et 10
ait ei rex: Carissime, quis est dominus tuus, de quo. talia dicis, quod
servus ejus est dominus meus? Ait ille: Dominus meus est ratio,
servus ejus voluntas, sie est ergo quod tu per voluntatem tuam regnum
tuum et non per racionem hueusque gubernasti. Ideo servus domini 15
mei hoc est voluntas est dominus tuus. Audiens hec Alexander ait:
[49] Ait senex: Fac consiliura meum et post factum non penitebis;
uxor tua est de sanguine regum; cum rex minutus fuerit, uxor tua 25
pectus et ubera liniat de sanguine patris sui, deinde in ista foresta
tres herbas invenies, de una ei potionem facies, de aliis duabus unum
emplastrum [ponas] ubi dolorem sentit, et si istam doctrinam im-
pleverit, sanitatem perfeetam inveniet. Socrates omnia implevit et
uxor ab omni infirmitate convaluit. Rex vero cum audisset quod So- 30
crates tarn sollicite pro infirmitate filie sue laborabat, eum ad magnas
Sed carissimi stire debetis, quod sub tali condicione dedit dominus
noster Ihesus Christus homini animam, ut si in ejus societate more-
retur, per peccatum mortale vitam tuam scilicet eternam amittes. Si
ergo anima tua in infirmitatem per peccatum cecidit, fac sicut fecit 40
Oesterley, Gesta Romanorum. 24
370
cione illa ad eum veniret. Preco cum litteris ad eam perrexit et ante-
[50] Carissimi, rex iste est pater celestis, Florentina tarn pul-
chra est anima ad dei similitudinem creata; tres reges, diabolus,
mundus et caro. Per istos tres reges anima propter peccatum primi
parentis erat obsessa et a quolibet violata, unde tot oeeubuerunt per
peccatum, quod omnes ante adventum Christi ad infernum descende- 20
runt. Hoc videntes satrape hoc est patriarche et prophete de reine-
dio clamabant dicentes: Domine, mitte nobis quem missurus es. Alii:
Emitte agnum domine dominatorem terre etc. Deus vero misit pre-
conem scilicet beatum Johannem baptistam sicut scribitur Malachie i:
Ecce ego mitto angelum meum qui preparabit etc. Sed heu proh 25
dolor, longe ante ejus adventum mortua est anima. Pictores sunt
vocati qui se excusaverunt etc. i. e. in celo inter angelos, in terra
inter homines scilicet patriarchas et prophetas non est inventus unus
qui seivit vel potuit irnaginem i. e. animam depingere quantum ad
suam propriam pulchritudinem. Pictor, qui de montibus venerat, est 30
dominus noster Ihesus Christus qui descendit de celis ut istara irna-
ginem reformaret. Et quomodo? Certe cum rubeo colore i. e. pro-
prio sanguine. Elegit quatuor mulieres pulchriores etc. pro prima
muliere dedit esse cum lapidibus, pro seeunda vegetare cum plantis,
pro tercia sentire cum animalibus, pro quarta intelligere cum angelis. 35
24*
372
De mundanorum oblectationibus.
infra ortum tribus aut quatuor diebus [506] spaciaret, deinde rediret
et filiam suam in uxorem haberet. Facta proclamacione multi ad pa-
15 lacium suum venerunt, ortum intrabant et numquam postea sunt visi,
et quotquot venerunt, nullus ex eis evasit. Erat tunc quidam miles
in partibus longinquis, cum audisset de clamore, quod si quis ad
palacium veniret filiam regis in uxorem haberet, venit ad januam
palacii et pulsavit. Janitor hostium aperuit et eum introduxit, ad regem
20 accessit et ait: Domine mi, clamor factus est communis, ut si quis
ortum vestrum intraverit, filiam vestram in uxorem habebit, ideo huc
veni. Ait rex: Ortum intrate et si exieritis eam habebitis. Qui ait:
Cum vero ortum intraveris, leo statim in te irruet, contra eum viri-
liter pugna et cum lassus fuerit ab eo te separes. Ille vero per bra-
chium vel pedem te tenebit cum dentibus in tantum quod per arma
373
gummata dentes ejus pleni erunt, quod te non multum poterit ledere;
tu vero cum hec perceperis, gladium evagina, et caput ejus amputa.
Sed aliud est aclhuc periculum in orto illo. Est tantum unus in-
troitus et sunt diversa diverticula, ita quod qui semel intraverit vix
exitum invenire poterit, et ideo contra illud periculum dabo tibi tale 5
caput ejus seil, potestatem per bona opera auferre. Sed sepe con-
7 filum] orig. filium. 11 cum] orig. enim. 23 exspectet] orig. exspec-
10 De dominica incamacione.
Quidam rex regnavit qui tres virtutes habebat: primo erat forcior
omnibus hominibus in corpore, seeundo sapiencior, tercio pulchrior;
qui diu sine uxore vixit. Tandem venerunt amici ejus ad eum et
Carissimi, rex iste est deus ipse potens ac dives, puella gene-
rosa de stirpe regum beata virgo Maria mater dei et hominis est
[52] que fuit pulchra et generosa quia gracia plena. Nuncius missus
Gabriel archangelus, qui eam ex parte dei salutavit dicens ei: Ave
gracia plena. Pannus missus [est] Spiritus sancti operatio in ea, 5
eam reginam in celo eoronavit, ubi pro nobis interpellat [suum filium]
et filius patrem, juxta verbum beati Bernardi: homo, securum ac-
cessum habes ad deum etc.
De cura anime. 15
Ait intra se: Primam viam volo eligere, quia bene erit michi et
male equo; nox una cito transibit. Percussit equum cum calcaribus
et ad quoddam castrum venit in quo erat miles, qui eum benigne 30
recepit ac laute ministrabat, sed equus parum aut nichil habebat;
mane vero surrexit, ad palacium suum equitavit, omnia gesta que
viderat narravit.
Moralizacio. Carissimi, iste imperator potest dici quilibet bonus
christianus, qui habet circa salutem anime sue equitare. Equus, qui 35
eum portat, est corpus ex quatuor elementis compositum, crux que
22 ministraberis] oriy. ininistrabis.
376
stat in medio vie est consciencia tua in modum crucis extensa, una
pars, ut ad bonum te provocet, altera, ut contra malum fortiter
pugnes; unde si ambulaveris [per viam,] in [525] qua bene erit tibi
et male equo tuo, optirae facis. Carissimi, ista via est via penitencie,
5 hospicium sancta mater ecclesia, in qua bene erit tibi in anima, sed
oportet ut equus tuus i. e. caro tua penitencie subjaceat. Qui ergo
per istam viam ambulaverit, sapienter facit. Alia est via, in qua
invenies hospicium, in quo equus tuus satis laute habebit, sed male
ministrabitur tibi. Via ista est via gulosa et luxuriosa, qui hospicium
10 suscipiunt in voluptate carnis, de quibus apostolus ait: Quorum deus
venter est et gloria in confusione ipsorum. In isto hospicio anima
erit pessime ministrata. Alia est via, ubi equus tuus laute habebit
[et tu verberaberis]. Via ista est cupidi et avari, qui laute hie volunt
vivere, parva opera meritoria perpetrare, cum mors eum ab
sed
15 hospicio hujus mundi expellit, tunc anima post mortem in inferno
egregie verberabitur. Quarta est via, per quam si ambules, bene tibi
erit, sed equum amittes. Via ista est via boni religiosi, qui de Om-
nibus quantum ad victum et vestitum est contentus. Equum amittit
scilicet omnes concupiscencias carnales propter deum ac mundi vani-
20 tates, et ideo dicit salvator: Qui perdiderit animam suam propter
me etc. Qui reliquerit patrem aut matrem etc. centuplum aeeipiet
et post hanc vitam eternam vitam possidebit.
35 patris mei decessum jure hereditario regnum habui, sed per quendam
tyrannum fui sedueta et ab eo deflorata, et post hec privavit me
hereditate mea. Ait miles: Utrum tibi placet esse sponsam meam?
Que ait: Eciam, domine; hoc desidero ante omnia. Qui ait: Fidem
377
tuam michi trade, [53] quod nulluni alium aceipies preter me, et
ego contra tyrannum istum faciam bellum, et terram tuam acquiram.
Si vero in bello mortuus fuero et hereditatem tibi acquisiero, nil
aliud peto nisi quod arma mea sanguinolenta tecum custoclias in signum
amoris. Si vero aliquis veniat, ut in uxorem te ducat, cameram tuam 5
habeas, quomodo propter tui amorem vitam meam amisi. Ait illa:
Miles, qui juxta eam equitabat, erat h'lius dei, qui in equo humani-
tatis mundum istum intravit et humano generi compaciebatur. Tu,
homo, firmiter in baptismo promisisti, nullum virum preter eum ac- 30
cipere; et ideo armavit se armis humanitatis et bellum contra dia-
bolum pro te dedit, victoriam obtinuit, tarnen vulnus mortis pro te
aeeepit et acquisivit. Fac ergo tu, sicut
nostram hereditatem nobis
arma sanguinolenta in camera cordis tui habeas, i. e.
fecit puella,
20 tatem fecit fieri in valle sub monte illo, ad quam civitatem erat via
plana ac ad ambulandum delectabilis; tres milites in via ista jacebant,
qui omnes transeuntes gratanter reeeperunt ac ministrabant pro eorum
voluntate. In ista civitate quendam senescallum ordinavit, ut omnes
civitatem intrantes aut appropinquantes incarceraret et in adventu
25 judicis omnes ei presentaret, judex vero nulli parceret. Ait miles
sapiens socio suo: Carissime, pergamus per mundum sicut ceteri mi-
et spoliant; sed altera via est satis plana in qua sunt tres milites,
qui omnes intrantes benigne recipiunt, et omnia necessaria ministrant,
et hoc satis aperte video, et ideo inagis oculis meis credo quam tibi.
Ait sapiens: Licet una via ad ambulandum sit plana, tarnen ducit
nos ad obprobrium seutpiternum quia [ducti] erimus ad patibulum. 5
Si per viam strictam propter pugnam et latrones times ambulare,
est tibi obprobrium pro perpetuo, quia miles es tu, et militibus in-
cumbit contra hostes pugnare. Aliud est, si mecum volueris per istam
viam pergere, firmiter promitto ante te ad bellum pergere, et quot-
cum ipse sapiens sit ego vero stultus, ipse est causa mortis mee.
Ait judex ambobus et primo sapienti: Tu sapiens, quia tarn leviter
stulticie sue adhesisti et secutus es eum, et tu stillte quia dictis sa-
pientis non credidisti, sed propriam stulticiam perpetrasti; vos ambos
5 in patibulo suspensuros hodie judico. Et sie factum est.
Carissimi, iste rex est dominus noster Ihesus Christus, duo mi-
lites anima et corpus; anima est sapiens, corpus est stultus. Isti
unde propheta: In cor hominis non ascendit etc. In via versus in-
fernum sunt tres milites, scilicet superbia vite, concupiscencia oculorum
et concupiscencia carnis, propter que tria peccator invenit corpori
25 suo delectabilia pro tempore. Via versus infernum est plana ad am-
bulandum, sed antequam homo pereipiat, senescallus scilicet mors
emittit exploratores scilicet infirmitates ,
que eum capiant, quando
anima a corpore separatur. Anima interim in inferno incarcerabitur,
audisset, ait ancille: Die michi, carissima, quid dicit gallus in cantu?
Illa respondit: Gallus dicit in cantu suo, quod tu facis injuriam do-
mino tuo. Ait domina: Occidatur gallus iste! Et sie factum est.
Tempore debito post hec seeundus gallus cantavit; ait domina ancille:
Quid dicit gallus in cantu suo? Ait ancilla: Socius meus mortuus 10
est pro veritate, et ego paratus sum mori pro ejus veritate. Ait do-
mina: Occidatur gallus! Et sie factum est. Post hec tercius gallus
cantavit. Domina cum audisset, dixit ancille: Quid dicit gallus in
cantu suo? Illa respondit:
Audi, viele, tace, si vis vivere in pace! 15
De casütate.
quia per sapienciam suam et artem satis laute eam promovebit. Vo-
cavit eum et ait ei: Carissinie, pete a me, quod tibi placuerit, et tibi
nee frangi potest, nee consumi, nee colore mutari, quamdiu inter te
et filiam meam sit amor fidelis ; si vero, quod absit, aliquis ex vobis
matrimonium violaverit, statim camisia omnes ejus virtutes amittit.
Carpentarius hec audiens gavisus est valde, camisiam reeepit et ait:
vero preces fundebat, ut eum dimitteret abire, sed illa non consen-
ciebat. Post hec cito duo milites ad eam venerunt de
alii curia regis,
quilibet post alium, ut eam corrumperent, sed eis nichil valuit, illa
genfer quesivit. Ille vero bene per omnia respondit, illa vero cami-
siam suam respexit, vidensque eaui satis mundam ait: Benedictus
deus, apparet in camisia ista, quod inter nos est dilectio vera. Qui
ait: Carissima, cum essem in palacio construendo, venerunt tres
milites, unus post alium, et de camisia mea quesierunt, quomodo sine 10
locione manebat in omni candore, et eis veritatem retuli. Post hoc
quo devenerunt penitus ignoro; de eorum absencia facta est questio
magna in curia regis. Ait illa: Domine, illi tres milites, de quibus
In terra jaceas! Cum vero sie jaceret, miles a capite usque ad pedes
mensuravit. Hoc facto ait regi: Ecce domioe in quatuor elementis
15 vix ultra Septem pedes invenio. Ait rex: Quid hoc ad quatuor ele-
Rex erat, qui magnum convivium fecerat; deinde per totum re-
gnum precones destinabat, ut preconizarent convivium, videlicet ut
omnes cujuscumque condicionis ad convivium venirent et non tantum 20
convivium bonum haberent, sed et divicias infinitas obtinerent. Cum
autem precones per regna et castra ambularent, preeeptum regis pro-
mulgando, erant tunc duo homines in una civitate manentes, unus
fuit fortis et robustus, sed tarnen cecus, alter claudus et debilis, sed
optime videbat. Dixit cecus claudo: Carissime, heu nobis duobus, 25
per totum regnum dimulgatum est, quod rex tali tempore optimum
convivium tenebit, ad quod non tantum quilibet habebit eibaria pro
sua voluntate, sed divicias magnas reeipiet. Tu vero es claudus ego
vero cecus, et ergo ad illud convivium non poterimus accedere. Ait
claudus: Si consilium meum feceris, ambo ibidem veniemus, et divi- 30
silium est; statim ascende dorsum meum. Et sie factum est, claudus
viam ei ostendit et ipse eum portavit, et sie ambo ad convivium
venerunt et divicias inter alios reeeperunt.
Carissimi, iste rex est dominus noster Ihesus Christus, qui pro
5 omnibus nobis convivium eternum preparavit, juxta illud: Erat qui-
dam homo, qui fecit cenam magnam etc. Ad illud convivium multi
sunt vocati et qui ibidem accedit divicias eternas possidebit. Cecus
iste est quilibet dives ac potens hujus seculi qui fortis est et potens
in corpore i. e. divieiis et mundi potencia, unde ceci sunt quantum
10 ad vitam eternam, ignorant ea que sunt salutis, sicut talpa bene
videt sub terra et habet multa diverticula, sed supra cecus efficitur
nee seit seipsum juvare; sie et divites satis clare vident in tempo-
ralibus et ceci sunt in [58] spiritualibus. Claudus vero est bonus
religiosus, qui Claudicat in utroque pede, scilicet nichil in communi
15 aut proprio possidet, tarnen videt talis satis clare viam versus con-
vivium eternum. Si ergo vos divites ac mundi potentes intenditis
De ingratorum trueidatione.
Ille vero cepit sapientibus regni conqueri, quod ejus filius pactum non
tenebat; sapientes vero, qui semper eum dilexerunt, regem arguebant
quod male patrem suum traetasset. Rex hoc audiens furore repletus,
patrem suum in quodam Castro inclusit, ubi nullus accessum habere
poterat ad eum, in quo loco famein et multas miserias paciebatur. 10
Accidit eodem tempore, quod rex in eodem castello pernoetabat, pater
vero ad eum accessit et ait: tili, miserere patri tuo seni, qui [586]
te genuit et omnia dedit! In hoc loco famem et sitim pacior, jam
sum in gravi infirmitate positus et haustus vini me confortaret. Ait
rex: Ignoro si sunt vina in Castro isto. Ait ille: Immo fili quinque 15
dolia vini sine scitu vestro senescallus hujus castri habet et non audet
perforare ea et michi haustum dare, rogo te ergo fili; des michi de
primo dolio. Ait: Non faciam quia mustum et nee valet pro senibus.
At ille dixit: Des michi ergo de seeundo dolio. Qui ait: Hoc non
faciam; hoc pro corpore meo custodiam et pro juvenibus qui mecum 20
sunt. At ille: Des ergo michi de tercio. Qui ait: Non faciam quia
vinum forte est et tu es debilis et infirmus; posset esse causa mortis
tue. Ait ille: Des michi de quarto dolio. Qui ait: Non faciam quia
nimis vetus et acetosum est et non multum valet et preeipue pro
complexione tua. Ait pater: Fili des ergo michi de quinto dolio. 25
Carissimi, rex iste est dominus noster Ihesus Christus, filius qui-
libet christianus, quem tenerrime diligit, quaradiu homo in puritate
vite manet; omnia homini dedit que homo habet et ipse factus est 35
Sed cotidie Christus famem et sitim patitur, hoc est in suis membris
scilicet pauperibus et debilibus, unde scriptum est: Quod uni ex mi-
nimis meis fecistis, michi fecistis. Et cum deus petit a nobis haustum
1 habebo] orig. habeo.
25*
::
388
vini de primo dolio. Dolium illud est puericia nostra quam deus a
nobis requirit ut ei serviamus in puericia; puer vero malus respondet:
Mustum, hoc est puer surn, non possum jejunare, orare, in dei servicio
vigilare. Demum deus a nobis requirit, ut demus ei de secundo dolio;
5 respondit malus filius: Non possum dare juventutem meam deo ser-
viendo, quod tunc mundus deridet me [dicens]: Ecce ille juvenis
stultus homo non vult conversari cum hominibus, et sie juventutem
meam mecum [59] retinebo, consedendo, bibendo, mundo serviendo.
Demum deus requirit a nobis de tercio dolio ; respondet malus filius
10 Vinum ferratum est, hoc est jam sum in fortitudine mea; si peniten-
ciam facerem, fortitudinem meam diminuerem, ad bella et ad hasti-
ludia volo accedere mundi sunt exercere ac post fortitu-
et ea que
dinem penitenciam agere. Deus videns quod de istis tribus dictis
dolus nichil potest habere, querit de quarto dolio haustum unum.
15 Respondet malusfilius: Vinum nimis vetus et acetosum est, hoc est
dictum,jam sum senex, jam non possum jejunare, vigilare, quia na-
tura mea est debilis. Demum deus querit de quinto dolio unum
haustum; respondet malus filius: Feces sunt, hoc est dictum, heu
michi decrepitus sum, defecit salutare meum. Dum bona potero facere
20 non feci, modo sum impotens et talis sepe cadit in desperacionem,
et sie moritur homo miser. Contra tales erit querimonia gravis et
tunc in die judicii deus cum tota curia celesti sentenciam dabit dicens
Ite maledicti etc. a quo nos liberare dignetur.
sors cadit, ejus oculos eruamus et tunc ille ad palacium poterit ac-
cedere et centum solidos obtinere et nos omnes acquitare. At illi:
Vadam ad eum eum videbo. Cum autem cecum vidisset, eum in-
et
time respexit; quem cum considerasset, ait ei: Carissime, quid petis? 10
Et ille: Centum solidos secundum legem. Qui ait: Amen dico tibi,
hesterna die vidi te in taberna et duos oculos satis claros habentem;
tu male legem intelligis. Lex est edita quod quicunque fuerit ex in-
firmitate vel ex casu aliquo cecus, contra quem casum non poterat
se defendere, talis beneficium legis obtinebit; sed tu voluntarie [de- 15
levisti] oculos tuos, in taberna bibisti et consilium dedisti, ut cecatus
esses, quere ergo ibidem solacium, quia hie nulluni obulum obtinebis.
Ille vero hoc audiens cum confusione recessit.
Moralizacio. Carissimi, talis est lex dei, quod quicunque igno-
ranter aut ex infirmitate peceaverit, aut temptacione diabolica, si con- 20
tritus et confessus fuerit; juxta illud: In quaeunque hora peccator
etc., deus sibi remittet. Quilibet peccator in quantum peccator est
cecus. Si vero aliquis ex pura malicia sine causa peceaverit, et postea
desperacionem ineiderit vix aut numquam ei remittetur. Tabernarius
est diabolus qui omnes tales ad tabernam infernalem reeipit qui sie 25
De prospectione et providencia.
Erat quidam rex, qui filium tantum unicum habebat, quem te-
nerrime dilexit. Rex iste unum pomum aureum fieri fecit in sum- 30
ptibus magnis; pomo fabricato rex usque ad mortem infirmabatur,
voeavit filium suum et ait: Carissime, non potero de ista infirmitate
evadere, sub benedictione post meum decessum vade per regna
mea
et castra et pomum aureum quod feci tolle tecum, et quem raagis
stultum inveneris, pomum istud ex parte mea dabis. Filius vero 35
fideliter adimplere promisit, rex vero vertebat se ad parietem et
emisit spiritum, filius vero satis honorifice eum tradidit sepulture. Post
sepulturam statim pomum accepit et per diversa regna et castra
ambulavit, multos stultos invenit et vidit, tarnen nulli eorum pomum
dedit. Deinde perrexit ad quoddam regnum et ad civitatem princi-
5 palem illius regni accessit. Per medium civitatis regem equitantem
cum magno apparatu vidit, [60] condiciones illius regni a quibusdam
civibus quesivit. At illi dixerunt ei : Consuetudo illius regni est talis
quod numquam rex inter nos regnabit nisi uno anno; finito anno in
exilium ponetur, ubi mala morte finietur. Filius regis hec audiens
10 intra se cogitabat: Jam inveni quem diu quesivi; accessit ad regem
et flexis genibus eum salutavit et ait: Ave rex! pater meus defunctus
pomum aureum in testamentum vobis legavit. Rex vero
est et istud
pomum accepit et ait ei: Carissime, quomodo potest hoc esse? Rex
numquam me vidit nee aliquid boni patri tuo feci; quare ergo tarn
15 preciosum jocale michi dedit? Ait ille: Domine mi rex, pater meus
non plus vobis quam alteri pomum legavit, sed sub benedictione sua
25 stultus, sicut vos, quod tarn breve tempus regnare debetis et post
hoc tarn miserabiliter vitam finire. Respondit rex: Sine dubio omnia
vera sunt, que modo michi dixistis, et ideo dum adhuc fuero in mea
potestate, in presenti anno bona infinita mittam ante me in exilium,
ut dum ibi venero, de bonis illis vivam quamdia vixero. Et sie
Olim erat quidam rex, qui tres filias pulchras habebat, quas
tribus dueibus rnaritavit. Omnes illi tres duces eodem anno mortui 10
sunt. Rex hoc audiens volebat filias suas iterato maritare. Voeavit
primam filiam et ait: Carissima, vir tuus mortuus est, dabo te alteri
viro. At illa: Nullo modo hoc attemptabo, et hec est racio mea: si
vir tuus mortuus est, volo te alteri viro copulari. Ait illa: Nullo
modo hoc attemptare volo, quia si alium virum aeeiperem, ille ine
die possum ad sepulchrum accedere viri mei et ibi ossa ejus videre,
per Christi passionem, noli amplius talem virum aecipere, sed semper
10 sub Christi protectione permanere. Si mundus mortuus est per pauper-
tatem voluntariam, noli amplius alium virum aecipere, sed permaueas
sub Christi protectione. Si vero mortua est caro per jejunium et
copulari, sed cum omui diligencia fac opera misericordie, per que
poteris ei conciliari, quia numquam aliquem invenies, qui te tantum
25 diligit. Unde est notandum, quod mulier aeeipit virum propter qua-
tuor, quia aut propter divicias aut propter pulchritudinem aut forti-
tudinem aut. sapienciam. Si vero vis virum aecipere propter divicias,
terra; in inferno non est aliquis, qui potest ei resistere; ergo illum
in virum debes aecipere et [61 b] non alium. Si vero aliquem vis
De concordia.
nos discordia nee invidia neque contentio, quis nostrum est perfectior,
sed unum faciamus, et quieunque ex nobis defecerit, sit ille servus
alterius. Ait alter: Die michi, Ego duos
quid est illud? Et ille: 10
oculos tuos de capite eruam sine gravamine et super mensam tuam
ponam, et quando tibi placet, in capite tuo sine lesione tua ponam;
si vero mecum hoc idem per omnia feceris, equales ambo simus et
servus erit. At ille: Optima probacio, per omnia michi bene placet. 15
restat, ut michi simili modo ministres. Qui ait: Presto sum. Aeeepit
instrumenta sua et ungenta sua sicut ille fecerat, intus et exterius
linivit, deinde oculos ejus extraxit et super mensam posuit et ait:
Carissime, quid tibi videtur? [62] Et ille: Michi videtur, quod oculos
perdidi, tarnen nullum dolorem sensi, sed vellem libentissime oculos 30
rehabere. Cum vero ille parasset instrumenta sua ut oculos restitueret,
fenestra domus erat aperta et quidam corvus intravit, vidensque
oculos in mensa, subito unum oculum rapuit et avolavit. Medicus
hoc pereipiens est contristatus totaliter, et ait intra se: Nisi oculos
dixit socio suo: Carissime, quid tibi videtur? Ait: Nee in extrahendo
nee in reponendo aliquam lesionem sensi, sed unus ex oculis meis
salvator ait: Non veni solvere legem sed implere; ut si aliquis in-
20 Erat quidam rex, qui duas filias habebat; una erat pulcherrima
et omnibus amorosa, altera nigra omnibus odiosa. Rex videns
et
filias suas unam pulchram, aliam nigram, eis nomina imposuit; pul-
chre filie imposuit nomen scilicet Rosimunda, nigre filie nomen Gratia
plena. Deinde preconem per totum regnum misit promulgando, quod
25 omnes venirent, et filias suas in matrimonium daret illis, qui ad hoc
digni essent. Quicunque vero pulchram filiam in uxorem aeeipiet,
Carissimi, rex iste est deus, filia anima ad dei similitudinem creata,
que erat nobilissimo viro scilicet doniino nostro Ihesu Christo per
virtutem baptismi desponsata, qui summa dilectione nos dilexit, quia
in cruce pro nobis mortuus est; ergo virum alium pro illo non ac-
5 cipias i. e. alium numquam tantum diligas et sie cum eo regnabis.
habebat. Erat tunc quidam asinus, qui cum omnia ista vidisset, in
15 Collum domini mei pedes ponerem, rex michi daret omnia fercula
ad comedendum et gremium suum ad quiescendum. Hiis cogitatis
extra stabulum perrexit, aulam intravit et coram rege cantare cepit,
deinde hincinde saltavit et post hoc ad regem cueurrit et pedes circa
Collum ejus posuit. Servi hoc videntes credebant asinum in furia
20 conversum, aeeeperunt eum et egregie verberaverunt et sie ad sta-
bulum reduxerunt eum.
Carissimi, rex iste est dominus noster Ihesus Christus, caniculi
bene latrantes sunt predicatores, qui verbum divinum bene pronun-
ciant, unde digni sunt in gremio celesti quiescere. Asinus potest
25 dici, qui presumit officium predicatoris assumere, verbum dei pro-
nunciare, tarnen litteraturam nee graciam ad hoc habet, et ideo
timendum est, ne talis sit verberatus hoc est a domino et populo
repulsus.
diabolus est et non angelus dei bonus; quid mali fecit pauper iste?
Et tarnen eum occidit. Ab illo tempore cogitabat ab eo recedere,
verumptamen timuit et nichil loquebatur ei. Cum vero circa horam
vespertinam ad civitatem pervenissent, ad domum cujusdam divitis 40
398
sin autem, recedatis, quia alium locum vobis non dabo. Ait ei an-
5 gelus: Si aliud non potest fieri, cum porcis vestris jacebimus. Et
sie factum est. Mane vero surrexerunt, angelus hospitem voeavit et
ait: Carissime, do tibi ciphum istum. Et dedit ei ciphum, quem fu-
ratus fuerat ab illo cive. Heremita hoc videns ait intra se: Jam sum
expertus, quod iste est diabolus; bonus homo [erat], qui cum omni
10 devocione nos reeepit, et furatus est ei ciphum et dedit isti pessimo,
phus ille erat fabricatus, non erat sobrior eo in tota terra, sed tantum
30 de cipho gaudebat post fabricationem ,
quod omni die tantum de eo
bibebat, quod bis aut ter omni die fuit inebriatus, et ideo ciphum
abstuli et factus est sobrius sicut prius. Deinde pauperem in aquam
projeei; scias, quod pauper iste bonus christianus fuit, sed si ad di-
civis dedi illi, qui nobis hospicium negavit; scias, quod nichil in terra
fit sine causa; ipse nobis concessit domum porcorum et ideo ciphum
ei dedi, et post vitam istam in inferno regnabit. Pone ergo amodo
26 oeeidi] orig. oeeidit.
399
custodiam ori tuo ut de deo non attrahas; ipse enim omnia novit. He-
remita hoc audiens cecidit ad pedes angeli et veniam peciit et ad
heremitarium perrexit. Et factus est bonus christianus.
medio tempore sicut teipsum omni die eam in honore habeas. Hiis
dictis vertit se ad parietem et spiritum emisit. De cujus morte 15
planctus magnus factus est in civitate et satis honorifice eum sepul-
ture tradiderunt. Post hoc vero filius satis prudenter incepit regnare,
sororem suam in omni honore habere, quam miro modo dilexit in-
tantum, quod omni die, licet nobiles secum essent in mensa, in una
cathedra ex opposito ejus sedebat et ad invicem comedebant et in 20
400
omnia ei dicemus. Ille vero utile consilium dabit nobis et quod satis-
10 faciemus deo et obprobrium mundanum evadere poterimus. Ait rex:
Michi bene placet, sed primo studeamus deo reconciliari ! Confessi
sunt ambo corde puro cum contricione magna. Facta confessione
miserunt pro milite et totum private cum fletu retulerunt. At ille:
Domine, ex quo estis deo reconciliati , audite consilium meum, ut
15 confusionem mundanam evadere possitis. Pro peccatis vestris ac patris
vestri terram sanetam debetis visitare et tali die omnes satrapas
regni vestri in presencia tua convocare, deinde hec verba per ordinem
dicere : Carissimi, terram sanetam visitare volo ; nullum heredem preter
sororem unam habeo [656] sicut scitis, cui in absencia mea sicut
20 corpori meo debetis obedire, et post hoc michi coram omnibus dicere
Et tibi, carissime, dico sub pena vite tue, ut sororis mee custodiam
habeas. Ego vero [manucapio] tarn private et secure custodiam, quod
nullus tempore partus nee ante nee post de casu vestro seiet, nee
eciam uxor mea. Ait rex: Bonum est consilium; omnia adimplebo,
25 que michi dicitis. Statim fecit omnes satrapas convenire et omnia a
^prineipio usque ad finem sicut superius est scriptum consilium militis ad-
implevit. Cum omnia verba consumasset, vale omnibus fecit, ad terram
sanetam perrexit, miles vero dominam sororem regis ad castrum suum
duxit. Cum autem uxor militis hoc vidisset, domino suo oecurrit et
30 ait: Domine mi reverende, qualis domina ista est? Qui ait: Domina
nostra soror regis est; jura michi per deum omnipotentem sub pena
vite tue, ut quiequam tibi At illa:
dixero omnia habebis in secreto.
Domine, presto sum. Cum autem jurasset, ait miles: Domina nostra
per dominum nostrum regem est impregnata; quare tibi preeipio, ut
35 nulla creatura ministret ei, excepta tua persona, ita ut prineipium,
medium et finis omnia sint secreta. At illa: Domine, omnia ista fide-
Que ait: Deo meo voveo, quod ille, qui est inter fratrem et sororem
genitus, per me baptismum non habebit. Ait miles: Scitis, grave
peccatum est inter vosdominum meum commissum nolite propter
et ;
hoc animam pueri occidere. Ait domina: Votum vovi, quod firmiter
tenebo; sed tibi precipio, ut dolium vacuum michi apportes. Qui ait: 5
Presto sum. Dolium secum ad cameram portari fecit, illa vero de-
center puerum in cunabulo reclinavit et in parvis tabellis hec, que
sequuntur, scripsit: Carissimi, scire debetis, quod puer iste non est
baptizatus, quia inter fratrem et sororem genitus est; ideo propter
dei amorem baptizetur, et sub capite ejus pondus thesauri invenietis, 10
cum quo ipsum nutriri faciatis et ad pedes argenti pondus, cum quo
Studium exerceat. Cum omnia ista erant scripta, tabellas in cunabulo
[66] sub latere pueri ponebat, aurum sub capite, argentum ad pedes;
deinde cum pannis sericis ac deauratis cunabulum cooperuit. Hoc
facto militi precepit, ut cunabulum infra dolium poneret et in mari 15
projiceret, ut nataret ubicumque deus disponeret. Miles vero omnia
adimplevit. Cum dolium projectum in mari fuisset, miles tarn diu
juxta mare stetit, quam diu dolium natare videret; hoc facto ad do-
minam rediit. Sed cum juxta castrum suum venisset, nuncius regis
de terra sancta ei obviabat; ait ei: Carissime, unde venis? Qui ait: 20
5 tudo mea, frater meus unicus, dimidium anirae mee. Quid faciam
ego de cetero, [666] peuitus ignoro. Surrexit miles et ait: domina
carissima, audite me! Si propter dolorem te ipsam necaveris, totum
regnum peribit. Tu sola es derelicta et jure hereditario regnum tibi
Et ille: Hospicium quero. Civis vero ad domum suam cum tota fa-
milia sua duxit et splendide eis ministravit. Cum vero in mensa
sederent, dominus Gregorius hospiti dixit: Domine, qualis est civitas
juncti, filius cum matre propria; sed quales essent, utrique ignorabant.
Facta est inter eos dilectio magna. Accidit quadam die, quod do-
minus Gregorius ad venandum perrexit; ait quedam ancilla domine:
domina carissima, numquid dominum nostrum regem in aliquo
offendistis? Que ait: In nullo; credo quod in mundo non inveniuntur 10
duo adinvicem ligati in matrimonio, qui tantum se diligunt mutuo,
sicut dominus meus et ego; sed die michi, carissima, quare protulisti
talia verba? At Omni die, quando
illa: ponitur mensa, dominus no-
ster rex illam cameram privatam intrat letus; sed cum exit, lamen-
taciones et fietus emittit; deinde faciem lavat; sed quare hoc fit, pe- 15
nitus ignoro. Domina cum hoc audisset, cameram illam sola intravit,
de foramine in foramen intime respexit, donec ad illud foramen
venit, in quo tabelle erant, quas singulis diebus solebat legere, quo-
modo inter fratrem et sororem#genitus esset; et tunc amare flevit;
ille enim erant tabelle, [686] que in eunabulo suo erant invente. 20
Domina vero cum tabellas invenisset, statim noticiam illarum habebat,
aperuit, scripturam legit de manu propria, intra se cogitabat: Num-
quam homo iste ad tabellas venisset, nisi filius meus esset. Incepit
alta voce clamare ac dicere: Heu michi, quod sum nata ac in mundo
educata! Utinam in die coneeptionis mee mater mea fuisset exstineta! 25
Ista est mirabilis questio; scias sine dubio, quod de longinqua terra
sum ego. Et illa: Deo voveo, quod nisi dixeris mirhi veritatem, me
cito morientem video. Qui ait: Et ego dico tibi, quod pauper erara,
nichil habens preter arma mea, cum quibus vos et totum regnum a 40
406
30 peregrinus non es; hoc bene apparet in tuo corpore. At ille: Licet
vere peregrinus non fuero, hospicium tarnen dei amore nocte ista
peto. Uxor piscatoris, cum eum vidisset, pietate mota preces fundebat
pro eo, ut introduceretur. Cum autem introduetus fuisset, retro ho-
stium grabatum parari jussit, piscator pisces cum aqua ei declit et
hoc attemptarem, sed locum talem ignoro. Qui ait: Die crastina
mecum pergas et ad locum solitarium te ducam. Et ille: Deus sit
contra eam nichil, quod displiceat deo, agit, tenetur eam ex precepto
divino nobili viro maritari scilicet deo per opera misericordie. Isti
De judicio adulterantium.
eternaliter te occident.
Erat autem quidam aper strenuus, qui ortum intravit, arbores con-
30 fodit et evertit. Hoc percipiens custos nomine Jonathas auriculam
ejus sinistram abscidit, aper vero amissa aure clamavit et exivit,
coquinarius evasit.
Carissimi, rex iste est dominus noster Ihesus Christus, qui miro
modo ortos et vineas diligit, i. e. Status hominum, sicut sunt viri 25
ecclesiastici religiosi et boni Christiani, in quorum cordibus dominus
noster plantat cotidie diversa genera arborum, i. e. virtutum, sicut
miser homo per breve tempus mortem eorum dolet et redit ad mala
opera; et tunc aufert ab eo caudam, i. e. uxorem, ut sie flagellatus
corrigatur; et cum nee per talia emendatur, tunc deus eum interficit
15 domina multum erat dilectus. Miles iste cum semel dominam visitasset
vidensque falconem super manum ejus, quem miro modo coneupivit,
et ait: bona, si unquam pro te feci aut si me diligis, da michi fal-
conem! Domina ait: Tibi concedo, sed unum est, quod non tantum
illum diligas, ut a societate mea te separas. Miles ait: Absit hoc
20 a me, ut propter aliquam rem me separarem a te. Nunc amplius
teneor te diligere, quam ante. Domina falconem ei dedit, ille vero
ei valefecerat et tantum in falcone delectabatur, quod dominam non
30 erat causa, quare me non visitasti, sicut ante fecisti; ideo falconem
oeeidi, ut ad me redeas frequenter, sicut solebas. Miles vero videns,
quod ex pia causa domina hoc fecerat, ei placuit et eam sicut prius
visitavit.
eum sepius per opera meritoria visitare, falco sunt bona temporalia,
que deus dat homini, ut eum probet; sed cum miser homo dives
factus fuerit, similis factus est jumentis, quia non recordatur de dei
beneficiis, nee eum visitat, sicut solebat. Deus hoc videns aufert ab
nomine hec temporalia, sanitatem, prosperitatem, ut priorem amorem
habeat, non quod deus odit illum, quem sie castigat, sed quia eum
diligit juxta illud: Flagellat deus omnem hominem, quem diligit.
conabatur auferre. Aqua ista, in qua sunt pisces, est mundus iste,
20 Erat quidara imperator, qui statuit pro lege, quod si mulier sub
viro suo esset adulterata, perpetuo carceri esset mancipanda. Accidit,
quod quidam miles mulierem nobilem desponsavit, quam multum di-
stabat. Ait unus miles regi: Domine, non auditis istam lamentacionem
in carcere inter matrem et filium? At ille: Eciam, optime audio et
egregie pro domino suo pugnasset. Accidit postea, quod ille miles
debuisset hereditatem suam injuste amittere; accessit ad prefatum
imperatorem, rogavit, ut eum juvaret et sentenciam pro eo daret.
At ille: Carissime, non possum tibi ad presens attendere, sed dabo 30
tibi judicem, qui causam tuam examinabit et, quod justum fuerit,
non vis pro me judicare nee me juvare? Estne, inquit, justum, post- 35
quam tantum pro te sustinui, ut alius, quam tu ipse, sit in causa
mea judex et advocatus pro me? Imperator hoc audiens ait: ca-
416
quod homo bibens de vino illo statim obdormiret; scivit eciam hostes
famelicos et gulosos, qui super vinum cum gaudio supervenientes ad
libitum suum bibentes statimque semimortui dormire compellebantur,
[746] super quos princeps rediens omnes ad libitum suum occidit.
suum, tercio filio annulum preciosurn, qui plus valuit quam totum
quod legavit aliis duobus. Eciam primis dedit annulos duos non tarnen
preeiosos: omnes annuli erant ejusdem forme virtutis. Post mortem
patris dixit primus filius: Ego habeo annulum patris mei preciosum.
Secundus filius dixit: Tu non habes, sed ego habeo. Tercius dixit: 5
Non est justum, quod tos habeatis, eo quod senior habet hereditatem
et alius thesaurum; ergo racio dictat, ut ego anoulum preciosum
habeam. Ait primus : Probemus in facto, quis annulus sit preciosior,
et ille est melior. At ille: Michi placet. Statim adducti sunt in-
firmi diversi varias infirmitates habentes; primi duo annuli nichil 10
operati sunt, sed annulus minoris omnes curavit.
Carissimi, miles iste est dominus noster Ihesus Christus, qui tres
filios habebat, scilicet Judaeos, Saracenos et Christianos. Judeis
dedit terram prornissionis, Saracenis dedit thesaurum hujus mundi
quantum ad potencias et divicias, Christianis dedit annulum preciosum, 15
scilicet ficlem, quia per fidem Christiani possunt varias infirmitates ac
languores anime curare, sicut scriptum est: Omnia possibilia sunt
credenti. Item : Si habueritis fidem, sicut granum sinapis etc. Item
Impossibile est sine fide placere deo.
De libertate arbitrii.
sui posuit. Frater ejus cogitabat: Matrem meam ante omnia debeo
diligere. Et per consequens preelegit matrem et hereditatem dimisit, 30
sperans de curialitate fratris sui aliquid optinere, sed nichil ab eo
optinebat. Adiit judicem et fratrem suum aecusavit, quod eum ab
hereditate sua exclusit. Respondit frater suus et dixit, quod eum
non deeepit, quia ille, qui elegit, non qui dividit, certus est.
celestem.
De aeeidia et pigricia.
ait: Pater, michi debetur regnum vestrum, qui si circa Collum meum
funem haberem et mox suspendi deberem et gladium in manu mea
25 tenerem, propter magnam pigriciam meam ad scindendam funem
manum meam non extenderem. Tercius filius dixit: Pater, ego
regnare debeo, quia in [756] pigrieiis ceteros precedo; dum superius
in lecto jaceo et gutte aque propter magnam pigriciam super caput
et super utrumque oculum cadunt, me movere nescio ad dextram vel
30 sinistram, nee volo. Rex cum hoc audisset, ei regnum legavit, re-
putans eum pigriciorem.
Moralizacio. Carissimi, iste rex est diabolus, qui est rex et
pater super omnes filios superbie, ut Job dicit. Per primum filium
bene designantur illi, qui sunt in societate perversa, scilicet in adul-
35 terio, in fornicacione ,
per quam ad malum intendunt; tarnen magis
eligunt in igne peccati cremari vel aduri, quam a tali pravo con-
sorcio separari. Secundus filius signat illum, qui licet peccatorum
25 funem] orig. funam.
419
Cap.92. (84.)
anima nostra, que decies clarior sole erit, antequam veniat ad eternam
vitam, [significatur]. Per militem quilibet peccator per omnia delecta-
menta hujus mundi videlicet peccata que sunt sibi dulcia. Filia
30 qui peccata sua dimittunt, mandata dei tenent et vivunt sicut boni
Christiani. Illos benigne reeipit, et per illos qui noluerunt venire
possumus intelligere malos Christianos, scilicet raptores, usurarios et
ceteros peccatores. Quando candela est exstineta, i. e. post istam
vitam Christus faciet eos venire coram se in die judicii et mala
35 morte oeeidi i. e. eternam mortem pati, quando dicet eis: Ite male-
dicti in ignem eternum.
423
De morte.
ribus, qui tunc dieitur tradere litteras judicii mortis nostre uobis,
dum sana gracia consciencias nostras illustrat, ut legere possimus
peccata nostra, quibus mortem eternam* meruimus. Et ideo, dum
lucem et graciam sancti spiritus habemus, litteras istas legamus, i. e.
Miles ait: Nolite eum impedire. Credo quod nulluni malum michi 10
faciat. Serpens vero coram omnibus ad eum accessit et venenum
vulneris cum lingua succinxit quousque os plenum habuisset. Statim
extra domum cucurrit et venenum extra se projecit, rediit et ad
vulnus iterato accessit bis vel ter, quousque totum venenum hausit.
Hoc facto miles serpenti lac ad bibendum dedit. Cum vero sie bi- 15
bisset, bufo a quo miles vulnus reeepit intravit et contra serpentem
pugnare ineepit, ac si esset in vindietam, quod serpens militem sa-
navit. Miles cum hec vidisset, ait servis suis: Carissimi, sine dubio
iste est bufo, quem vulneravi pro defensione istius serpentis, a quo
omnia mala reeepi. Si serpentem devincat, me invadet, et ideo, si 20
vitam meam diligitis, illum in continenti oeeidatis. Servi hoc audientes
cum gladiis et fustibus illum oeeiderunt; serpens vero quasi applau-
dendo et regraciando hincinde circa pedes domini se convertit et foras
exivit; miles vero perfeetam sauitatem recuperavit.
[79] Carissimi, imperator iste est pater celestis, miles est do- 25
minus noster Ihesus Christus, bufo diabolus, serpens homo, et hoc
propter duo. Serpens potest dici homo, primo propter peccati ve-
nenum, et propter antidotum ac imaginem Christi, quam portat;
homo enim contra diabolum habet pugnare, quia: Non est alius,
qui pugnet pro nobis, nisi tu deus noster. Quando vero totum 30
genus humanuni propter peccatum primi parentis erat suppeditatum,
Christus pro nobis pugnavit et diabolum superavit, et ipse graviter
vulneratus, non tantum in uno loco, sed in multis, unde infirmatur,
licet non in se, tarnen in suis membris. Et ideo homo si gratus
fueris, debes venenum ab eo extrahere, scilicet infirm itatem et indi- 35
25 quasi agnus, non vult nos occidere. Sed deus pater precepit, ut
oeeidatur; respondit filius: Carnem humanam de matre mea sumpsi,
et ideo hominem occidere non potero. Et sie peccator per contri-
cionem et confessionem evadere potest et ad vitam eternam pervenire,
ad quam etc.
Ait Ganterus: Quid est hoc? Numquid me oportet in isto lecto jacere
cum istis bestiis? Ajunt: Immo, domine, nam reges ante te in isto
lecto jacuerunt et per istas bestias sunt devorati. Ait rex: Michi 5
omnia bene placent, sed tantum istum lectum cum bestiis abhorreo,
rex vester esse nolo. Mane surrexit et viam trium dierum solus
perrexit. In via quendam senem super fontem invenit sedentem, ha-
bentem manu sua baculum et ait Gantero: Carissime, unde venis?
in 15
tarnen ,
quod me in maritum aeeipies. Que ait : Hoc firmiter pro-
pariete ante oculos suos fixit. Interim miles cum per plateam civi-
Miles cum hoc audisset et vidisset sagittam moveri, corpus suum sub
aqua volvit totaliter. Hoc facto ait magister: Caput tuum eleva et
in speculo respice. Qui cum fecisset, dixit ei: Quid jam in speculo
vides? At ille: Imaginem non percussam, sed a latere sagitta abiit,
die michi, quare rides? At ille: Cläre in speeulo video quod cle-
ricus imaginem non percussit et sagitta est reversa et eum inter
pulmonem et stomachum percussit, et mortuus est. Uxor mea sub
lecto meo foveam fecit et eum ibi sepelivit. Ait magister: Surge
5 velociter et vestimenta indue, et ora deum pro me. Ille vero ei de
vita sua gracias reddidit, faetaque peregrinacione ad suam terram
miles perrexit. Cum vero domi venisset, uxor ejus obviam ei venit,
et cum gaudio eum reeepit. Miles vero per plures dies dissimilabat;
tandem [816] pro parentibus uxoris misit et eis ait: Carissimi, hec
10 est causa, quare misi pro vobis: hec est filia vestra, uxor mea,
que adulterium sub me commisit et, quod pejus est, in mortem
meam machinata est. lila vero cum juramento negavit. Miles vero
ineepit et totum processum clerici recitavit. Quod si non creditis,
oculorum; arcum istum tenet avarus; sagitta acuta est superbia, per
30 quam multi oeeiduntur, sicut patet de Lucifero et primo parente
Adam. Lucifer dicebat: Ascendam super astra celi et similis ero
altissimo. Et econverso sagitta rediit et eum oeeidit. Adam coneu-
pivit, quod non debuit et ideo occisus; imago anime bene poterit
esse de cera, quia sicut cera perit i. e. fluit a facie ignis, sie [pereunt]
35 peccatores a facie dei. Quid ergo est faciendum, ne diabolus nos
sagittet et oeeidat? Certe balneum intremus; istud balneum est con-
fessio, in qua et per quam lavari debemus ab omni sorde peccati;
sed oportet speculum politum tenere i. e. sacram scripturam in manu
tua, i. e. debes libenter sermones audire et verba edificatoria, in quibus
25 informare] orig. infirmare.
431
statim consideravi, quod finis meus esset mors turpissima, ideo manus
mee tremebant. Imperator cum hoc audisset, intra se cogitabat:
20 Prima sapiencia vitam meam salvavit, bona hora precium pro ea dedi.
omnes nobiliores hospitantur, quia alia non est pro hospitibus. Con-
veniemus precio cum hospite cum imperator in stratu suo
et uxore, et
habensque xvm annos in etate. Ait rex camerario suo: Perge cito
et lectum meum alibi preparato, quia bic non manebo. At ille: Eciam,
domine; sed jam parata sunt omnia; ideo non est bonum, alibi jacere, 10
eo quod in tota civitate non est pro nobis hospicium utilius. Et ille:
Ego dico tibi, quod alibi jacere volo. Statim camerarius omnia dis-
ponebat et rex occulte ad alium locum accessit et militibus suis dixit:
Vos, qui vultis hie manere, potestis, sed mane ad me accedatis. Cum
omnes dormirent, senex cum uxore sua surrexit, quia precio con- 15
dueti erant, ut regem dormientem oeeiderent, et omnes milites occi-
derunt. Mane vero surrexit rex et milites suos occisos invenit. Ait
in corde suo: si cum aliis necatus fuissem! Jam
hie jaeuissem,
tercia sapiencia vitam meam salvavit. Senem cum uxore et tota fa-
milia in patibulo suspendi fecit et quamdiu vixit, istas tres sapiencias 20
dubio timendum est de morte, quia nemo potest deo et mundo servire.
De beneficiorum memoria.
Quidam miles erat, qui super omnia venari dilexit. Accidit uno
die, quod ad venandum perrexit. Occurrit leo claudicans et pedem
15 militi ostendit. Miles vero de equo descendit et spinam acutam de
ejus pede extraxit et unguentum vulneri apposuit, et sanatus est
leo. Post hoc vero rex illius regni in eodem nemore a casu vena-
batur et illum leonem aeeepit et multis annis secum nutrivit. Miles
ille contra regem forefecit et ad eandem forestam fugam peeiit, omnes
20 transeuntes spoliavit et oeeidit. Rex vero illum captivavit et contra
eum sentenciam dedit, ut leoni daretur ad devorandum, et quod
nichil aliud adcomedendum ei daretur ad hoc, ut militem devoraret.
Miles vero, cum in foveam esset projeetus, multum timuit exspeetans
horam, quando devoraretur; leo vero eum intime respexit et cum
25 noticiam ejus haberet, applausum ei fecit et [84] septem diebus sine
eibo remansit. Rex vero cum hoc audisset, admirabatur, fecit militem
de fovea extrahi et ait ei: Die michi, o carissime, quomodo hoc
poterit esse, quod leo tibi non noeuit? Qui ait: Domine, a casu per
forestam equitavi, leo iste claudicans michi oecurrebat, ego vero
30 spinam de pede ejus extraxi et vulnus sanavi, et ideo ut credo
michi parcit. Ait rex : Ex quo leo non noeuit tibi, ego tibi parcam,
ammodo studeas vitam tuam corrigere. Ille vero gracias regi reddidit
et post hoc in omnibus est emendatus et finivit vitam suam in pace.
Moralizacio. Carissimi, miles iste, qui venatus est, est homo
35 mundanus, qui cotidie studet, quomodo bona mundana poterit ac-
quirere. Leo claudicans est totum genus humanum, quod per peccatum
primi parentis claudicabat, quam spinam i. e. peccatum originale per
baptismum erat extractum et cum unguento bonarum virtutum sal-
435
requiri fecit, sed non est inventus ; lapidern secum custodivit et vitam
in pace finivit.
Moralizacio. Carissimi, rex iste potest dici quilibet horao mun-
danus, qui tenetur regere se ipsum, et tarnen cecus est quantum ad
5 spiritualia, sed videns clare quantum ad temporalia. Campana sus-
pensa est lingua predicatoris, que certis temporibus debet pulsari.
Corda campane est sacra scriptura, per quam predicator habet des-
cendere, et virtutes atque vicia intimare, quomodo peccatores per
virtutes poterunt ad celum ascendere, et per peccata in infernum
10 introire. Serpens, qui fecit nidum sub corda capane, est discretus
comedit, nee. unicam micam soeiis suis dimisit. Hoc facto socios
suos excitavit dicens: Surgite veloeiter! Tempus est, ut quilibet
sompnium suum dicat. Ait primus: Carissimi, mirabile sompnum
vidi, scilicet unam scalam auream de celo descendentem ,
perquam
angeli descenderunt et ascenderunt et animam meam usque ad celum 5
quod oculus non vidit, nee auris audivit, quod ibidem pereepi; et
istud est sompnium meum. Aitsecundus: Et ego vidi, quod demones
cum instrumentis ferreis ac igneis animam meam de corpore meo 10
cum pane recesserunt. At ille: Non est ita; sed panis juxta vos est;
sequamini me. Duxit me ad portam celi, caput meum tantum [855]
seeundum preeeptum suum infra portam posui, et vidi te; et vide-
exire non poterit. Jam mecum veni, et ostendam tibi, ubi alius socius
tuus est. Cum vero secutus illum fuissem, duxit me ad portas in-
ferni, et ibi vidi te, sicut dixisti, in penis gravissimis, et cum tibi 25
hie permanebo, quia hoc merui; surge ergo cito et totum panem
comede, quia ammodo nee me, nee socium nostrum videbis. Ego vero 30
cum vidi, surrexi et, sicut dixisti, panem comedi.
Carissimi, per istos tres socios tria genera hominum intelligere
credunt per legem mosaicam illud obtinere. Ista credicio est quasi
Spiritus saneti dona, vitam suam sie diriget, ut panem scilicet regnum
Celeste habeat. Ad quod etc.
scriptura in fronte: Ego sum, scilicet mors, que sum multo tempore
in mundo isto introducta per peccatum primi parentis; et nullus
poterit, quantumcumque dives, generosus aut fortis, arcum meum
5 evadere. Carbunculus est vita hominis; quamdiu vita in eo manet,
dat ei lumen carbunculus i. e. [87] vitam habere, sed tarnen avarus
melius credit et sperat vivere, et bona mundana, que intelliguntur
per ciphum et cultellum in sinu suo scilicet in archa sua, credit in-
cludere; veniet mors et percutiet cum sagitta i. e. cum gravi infirmitate
10 vitam tuam, et statim fit obscuritas in tantum, quod omnes sensus
lumen suum ac virtutem amittunt; et jacet corpus ibi mortuum et
miserabiliter, quod infra triduum incipit fetere ; tunc diabolus animam
rapit, amici et consanguinei bona sua, que cum maledictione dei ac-
quisivit, obtinebunt, terra ac vermes corpus occupabunt, et sie nichil
15 peccatori reliquitur, nisi pena eterna. Studeamus ergo etc.
aliis fiet; si vero eodem die non venerit, quid ad hoc respondebis?
istum posuit in carcere et alium libere misit abire. Ille vero domi
recessit, de uxore, prole et familia ordinavit, et tamdiu expectavit,
quod ad tres dies judicii, in quo omnes malefactores coram judice
sunt presentati, et inter alios ille, qui prompte se carceri obtulit,
pro amico suo est presentatus. Ait ei judex: Ubi est amicus tuus, 10
qui hodie deberet redire et te liberare ac salvare? At ille: Domine,
spero, quod non deficiet. Judex vero diu exspectabat, si veniret, et
tribus vicibus clamare. Et ille: Michi placet. Ille incepit alta voce
clamare primo, secundo, tercio, et respexit circumquaque, et hominem 20
agili cursu venientem vidit a longe et ait judici: Mortem meam
differas; ecce hominem venientem video; forte ipse est socius meus,
qui me hodie liberabit. Judex vero cum ipsum venientem audisset,
exspectavit; et ecce socius ejus venit et ait: domine, ego sum ille,
Ex quo ita est, tibi mortem remitto, et sitis michi fideles; de cetero
mecum manebitis, et de prebenda necessaria vobis providebo per
omnia. At illi: Domine, omnem fidelitatem amodo promittimus vobis.
Judex igitur eos reeepit ad graciam, et omnes judicem laudabant, qui 35
fecit eis talem misericordiam.
Moralizacio. Carissime, rex iste imperator est pater celestis,
duo latrones anima et corpus, qui facti sunt per peccatum socii, sed
in baptismo adinvicem [88] uuiti, ita, quod quilibet dedit alteri fidem,
mosinam. Interim corpus debet clamare trina vice; prima vox est
amara contricio, seeunda integra confessio, tercia plena satisfactio.
15 Statim acl istos clamores anima, que jam domum consciencie disposuit,
ad te veniet in forma debita, et ambo, scilicet corpus et anima,
regnabunt in eterna tabernacula, ad que nos ducat dominus noster etc.
bebis. Faber vero unum post alium levavit, pastillum plenum terra
magis ponderantem invenit et illum elegit, et ait hospiti: Si plus in- 10
mundo, aut est superbia vite aut concupiscencia oculorura aut con- 40
444
tibi ; ego sum Christus, quem tu ignoranter colis ; elemosine tue coram
me ascenderunt, et ob hoc veni, ut per hunc cervum, quem venaris,
ego quoque ipse venarer te. Alii tarnen dicunt, quod ipsa imago, que
inter cornua cervi apparuit, hec verba protulit. Hoc audiens Placidus
nimis terrore correptus est, de equo in terram cecidit et post unam 5
nesciebat, sed merens ac plorans ibat, dicens: Heu michi, quia ante
ut arbor pollebam, sed modo penitus nudatus sum! Heu michi, quia
multitudine militum circumdari solebam, sed modo solus remanens
nee filios sum concessus habere! Memento, domine, quoniam tu michi
dixisti, quia oportet me temptari, sicut Job; ecce, plus quam Job 5
aliquid in me fieri vides; ille enim, etsi omnibus nudatus fuerit, tarnen
stercus habuit, super quo sedere potuit; michi autem nichil horum
remansit; ille amicos sibi compacientes habuit; ego feras habui in
amicos, qui filios meos rapuerunt; illi uxor est relicta, a me vero
ablata. Da requiem, domine, tribulacionibus meis et pone custodiam 10
ori meo, ne declinet cor meum in verba malicie et ejiciar a facie tua.
[91] Hiis dictis cum lacrimis ad quendam vicum abiit et data mercede
sibi agnos illorum hominum per annos quindeeim custodivit. Filii
autem ejus in altero vico sunt educati, nee se fratres esse sciebant.
Dominus autem navis uxorem Eustachii conservavit, nee eam ille 15
filiis sciscitati sunt; qui dixit eis, quod filii mortui essent, et uxor
detenta. Vicini autem omnes ad spectaculum concurrebant, dum mi-
lites virtutem et primam gloriam narrabant; tunc preceptum impera-
5 toris milites ei exposueruut, et optimis vestimentis ipsum induerunt.
[91b] Post inter quindecim dierum ad imperatorem venerunt; qui
ejus adventum audiens eidem protinus occurrit et in oscula ejus ruit.
ut darent duos tirones. Universi autem ejus loci incole illos duos
juveues tamquam ceteros adeptiores magistro militum consignaverunt.
15 Videns ergo illos duos juvenes elegantes et morum honestate compo-
sitos, cum sibi plurimum placuissent, inter primos in acie ordinavit,
et sie profectus ad bellum, subjeetis hostibus exercitum suum tribus
diebus inquodam loco, ubi uxor sua paupercula manebat, requiescere
fecit, domo hi duo hospitati sunt; ignorantes tarnen, quod
in cujus
20 mater eorum esset, et sedentes circa meridiem et mutuo confabulantes
exponebant sibi invicem de infancia sua. Mater vero e contra sedens,
que ipsi referebant, attencius audiebat. Dixit enim major minori: Ego
dum infans essem, nichil recolo, nisi quod pater meus magister mi-
litum erat et mater mea valde speciosa, duosque filios habuit, scilicet
25 me et alium minorem me, qui eciam ipse valde speciosus erat; acci-
pientesque nos parentes nostri egressi sunt de domo nocte ingressique
navem, nescio quo euntes. Cumque autem de navi egrederemur,
mater nostra, quomodo nescio, in mari relicta est; pater noster
portans nos duos, pergebat flens, perveniensque ad quendam fluvium
30 transivit cum fratre me super ripam fluminis reliquit.
meo minori, et
Cum me aeeiperet, lupus venit et illum in-
autem reverteretur, ut
fantem rapuit; et antequam ad me appropinquaret, leo de silva exiens
me rapuit et in silvam duxit. Pastores vero me de ore leonis eri-
puerunt, et nutritus sum in illa possessione, in qua et ipse scis, et
35 non potui scire, quid factum sit de patre meo, neque de fratre.
Audiens hec minor frater, cepit flere et dicere: Per deum, ut audio,
frater tuus ego sum, quoniam, qui me edueaverunt, michi dixerunt,
quomodo me eruerunt de faueibus lupi. Et in amplexibus ruentes
osculabantur se invicem et fleverunt. Audiens hoc mater eorum et
[92] tractavit, si filii sui essent. Altera autem die magistrum militum
adiit et interpellavit, dicens: Deprecor te, domine, ut me ad patriam
tuam perduci jubeas; ego enim sum de terra Romanorum et hie
peregrina sum. Hec dicens vidit in eo signa mariti sui, et eum 5
cognoscens, cum sejam continere non posset, proeidit ad pedes ejus
et ait: Precor te, domine, ut michi exponas pristinam vitam tuam;
puto enim, quod tu sis Placidus, magister militum, qui alio nomine
Eustachius nuneupatur, quem salvator convertit, qui talem tempta-
cionem sustinuit, et cui uxor, que ego sum, in mari ablata fuit, que 10
tarnen ab omni correptione servata sum, qui et duos filios, Agapitum
et Theosbitum, habuit. Audiens hec Eustachius et ipsam diligenter
considerans, uxorem suam esse recognovit et lacrimas pre gaudio
fudit. Ipsam osculatus est, gloriticans deum, qui consolatur afflictos.
Tunc dixit ei uxor sua: Domine, ubi sunt filii nostri? Qui respondit: 15
A feris capti sunt. Et exposuit ei, quomodo eos perdidit. Et illa:
Hesterno die sedens in orto audivi duos juvenes sie et sie suam in- 20
illi soli servio et sacrifico. Tunc imperator ira repletus ipsum cum
uxore et filiis in harena statuit et leonem ferocem ad eos dimitti fecit. 35
[92 b] Occurrens vero leo et dimisso capite quasi eos adorans ab eis
humiliter recessit. Tunc imperator bovem ereum incendi fecit et
Tercia autem die de bove sunt coram imperatore extracti, ita penitus
intaeti inventi sunt, quod nee capillos, nee quitquam eorum vapores
incendii aliquatenus contigerunt. Christiani vero eorum corpora tulerunt
et in loco celeberrimo recondentes ibidem Oratorium construxerunt.
5 Passi autem sub Adriano, qui regnare cepit circa annos domini xx
Kalendas Novembris, vel seeundum quosdam xn Kalendas Octobris.
Moralizacio. Carissimi, iste imperator est dominus noster Ihesus
Christus ; homo mundanus, in vanitatibus
Placidus potest dici quilibet
seculi oecupatus, venandum ea, que sunt mundana, cum
qui pergit ad
10 militibus suis i. e. quinque sensibus. Tandem venit ad gregem cer-
vorum, in quibus multum delectatur; cervi isti sunt visus, auditus etc.,
verba detractoria et vana et sie de aliis sensibus exterioribus. Sed
attendatus, quod cervus pulchrior cueurrit et recessit a societate
aliorum, quemque toto conamine insequebatur Placidus. Cervus ille
15 est racio, que est optima potencia anime, quam homo tenetur toto
conamine in omnibus operibus sequi, si desiderat habere vitam beatam.
Cervus ille ascendit rupem; rupa est justicia sive rectitudo, quam
racio semper diligit, et infra cornua racionis vidit imaginem cruci-
fixi. Cornua sunt lex antiqua et nova; in lege antiqua bene prophe-
20 tisatum erat a multis de adventu Christi et de ejus morte; in lege
nova clare videre possumus, quomodo et qua morte pro nostra salute
mortuus est; ideo cervus ille bene dicit, ut mundum despiciamus et
ea, que in mundo sunt, et sequamur vestigia Christi, ut fecit Placidus.
Sed posses dicere: Libenter essem quomodo vestigia Christi
instruetus,
25 debeam sequi, ecce exemplum in isto beato Eustachio. Primo re-
nuncia uxori et filiis. Uxor illa, que est speciosa valde, est anima
tua, ad dei similitudinem creata, que semper est parata Christo
obedire, si caro ei consenciat ; duo filii parvuli sunt voluntas et opus,
quamdiu homo permanet deo contrarius; [93] unde
qui sunt parvuli,
30 primo oportet temetipsum, deinde omnia temporalia a te repellere,
si non opere, tarnen voluntate; hoc est sie intelligendum, quod semper
deum omnibus preponas. Post hoc Placidus surrexit et cum uxore
et filiis nocte navem intravit. Sic tu, carissime, surge per contri-
cionem cum bona voluntate et bonis operibus et intra navem sanete
.35 ecclesie, et deus in omnibus erit tibi propicius. Magister navis est
prelatus, qui libenter nos retineret, sed uxorem nostram i. e. animam
habet teuere in divinis preeeptis; et si contingat, hominem vagari
caro dicit: Melius est, bene comedere et suaviter dormire. Quid ergo 5
sie poteris fieri magister militum, scilicet omnium sensuum, eos virtu-
tibus subjiciendo, et super martirium marceracionis ad vitam eternam 25
pervenire. Quod nobis concedat etc.
expellam. Cui filius: Si sie agitis, injuste mecum facitis, pater! Bene
constat vobis, quod me extra regnum expulisti propter ejus sug-
gestionem; unde mea absencia fuit causa vestri doloris ac infirmi-
tatis, et mea presencia est causa doloris et infirmitatis regine, et ideo 30
nolo eam curare, sed ab ea recedere. Ait pater: Eundem morbum
habet quem ego habui; me perfecte curasti, sie et eam cura. Re-
spondit filius: Pater mi, licet sit eadem firmitas, non tarnen eadem
complexio est tibi et sibi; quiequit ergo tibi feci, gratum et ratum
habuisti, et quando palacium intravi et me vidisti, curatus fuisti; no- 35
verca mea, quando me videt, gravatur; si loquor, incenditur dolor;
22 mater] orig. matertera. 31 recedere] orig. redere.
454
scuta respexerat, et unum scutum vidit, in quo erant tria poma aurea,
que miro modo habere desiderabat, et sie scutum illud tetigit, alius
et contra eum lusit, in quo ludo [95 b] caput ejus, qui scutum suum
tetigit, amputavitmercedem condignam aeeepit.
et 15
signa scilicet potenciam que est scutum patris, sapienciam que est
scutum filii, bonitatem que est scutum spiritus saneti; illa tria scuta
amantes. Sed tetigit scutum filii, in quo erant poma aurea, scilicet
ideo deeuit, ut deus pater mitteret filium, qui malignum spiritum pro
nobis expugnaret. Illum dei filium armavit una virgo electa scilicet
potest dici qnilibet homo, qui nudus est egressus de utero matris
30 sue; qui intrat nemus, scilicet mundum istum; unde sepe cadit in
foveam profundam, quando cadit in peccatum mortale, ubi jacet in
magno periculo, quia sub potestate draconis i. e. diaboli. Serpentes,
qui sunt cum eo in fovea, sunt alia peccata venialia, per que homo
intoxicatur velut per serpentem ; lapis rotundus in medio est Christus,
eodem sanguine.
Moralizacio. Carissimi, iste imperator est pater celestis, elephas 25
dominus noster Ihesus Christus, qui ante incarnacionem erat satis
austerus, due virgines fuerunt Maria et Eva, que ambe erant nude
ab omni peccato, Maria sanetificata in utero, Eva locata in paracliso.
Eva gladium portavit i. e. peccatum, quod commisit contra dei pre-
cepta, propter quod Christus verus elephas mortuus est. Maria pelvim 30
i. e. uterum virgineum, in quo coneeptus erat Christus et ejus hu-
manitas formata. Elephas ubera lambebat i. e. legem antiquam et
novam, que sunt duo ubera, per que lac salutis sugere poterimus.
Christus utraque lambebat, i. e. utramque legem implevit cum san-
guinem suum effudit, de cujus sanguine anime nostre facte sunt 35
purpurate omni honore et gaudio, ut sie si volumus vitam eternam
possideamus, ad quam nos perducat.
458
vicem erant similes. Cum vero per longa tempora moram traherent,
mater secundi filii suum filium videre cupiebat, preces regi fundebat,
rex ei indicare noluit. Ipsa hoc audiens flevit amare. Rex cum hoc
audisset et vidisset, ait ei: Noli flere! Ille est filius tuus. Et de-
monstravit sibi filium, quem de prima uxore genuerat. Regina hoc
20 audiens gavisus est valde, statim totam cur am dedit filio isti ad nu-
triendum et de alio nichil curabat, qui erat ejus proprius filius. Rex
cum hoc vidisset, dixit ei: Quid facitis ei? Decepi vos; ille non est
filius vester, sed unus istorum est. At illa: Quare sie mecum agis?
Indica michi! Rogo te. Et ille: Nolo, et hec est causa: si veritatem
25 tibi dixissem, unum tuum velles eum diligere et alterum
scilicet filium
30 filius ejus per regem fuerat experta, ultra modum fuit gavisa, et sie
sunt electi et reprobi, mater est saneta ecclesia, que est mater
ultimi filii; mater primi filii mortua est scilicet lex antiqua per
35 Christi incarnacionem. Deus non vult quod mater ecclesia sciat, quis
sit electus vel reprobus, sed ut ambos in caritate perfecta nutriat,
quia si sciret, unum diligeret et alterum odiret, et sie non esset pax
et concordia, sed in die judicii, cum ad legitimam etatem pervenerint,
tunc apparebit [97 6] veritas, qui sint electi vel reprobi; tunc electis
459
Domine, non est ita; numquam uxor alicujus eram, nee unquam
polluta nisi hodie per ipsum; ideo michi succurrite! Adhuc signa
virginitatis in me manent. Ait miles tirannus: Signa manifesta
virginitatis in ea video, quod vi eam rapuisti ac deflorasti ; ideo eam 20
corde desidero et super hoc fidem meam tibi do. Fide data ait
miles puelle: In Castro meo per aliquos dies manebis; interim pergam
ad parentes meos et necessaria pro nupeiis providebo, et tunc ad te
redibo et cum magna solempnitate te desponsabo. Que ait: Domine
presto sum voluntati vestre per omnia obedire. Miles ei valedixit, et 30
illa ad castrum perrexit. Dum autem miles extra suam patriam esset,
illa vero dictis ejus credens eum intromisit et ambo simul illa nocte 35
dormierunt. Miles autem post mensem rediit et ad portam castri
pulsavit; puella ei non respondit. Ille hoc audiens et j)ercipiens
460
15 Ac ille: Eciam, domine. Cui judex: Ergo secundum legem pro sua
voluntate uxor ejus est; quare post hoc de uxore alterius te intro-
misisti, primo quando castrum ejus intrasti ipso ignorante, secundo
lectum alterius violasti, tercium per tantum spacium uxorem ejus
occupasti; quid ad hoc respondes? Ille obmutuit. Conversus judex ad
20 mulierem dixit: puella, jure duplici uxor illius militis es, primo
quia te de manu raptoris liberavit, secundo quia sibi fidem dedisti;
quare ergo post hoc portam sui castri alteri quam viro tuo aperuisti
et illum intromisisti? lila ad hoc non poterat respondere; judex statim
sentenciam dedit, ut ambo in patibulo suspenderentur, quod et factum
25 est. Omnes ergo judicem laudabant, qui talem sentenciam dedit.
Carissimi, iste imperator est deus, qui istam legem dedit; mulier
rapta est anima capta; raptor est diabolus, qui non tantum per
peccatum ipsam deflorat, sed eciam eternaliter vult occidere; sed ipsa
clamavit, quando petivit oleum misericordie, dicens illud Lucexv:
30 Miserere mei, fili David, quia filia i. e. consciencia mea male a de-
in onio vexatur. Cujus clamorem quidam miles audivit scilicet filius
De fallacia et dolo.
turis deargentatis lapidibus impleri jussit; miles vero fecit, sicut mulier
jussit. Mulier videns omnia parata, ait: Nunc decem homines per-
quire, qui mecum et cum socio tuo ad domum deceptoris tui vadant
et cophinos deferant. Unus post alium venientes ordine longo et
pete pecuniam! Ego vero in deo confido, quod pecunia tibi reddetur.
ingratissimus homo. 15
dei cum corda passionis sue nos extraxit de fovea miserie et de po-
testate diaboli, sed miser homo hoc non obstaute ingratus efficitur
deo, quociens contra legem dei peccat. Guido erat verberatus; sie
20 Darius regnavit prudens valde, qui tres filios habuit, quos multum
dilexit. Cum vero mori deberet, totam hereditatem primogenito le-
gavit, seeundo filio dedit omnia, que in tempore suo aequisivit, tercio
filio scilicet minori tria jocalia preciosa dedit, scilicet annulum aureum,
monile et pannum preciosum. Annulus illam virtutem habuit, quod
25 qui ipsum in digito gestabat, graciam omnium habuit, intantum quod
quiequid ab eis peteret obtineret; monile illam virtutem habuit, quod
qui eum in pectore portabat quiequit cor suum desiderabat quod
possibile esset obtineret. Pannus illam virtutem habuit, quod qui-
cumque super eum sederet et intra se cogitaret ubicumque esse vellet
30 subito ibi esset. Ista tria jocalia dedit filio suo juniori, ut ad Studium
pergeret et mater ea custodiret et tempore opportuno ei daret; sta-
timque rex spiritum emisit, qui honorifice est sepultus. Duo primi
filii ejus legata oecupabant, tercius filius annulum a matre reeepit, ut
ad Studium pergeret, cui mater dixit: Fili, scienciam acquire et a
35 muliere caveas, ne forte annulum perdas. Jonathas annulum aeeepit,
ad Studium accessit et in sciencia profecit. Post hoc cito quadam
die in platea ei quedam puella oecurrebat satis formosa, et captus
467
virtutem annuli esse talem etc. At illa: Cum singulis diebus cum
hominibus conversare soles, perdere posses; ideo custodiam tibi eum
fideliter. Qui tradidit ei annulum, sed cum repeteret penuria ductus
illa alta voce clamavit, quod fures abstulissent, qui motus flevit 10
amare, quia unde viveret non habuit. Qui statim ad reginam matrern
suam est reversus denuncians ei annulum perditum. At illa: Fili mi,
tibi predixi, ut a muliere te caveres; [102] ecce tibijam trado mo-
nile, quod diligencius custodias; si perdideris, honore et commodo
perpetuo carebis. Jonathas monile recepit et ad idem Studium est 15
virtutem ejus dixit; que ait: Semper monile tecum portas; una hora
tantum cogitare posses, quod per annum sufticeret tibi; ideo trade
michi ad custodiendum. At ille: Timeo, quod sicut annulum perdi-
disti, sie perderes monile, et sie dampnum maximum ineurrerem. 25
Que ait: domine, jam per annulum scienciam acquisivi; unde tibi
propter que homo declinat a malo et facit bonum. Naves, que Jonatham
duxerunt ad patriam, sunt divina preeepta, que nos dueunt ad gaudia
eterna. Sed oportet nos prius videre coneubinam, scilicet carnem
spiritui contrariam, et eam in lecto carnalis concupiscencie invenies.
20 Da ei de fructu penitencie cum aqua contricionis, per que duo intu-
-mescat hoc est elevetur per bonam devocionem ad reeipiendum jugum
penitencie. Et sie tu poteris spiritum deo reddere cum jocalibus
i. e. bonis virtutibus et ad patriam regni celestis per venire, ad
quam etc.
Olim erat quidam rex, qui habuit duos milites in una civitate;
unus erat senex, alter juvenis. Senex erat dives et pulchram puellam
30 propter pulchritudinem in uxorem duxit.
ejus Juvenis miles erat
pauper quandam vetulam locupletem propter divicias aeeepit, quam
et
miles non multum dilexit. Accidit semel, quod miles juvenis per
castrum senis militis ambularet et [104] uxor senis militis in qua-
dam fenestra in solacio sedebat et dulciter cantabat. Juvenis miles
35 cum eam vidisset, captus est in amore ejus et in animo cogitabat:
Melior esset combinacio inter me et illam juveneulam, quam inter
ipsam et virum suum, qui est homo senex et impotens, et quod uxor
471
mena, fecisti, quod debuisti; ego sum causa mortis tue. Statim
nuncium ad juvenem militem misit, nunciando ei crudelitatem mariti
eo, quod philomenam interfecisset. Miles hoc audiens commota sunt
omnia viscera ejus, et ait in corde suo: si constaret isti crudeli,
derunt, sicut est scriptum: Ipse peccata nostra in corpore suo tulit.
25 Sapien. vi: Munera excecant oculos judicum. Sic quod necesse habeat
cameram bone vite intrare et omnem avariciam et cupiditatem a se
excutere per penitenciam. Tunc audacter debet [105] ostium cordis
sui percutere, et tunc uxor i. e. anima aperit, ut gloriam dei reeipiet.
Sed heu, sepe per carnales mundi blandiciones oculus
affectiones et
30 sanus, scilicet cordis, cum quo deberemus deum contemplari, offuscatur
per mundi vanitates et carnis voluptates in tantum, quod periculum
sui ipsius et subditorum [non] poterit advertere et per penitenciam
emendare. Studeat ergo unusquisque, sie oculos mentis ad deum di-
Vix enim ejus amiciciam sub hoc pacto obtinuerunt, scilicet quod ad
curiam ejus pedester et equester pariter i. e. semiequitans et semi-
ambulans veniret, et quod duceret secum amieum fidelissimum et jocu-
cens: Tantum caput et crura cum brachiis in hoc sacco posui, corpus
autem in nostro stabulo sepelivi. Hiis dictis aliquantulum pecuniam
15 sibi ostendebat, ac si illam peregrino mortuo abstulisset. Cum autem
dies adesset, ut domino suo se presentaret, accepit a dextris canem
et parvum filium suum in gremio et uxorem a sinistris. Cumque
Castro domini sui appropinquaret, dextrum crus super dorsum canis
sui velut equitans posuit, per alterum gradiendo, sicque pedester et
20 equester castrum domini sui intravit. Quo viso rex cum astantibus
mirabatur. Ait ei rex: Ubi est amicus tuus fidelissimus? Qui statim
evaginans gladium suum canem graviter vulneravit, qui cum clamore
et dolore fugit; deinde miles eum revocavit, et canis ad eum venit.
Ecce fidelissimum amieum meum! Cui rex: Verum dicis. Ubi est
25 joculator tuus? Cui miles: Ecce parvulus filius meus, cum ante me
ludit, magnum solacium michi facit. Ait rex: Ubi est maximus ini-
micus tuus? Qui statim dedit alapam uxori sue, dicens: Quare tu tarn
impudice respicis dominum meum regem? Illa statim respondit:
maledicte homieida, quare me percutis? Nonne in domo tua
30 propria lamentabile homieidium perpetrasti et pro modica peeunia
peregrinum oeeidisti? Iterum miles dedit ei alapam, dicens: male-
dieta, cur filium tuum dehonestare non formidas ! Que statim iraeunda
tota facta est et dixit: Venite, ostendam vobis saccum, in quo occisi
[1066] cui dixit una nocte: Carissima, secretum habeo; tibi panderem,
si certus essem, quod nulli dices; quod si contrarium facies, confusio
intolerabilis michi esset. At illa: Domine, noli timere, unum corpus
sumus; bonum tuum est meum et e converso et eciam malum simi- 30
liter. Qui ait: Cum ad privatam accessissem, ut opus nature facerem,
corvus nigerrimus a parte posteriori evolabat, de quo sum con-
tristatus. Que ait: Letus esse debes, quod a tanta passione es libe-
ratus. Mane vero mulier surrexit et ad domum proximi sui ivit et
domine domus dixit: domina carissima, potero tibi pandere aliqua 35
secreta? Que ait: Ita secure, sicut anime tue. Que dixit: Mirabilis
9 tenebit] orig. revelat.
476
ille cenobium intravit, tres litteras didicit, quarum erat prima nigra,
seeunda rubea, tereia Candida.
10 Moralisatio. Carissimi, ille, qui maliciam mulierum probavit,
homo mundanus, qui conamine toto laborat, ut bona
potest dici
mundana acquirat, et sepe, cum credit sine offensione evadere, cadit
scilicet per quinque sensus. Fac ergo tu sicut et ille! Collige populum
i. e. omnia preterita et presencia facta tua et purga te per viam
confessionis; et tunc poteris cenobium bone vite intrare et in tribus
licet alicui revelare. Audiens hoc mater plus incepit precibus, pro-
missis, minis et verberibus puerum ad revelandum secretum inclinare.
aliis feminis romanis secretum hoc proposuit. Que omnes altera die
cum turma indeliberate venerunt ad senatum, petentes pocius unam
duobus quam duas feminas uni viro nubere. Senatores vero paventes,
in verecundo sexu tarn impudicam insaniam mirabantur, quidnam sibi
Carissimi, iste miles potest dici quilibet bonus prelatus, qui debet
indui armatura dei, ut possit stare firmiter contra insidias diaboli.
Famulus fidelis est subditus in omnibus prelato suo obediens. Pre-
latus ille habet thesaurum scilicet animas ad custodiendum ,
quas
sepe ex negligencia sua perdidit. Quid ergo est faciendum? Gerte 5
debet diligenter, quamdiu in vita est, inquirere salutem anime, et si
invenire non poterit, amputet pedem dextrum subditi, hoc est talem
sciencia pura non n'cta cujuslibet prelati et confessoris, qui eos ligat 20
Psalm.: Omnia subjeeisti sub pedibus ejus etc. Famulus fidelis est
sigillum patris mei, sed scio, quod numquam tibi vendidit; quomodo
35 sigillum et testes optinuisti, ignoro. Judex vero istos tres abinvicem
separari fecit et militem similiter et seniorem fecit adduci, querens
27 Cui] orig. cujus. 31 ad judicem] orig. adinvicem.
481
defuneti militis, qui gracias regi egit quod hereditatem sibi restituit.
per Adam, qui erat caput racionis, et cui dabatur specialiter preeeptum,
comedit et uxori magis adhesit, quam deo. Sigillum, ut scitis, im-
primit suam impressionem in cera; sie deus impressit suam imaginem 40
Oesterley, Gesta Romanorum. 31
482
vandum nos, domine deus noster! Sed diabolus producit secum tres
testis, qui omnia recognovit, unde ipse cum duobus soeiis suis in
patibulo erat suspensus. Sic et nos in patibulo penitencie, de quo
loquitur apostolus: Suspendium elegit anima mea, i. e. suspendium
35 penitencie. Et si sie fecerimus vitam eternam obtinebimus.
483
amici, quem plus diligis quam te, perge de nocte et ei die, quod a
casu hominem oeeidisti; et si inventum fuerit corpus mecum, morte
turpissima ero condempnatus ; rogo modo te, sicut te semper plus,
justum est, ut pene subjaceas. Sed si corpus mecum esset inventum forte
in patibulo ero suspensus;verumptamen quia amicus meus fuisti, ideo
tecum pergam ad patibulum, et postquam mortuus fueris, tres vel
quatuor ulnas panni tibi dabo ad corpus tuum involvendum. Ille hoc
audiens ad secundum amicum accessit, et illum ut primum probavit; 20
ille sicut primus renuit dicens: Credis me fatuum, quod in tali pe-
riculo me ponere vellem? Verumptamen quia amicus meus fuisti, ideo
ad patibulum tecum pergam et in via te consolabor, quantum potero.
Ille ad tercium amicum accessit et eum probavit dicens: Verecundor
tibi loqui, quod numquam pro te aliquid feci et ecce nunc a casu 25
hominem interfeci etc. At ille : Libenter hoc faciam et eulpam michi
imponam, et patibulum si necesse fuerit pro te ascendam. Hunc ex-
pertum est meliorera amicum suum fuisse.
20 qua erant inimici regis, et ineepit viriliter contra ipsos pugnare. Sed
subito quedam sagitta exiit de ballista et eum in inguine percussit et
mortuus est. Miles sapiens post eum forestam intravit et ineepit
allegare jura, sie volens eos allicere; venit sagitta, que percussit eum
inter pulmonem et stomachum et mortuus est. Hec videns tercius
25 miles forestam intravit et ineepit dulcia verba proferre et ornate loqui
intantum, quod illum libenter audiebant et transire permittebant; ve-
rump tarnen tantum cum eis fecit, quod introitum habuit in castrum,
et sie inter eos conversabatur, quod omnes existentes in casro sunt
cum eo confederati, et sie castrum pro rege acquisivit et suum
30 vexillum in summitate ordinavit. Cum rex hoc audivisset, quod tarn
prudenter castrum acquisivisset, illum ad magnas divicias promovit.
Moralizacio. Carissimi, rex iste est dominus noster Ihesus
Christus, qui illum pauperem seil. Adam primum parentem ad magnas
divicias promovit, quando eum senescallum paradisi constituit, sed ille
35 per peccatum perdidit. Unde in toto regno mundi pauci erant inventi,
qui castrum predictum, i. e. paradisum poterant obtinere. Vocati sunt
21 inguine] orig. iguinie. 29 rege] orig. lege.
485
tres milites, per quos intelligo tria genera hominum; per primum
mundi potentes, qui credunt per potenciam et fortitudinem mundanam
paradisum acquirere; et licet sint ad hoc apti, venit tarnen subito
sagitta superbie et ipsos spiritualiter interficit; per secundum militem
mundi sapientes intelligere debemus, qui incipiunt jura allegare, ut 5
sunt judices, ecclesiastici, advocati et judices temporales, qui credunt
per sapienciam suam paradisum acquirere; et dum incipiunt vitam
tenere, venit sagitta avaricie, i. e. bursa plena pecunie et sie percutit
Beatus homo, qui sperat in domino. Certe talis castrum paradisi po-
terit acquirere, quod nobis prestare dignetur.
ante vos nobiles et prineipes venerunt et omnia que habui eis dedi.
Qui tristes de responsione fuerunt; rex vero pietate motus ait: Ca- 25
rissimi, tantum eis temporalia dedi, sed dominium retinui, quia nullus
hoc petivit; ego do vobis hoc, ut sitis domini eorum et judices.
judices et dominos nostros; melius est nos mori, quam sie servituti 30
autem hominis non habet ubi caput suum reclinet. Deinde pauperes
venerunt et nichil habuit eis dare nisi dominium, et sie eos con-
stituit dominos [112] et judices divitum juxta illud Matth. : Vos, qui
10 reliquistis omnia et secuti estis me, sedebitis super sedes, judicantes
487
fectus intantum, quod dignus non est gradum in ecclesia tenere, sed 5
extra, ut sunt symoniaci et alii, qui sunt diversis viciis retenti.
Carissimi, si voluerimus ab istis viciis cavere, extra viam ambuleinus
per [1126] opera misericordie , et sie poterimus ad regnum eternum
pervenire, quod nobis concedat etc.
De spirituali amicicia.
ludo non intendebant. Rex consilium querebat super hoc ; cui dictum
est, quod lupus fortis et crudelis adduci deberet et unus de canibus
contra eum pugnare permitteret, quando vero canis fere fuerit de-
victus alium canem contra eum admitteret, et cum primus canis
videret se auxiliatum, semper post hoc adinvicem se mutuo diligerent; 20
quod et factum est, et lupo quasi devincente et cane deficiente alius
eum defendit et ipsum oeeidit; ab illo tempore tarn ligati quam so-
15 pulchro quidam miles sepultus est in optimis armis. Arma ejus ac-
cipe et civitatem nostram de inimicis liberal Miles inimicis certamen
dedit et victoriam obtinuit, et sie civitatem liberavit et arma reeepta
reposuit. Emuli invidia moti, quod tarn gloriosum bellum fecit, eum
apud judicem aecusaverunt, quod contra legem egisset, eo quod de-
20 funetum armis spoliasset. Qui respondit dicens: Domine, de duobus
malis majus malum est vitandum, et quia civitatem tueri non po-
tuissem ab inimicis, nisi habuissem arma, ideo ea aeeepi et reposui.
Item für vel predo spoliat ea intencione, ut non restituat, sed ego
propterbonum commune arma aeeepi et restitui ideo pocius deberem ;
vocavit per litteras, quos omnes presentes sie alloquitur dicens: Sextus
domum meam intravit hostis pro hospite. Scias tu, o Colatine, vesti-
5 menta viri alieni in lecto tuo fuisse. Verumptamen licet corpus sit
Tunc vir quasi coactus suis precibus ait: Noli me prodere, que tibi
dico, et veritatem pandam! At illa: Absit hoc a me! At ille: Für eram
et nocturnis furtis omnia que nunc habeo congregavi. Cui alt mulier:
Miror ergo quod nunquam fuisti deprehensus. Cui ille: Qui magister
meus erat,quoddam verbum me docuit, quod septies dicebam, quando 5
Moralizacio. Carissimi, für iste est diabolus, qui per malas co- 20
gitaciones tectum cordis tui ascendit et foramen facit per malum con-
sensum. Vir cum uxore est bonus prelatus ecclesie desponsatus,
quem diabolus toto conamine nititur per peccatum bona sua scilicet
virtutes quas in baptismo reeepit auferre; sed bonus prelatus debet
continue vigilare, ut non sinat furem anime domum perforare, juxta 25
illud verbum salvatoris : Vigilate, quia nescitis, qua hora für venturus
est. Et contra ejus malicias intra se et uxorem scilicet ecclesiam
providere, quomodo diabolo sit resistendum, ut cadat a corde ejus et
nullo modo ei noceat. Vel alio modo potest reduci. Für iste erat
superemus.
Erat quidam rex nomine Medro, qui unicum filium habebat he-
redem. Filius dimisit patrem, propter hoc pater eum fugavit. Facto 5
regem Persarum et vicit eum. Quo facto dominus suus eum dimisit
eo, quod non tenuit pactum, et ipse rediit ad patrem et veniam hu-
militer petivit et obtinuit et sie pax reformata et ei hereditas est 15
restituta.
Carissimi, isti duo reges sunt deus et diabolus. De primo Jere. iv:
Dominus ipse est deus vivens et rex sempiternus. De seeundo Job. xlv :
Ipse est rex super omnes filios superbie. Sed primus rex scilicet deus
habet filium scilicet animam humanam, que tociens recedit a deo et 20
obligat se diabolo quociens committit peccatum mortale. Sed certe
si filius ille voluerit recordari illius belli, quod Christus fecit pro eo
contra diabolum usque ad sanguinis effusionem, ut eum a potestate
diaboli eriperet et sie cogitans voluerit se deo humiliare et de peccatis
veniam petere poterit secure ad deum accedere et hereditatem vite 25
eterne acquirere. Psalmista: Tu es, qui restitues hereditatem meam
michi etc.
De vulneribus anime.
quia causa mortis illius es. Et tercio dixit militi: Eciam te, quia
missus fuisti militem oeeidere et non fecisti.
Carissimi, rex iste est deus, qui in omnibus operibus suis est
justus. Duo milites sunt corpus et anima; anima per carnem sedueta
30 moritur, quando peccatum mortale committit, et ideo justo dei judicio
corpus ad supplicia penitencie ducitur. Sed cum subjicitur penitencie,
anima viva invenitur primo- per Christi passionem, seeundo per pe-
nitenciam; sed ambo morte temporali mori debent. Tercius miles,
qui eum non oeeidit, est negligens prelatus, qui ex divino preeepto
35 habet peccatorem corripere, vicia exstirpare, virtutes inserere; et si
illa non facit, mortem eternam non evadit, Ezech. m: Si non an-
nunciaveris ei neque locutus fueris, ut avertatur a via sua impia et
495
tua nequicia. Recede, ne tibi majus malum contingat! Miles vero cum
magno dolore recessit ab eo, et ait uxori sue: Ve michi, quod tuum
consilium operatus sum! Et sie semper post hoc in egestate vixerunt.
Carissimi, rex iste est pater celestis; miles Zedechias pauper
5 homo nudus de utero matris sue egressus, qui omnes divicias para-
disi per peccatum primi parentis perdidit, cum pulchram uxorem
Evam aeeepit, de cujus consilio gaudium paradisi perdidit. Serpens
nutritus in camera est Christus in corde tuo per virtutem baptismi
[contentus], a quo homo omnia bona reeepit, primo filium i. e. animam
10 pulchram ad similitudinem dei creatam, seeundo hominem constituit
dominum mundi, Psalm. : Constituisti eum super omnia opera manuum
tuarum. Tercio paradisum. Sed cum pater noster Adam fuit [117] de-
ceptus consilio Eve per suggestionem diaboli, omnia perdidit, et sie
canes et recia destruxit omnia animalia regis. Audiens hoc rex con-
tristatus est valde, voeavit hlium suum et ait: Fili carissime, arma
te et descende cum exercitu, ut illum proditorem oeeidas vel de regno
expellas. At ille: Pater, presto sum, sed ut audivi a pluribus, quod
35 tarn potens est ille, quod me oportebit latere ad aliquod tempus cum
una puella, cujus sapiencia omnes alios excellit, cum qua colloquium
habebo, et sie ad pugnam me parabo. Ait pater: Si prudens est
497
Carissinii, pater iste est dominus deus; foresta mundus iste sive
ad rethe, quia per cautelas eorum faciunt contra justiciam, unde dicit
Job: Audacter deum provocant, quia si pars una eis vult dare aliquid,
accipiunt de parte altera bursam plenam, [118] dum illam trahant
ad se et sie faciunt discordiam contra veritatem, unde dicitur in
5 Abacuc: Lacerata est lex, propterea egredietur Judicium perversum.
Unde contra tales ait Psalmista: Labor labiorum ipsorum operiet eos
i. e. in profundum inferni deprimet eos, in miseriis non subsistent.
Deinde Crisrnel alter canis mittitur circa lepores, qui cum veloces
sunt, montes transeunt i. e. ordinati in ecclesia, sicut sunt presbiteri,
10 rectores, capellani, monachi et fratres mendicantes, qui deberent per
racionem transire ad montes alte vite, scilicet de terrenis exonerari,
mundum despicere. Sed heu, plures sunt tantum temptati per canem
istum, quod ducit eos pro voluntate sua ad rethe diaboli in eo quod
confidunt in rebus, in quibus deeipiuntur, cum rector ecclesie vel
15 plebanus ducentas vel trecentas marcas annuatim colligit de bonis
ecclesie, de quibus post simplicem suam necessitatem deberet omnia
que supersunt dare pauperibus, que nunc exponit pro mundi vanita-
tibus et pompa seculi, et quod pejus est in luxuria et gulositate.
Deinde alter canis est solutus, qui vocatur Belyn, i. e. usura ad
20 mercatores, propter quam plures cadunt in rethe diaboli, quia vendunt
et emunt, ut terciam partem lucrentur vel plus, dicit Psalmista:
Non deficit de plateis eorum usura et dolus, ergo veniat mors super
illos etc. Deinde alter canis, qui vocatur Beanus i. e luxuria, per
quam multi clerici et laici, divites et pauperes, parvi et magni, ju-
25 venes et senes in rethe diaboli sunt. Videns ergo deus totum genus
humanum per recia diaboli destrui et captum teneri misit filium suum
in castrum puelle duplici armatura armatum, scilicet divinitate et
Quidam rex erat, qui statuit pro lege, quod quicumque subito
35 mori deberet, mane ante ortum solis ante domum ejus tubas canerent,
et statim talis vestibus nigris se indueret et sie ad Judicium veniret.
499
Unus est duo, ideo regnum sine veritate; amicus est inimicus, ideo
25 regnum sine fidelitate, malum est bouum, ideo terra sine pietate.
Tercius scripsit: Racio habet licenciam, ideo regnum sine nomine;
für est propositus, ideo regnum sine pecuniis; corrobola vult esse
aquila, ideo nulla discrecio in patria. Quartus scripsit: Voluntas est
consiliarius, ideo terra male colitur; denarius dat Judicium seu sen-
30 tenciam, ideo terra male regitur; deus est mortuus, ideo totum regnum
peccatoribus est repletum.
Carissimi, ad propositum, quandoque terra solebat regi per
justiciam secundum leges divinas et imperiales, nunc autem regitur
per [1196] potenciam. Nota moraliter, et verum est, quia olim
35 justicia dictavit, quod deus esset diligendus super omnia etc. Sed
potencia in regno anime vicit intantum, quod homo ex certa malicia
contra inclinacionem proprie voluntatis, que naturaliter magis inclinatur
501
cum in perdicione! Hoc idera patet in religiosis, qui olim per bonam
vitam viam per paupertatem ostendebant, quia attendebant ad illud,
quod monachus habens obolum non valet obolum. Hoc idem patet
in clericis, quia ut dicit Iero. : Quicquid preter simplex vestimentum 10
et victum de altari retines, tu sacerdos, tuum non est, sed pauperum
rapina est, sacrilegium est; isti enim omnes tarn monachi quam ca-
nonici tarn moniales quam clerici noctem verterunt in diem, et ideo
arta est via, que ducit ad patriam, et pauci quia carent lumine in-
cedunt per eam. Tercium primi: Fuga est pugna, probatur littera- 15
riter, nam olim domirii, si unus habuit aliquid adversus alium, so-
lebant pugnare, sed modo honor recessit, quia nolunt pugnare, sed
cotidie per rapinam et furtum et talia unus intrat terram alterius,
in mundo, nisi quod cor et lingua, que deberent esse unum, jam 25
sunt diversa, quia quicquid homo jam per os affirmat, cor negat. Nota
ex isto, quod hodie littere sigillate non valent, juramenta prestita
non tenentur etc., quod non fuit olim, quia si unus dixisset alteri
quia anima, que deberet esse [120] in caritate, una cum deo per 30
peccatum est divisa: Secundum: Amicus est inimicus etc. Que est
racio, nisi quod non est fidelitas in mundo; certe qui deberet esse
amicus, jam est inimicus; jam verificatum est verbum Christi: Surget
filius contra patrem. Credo quod non sit modo ita bonus amicus, qui
pro pecunia non fieret inimicus. Spiritualiter eciam verum est, quia 35
Christi amici in evangelio sumus dicti, quia teste Christo, jam non
dicam vos servos, sed amicos; sed hodie facti sumus inimici, quia
castrum domini scilicet cor nostrum tradimus diabolo. Tercium:
Malum est bonum etc. Que est racio, quod hodie ita magna crude-
27 Nota — hodie] oriy. Nota quod ex isto hodie.
502
pecunia sit mala, probatur per philosophum, qui dicit, quod aurum
sive argentum non est nisi fex terre; postquam iste feces facte sunt
5 ita care, pietas recessit; sed tarnen teste sapiente nichil iniquius, quam
amare pecuniam. Spiritualiter peccatum, quod est majus malum, quod
inveniri potest, hodie factum est bonum, quia pauci sunt, qui non
peccent, contra quos propbeta: Ve vobis, qui dicitis: Malum bonum
et bonum malum! Tercius dixit; Racio habet licenciam. Que est racio,
10 quod hodie Christiani carent nomine? Certe nulla alia, nisi quod
racio in hominibus est licenciata. Homo vocatus est Christianus per
racionem a Christo, sed homines non utuntur racione, quia homo cum
in honore esset non intellexit etc. Nam porcis assimilatur per luxu-
riam, leoni per superbiam, cani per invidiam, vulpi per dolositatem,
15 et ideo non meretur dici homo nee Christianus, quia vitam Christi
totaliter deseruit. Spiritualiter verum est, quia si homo haberet ra-
cionem, deum super omnia diligeret; probo, quia racio dietat, quod
bonum est diligendum et magis bonum magis diligendum et maxime
bonum maxime diligendum; sed constat, quod deus est maxime
20 bonus et bonum, quo majus cogitari non potest; ideo si homo haberet
racionem, ipsum pre omnibus diligeret. Secundum: Für est prepo-
situs etc. Que est racio, quod pecunia etc. Nulla alia, nisi quod
officiales sunt fures, non dico fures, sed unum per experienciam
video, quod domini temporales sunt pauperes et prepositi habundant,
25 Video eciam, quod isti villani rustici et alii pauperes modicum
habent, et isti divites habundant. Que est racio, nisi [1206] quod
fures existunt? Carissimi, si unus alteri quinque marcas vel tot flo-
est malum; nam olim consiliarii solebant dare consilia juxta equi-
tatem, nunc autem ea dant secundum voluntatem. Applica sicut vis
tenciabit, non videt, si reus fueris, quia munera judicum oculos ex-
cecant. Spiritualiter eciam verum est in judicio confessionis ;
quia si
Carissimi, rex iste est Adam primus homo, cui subjeete erant
omnes creature corporales. Psalmista: Omnia subjeeisti sub pedibus
ejus etc. Illum regem querebant demones interficere veneno, quod 30
fuderunt in fontem. Fons ille est cor humanuni, quia sicut rivuli
Plinius narrat, quod sit quedam terra, in qua nee ros nee pluvia
descendit, unde maxima est ibi siccitas et defectus aque, quia tantum
est ibi unus fons, qui habet aquam in profundum, cum vero homines 5
aquam volunt habere, accedunt ad fontem cum omni gen er e musicorum,
quod habent et circueunt fontem, dulcem faciunt melodiam, post me-
lodiam aqua ascendit ad os fontis et fluit in habundancia, et sie
Carissimi, »terra illa sicca est mundus iste qui hominem siecum 10
reddit ab oracione et devocione et subtrahit rorem celestis gracie.
Fons iste est deus, Ecclesiastici vi: Fons sapiencie in excelsis dei.
Quidam rex nobilis in regno suo habuit duos milites; unus erat
avarus et alter invidus. Avarus pulchram uxorem habuit, oculis
curata, sicut caro pueri, de quo domiua multum est gavisa, et vesti-
diabolus, quod homo erat sie formatus, ut locum ejus in celo oecu-
paret, inultum ei invidebat, et studuit, quomodo ejus uxorem scilicet
animam deturpare posset. Adam vero cupidus, qui non tantum erat
contentus de dei beneficio, quod sibi dedit, scilicet de paradiso, sed
quasi alter deus esse volebat, vidensque diabolus, ad Evam accessit 5
dicens: Si comederitis de ligno vite, eritis sicut dii scientes bonum
et malum, Genes, i. Diabolus prius se miseuit cum lepra scilicet
iniquitate, et sie ad innocentem accessit, et mortaliter peceavit,
quando divinum preeeptum violavit, et sie homo factus est leprosus
spiritualiter, propter quod extra regnum paradisi erat expulsus in 10
Universitäten) hujus mundi. Filius imperatoris scilicet filius dei videns
hominem, quam formaverat in miseria, cum natura ejus miseuit se
ipse peccata nostra tulit, in corpore suo factus est turpis in passione. 15
Ysai. xvm : Yidimus eum non habentem speciem neque decorem. Et
sequitur: Reputavimus eum quasi leprosum percussum a deo et humi-
liatum. Nos vero sie liberati per mortem Christi poterimus ad patriam
celestem secure, si voluerimus, pervenire, sed celestis Christus nos
cotidie temptat, pulsat ad januam cordis nostri, sicut ipse testatur, 20
Cautic. xi : Ego sto ad ostium et pulso; si quis aperuerit michi,
cenabo cum eo. Sed diligenter est advertendum, quod ostium cordis
debemus ei aperire per Septem opera misericordie, et eum cum omni
gaudio reeipere, et in speciali camera extra homines eum ponere, ut
nobiscum semper maneat, et sicut iste leprosus sitivit. Ita Christus 25
sitivit in cruce, cum dixit: Sicio. Quid siciebat? Non vinum sed sa-
lutem auimarum nostrarum. Judei hoc audientes acetum cum feile
20 Cap. 153.
35 centum aeeipiet. Hoc facto non tantum inimici sed amici cupiditate
sedueti ad persequendum Appollonium properabant. Querebatur vero
Appollonius per mare, per terras, per silvas, per universas indagines,
et non inveniebatur. Tunc rex jussit sibi classes navium preparari
ad persequendum juvenem, sed et moram facientibus , qui classes
40 sibi navium preparabant, Appollonius Tharsim devenit et deambulans
513
juxta litus , visus est a quodam servo suo Elinato nomine, qui
supervenerat in ipsa hora, et accedens ad eum dixit: Ave, rex Ap-
polloni! [121] Ille salutatusfecit, ut potentes facere consueverant, sprevit
hominem. Tunc senex indignatus est valde et iterum salutavit eum
et ait: Ave, rex Appolloni! Resaluta et noli despicere paupertatem 5
honestis moribus decoratam! Si enim scis ,
quod scio , cavendum est
sum in patria mercatus, octo ereis singulos modios. Cives hec audien-
5 tes, quod singidos modios octo ereis mercarentur , hilares effecti sunt
ac gratias agentes statim frumenta parabant. Tunc Appollonius ne
deposita regia dignitate mercatoris magis quam donatoris nomen vi-
deretur assumere, preciumque assumens ejusdem civitatis utilitatibus
lorum. Cum rex ludum spere cum servis suis exerceret, admisit se
percussam ludenti regi remisit. Tunc rex suis famulis ait: Recedite,
hie enim juvenis , ut suspicor , mihi comparandus , est Appollonius.
Appollo7iius , ut audivit se laudari , constanter accessit ad regem, et 15
naufragus est. Rex ait: Unde scisf Et ille tacente illo, habitus indicat
causam. Ait rex: Vade celerius et die ei: Rogat te rex, ut venias
ad cenam. Appollonius, ut audivit, acquievit et cum famulo venit 25
ad regem. Famulus prius ingressus ait ad regem: Naufragus adest,
sed propter sordidum habitum introire vereeundatur. Statimque rex
jussit eum vestibus indui dignis et ad cenam ingredi. Ingressus Ap-
pollonius triclinium regis contra regem assignato loco diseubuit, in-
fertur prandium, deinde cena regalis. Appollonius eunetis epulantibus 30
non epidabatur aurum et argentum in ministerium regis diu
, sed
flens intuebatur. Tunc unus de discumbentibus ad regem ait: Nisi
fallor, juvenis iste fortune regis invidet. Rex ait: Male suspicaris,
fortune mee non invidet, sed plura se perdidisse tristatur. Et respi-
ciens Appollonium hila/ri vultu, ait rex: Juvenis, epulare nobiscum 35
et de deo meliora speral Et dum hortaretur juvenem, subito introivit
filia regis virgo jam adulta, deditque oxculum patri suo , deinde
eunetis discumbentibus amicis. Que dum [122 b] oscularetur singulos,
reversa est ad patrem et ait: Bone pater quis ,
est iste juvenis, qui
7 gymuasium] orig. grainasiuin. 35 Appollonium] orig. Appollouius.
33*
516
contra te locum honoratum tenet, qui multum doletf Ait rex: dul-
cis filia, juvenis iste naufragus est et gymnasia mihi gratissime fecit,
propter quod ad cenam vocavi illum; quis autem sit nescio; sed si
vis scire, te decet omnia nosse, et forsitan, dum
interroga eum;
5 cognoveris, misereberis Hec audiens puella ad juvenem accessit et
ei.
est, indica mihi nomen tuum et casus tuos. Et ille: Si nomen queris,
in mare perdidi, si nobilitatem, Tyro reliqui. Ait puella: Apertius
die, ut intelligaml Tunc Appollonius nomen suum et omnes casus
10 exposuit. Finitis sermonibus funder e lacrimas cepit. Quem ut vidit
rex flentem, ait filie : Nata dulcis, peccasti ; dum nomen et casus
adolescentis petivisti, veteres ejus dolores renovasti. Dulcis ergo filia,
juvenem vocari, cui ait: Appolloni , filia mea multum cupit artem
tuam addiscere; ideo rogo te, ut ei ostendas omnia, que nosti, et
hec puella pre nimio amore juvenis infirmatur. Rex ut vidit filiam 15
suam incurrisse egritudinem , subito medicos vocavit, Uli vero venas
et singulas partes corporis tangebant et nullam egritudinem invene-
runt. Post paucos dies tres juvenes nobilissimi, qui per longum
tempus filiam in matrimonium petierant, regem una voce pariter
salutaverunt. Quos intuens rex ait: Qua de causa venistisf At Uli: 20
Quia sepius nobis promisistis uni ex nobis dare filiam vestram in
matrimonium; propter quod hodie simul venimus; cives tut sumus,
divites et ex nobilibus parentibus geniti, et ideo de tribus tibi elige,
quem vis habere generum. Rex ait: Non me interpel-
apto tempore
lastis. Filia mea studiis vacat et ob amorem studiorum imbecillis 25
jacet. Sed ne videar vobis nimis diferre, scribite in codicillis vestris
nomina vestra et dotis quantitatem, que transmittam filie mee ut ,
ipsa eligat, quem voluerit. Uli hoc fecerunt, rex accepit scripturam
et legit, signavitque , dedit Appollonio, dicens: Tolle, magister , has
scripturas et trade discipule tue! Appollonius recepit scripturas et 30
puelle portavit. Puella ut vidit, quem diligebat, ait: Magister, quid
est, quod solus introisti in cubiculum? Appollonius ait: Sume codi-
cillos ,
quos tibi misit pater tuus , et leget Puella Codices aperuit et
filia sua dei judicio in fulmine percussus est, opes autem et diade-
mata nobis sunt reservata. Permitte me navigare cum vivo meo!
Rex autem exhilaratus naves jubet produci in litus et omnibus bonis
impleri; propterea nutricem ejus, nomine Ligozidem, et obstetricem
propter partum ejus simul navigare precepit, et data proßciscendi 5
copia deduxit ad litus, osculaturque filiam et generum, navigabant.
Sed cum per aliquot dies in mari fuissent, surrexit tempestas
magna; puella interim infirmatur procreans filiam, quod facta est
,
crimas. Tunc jussit infantem tolli et dilig enter nutriri, ut pro filia
nepotem regi ostenderet, et jussit loculum mitti in mari cum maximo
fletu. Tercia vero die unda maris ejecit loculum ad litus Ephesorum
a longe a domo cujusdam medici, Cerimonis nomine, qui cum disci- 25
pulis suis eadem die in litore ambulavit. Tunc vidit loculum effusis
fluctibus jacentem, ait servis suis: Tollite hunc loculum cum omni
diligentia et ad villam perferte! Quod cum fecissent, medicus aperuit,
vidit puellam regalibus ornamentis decoratam et speciosam valde et
quatuor angulos lente et temperatel Quo facto sanguis ille, qui coa-
gulatus erat, est liquefactus. Quod ut vidit juvenis , ait magistro:
Puella, quam mortuam dicis, vivit, et utfacilius mihi posses credere,
experimento satisfaciam. Hiis dictis tulit puellam et in cubiculum
15 suum posuit, super pectus ejus calefaciens oleum, madefecit lanam
et posuit super corpus suum, sie, quod sanguis ejus, qui intus erat,
coagulatus esset, tempore liquefactus est, cepitque Spiritus per me-
dullas descendere. Venis itaque patefactis, aperuit oculos et reeipiens
spiritum ait: Qualis tu es, non tangas aliter, quam oportet tangere,
20 quia filia regis sum et regis uxor. Juvenis hec audiens ,
g audio
plenus introivit ad magistrum in cubiculum, et ait: Ecce, magister,
puella vivit! Qui ait: Probo peritiam , artem laudo , prudentiam
miror. Diligentiam audi diseipline, noli artis tue esse ingratus, ac-
cipe mercedem, hec enim puella multam peeuniam secum attulit!
filiam, sed agam potius opera mercatoris. Vobis commendo [125] filiam
meam, ut cum filia vestra Philomacia nutriatur nomine, et ut filia
mea vocetur Tharsia; preterea uxoris mee nutricem Ligozidem no-
mine cur am tue puelle custodire volo. Hec dicens tradidit Stran-
40 guilioni infantem, deditque aurum , argentum et vestes copiosas et
521
Apprehende illam et clama: Filia ejus sum, cujus est hec statua! Cives
vero memores beneficiorum patris tui injuriam tuam vindicabunt. Cui
Tharsia: Cara nutrix, deum testor , si ista mihi non dixisses unde ,
filia sua Philomacia transibat per forum. Videntes omnes cives spe-
ciem Tharsie et ornamentum dixerunt: Felix pater, cujus filia Tharsia
est! lila vero et que adheret ei turpis est et dedecus. Dyonisiades
ut audivit Tharsiam laudari et filiam suam vituperari , conversa in
insaniam furoris sola sedens secum cogitavit: Pater ejus, ex quo 40
522
sistercias auri. Leno ait: Ego dabo XX. Athanagora ait: Ego dabo 15
XXX. Leno: Ego XL. Athanagora: Ego L. Leno: LX. Athanagora:
LXX. Leno: LXXX. Athenagora: XC. Leno: C sistercias in presenti
dabo. Et ait: Si quis amplius X sistercias auri, dabo supra. Atha-
nagora ait: Ego, si cum lenone contendere voluero, ut unam emam,
plures venditurus sum; permittam eum emere, et cum prostituerit 20
eam, lupanar intrabo, prius ad illam, et eripiam nodum virginitatis
ejus, et erit mihi sicut emerim eam. Quid pluraf Perrexit cum lenone
in salutatorium , ubi habuit Priapum aureum et gemmis adornatum
et ait: Puella, adora istuml Ait illa: Nunquam
adorem. Et ait: tale
tortorem nee preces nee lacrime valentf Tarnen voeavit villicum puel- 30
larum et Hec puella ornetur vestibus puellaribus preciosis et
ait:
et ego filiam tibi similem, de qua similes casus metuo. Hec dicens
dedit ei xx aureos dicens: Ecce habes amplius pro virginitate, quam
impositum est Die advenientibus , sicut mihi dixisti, et liberaberis.
Puella profusis lacrimis ait: Ego pietati tue gracias ago, et ne ali-
5 cui narr es, que a me audisti! Athanagora ait: Nisi narravero filie
mee, cum ad talem etatem pervenerit, similem casum ne patiatur. Et
cum lacrimis discessit. Cui exeunti obviavit ei alius et ait: Quomodo
tibi convenit cum puella f Ait prineeps: Non potest melius. Erat
enim tristis. Intravit juvenis, puella more solito ostium claudit. Cui
1
10 juvenis ait: Quantum dedit tibi prineeps ? Ait puella: Quadraginta
aureos. Et ille: Accipe integram libram auril Prineeps audiens ait:
Quanto plus dabis, tanto plus plorabit. Puella nummos aeeepit, pro-
15 vidit itaque Athanagoram ridentem, ait Uli: Magnus homo es, non
habes, cui lacrimas propines , nisi mihi. Et jurabant, ne hec verba
cuiquam proderent, et ceperunt adventum aliorum exspeetare. Vene-
runt multi dantes peeuniam, sed flentes exibant. Postea obtulit pecu-
niam lenoni dicens: Ecce peeuniam virginitatis mee! Ait leno: Vide
20 cotidie, ut tantas peeunias mihi offerasl Altera die adhuc eam vir-
ginem audiens iratus vocans villicum puellarum clixit : Duc eam ad
te et fränge nodum virginitatis ejus! Cui villicus ait: Die mihi, si
virgo es? At illa: Quamdiu vult deus , virgo sum. At ille: Unde
tantam tulisti peeuniam? Puella ait: Lacrimis profusis exponens
25 casus meos rogavi homines, ut misericordiam virginitatis mee habe-
rent. Et prosternens se ad pedes ejus ait : Miserere mihi, domine,
subveni captive regis filie, ne violes me! Ait ille: Leno est avarus;
nescio, si possis virgo permanere. At illa: Studiis liberalibus erudita
sum et in gener e musicali possum modulari. Duc me in forum, ubi
30 poteris faeundiam meam audire, propone questiones populo, et pro-
posita solvam. In hac arte applicabo peeunias cotidie. At ille: Mihi
bene placet. Omnis populus cueurrit ad virginem videndam. At illa
Ecce, amici, navis ista mihi placet, quam video decenter esse para-
tam. Naute ut audiunt suam navem laudari, dixerunt ei: domine,
rogamus, in navem nostram ascendatis ! Etille: Mihi placet. Ascendit 40
;
526
Salve, quicunque es, et letare scias; quia innocens virgo, que virgi-
nitatem suam inter naufragia sua et castitatem inviolatam conservavit
te s alutat! Tunc in carminibus cepit modulata voce cantare et in
tanta dulcedine, quod admirabatur Appollonius; et dixit cantando
plexus Tharsie filie sue et osculatus est eam cum leticia et pre gaudio
[129] flevit amare et ait: dulcissima nata mea et unica, dimidium
anime mee, non moriar propter te; inveni, propter quam volui mori!
Atta voce clamabai dicens: Currite , famuli, cur rite , amici, currite,
omnes, et mee finem imponite! Inveni quam perdideram, sei-
miserie 5
licet unicam filiam meam. Au dito clamore famuli currerunt, currit ,
venerunt illum flentem pre gaudio super collum filie sue et dicentem:
Ecce quam lugeo, dimidium anime mee! Jam volo vivere.
filia mea,
Omnes pre gaudio cum eo flebant. Tunc erigens se Appollonius, 10
projeetis vestibus lugubribus , indutus est vestibus mundissimis et
omnes dixerunt: domine, quam similis est filia tua vobis! Si non
esset aliud experimentum, sufficeret ejus similitudo ad probandum, eam
esse filiam tuaml Tunc filia bis , patrem et
ter , quater osculata est
Cui Appollonius ait: Non possum tibi esse contrarius, quia multa
pro filia mea fecisti, et ideo opto , ut sit uxor tua; et tunc restat,
ut vindicem me a lenone. Athanagora civitatem intravit convocatis- 25
que civibus dixit: Ne pereat civitas propter unum impium! Sciatis
Appollonium regem, patrem Tharsie, huc venisse! Ecce classes navium
properant cum grandi exercitu destruendam civitatem propter leno-
ne m, qui filiam suam Tharsiam in lupanari constituit. Bus dictis
coneursus /actus est et tanta commotio populi, ut nee viri nee fiemine 30
manerent, quin currerent omnes ad Appollonium regem, videndo eum
et misericordiam ab eo petendo. Ait Athanagora: Consulo ad hoc,
ne destruatur civitas, deducatur ad eum leno. Captus est statim et
filie ejus virgini. Post paucos dies Appollonius tradidit filiam suam
in conjugem Athanagore cum ingenti leticia totius civitatis et cum
genero et filia navigans cum omnibus suis volens per Tharsum pro-
15 ficiscendo ad patriam suam ire, in sompnis admonitus est per ange-
lum, ut Ephesum iret et intraret in templum Ephesorum cum filia
et genero suo , ibique omnes casus suos alta voce exponeret, quos
passus esset a juventute sua; postea venerit Tharsum et vindicaret
Cum hec et hiis similia narr ar et, Altistratis regis filia uxor ipsius
levavit se et rapuit eum in amplexus , volensque eum osculari, Ap-
pollonius autem repulit eam a cum indignacione ignorans quod
se ,
dium anime mee, cur sie agisf Ego sum conjux tua Altistratis regis
et tu es Tyrus Appollonius maritus
filia, et dominus meus , tu es
magister meus, qui me doeuisti, tu es naufragus meus, quem amavi}
non causa libidinis sed sapientie. Appollonius hec audiens noticiam
ejus statim habens, cecidit super collum ejus et pre gaudio lacrimas 15
emisit dicens: Benedictus altissimus, qui mihi filiam cum uxore red-
didit! At illa: Ubi est filia mea? Et ipse ostendens Tharsiam dixit:
Hec est filia tua Tharsia. Illa vero osculata est eam, et sie cum
leticia magna in tota civitate illa et in cireuitu, quod rex Appollo-
nius uxorem suam in templo invenit, famatum est. Appollonius 20
ascendit navem cum uxore et filia et genere revertentes ad patriam
suam. Veniens igitur Appollonius Antiochiam, regnum sibi reservatum
reeepit, et pergens Tyrum constituit in locum Athanagoram generum
suum. Deinde cum ipso genere, uxore et filia et cum exercitu regio
veniens Tharsum, jussit apprehendere Dyonesiadem et Stranguilionem 25
Cap. 154.
De celesti patria.
Cap. 155. 30
ribus colitur fama, que vulgo testatur, post noctis canticinium lucente
luna, si quis miles exclamat: Miles contraveniat! statim ex adverso
miles occurrit, qui ad congrecliendum paratus concurrentibus equis
5 aut resistentem dejicit aut dejicitur , et intra aditus illius septa solus
miles ingreditur et ab exteriori adspectu alicujus foris non artatur.
25 dum eam modo jaculi missilis emittit, femur Alberti ictu atrocissimo
transfodit. Ex adverso miles noster , aut pre g audio victorie ictum
vulnusque non sentiens aut dissimulans, disparente adversario campum
victor egreditur, equum lucratum armigero tradidit, statura grandem,
levitate agilem et in apparentia pulcherrimum. Regredienti viro nobili
30 turba familiaris occurrit, eventum miratur , casum dejeeti militis
matus occurrit. Sed dominus noster omnes quos secum habuit, di- ,
Gap. 156.
reddidit.
Cap. 157.
Cap. 158.
plasmatus et non corruptus nisi per peccatum. Iste erat altior muro
13 introitus] orig. exitus.
539
civitatis, que mundus iste dicitur , altior enim erat, quia teste psal-
mista omnia subjecisti sub pedibus ejus etc. Iste erat graviter vulne-
•ratus ,
quando contra dei preceptum de fructu ligni vetiti comedit;
non tarnen ipse vulneratus , sed et totum genus humanuni vulnere
perditionis profundissimo laceratum erat, ita quod nee in celo nee 5
in terra nee inter angelos nee inter homines inventus est aliquis, qui
poterat illud curare, donec filius dei de regalibus sedibus ad ima
nostre mortalitatis descendens venerat, qui per passionis sue sangui-
nem roseum vulnus humani ge/ieris atrocissimum perfecte curavit.
Lucerna ardens ad caput que nee liquore nee flatu exstingui pote- 10
,
rat, est pena infernalis , in qua divina visione carebat per quatuor
milia annorum, que nee liquore i. e. oracione alicujus saneti nee flatu
i. e. jejunio poterat eum ab ista pena liberare nee exstinguere, donec
Cap. 159.
De inventione vinearum.
540
Cap. 160.
datur palma glorie; sed dominus hujus castri est discretus confessor,
qui cum viderit dominam suam i. e. ovem sibi in ecclesia commissam
errare et preeeptis ecclesie non velle obedire , sed post evangelium
i.admonicionem fraternam exire ecclesiam, hoc est quando sacerdos
e.
Cap. 161.
Cap. 162.
De cavendis imprecacionibus.
ibi est nix perpetua, glacies continua attestante beato lob , qui ait:
Cap. 163.
Puerum secum accepit et circa eum diligens erat Accidit uno die,
quod ad quoddam pratum cum discipulo suo Celestino perrexit. Ambo
in prato unum equum scabiosum viderunt jacentem. Juxta equum
erant due oves adinvicem ligate, que herbas comedebant. Accidit,
quo iste due oves juxta equum pascebant , una ex parte dextra equi 5
solvere. Quod nisi feceris, amen dico tibi penam sustinebis. Celesti-
nus absente magistro per se perrexit et multum studebat, sed versus 20
componere minime sciebat. Ex hoc multum tristis erat. Statim dia-
bolus in specie hominis ei obviabat et ait: fili, cur tantum tri-
starisfQui ait: Non expedit tibi dicere. Et ille: Die mihi secure,
et tuum negocium expediam. Ait Celestinus: Deberem versus compo-
nere sub pena gravi de equo scabioso et duabus ovibus et penitus , 25
Puer vero cum istos versus habuisset, gavisus est valde, domum
perrexit. Alt magister: Fili, numquid versus legisti sive fecistif Et
ille: Eciam, magister. Versus recitavit, sicut superius est scriptum.
Magister cum hec audisset, admirabatur et ait: Die mihi, fili, quis
tibi fabrieavitf Et ille: Nemo. Qui ait: Nisi mihi ceritatem dixeris, 40
Oesterley, Gesta Romanorum. 35
546
Cap. 164.
De perversitate mundi.
quam celos intrare peterent. [139] Qui teste Boetio in quarto libro
de consolatione philosophie summam felicitatem in voluptatibus esse
quinto, qui membra sua devorabat; signat eos, qui omnia bona opera
virorum ecclesiasticorum et doctorum sacrorum , qui zelatores sunt,
sacre doctrine detrahunt, et inquantum in ipsis est perverse devorantes
intelligunt , nee a detractionibus cessare volunt.
25 Cap. 165.
tarnen locum meritorium in eis non occupant, quia pleni sunt fora-
minibus i. e. peccatis et quicquid boni operantur, per peccatum totum
destruitur. Per tercium, qui trabem portavit, designantur mundi po-
tentes ,
qui credunt per ostium regni celorum intrare cum superbia 10
Cap. 166.
De ludo schacoram.
ter , ex altera parte capit alium et fit für. Carissimi, sie pauper 25
verus nihil habet, nisi unum tramitum paupertatis sue , per quam
recto trainite incedit ad omnium pauperum dominum Ihesum Christum,
et fit regina juxta regem regum. Sed si murmurans de statu suo
lateraliter retrocedat, fit für et rapit quicquid potest; nee de regine
solio curat. Secundus est alphinus, qui currit per tria puncta, nam 30
in sede proprio ille, qui est niger , ad dexter am regis collocatur et
albus ad sinistram; dieuntur autem albi et nigri non ex colore, sed
ex loci Situationen dexter enim, qui niger est, pergens versus dextram
se in spacio nigro et vacuo ante agricolam locat; sed sinister de
propria virtute habet duos progressus, unum versus dexteram ad 35
spacium album, alium vei*sus sinistram ad spacium vaeuum et album,
et sie de tercio ad tercium quadrum vadunt servando proprium situm
550
niant, per virtutem acquirunt, quod regine per gratiam est concessum;
est autem sciendum, quod populäres ascendentes in rectum, si quem
nobilem aut populärem invenerint adversarium, et hoc in angulis
ipsum a dextris et a sinistris capere et oeeidere possunt, nunquam
autem extra lineam reetam ad dextram vel sinistram progreditur po- 15
pularis, nisi cum regine obtinet dignitatem. Carissimi, populäres isti
utriusque conditionis et sexus homines significant , inter quos reges
potentes nobiles et alii illustres ad regendum et perßciendum positi
sunt. Qui cum eorum officia seeundum leges et rationes non dirigunt,
nobilitatis sue virtutem amittunt et actum conditionemque popularium 20
ineurrunt; omnes enim ab uno patre geniti et proer eati sumus Adam,
inter quos virtutibus preclari regis et nobilium nomina merito sor-
tiuntur; sed dum populäres i. e. plebeji homines simplices juxta dis-
cretorum confessorum suorum consilia viventes et mandatis ecclesie
10 sive retrocedat, sive capiat, sive capiatur. Sed si queratur, cur regina
non decuit eum multo spacio a regni sui solio absentari, et ideo
cum moveri incipit de suo quadro albo, naturam sequitur rochorum
a dextris et a sinistris , ita tarnen quod a sinistris non potest se 15
Cap. 167.
Hec tria bene custodi et bene tibi eritl Ille autem, ut promisit, eam
volare dimisit. Philomena enim per aerem volitans dulciter cantavit;
15 finito cantu dixit ei: Ve tibi, homo, quia malum consilium habuisti,
et quia magnum thesaurum hodie perdidisti, est enim in visceribus
meis margarita , que strucionis Ovum vincit magnitudine. Ille hoc
audiens contristatus est valde, quod eam dimisit, rethe suum expan-
dit et [1425] conabatur eam apprehendere, dicens ei: Veni in domum
in eis, crucifigunt filium dei. Sed diligenter attendite, quod deus dedit
25 ego] orig. ergo.
555
lus: Jam videmus in enigmate, postea videbimus sicuti est. Nee fides 5
habet meritum, ubi humana racio prebet experimentum. Item salvator
in evangelio respondit mulieri petenti: Die, ut sedeant hii duo filii
mei etc. Respondit sah ator: Nescitis, quid petatis. Item dicebat Petro,
querenti de consummacione seculi etc. Dixit: Non est vestrum nosse
tempora vel momenta etc. Ecce isti stupebant rem apprehendere, quam 10
non potuerunt attingere.
Cap. 168.
De eterna dampnatione.
15 tantem; duobus autem muribus , quarum una erat alba, alia nigra,
arborem incessanter corrodentibus in radice , sensit eam vacillare;
quatuor quoque vipre albe a \basi\ qua pedem fixerat procedentes
totam foveam flatu suo mortifero intoxicabant. Elevans oculos vidit
exitum mellis de ramis arboris stillantis , oblitusque periculi, in quo
20 undique positus erat, Uli didcedini se totum dedit. Quodam autem
amico ejus porrigente sibi scalam, ut egrederetur , melle delectatus
distulit, et cadente arbore [1436] cecidit in os draconis, qui descen-
dens in puteum ibi eum devoravit, et sie misera morte heu mor-
tuus est.
Cap. 169.
täte; decima lege statuit virgines sine dote nubere; undecima voluit 25
uxores non pecunia; duodecima maximum honorem non divitum,
eligi
sed pro gradu etatis statuit fore. Omne autem, quod quacunque lege
statuit, ipse pro exemplo aliis primus servavit.
videre possunt; sed qui modo plus dederit, fortiorem causam favora-
bilioremque sententiam licet contra justiciam obtinebit. Sexta lex
fundos omnibus equaliter divisit, hoc est deus ab eterno instituit omni-
35 bus equaliter gratiam suam, secundum quod viderit hominem proficere,
unde in evangelio dicit: Petite et aeeipietis. Item alibi dicit: Quod-
eunque petieritis patrem in nomine meo , credite , quod aeeipietis et
40 mus; plus enim potest dare, quam mens nostra seit rogare. Septima
559
Caritas, teste apostolo, non agit perperam, non querit que sua sunt,
non emulatur etc. Sic nos in caritate radicati non debemus solam 10
nostram salutem et salvacionem querere,- sed et fratris nostri debemus
saluti providere, per vitam exemplarem aut bonam admonicionem in
viam rectam dirigere, ne sicut Ovis errans a pastore pereat, sed
pascua vite celestis per vestem caritatis inveniat. Nona pueros pau-
peres etc. i. e. ut introducantur in agrum ecclesie secundum merita 15
sua ad promovendum sicut ceteri; quia deus eligit pauperes in hoc
mundo ipsos heredes regni sui faciens , [145] ubi dicit: Beati pau-
peres! Glossa: Non omnes, sed spiritu! Quoniam ipsorum est regnum
celorum. Item Psalmista: Iste pauper clamavit et dominus exaudivit
eum etc. Et quis est Pauper iste la-
pauper illef Glossa: Spiritu. 20
borat in agro mundo, quoniam agricultura dei sumus et
i. e. in hoc
ad laborem a juventute nascimur sicut avis ad volandum Job ix, , ,
Cap. 170.
Cap. 171.
quod amor fidelis inter eos factus est et malus adhuc alium vidit.
domo tua, quam desiderat cor meum tota mente infantum, quod, nisi
eam habuero, filius mortis sum ego. Miles cum hoc audisset, omnes
mulier es domus sue ei ostendit excepta illa puella. Ille cum omnes 10
vidisset, ait: De omnibus istis parum aut nihil caro; sed est una
alia, quam non video, quam diligit anima mea. In fine illam puellam
ei ostendit; visa puella ait: Carissime, in ista sola stat mors et vita
mea. Ait miles: Et ego dico tibi, istam a juventute sua in domo
mea nutrivi, ad hoc ut uxor mea esset, et cum ea infinitas divitias 15
obtinerem; verumtamen tantum te diligo, ut, antequam moriaris, ipsam
tibi in uxorem concedo cum omnibus divitiis ,
quas ego reeipere de-
berem. Miles hec audiens gavisus est valde, eam in uxorem aeeepit,
cum qua divitias multas obtinuit, et sie ad patriam suam Baldach
cum conjuge sua perrexit. Post hec cito miles [146] de Egipto ad 20
egestatem magnam pervenit infantum, quod nee domum nee aliquam
rem habebat; intra se cogitabat: [Pauper sum ego;] ad quem melius
potero accedere, quam ad socium meum [de] Baldach, quem ego ad
sunt eum, erat miles socius ejus, ad quem venerat. Cum vero eum 40
Oesterley, Gesta Romanorum. 36
562
duci ad patibulum respexisset , ait intra se: Ille est socius meus de
Egypto, qui mihi uxorem meam cum divitiis multis dedit, et jam
vadit ad suspendendum et ego vivamf Clamavit alta voce et dixit:
35 ideo potius elegi veritatem dicere et penam hie sustinere, quam in-
nocentes sine culpa damnari, et ego in inferno vel alibi puniri. Ait
judex: Quia veritatem dixisti, innocentes salvasti, ammodo studeas
vitam tuam emendare, mortem tibi remitto; vade in pacel Omnes
audientes Judicium, judicem laudabant quod tarn pie dedit Judicium
40 eo quod veritatem dicebat.
563
Vulpes foveas habent et volucres celi nidos, filius autem hominis non
habet, ubi caput suum reclinet. Venit in mundum istum, in quo [duo] 15
pugnabant, scilicet caro et spiritus. Christus templum intravit, scilicet
uterum beate virginis , juxta illud: Templum dei sanctum est, quod
estis vos. Unus [147] alium occidit, scilicet caro spiritum. Clamor
/actus est in celo et in terra de inter/ectione Spiritus, quando Adam
peccavit. Multi sequebantur, hoc est Judaei cum /ustibus et laternis 20
et gladiis eum querebant, ille vero sicut miles respondit pro peccato
alterius: Mos, ego sum,
Dimittite sinite Mos abirel Statim ipse se
obtulit mori pro genere humano in cruce. Per secundum militem, qui
pro socio suo obtulit se mori, debemus intelligere apostolos, qui pro
Christi nomine ac veritate mortui sunt; per tercium, qui dicebat: 25
Ego sum reus etc. peccatorem debemus intelligere , qui nudam veri-
tatem in con/essione debet dicere: Ego sum, qui peccavi, qui male
egi, ego iniquitatem /eci. Et si sie /eceritis, sine dubio judex in die
judicii sententiam contra vos mutabit, ita quod vitam eternam obti-
nebitis. Ad etc. 30
Cap. 172.
paupertate p o situ s ; flevit amare et ait: Heu michi, quid faciam ego?
Dum semel tristis perrexit solus spaciando, Guido in forma peregrini
ei obviabat Quem cum Tyrius vidisset, noticiam ejus non habebat, 10
sed Guido eum statim agnovit, sed ei qualis erat revelare nolebat et
dixit: Carissime, unde est Qui ait: De partibus longinquis sum ego,
sed moram per plures annos in isto regno traxi. Quendam socium
habebam, qui terram sanctam intravit; sed si vivus vel mortuus, aut
aliter quocumquo modo secum fuerit, penitus in mea non est noticia. 15
non merui, ut mihi tale donum dar es. Et ille: Eleva oculos tuos et
videl Ego sum Guido socius tuus. Ille vero hoc audiens intime eum
respexit, statim noticiam ejus habebat, ad terram pre gaudio cecidit 35
osculatus est eum. Tyrius vero ad domum suam cum auro perrexit.
Guido vero ad palacium regis ad januam pulsabat. Janitor vero
causam pulsationis quesivit. At ille: Ego sum peregrinus, qui noviter
a terra sancta veni. Statim introitum ei dedit et regi est presentatus.
5 Juxta latus regis tyrannus ille sedebat, qui Tyrium divitiis ac honore
privavit. Ait rex: Qualis pax est in terra sancta? Et ille: Domine
modo est pax bona; multi ad cliristianitatem conversi sunt. Qui ait:
ait: Domine, arma mihi concedas. Ait rex: Quicquid indiges, para-
tum invenies. Rex diem belli inter eos constituit. Rex timens, ne pe-
regrinus Guido per insidias interim o c eider etur voeavit filiam suam ,
25 virginem et ait ei: filia, sicut vitam tuam diligis, peregrinum istum
dilig enter custodias et omnia necessaria invenies! lila peregrinum in
camer am suam introduxit , balneari fecit et eum ad libitum suum
habebat. Adest dies belli, mane Plebeus armatus in porta stabat et
clamabat: Ubi est falsus ille peregrinus f Quare tantum tardatf Ille
ostendi, jam mihi concedite , quia ultra quam crecli potest sitio. At
18. 20 falsum] orig. famulum.
567
ille: Deo voveo, quod non gustabis, nisi in manu forti! Guido hec
audiens se defendebat in quantum potuit, ad aquam appropinquavit,
et cum prope fuisset, in aquam saltavit, et hausit quantum volebat;
deinde aquam exiit et sicut leo rugiens in eum irruit, aliusque fugam
petiit. Rex hoc videns fecit eos abinvicem separari et illa nocte 5
quiescere, ut die crastina ad bellum parati essent. Peregrinus came-
ram filie regis intravit, illa vero omne solacium ei prebuit, vulnera
ejus ligavit, cena facta in lecto ligneo firmissimo eum requiescere
eum dormientem [149 5] dimisi. Rex cum hoc audisset, gavisus est
mater est illene pater meus quem pauperibus istis sie recom-
,
,
anulum ei ostendit. Viso anulo alta voce clamabat: Iste est anulus
domini mei. Agili cursu ad forestam perrexit, et antequam venit, 10
Guido est defunctus. lila vero super cadaver cecidit. Alta voce
clamabat: Heu mihi, spes mea periit! Et lamentationes et suspiria
emisit, dicens: TJbi jam sunt elemosine mee, quas pro domino meo
feceram omni die? Vidi dominum meum elemosinam de manibus
meis accipere et eum non cognoscebam. Vidisti filium tuum ante 15
oculos tuos , palpasti, osculatus fuisti, nee mihi nee sibi indicasti!
Quid fecisti, o Guido, Guido! Amplius te non videbo! Cum maximo
honore corpus sepulture tradid.it et mortem ejus per multos dies planxit.
Moralizacio. Carissimi, per istum militem deum intelligere debe-
mus, qui multa bella fecerat; primo in celo, quando demones expulit, 20
testatur de Johanne: Ecce mitto angelum meum etc. Post hec rediit
tinuit, sicut scriptum est: Judicium meum alteri non dabo. Per istum
gladium Plebeum tyrannum interfecit, qui Tyrium i. c. hominem ab 40
570
Cap. 173.
571
Cap. 174.
fuit, et dominus imperator sit Über; tunc judicabo pro utraque parte.
Quod et sie factum est. Tunc ait philosophus serpenti: Jam es liga-
tus; solvas teipsum, si potes, et recedas. Ait serpens: Non possum,
quia tarn fortiter ligatus sum, ut vix me movere valeo. Ait philoso-
30 phus: Morieris ergo justo judicio , quia semper et usque modo in-
gratus fuisti homini et semper eris. Post hoc convertit se ad impe-
rator em et ait: Domine, jam über
venenum de sinu es, tuo excutias
et perge viam tuam; ammodo de tali fatuitate te non intromittas,
quia serpens nichil aliud potest facere, nisi quod natura ei dedit.
35 Imperator hoc audiens dedit gratias philosopho, qui tarn rectum Ju-
dicium dedit, et ab sc es sit,
573
pentem ligatum. Serpens est diabolus, qui per Christi passionem in- 5
tantum est ligatus, quod nihil potuit nisi permissive, hoc est inquan-
tum homo, qui est libere voluntatis , eum temptare permittit et ei
qui bona eorum violenter rapiunt; bona autem possunt eis restituere,
famam autem nunquam; melius enim est nomen bonum, quam un- 25
guenta preciosa. Inimicus ergo noster diabolus peccati venenum sem-
per in nobis fundere studet, quia natura sua mala est, et ergo bo-
num facere non potest, et inimicicie sunt inter diabolum et hominem
ab inicio; sed peccator diabolum ligatum solvit, quando peccatum
immissum per temptationem opere perficit; solucione facta inimicum 30
suum in gremio fovet, quando peccatum continuatur et peccator per
consuetudinem in eo manet, quod grave est, et ad ultimum in de-
speracionis baratrum immergit et subducit. Pastores, qui istum ser-
pentem ligabant, sunt prophete, pafriarche , apostoli et alii moderni
ecclesie doctores et predicatores ,
qui eum vinculo lingue eorum ita 35
Cap. 175.
signant illos, qui nee deum nee sanetos ejus honorant, sed ut pecora
et jumenta irracionalia de peccato in peccatum ambulant, contra quos
dicit Psalmista: Nolite fieri sicut equus et midus etc. Item aliqui
homines sunt cornuti naso brevi, pedibus caprinis. Tales sunt superbi,
qui in omni loco cornua superbie ostendunt, et habent parvum nasum 25
discretionis ad solidem proprium, sed habent pedes caprinos currendo
ad luxuriam; caprea enim velocissimi cursus est et ad ascensum
prona. Applica ad superbos! In JEthiopia sunt homines, tantum
unum pedem habentes, tante tarnen velocitatis sunt, ut bestias currendo
insequantur. HU unum pedem perfectio-
sunt Uli, qui habent tantum 30
nis erga deum proximum, scilicet pedem caritatis. Tales
et [153//]
sunt veloces versus regnum Celeste. In India sunt Pigmei duorum
cubitorum in longitudine, equitantes super hircos et cum gruibus
preliantes. HU designant illos, qui parvi sunt in longitudine bone
vite, inchoantes sed non perseverantes et non viriliter contra grues 35
i. e. vitiorum sordes pugnant. In India eciam sunt aliqui homines
sex manus habentes, nudi et pilosi in flumine morantes. Homines
cum sex manibus designant studiosos , qui laborant, ut vitam eter-
Cap. 176.
De medicina spirituali.
quelibet pars sua propria habet opera, Galat. n: Opera carnis sunt
immundicia, fornicatio , luxuria, idolorum servitus ; opera anime
35 gaudium et pax in spiritu saneto ,
patientia, longanimitas et hujus
modi. Ista opera sibi invicem adversantur ; una dormiente vel come-
dente, altera contrarium semper facit, quia caro coneupiseit adversus
577
pater celestis tyriacam infudit in una virga hujus arboris. Hec virga
est beata virgo Maria, de qua dicitur in Ysaia: Egredietur virga 15
de radice Jesse. Item Virgilius in seeundo bueolicorum:
In hac virga posita erat tyriaca, quando filius dei a patre missus
est in uterum virginis, co Oper ante spiritu saneto , et quando de vir-
gine natus est Christus. Arbor infeeta per [1545] medicinam hujus
tyriace salutifere dulcedinem suam pristinam recuperavit, de qua
omnibus penitentibus afßuenter dat et non improperat, ut in Ysaia 25
Cap. 177.
De perseeucione.
progenie sua neci tradere. Cum regis sigillo decremt, omnes Judeos
in regno Assueri exterminare, altumque erexit eculeum, in quo voluit
Oesterley, Gesta Romanorum. 37
578
regem invitans , Aman quoque adesse jussit. Inter epulas regem pro
sui populique vita rogavit, se et omnes suos ab Aman damnatos
10 narravit. Quem rex furore repletus jussit suspendi in eodem eculeo,
quem ipse preparaverat Mardocheo. Porro ipsum Mardocheum prin-
cipem constituit, qui omnem cognationem Aman perdidit, sie deo
disponente populus innocens est liberatus et semen nequam funditus
exterminatum.
15 Moralizacio. Carissimi , rex iste est dominus noster Ihesus
Christus, qui de radice Jesse surrexit. Hie prineipibus et populis
regni sui convivium fecit, quia pluribus orbis prineipibus et fidelibus
Cap. 178.
ante se sub rege miles quidam, qui in equo sedebat, armis decora- 20
tus, habens galeam in capite, hastam in dextra, clipeo [1556] pro-
tectus in leua, ensem in dextra, loricam in corpore, fibulas in pectore,
ocreas ferreas in tibia, calcaria in pedibus, ferreas cirothecas in ma-
nibus, equum doctum ad prelium cum phaleratibus : sub rege erant
depicti vicarii, unus sicut miles positus in equo cum clamide et ca- 25
pucio , pelles varie, virgam extensam gerens in dextra manu; item
populäres sub vicariis , quorum erat forma talis: homo in humana
specie f actus habens in manu dextra ligonem, quo terra foditur, in
sinistra virgam, qua grex armentorum dirigitur , in cingulo falcem,
cum quo segetes metuntur et vinearum et arborum superflua prescin- 30
duntur; in dextro latere regis faber ante militem depictus; hujus
fabri forma fuit, quod in forma hominis malleum gessit in dextra,
in leva habuit dolabrum, in cingulo gessit trullam cementaream-, item
ante populäres homo, qui in dextra forpicem habuit, in leva gladium
magnum et altum, in cingulo pugillare i. e. vas scriptorum cum in- 35
causto , super aurem dextram portans peunam ad scribendum; item
27 erat] orig. erit.
37*
580
obediunt. In [156] manu leva defert pilam, que ostendit regem esse
militi, ut sit fidelis domino suo; sie Christianus domino suo Ihesu
Christo; tercio miles debet esse Überaus; sie Christianus clarius;
quarto miles debet esse fortis; sie Christianus contra vitia; quinto
debet esse misericors ; sie Christianus; sexto miles debet popu-
vigilanter custodire; sie Christianus verbo exemplo opere alios 5
inquantum potest a peccatis custodire et preeipue prelati. Item vicarii
et unus miles positus in equo etc. Miles iste est judex ,
qui debet
poni in equo justicie et clamide misericordie et capucio cum pellibus
variis. Per capucium fidem cum multis auetoritatibus sanetorum et
exemplis patrum in judieiis dandis. Virg am extensam scilicet tarn 10
pauperi quam diviti. Item populäres ante judicem et homo in specie
humana /actus etc. Ad que tria reducitur omnis agricultura. Legitur,
quod primus agricola fuit Kain, primogenitus Ade; necesse autem
fuit hominem terram colere, ut ipsa, que est mater nostra et corpo-
ralis forme, commune inicium et que nobis in fine vite commune 15
prebet domicilium , in medio vite nostre de nostro labore nobis pre-
beat nutrimentum. Agricola multa bona debet in se tenere; primo
debet deum cognoscere et deeimam dare, qui omnia sibi dedit; se-
ejus plus quam propria custodiat: tercio debent agricole mortem non 20
timere, sed vitam diligere; quarto debent laborare , ocia dimittere.
Tria sunt opera agricole propria; primum est agros colere; ideo in
manu dextra defert ligonem pro terra [156 5] fodienda; seeundum
est armenta nutrire; ideo tenet virg am ad animalia dirigenda,- quia
debet esse pastor non tantum arte sed virtute, sicut Abel primus 25
pastor offerens deo primitias de optimo, quod habuit in grege; tercio
pertinet ad eum virgulta mundare, arbores inserere, vineas plantare;
sie bonus prelatus debet esse virtuosus , opera meritoria deo afferre,
Cap. 179.
De gula et ebrietate.
ascendit ira dei super eos. Iniquitas Sodome fuit saturitas panis et
habundantia. Homo dei Abdo scilicet missus in Bethel propter co-
messationem a leone occiditur; dives, qui epulabatur quotidie spien- 15
dide, in inferno sepelitur; Nabusardam princeps coquorum i. e. gula
Iherusalem destruxit. Vides, quanta sint pericula in illa? Accedant
scripturarum testimonia! Ait enim Salomon: [157 b] Ve terre, cujus
anima ejus non replebitur. Hujus filia est ebrietas, quia gule vitium 20
luxuriam parit; pessima autem pestis est; quid autem hoc vitio feti-
cum amicicia juneti essent infantum, ut sobrii unus pro alius periculo
se exponeret, se invicem gladiis peremisse. Herodes Antipas sanetum
5 Johannem non decollasset, si crapule et ebrietatis convivium defuisset.
Cap. 180.
De fidelitate.
plicem veritatem, dixit rex consiliariis suis: Qua pena sunt Uli 5
digni, qui sie fecerunt contra nostram regiam voluntatemf Cumque
unus capitali supplicio puniri, alius vivos exeoriandos diceret, alius
fectus est .
15
Moralizacio. Carissimi, miles iste fidelis Onulphus bonus Christia-
nus dicitur , qui domino suo regi Portatico i. e. anime in omnibus
fidelis est, laborando , vigilando, dormiendo et omnes actus suos in
servicium domini sui dirigendo , ita quod illud, quod anima per
instinetum cujuslibet boni operis ad salvationem expostulat , corpus 20
toto conamine juxta decem preeeptorum formam aliaque mandata
ecclesiastica sine tedio impleat et perficiat, ut cum mens interior ad
vigilandum et in orationibus persistendum devote domino pro peccatis
reconciliando supplicare satagit, corpus exterius ut tedio non vinca-
tur, hoc opere perficere ad meritum clamat. Miles iste tanta fideli- 25
tatis signa domino suo ostendit, ut se periculis pro eo exponat, quia
ut apostolus dicit saneti martires et alii Christo devoti quidam pro
salvatione domini sui i. e. anime temptati sunt, quidam secti sunt,
quidam in occisione gladii mortui sunt, insuper et plurima tormen-
torum gener a, de quibus in sacris scripturarum locis legimus, ad 30
reconciliandum dominum istum, qui transgressum per peccatum mor-
tale fecerat Grimoaldum ducem i. e. Ihesum Christum accedunt, ut
de Ungaria, ubi nee ob timorem Grimoaldi vivere poterat, libera-
retur. Ungaria mundus iste dicitur, qui est miseriis et tribulationibus
Isti digni sunt omni honore , qui sie fideles suo domino extiteruntl
Et coronabit eos corona glorie et leticie sempiterne, ad quam etc.
Cap. 181.
30 De adulterio.
Mistice. Iste rex est pater celestis ; leo est dominus noster Ihesus
Christus, scilicet leo de tribu Juda; sed leena est anima hominis,
que sepe adulteratur cum leopardo i. e. cum diabolo. Que cum sie
LAUS DEO.
APPENDIX.
sua jochalia, a quo hoc solum debemus petere, ne stet inter nos et
solem, qui non permittit quod »in eo est quod sol, i. e. det nobis
lucem gracie sue. Sed sepe ponit aliquid temporale inter nos et
Dicit Plinius, quod est quedam arbor in Indea cujus flores fructus
dulcem habent odorem, et juxta arborem manebat quidam serpens,
qui vocabatur jaculus. Hie odorem arboris ut destrueret ad radicem
arboris veniens eam intoxieavit. Quod videns ortulanus illius patrie
tiriacas aeeepit et in quadam virga summitati illius arboris infudit,
que cito expulit venenum a radice infeeta et arborem sterilem faetam
fruetificare fecit.
dum peccatum posuit in primo parente. Sic infeeta fuit arbor, ita
quod fruetum dulcem proferre non potuit, quia per nulla opera
quantumeunque meritoria homo celum ingredi poterat. Sed sapiens
ortulanus, pater celestis tiriacam infudit in una virga hujus arboris.
Hec virga est virgo Maria, de qua dicit Ysai: Egredietur virga de
radice etc. In hac virga posita fuit tyriaca, quando filius dei missus
est a patre in uterum virginis et quando de virgine natus est Cristus.
Erat quidam imperator qui habuit unicam filiam caram, cui edi-
fieavit unum palacium pulchrum, in quo manebat, adjungens ei unam
pedissequam sive nutricem. Nutrix vero semper in palacio cum filia
agnum dei quocunque ierit. Hiis auditis literatus semper erubuit tu-
mens exemplum doctrine de tribus literis fratris sui, omnem suam
scienciam quasi nichilum reputans. Nullus igitur clericorum despiciat
vitam simplicium laycorum aut mores. Nescit enim homo, utrum
odio vel amore dignus sit. Unde metrista dicit: Quidquid agant ho-
mines intencio judicat omnes. Jeronymus: Utile est multa scire et
recte vivere, sed si utrumque non valemus melius est bene vivendi
Studium, quam multa sciendi, ut sequamur.
filius meus in societate tua lesus fuerit, vitam tuam habebo. At ille:
vero illum rapuit, sed per clamorem unius pastoris inpeditus est,
unde a lupo illud vulnus accepit de quo signum manet illud. Ait
imperator: Tibi et non familie puerum ad nutriendum tradidi, et
ideo contra legem egisti. Qui ait: Fateor me deliquisse et ideo gra-
ciam peto. Ait imperator: Tibi remitto, studeas quod deliquisti cor-
morietur. Miles iste est Cristianus per baptismum lotus, qui per lon-
gum tempus in iufancia animam a peccato custodit. Sed sepe currit
ad nundinas i. e. ad mundi speetacula et ibi invenit vanitates et cum
Oesterley, Gesta Romanorum. 38
594
litis habere posset, voeavit eum et ait: Vade et quere michi unum
595
hereditatem nostram sc. regnum Celeste. Miles iste est bonus Christia-
nus deo dilectus, qui debet ei resistere; et quomodo? certe ut pergat
ad uxorem i. e. ad conscienciam, cum qua debet consiliari ut ad con-
fessionem sepius currat et tunc inveniet viam sc. penitencie, per
38*
596
quam ambulare debet. Senex super foveam sedens est Christus cum
baculo crucis, quem baculum debemus in mentem sumere et passio-
dimus. Servi qui exeunt sunt peccata, que exeunt a corde per con-
tricionem, et tradit nobis equum nigrum i. e. carnem maculatam
peccatis, falconem i. e. conscienciam sive racionem denigratam, et
parte habet os strictum cum quo sufflatur. Eodem modo cor huma-
nuni et preeipue primi parentis habuit os strictum contra dyabolum
in creacione sua, et eciam cor Christiani primo est strictum primo
per virtutem baptismi. Sed dyabolus fecit Adam insuffiare hoc est
consentire peccato, unde dabatur magnus sonitus ita quod tota curia
celestis audivit quando peceavit; sie est de peccatore. Primo habet
strictum cor, strietam conscienciam, sed quando sufflat i. e. consentit,
dilatatur cor et fit magnus sonitus in conspectu dei. Omnia ista mala
dyabolo dedit in inferno, quousque Christus venerat et sua passione
illum liberavit. Studeat ergo unusquisque hereditatem suam i. e. regnum
celorum custodire, ad quod.
597
quemlibet nostrum qui habet transire omni die versus patriam Ce-
lesten) super pontem. Pons iste est vita humana, que est satis fra-
gilis, sed sine dubio leo est diabolus, draco est caro, mare i. e. mun-
dus nos impediunt quantum possunt. Sed attenclite si contra illos
si ad hoc essem dignus. At illa: Sine dubio non est creatura sub
celo ,
quam magis diligo quam te. Qui ait Dicam : tibi propositum
meum. Ad terram sanctam propono accedere; si non venero ad te
rediero. Et illa: Ecce fides mea in manu tua, quod ab hodie per
Septem annos virginitatem meam custodiam pro tuo amore, et si
ista die finitis Septem annis non veneris quilibet nostrum a jura-
mento sit solutus. Ait miles: Omnia illa adimplebo. Osculatus est
bona filia, tibi de marito pro vidi, sc. de rege Apullie. Que ait:
domine, miserere mei. Votum dei feci, ut pro Cristi amore virgini-
tatem Septem annis custodiam, et ideo finitis Septem annis quod deo
placuerit hoc faciam. Imperator cum hoc audisset votum ejus nolebat
infringere sed omnia regi retulit et quodfine Septem annorum
in
veniret et filiam suam in uxorem duceret.Rex vero cum audisset
ei placuit. Imperatori valefecit et ad regnum suum perrexit. Cum
autem Septem anni finiti essent, et dies que erat assignata inter
militem et puellam adesset, rex eodem die cum maximo apparatu
versus palacium equitabat. Cum autem sie equitasset, miles de terra
saneta venit et eodem die in eadem via equitavit usque dum ad re-
gem pervenit. Rex vero totaliter purpura et pallio erat indutus, miles
quod rex totaliter erat madefactus. Miles vero ait ei: Domine, magna
stulticia est, quod domum vestram* vobiscum non portastis. Si jam
domum vestram haberetis, non fuissetis madefactus. Ait ille: Ut
michi videtur stultus es; domus mea est tota lapidea; quomodo ergo
illam mecum portare possem? Cum vero ulterius processissent vene-
runt ad locum lutosum ac profundum. Rex usque ad ventrem equi
intravit, miles vero in cireuitu equitavit et sie nee seipsum nee
equum maculavit. Et ait regi: Domine, si sapienter fecisses, pontem
tuum tecum portasses et sie nee corpus tuum nee equus essent
fedati. Ait ille: Quomodo loqueris? pons meus est lapideus et bene
possibile est. Cum vero circa prandium equitasset, ait miles regi:
Domine, si placet, ostendatis michi honorem et panem et vinum
mecum sumite, quia tempus est comedendi. At ille: Placet michi.
In campo sedebant et cibum sumpserunt et finito prandio rex grates
militi reddidit, quia satis splendide ei ministravit. Ait ei miles:
Semper per viam patrem et matrem deberetis habere vobiscum. At
ille: Quomodo loqueris? pater meus et mater mea bene 60 annos
habent in etate, quomodo ergo possum eos per viam mecum ducere?
stultus es. At ille: Domine, possibile est. Cum vero miles prope
palacium esset, licenciam a rege recepit, quia per viam propriorem
accedere v olebat. At ille: Die michi, carissime, per quam viam
ascendere velis et ubi intendis pergere. Qui ait: Domine, per illam
viam ascendere volo. Sed quando dicis ubi intendam pergere, tibi
judicii, et si integri fuerimus sc. per peccatum non divisi, ducet nos
ad eternum gaudium. Rex vero qui interius venit, ut filiam impera-
toris habeat, est dyabolus, qui toto conamine laborat, ut animam in
matrimonio suo habeat. Quid facit? Induit te purpura et pallio, hoc
est angelicam illam naturam habebat splendidam et excellentem, sed
venit pluvia superbie et omnia vestimenta, i. e. dignitatem, excellencie
confundebat et eum in infernum retrusit. Et quare hoc? Quia non
habebat pallium cum capucio. Pallium illud quod operit totum corpus,
designat caritatem ; sicut dicit Apostolus : Caritas operit multitudinem
peccatorum. Capucium quod caput tegit signat firmam fidem in deum.
Istis duobus carebat dyabolus et ideo cecidit. Si ergo nos volumus
601
gloriari in Cristo, oportet nos ista duo habere, sc. pallium caritatis
et capucium fidei, quia sine fide impossibile est salvari. Deinde equi-
tabat in lutum etc. Sic dyabolus ab illo tempore quo cecidit seraper
mum, i. e. spem, de qua apostolus : Spe salvi facti sumus. Spe tocius
bonitatis caret dyabolus. Deinde miles habebat panem et vinum etc.
tella sua verteret morte moreretur sine aliqua misericordia, sed ante
mortem peteret tria a rege et optineret, ita tarnen quod nulla illa-
rum peticionum esset pro vita habenda. Racio erat hec quare legem
constituit, quia erat tarn largus quod nullo modo volebat quod in
aula sua ossa eujuseunque viderentur, sed quam cito homo partem
albedinis de pectine comederet, nullo modo partem nigredinis verteret
sed ad coquinam mitteret et quia ei laute ministraretur appareret.
Accidit quod quidam comes ad curiam imperatoris venerat ducens-
que secum filium suum. Ambo in mensam erant positi et de pecti-
nibus ministrati. Comes cum esset famelicus postquam partem albe-
dinis comederet, vertit pectinem ad partem nigredinis et comedit.
Hoc videntes multi coram rege exeuntes eum apud regem aecusabant
quod mortem meruit quia contra legem editam deliquerit. Statim
super tali transgressione correptus. Ille vero quid diceret penitus
ignorabat, filius vero ejus audiens quod pater nesciret se juvare,
602
ait:Domine mi rex, tercia peticio mea est ista: peto ut omnes oculi
omnium horum de capitibus eruantur, qui viderunt patrem meum
pectinem in scutella vertentem. Hoc audiens imperator fecit inquiri
quis vel qui viderint comitem vertere pectinem in scutella. Facta est
dominus noster Ihesus Christus qui erat filius ejus secundum car-
nem, quod se juvare non posset, pro se regi celesti obtulit in mor-
tem dicens Judeis: Ego sum, sinite hos abire. Ante mortem vero
tres peticiones petivit. Prima peticio pro filia i. e. auima ut ejus
esset sponsa juxta illud Osee : Desponsabo michi eam in fide. Se-
cunda peticio erat quod quesivit totum thesaurum i. e. totum regnum
Celeste pro genere humano juxta illud: Sic disposuit michi pater
603
rissima, miromodo te diligo; quid tibi dabo quod possum una nocte
tecum dormire? Que ait: 1000 marcas florenas. Ille vero concessit
et ei declit. Cum nox adesset, miles lectum intravit et statim dor-
mire cepit, puella vero simili modo post eum. Miles per totam
noctem dormivit, nee a sompno excitatus est. Mane vero cum sol
Et ille: bona puella, intra lectum. Que ait: Non facio tibi caris-
sime injuriam, tecum conveni pro 1000 marcis florenis ut tecum
tota nocte dormirem, hoc fideliter implevi. Sed tu fuisti ita ruralis,
Tantum sicut prius. Ille vero concessit. Cum vero nox adesset miles
lectum intravit et statim dormivit et per omnia fecit sicut prius.
Miles vero ultra quam credi potest dolens dixit puelle Die : michi,
bona puella, quomodo tecum dormiam tercia nocte. Que ait: Certe
pro 1000 marcis florenis. Ille assensit. Miles intra se cogitabat:
Primo perdidi 1000 marcas florenas, seeundo terras meas obligavi
pro aliis 1000, jam vero oportet me acquirere per aliquam viam si
te dilexi quod pro tuo amore filius mortis sum! At illa: Die quo-
modo. Respondit miles: Obligatus sum uni mercatori in tali forma:
Defecit michi peeunia ut tibi solverem, mutuavi ab uno mercatore
1000 marcas auri ita quod si non solverem die assignata ipse po-
605
Statim fecit eum capi et ad Judicium duci. Lex autem erat, quod
sicut homo voluntarie se obligaret, ita et Judicium reciperet. Interim
puella exploratores habebat, quomodo de araasio suo tractaretur. Ex-
ploratores revertentes nunciaverunt ei quod ad Judicium ductus fuerit;
puella hoc audiens ait intra se: Si ille morietur, ego ero rea; non
fiet ita. Statim crines capiti sui perscidit ad modum viri, restes mu-
lieris mutavit et sicut vir per omnia se preparavit ascendensque
dextrarium ad Judicium equitavit. Cum autem judex eam vidisset,
audivi quod quidam miles hie inter vos per quendam mercatorem
male sit traetatus et ideo Judicium intravi ut militem a morte libe-
rarem. Ait judex: Karissime, illum juvare non potes, quia lex hujus
regni dietat, quod sicut homo se voluntarie obligaverit, sie sine con-
tradiccione Judicium reeipiat, si convencionem non impleverit. Miles
iste convenit cum mercatore illo pro quadam summa peeunie quod
si non solveret die statuto habeat potestatem pleuariam in toto cor-
At ille: Quod dixi, dixi et hoc in corde meo affirmavi. Que ait:
Domine judex, ex quo ita est quod nee prece nee precio iste mer-
cator potest flecti, peto instanter ut legem exerceas tarn pro milite
quam pro mercatore. Dixit judex: Quidquid lex jubet hoc implebo.
Ait illa mercatori: Die michi in qua parte corporis carnes ejus velis
abseidere. Et ille: In pectore, ubi cor jacet. Que dixit judici: Domine
mi, coram omnibus dixisti quod justiciam velis tenere pro milite
sicut pro mercatore. Ex quo ita est, peto instanter beneficium legis.
Rex dicit, quod quicumque sanguinem alieujus effuderit, sanguis ejus
pro eo effundatur. Miles iste tantum convencionem fecerat de carni-
bus abscindendis, non de effusione sanguinis. Tu ergo mercator im-
pleas convencionem tuam, ubicumque volueris in toto corpore ejus,
sed videas, ne sanguinem ejus effundas, quia si hoc feceris beneficium
legis reeipies. Dicit ei mercator: Ex quo ita est, da michi peeuniam
meam et tibi remitto omnem accionem quam contra te habebo. Que
quia mercator rennuit quod suum erat, transeat ergo sine solucione.
finito judicio exivit nee postea potui ipsum videre. Respondit juven-
cula : Si eum videres, numquid noticiam ejus haberes? Qui dixit:
Optime. Illa cameram intravit et sicut prius se ornavit; quo facto
exivit. Miles cum eam vidisset ultra quam credi potest gaudebat et
osculatus est eam et ait: Benedicatur hora in qua fuisti nata. Post
607
hoc cum magno jubilo eam in uxorem duxit et in pace dies suos
finierunt.
et ascendat equum
suam conscienciam et pergat ad Judicium
i. e.
cludendo Cristi passione, per quam salvati sumus, quia nullo modo
potest hoc facere et per consequens nee animam habere si parve
penitencie te subjicis. Et si sie feceris, judex i. e. discretus confessor
dum in illa arbore. Uli vero regraciaverunt patri dicentes : Deus celi
et pater celi et terre retribuat tibi pro hac donacione vitam eternam,
cepit arborem oecupare quia esset sua propria. Hoc audiens seeundus
filius dixit, qua de re lignum oecuparet. Ac ille: Jure hereditario,
quia pater meus dedit mihi de illa omne quod est sub terra et ideo
totam arborem tamquam meam oecupare volo. Ait seeundus filius
Pater meus dedit mihi summitatem arboris et latitudinem et ideo
arbor est mea in tantum sicut et tua. Hoc audiens junior frater
dixit Carissimi, quare arborem magis vultis habere, quam ego, quia
:
pater meus dedit mihi de ligno omne quod est siecum et humidum?
est ergo arbor intantum mea sicut et vestra. Sed audite me, fratres,
ne discordia inter nos fiat. Eamus ad regem qui est prope nos, quod
nos judieaverit auditis nostris racionibus, tunc simus contenti. Ac
illi dixerunt: Consilium bonum est, et perrexerunt ad eum et unus-
quisque racionem suam regi proposuit. Rex cum audisset raciones
eorum dixit primogenito : Tu petis illud de arbore quod est sub
terra, ergo oportet ut primitus sis minutus de sanguine tui corporis,
609
facto dixit rex Ulis tribus fratribus: Ubi est pater vester sepultus?
Ac Uli indicantes locum rex vero fecit patrem extumulare et unum
os de corpore ejus extrahere et iterato euni sepelire. Hoc facto vo-
197, app. 1.
198, app. 2.
vasa aurea et argentea secum auferre nititur tarn quam propria. Yasa
aurea et argentea sunt omnes hü, qui a tempore ade lapsi sunt in
profundum usque ad incarnationem cristi et omnes sancti et princi-
199, app. 3.
Blum oportet primo ire ad desertum hujus mundi sc. per multas
tribulaciones. Draco est caro tua propria quam debes habere ad cor-
rigendum negando voluntatem suam, leo i. e. dyabolus cui debes re-
sistere ut fugam det a te qui semper quasi leo rugiens querens quem
devoret. Mare i. e. mundus quia fluctuat et instabilis est ut mare.
Etiam mare est infrigedatum et sie homo infrigedatur per multitu-
dinem peccatorum. Ergo versus sie debet exponi: Sperne sc. mun-
dum, resiste sc. diabolo, tere semper carnem et sie sertum i. e. co-
ronam reeipis sine fine semper in regno celorum.
39*
612
200, app. 4.
201, app. 5.
pueri circa regem mansit et ipsum regem cum familia sua in multis
offendit et se in omnibus importunum reddidit nee regine nee aliis
pater mens vel mater mea, ignorante vero domino suo qui eum in
filium reeepit. Recessit die laborans graviter in diversis partibus
patrem et matrem quesivit, nunc in viis, nunc in silvis et sie in
202, app. 6.
203, app. 7.
alia mulier scribebatur mundicia sive castitas cum isto titulo : clarior
204, app. 8.
205, app. 9.
Pagani finxerunt tot esse deos quot sunt virtutes diis apropriater
folii erat:
Prima est quod vere humilis reputat se vilem coram omnibus sieud
david ad saulem: quid persequeris res israel canem mortuum et
Idem tytus livius scribit deam fortune sie depietam. Erat ymago
mulieris babens faciem binam, unam obscuram et aliam claram et
utraque facies pingebatur ceca. Hec ymago sedebat in curru quam
trahebant tres equi. Primus equus habebat ricinum : Amor mundi
excecat cor hominis quia nescio diem mortis nee extremi examinis.
US
2 equus sie dixit: fortuna mundi refluit et defluit et nisi preeavea-
tur finaliter deeipit. Tercius equus sie inquit: fortuna mundi fallax
esse dinoscitur quia promittit leticiam et inducit tristiciam.
Moralitas. Prosperitas mundi ceca est quia ita subito fatuo ut
non mutarer, tunc non fortuna vocarer. Noli fortune contidere quia
in momento in aere revertitur, cenica ad lucillum.
Mistice. Isti tres fratres sunt tria genera hominum. Primi sci-
licet filii dei per incarnacionem , Alii duo scilicet judei et saraceni.
forma veniret. Ait ille: domine quia aliter non merui, etiam non.
possum vobis dicere nisi constat mihi prius de vestra gratia et vo-
luntate et ante omnia misericordiam peto. Cum autem appro-
pinquasset flexis genibus imperatorem suscepit. Ait imperator:
Karissime quare in tali forma mihi obviasti? quia propter miseri-
cordiam huc veni in ista forma. Ait imperator: Ad quid portas
istas tres cordas? Qui respondit: Primam cordam ad ligandum me
manibus et pedibus quo usque sanguis exeat. Secundam cordam ad
trahendum me ad caudam equi quousque ab ossibus carnes separa-
rentur. Terciam ad suspendendum me ad patibulum tarn diu quousque
aves celi de cerebro capitis fuerint refocillati. Ait imperator: Tarn
humiliter loqueris et tarn vilem ostendis. Tibi remitto quidquid contra
me deliquisti. Die ergo secure que sint dicenda. Ait ille: Domine,
filiam tuam unicam quam mihi ad custodiam et nutriendum commi-
sisti ex defectu [meo] panem ab aliis mendieavit. Item de militibus
quibus de bonis tuis nesessaria ministrare debui ipsis subtraxi in
tantum quod furta et latrocinia commiserunt pro necessariis habendis-
Sed canem optime nutrivi quod ligaturam sepius fregit et multa
mala perpetravit. Imperator cum hos sermones audisset commota
sunt omnia viscera ejus et ait: pessime, si illa omnia prius sci-
tarnen pulchra est anima ad similitudinem dei creata cui deus pro
custodia dedit quinque milites i. e. quinque sensus. Custos illorum
quinque sensuum est racio que debet eos regere, sed canis est caro tua
propria. Marsch alcus est homo cui deus omnia tradidit ad custodiam
quando perrexit ad terram sanctam i. e. ad celum. Sed homo sepius
permittit puellam i. e. animam mendicare, hoc est de peccato in
peccata cadere ita quod omnibus virtutibus spoliatur quas in baptismo
recepit. Milites i. e. quinque sensus propter defectum custodie ac
discipline facti sunt latrones etc. sc. visus videndo que sunt nociva
Auditus audiendo que sunt illicita verba mendacia ac turpia et scur-
rilia et blasphematoria etcet. Sed canem i. e. carnem de qua minus
deus curat, optime nutrivit unde de nocte i. e. in tenebris hujus
mundi ab omni peccato solvi debet ut possit contra vicia latrare,
de die i. e. contra mundi spectacula debet ligari. Sed sepe ligatu-
ram suam fregit et divina precepta violavit quociens peccatum mor-
tale commisit. Sed illo modo imperator venturus est ad Judicium.
Si sapientes fuerimus debemus facere sicut fecit marscalcus ; deponere
omnia vestimenta i. e. veterem vitam exceptis lineis i. e. fide spe et
caritate et tres cordas portemus nobiscum et ei occurramus. Si vero
non fecerimus nostri adversarii i. e. dyabolus et peccata nos accusa-
bunt cum propria consciencit. Unde occurramus ei quam diu fueri-
mus in hoc mundo cum tribus cordis. Prima corda ad nos liganda
est contricio que debet cor nostrum ligare ac penetrare quod sanguis
i. e. ex omni parte peccata exeat. Unde contricio nostra cum pro-
posito satisfaciendi et abstinendi omne peccatum delet. Secunda
corda ad trahendum nos est confessio que debet nos trahere a prin-
cipio vite nostre usque ad corpus intantum quod carnes affeccionis
separantur ab ossibus i. e. a nobis. Tercia corda ad suspendendum
quousque aves celi etc. hoc est satisfaccio. Apostolus: Suspendendum
elegit anima mea i. e. satisfaccio pro peccatis quousque aves celi
luxuriae quorum deus venter. Tales habent ventres fereos, qui vix
vel numquam sunt satiati in suis immundiciis. per tibias ferreas in-
telliguntur divites cupidi avari, vincti in mendacitate et ferro.
peres sustentare, sed ipsi sunt ferrei et duri per cupiditatem et ava-
ritiam. per pedes partim fereos et partim fictiles intelliguntur mali
praelati et mali praedicatores quia pes est ultima pars hominis unde
designant humanitatem; pes etiam designat amorem unde pes meus
est amor meus, unde per pedes designantur praelati et praedicatores,
qui pre aliis deberent signa amoris et humilitatis ostendere. lapis
morte aeterna.
dei incarnatus. Fimbria est pars inferior vestis per quam intelligitur
humanitas que est inferior divitate quia secundum humanitatem passus
fuit in sancta cruce. Haec ymago posita fuit in superiori parte co-
lumpne quia Christi passionem semper in memoria habere debemus.
Sed pes hujus columpne est amor hominis, per herbam, que est
amara, intelligitur contritio hominis sive dolor. Tunc herba de pede
columpne procedit quando ex ferventi dilectione, quam homo habet
;ad deum, surgit dolor in corde peccatoris, et intantum augmenta-
tur et crescit, quod quasi deum tangit ad misericordiam eum inclinans,
et contrario morbo peccati dedit medelam et peccatori vitam eternam.
Ait rex: nolite timere, solus inimicus meus est occisus, uxorem vero
graviter punivit et leonem secum continue tenuit.
Reductio. Carissimi, rex iste potest dici quilibet bonus Cristia-
nus, qui habet se ipsum principaliter regem et versus terram sanetam
i. e. regnum Celeste per opera meritoria pergere. Sed sepe miles,
i. e. mundus iste trahit uxorem, i. e. carnem cum vieiis et coneu-
pisceneiis, et quando homo melius credit vivere venit leo, sc. mors
et mundum a te extiuguit et sie est homo perditus in corpore et
in animo.
Miles quidam erat qui unicum filium habebat quem multum di-
lexit. Filius iste cum ad etatem pervenisset ineepit manus et brachia
Oesterley, Gesta Romaiiorum. 40
626
num est: non oeeidas, et ideo quia illum oeeidisti, hoc te judico,
suspendendi io patibulo.
Reductio. Karissimi, miles iste est dominus noster Ihesus Cristus,
filius est christianus, qui laborat membra sua dilacerare, h. e. carnem
suam per jejunia, vigilias et diseiplinas macerare; hoc videns mater,
sc. mundus iste multum dolet homini venenum sc. mundi vanitates
rex revocari primum et ait illi: quid tibi de regina videtur? At ille:
optime mihi videtur inquit quia libenter et pacienter me audivit
que dixi ei ex parte vestra. Ait rex: numquam aliquid formositatis
inest ei? Respondit ei: domine mi, ad hoc non fui missus, ut ejus
40*
628
est dei filius qui in hoc mundo promotus ad hastiludia fecit pro-
clamare sc. adventus sui temporis per prophetas. Persone divine
habent scuta distineta; pater habet scutum potencie, filius scutum
sapiencie, spiritus sanetus clemencie. Sed dyabolus in paradiso tetigit
scutum filii quando dixit primis parentibus meis: eritis sieud dii
propter nimiaui caritatem suarn qua dilexit nos deus filium suum
misit in similitudinem carnis peccati, Io: Sic deus dilexit mun-
dum etc. Hie vero dei filius descendit ad duellum in humana natura
contra dyabolum, i. e. quando invenit eum in deserto et eum tempta-
vit sicut patuit. Sed finis istius duelli fuit in parasseves quando
dyabolus rediit ad eum et sedit super brachium crucis etc. Secunda
Christi litera fuit: Amorem nostrum nemo etc. Quia amor Christi
recusat quia pro' omnibus mori voluit unde leo papa: Sicut nulluni
a peccato liberum reperit ita omnibus liberandus venit. Tercia litera
Christi fuit: verus amor etc. Amor Christi nunequam tepuit nee
permisit eum habere requiem, donec ministerium patris quod aeeeperat
consummaret. In hoc enim totam suam cogitacionem et curam esse
voluit, sc. circa salutem generis humani. Quarta litera Christi fuit:
ubi amor etc. Sic vere Christi amor fuit quia intantum dilexit ho-
minem quod constans permansit in isto amore qui usque ad mortem
deduetus est, ideo majorem hanc dilectionem nemo habet ut animam
suam poneret pro amicis suis.
lectionis dei quam deus digito suo scripsit et ipse moyses eam primo
promulgavit et quomodo deus hominem creavit ad ymaginem suam.
Tercia litera fuit: Sine amore deus etc. Ista litera fuit missa in lege
prophetarum per Ihremiam, quando ipse prae ceteris prophetis la-
mentabatur genus humanum perditum propter carentiam amoris di-.^
vini. Quarta litera talis erat: de omnibus tuis nichil aliud peto e^..
Ista litera missa est in lege gratie a deo per filium suum seutorem sc.
gloriose.
-'/
631
sibi negabant. Post annum missus est in exilium et invenit ibi di-
tiorem locum plusquam post se reliquerat.
Insula illa in qua quilibet est rex per annum, iste est mundus
in quo regnant mali per annum i. e. per horam respectu eternitatis.
Et post hanc vitam nudus mittitur in sudario in foveam et nisi aliqua
bona premiserit, ibi iu exilio i. e. in eterna pena erit.
Puella quedam pauper leprosa erat, que curari non poterat nisi
balneari contingeret in sanguine regali. Quam rex quidam intantum
dilexit, quod sanguinem suum usque ad mortem profudit, ut illa
gratiantur pro illo bono opere, ymmo omnes eum offendunt suis
peruit eum pallis. Qui cum jaceret apud eam securus ut sibi vide-
batur, mulier aeeepto clavo et malleo percussit eum per tympora et
mortuus est. Per sysare intelligitur quilibet homo fugiens hostes
635
curum ibi esse, quod omnino uncquam infestetur ab eis; venit jahel
i. e. temptatio carnis vel dyaboli et infigit clavum i. e. peccatum
mortale in caput ejus et sie moritur in anima.
Fuit quidam rex qui habuit unum bonum agrum, quem com-
miserat agricolis suis exercendum et nullum censum ab eis habere
voluit nisi hoc solum, quod pro se reservari mandaverat in agro illo
unam sc. arborem de qua fruetum habere posset annuatim in natura
formara seminandi in ipso. Rex iste est deus pater qui habuit
agrum i. e. paradisum ubi sine labore crescebant omnia bona. Quem
eommisit agricolis i. e. generi humano ut uterentur bonis Ulis sieud
vellent et nullum scensum clarent nisi unam arborem de scientie
habent. Inimicus domini est dyabolus qui propinat sibi vinum forte
hoc est leticiam mundi in quibus homo delectatur, sed amicus, hoc
est Spiritus sanetus, nobis miscit vinum cum aqua quia hoc sepe
ordinatur quod passio domini reducitur nobis ad memoriam. Et sie
deponimus leticiam et gaudium mundi et deflemus passionem ejus.
figure. Quia pro dono pulchritudinis portavit capud symee, pro dono
fortitudinis portavit manus et brachia auseris, pro dono divitiarum
habuit corpus excoriatum et pelle nudatum et oculos vice versa re-
volventes. Ista mulier est anima rationalis quam deus pater ad yma-
ginem suam formavit cum pulchritudine corporali. Quam filius dei
decoravit cum fortitudine spirituali, quam deus spiritus sanctus re-
plevit plenitudine virtuali. Sed cum anima revertitur ad laudandum
deum pro donis istis, tunc homo pro pulchritudine corporali offert
240 ? app. U.
lani dixit sibi: maria. At illa conversa cognovit vocem Ihesu, genu
flexit et adoravit et osculari voluit pedes ejus et sie ostendit labo-
rem quia cum adhuc tenebre essent venit ad mouumentuui lhesu et
Quare commeditis et bibitis et leti estis, cum sitis mortui? Cui me-
dicus: hoc a deo consecuti sumus, quod tempore nobis placito
comedere et bibere valemus et hanc eandem gratiam tibi a deo ro-
gamus, ut et tu, qui mortuus es, si vis comedere et bibere nobiscum
poteris. Eger respondit: utique vobiscum cenare potero et desidero.
narie acquisivit. Eger ille homo peccator est, medicus vero Christus,
qui ut egrum jacentem in obscuro in lumbo inferni curaret, assumpsit
vestimenta nigra i. e. humanitatem nostram vicio denigratam, sed
ipse ab omni peccato immunis venit in hunc mundum portans secum
antidotum salutis eterne docens et ostendens viam reetam nobis egris
i. e. peccatoribus, quousque perveniamus ad regnum celorum.
sime trado eum vobis, et ei dedit. Virgo illa est anima, lapis quem
habet est voluntas liberi arbitrii. Quinque fratres sunt quinque sen-
sus corporis. Primus qui est histrio est auditus. Secundus qui est
pictor est visus. Tercius qui est speciarius est odoratus. Quartus qui
coquearius est gustus. Quintus qui est leno est tactus quia in eo
magis viget sensualitas et incurvat animam ad opus illicitum. Sic ergo
illa virgo fuisset stultissima si pro aliquo predictorum tarn vilissi-
eorum volens scire quid libentius colerent pro deo suo. A seniore
quesivit quid vellet habere pro deo suo. Consuetudo erat tunc tem-
poris quod homines elegerent quid pro deo suo vellent habere. Re-
spondit filius, quod libencius coleret pro deo suo Jovem. Cui pater:
Qua de causa? Respondit filius quod esset pre ceteris dicior, forcior
et potencior. Cui pater: Potencia inquit non facit unum deum me-
641
liorem altero, quia potencia sepius est causa iniquitatis nisi bene
utatur. Deinde a secundo filio quesivit quem vellet ipse habere pro
deo suo. Qui respondit: Saturnum. Et cum causam quereret pater,
filius respondit eum esse sapienciorem aliis diis. Ait pater: Fili, sa-
piencia non facit unum deum meliorem altero quia sepe sapiencia
est causa iniquitatis, quia multi sapientes corruerunt. Deinde quesivit
a tercio filio quem ipse vellet pro deo suo. Respondit: Mercurium.
Et cum causam quesivisset pater, dixit filius mercurium esse pium
et misericordem. Cui pater: Vere fili, bene elegisti. Pietas facit
unum deum meliorum altero, quia pietas nulli est nociva. Sed ka-
rissime fili si unus esset potens et sapiens et pius, talis posset dici
deus deorum. Statim fabricaverunt sibi unam similitudinem hominis
habens alas et illam ymaginem colebant pro deo suo. Et scribebant
in una ala: In pectore exspecto. In secunda ala: Remitto.
Moralitas Karissimi. Per istos tres filios tria genera hominum
debemus intelligere. Per primum filium Sarracenos et Judeos qui
unum deum credunt omnipotentem nee distinecionem personarum
ponunt. Per istos poterimus assignari mundi potentes qui toto tem-
pore vite sue ad hoc laboraverunt, ut potentes videantur verbo et
opere. Tales sunt superbi qui semper volunt videri. Contra tales
dicit psalmista: Vidi Impium super exaltatum etc. Nolite ergo eligere
potenciam humanam quia fallit hominem. Per seeundum filium de-
bemus intelligere mundi sapientes, licet tarnen de terra sint et in
Cristum per opera pietatis. Ergo ex quo deus est sapiens, fortis et
pius, eum allegamus.
ipse ejus heres. Deliberato ergo cum uxore consilio prefatum infan-
tulum adoptavit in filium et nemo in regno de thalamis puer-
perio expertus est in oppinione vulgari tarnen puer in adapercionem
quesitus de regis crederetur semine procreatus. Cepit itaque puer tarn
diebus quam noctibus augeri et cibariis atque vestibus regalibus est
nutritus atque productus et in miram eleganciam tarn vultus specie
quam corporis proceritate succrevit; qui cum primo attigisset limites
pueritatis fama quoad strennuitatem , pulchritudinem , sapienciam
ubique volabat, carus et amabilis omnibus ut si hoc non dedissent
vota natalibus esset modo in principem eligendus merito. Gaudet rex
de filio adoptivo, congaudet et letatur ungaria sibi tandem refloruisse
de meo sangwine regnum meum et alia multa bona dimisse quia hoc
est de natura, ut filius patris post mortem obtineat ea que patris
erant, amor talis non habet meritum, cui sola prestat communio san-
guinis; cum ad me nihil pertineas ex natura, non debes
sed tu filij
Dicit ysidorus, quod est quidam lapis qui magnes vocatur, qui
ferrum ad se trahit. Sed est alius lapis, sc. adamas, qui est de ma-
jori fortitudine, quia facit ferrum de magnete ad se revertere.
Moralitas. KarissimL Per magnetem intelligitur Adam, qui per
peccatum totum genus humanuni traxit ad mortem. Sed postea venit
adamas, i. e. Cristus ihesus, dominus noster, qui erat fortior in for-
titudine virtutis, qui ad se traxit totum genus humanuni et liberavit
Quidam homo erat qui unicum filium habebat, cui post mortem
nichil preter domum dimisit. Qui cum magno labore vixit in tantum
quod vix necessaria optinebat. Et quamvis coactus magna inopia
tarnen domum suum vendere nolebat. Puer iste habebat quendam
divitem vicinum, qui domum ejus, ut suam faceret largiorem, cupie-
bat emere. Sed puer nee prece nee precio vendere volebat. Quo
conperto dives cogitabat domum a puero subtrahere. Incepit cum
eo familiaritatem habere. Sed puer seeundum posse suum familia-
ritatem ejus devitabat. Denique contristatus dives quodam die ad
eum venit et ait: puer, aecommoda mihi parvam partem curie tue
precio, quia in ea decem tonellos oleo plenos custodire volo. Puer
autem necessitate coactus concessit et dedit ei claves curie. Puer
vero interim victum manibus acquisivit more solito, ac dives aeeeptis
clavibus pueri curiam suffodiens quinque tonellos oleo plenos ibi
ei claves dedit ac ait: puer, oleum meum tibi committo sub tua
custodia, et puero claves tradidit. Post longum tempus contigit quod
in terra illa oleum carum factum fuit. Dives hoc videns ait puero:
Amice, veni, adjuva me oleum effodere et premium a me aeeipies
pro tua custodia. Puer concessit et eum juvit, dives vero plenus
647
coadjutor intus et extra, et cum rediero, omnia que sint licita sint
nem suam adinpleret in ea. Cum autem semel eam solam vidisset,
de amore inordinato ei loquebatur. Et ista sine ulteriori dilacione
eum arguebat graviter, quod eam ad peccatum sollicitare auderet,
precipue cum ipsa uxor fratris sui esset. Iste vero confusus recessit,
frater regis. Cum hoc vidisset ait ei: domina karissima, ecce
omnes recesserunt ad magnam distanciam, non est hie aliquis nobis-
per istum, cui seeundum deum sum desponsata. Ille hoc audiens
eam omnibus vestimentis excepta sola camisia spoliavit et eam per
crines in arborem suspendit et eam sie suspensam cum dextrario
suo dimisit et reversus est per viam qua veniebant. Eodem vero
die dux in eadem foresta venatus est. Canes vero leporem videntes
eum sequebantur. Et cum juxta arborem venissent ubi domina
pendebat, odorem ejus habebant, in pace stabant donec dux ad eos
veniebat. Dux vero cum dominum tarn pulchram pendere vidisset
ammirabatur et ait: Karissima domina, unde es et quare hie pendes?
At illa: Qualis sum deus novit et quare hie pendo fecit malus homo,
650
corpore meo, excepto eo, qui placet deo. Senescalcus hoc audiens
confusum se reputabat. Ab illo autem die cogitabat, quomodo con-
funderet eam. Accidit una noccium quod ostium camere erat apertum,
in qua dux jacebat cum ducissa et domina cum puella. Erat vero
semper de nocte lampas ardens. Miles omnibus dormientibus intravit
et ad lectum domine perrexit, guttur puelle scidit et cultellum sangui-
Quia für et latro est. Que ait: precium pro vita sua dabo. Qui
651
dixerunt: Nobis bene placet. Dato precio domina eum secum duxit
et ait: Karissime, vitam tuam salvavi, esto fidelis mihi ammodo et
mercedem condignam tibi dabo. Iste promisit. Cum vero versus ci-
vitatem quandam equitasset, domina eum premisit ut hospicium ho-
nestum ei procuraret. Iste precessit et omnia adimplevit. Domina
cum intrasset hospicium ei placuit. In civitate illa Septem dies ex-
spectabat. Interim quedam navis cum mercimoniis ac pannis pre-
ciosis ad civitatem venit. Domina cum audisset, ad navem famulum
misit, ut pannos ac alia ornamenta pro tali domina videret. Qui
cum vidisset multum ei placuit, nuncciansque domine. Ille vero na-
vem descendit et secum contulit de illis que sibi placuerunt. Magister
navis cum per brevem horam secum contulisset captus est in oculis
ejus in tantum quod libenter ei omnia bona navis dedisset, si sibi
ait: Domina mea karissima, magister navis non vult dimittere pannos
ac ornamenta extra navem, nisi personaliter ascendas, sicut ipse te
intime rogat. Domina vero de fraude ignorabat et navem ascendit.
Et cum intrasset famulus ejus exivit. Quo facto Magister videns
ventum validum, velum levavit et recessit. Domina hoc videns ait:
quod circumquaquam diffusa est fama ejus. Erant tunc temporis si-
tarn bonam suspendisti? Miles qui filiam ducis occidit cum hoc
audisset dixit: Karissimi, talem dominam invenit dominus meus in
arborem suspensam per crines ut iste dixit et illam ad castrum
suum duxit et filiam unicam ad doctrinandum ei tradidit. Ego vero
in amore ejus etc. Et omnia narravit. Ait latro: Una domina sola
equitavit et cum ego ad suspendendum ductus fuissem, ipsa me
precio liberavit. Sed ego post hoc quasi ingratus cuidam magistro
navis eam tradidi. Ait magister navis: Scio quod una domina no-
bilis per famulum suum fuit mihi tradita. Ego vero concupiscenciam
carnis volens in ea exercere. Ipsa vero posuit se ad oracionem et
statim tempestas in mari surrexit in tantum quod navis frangebatur,
sed ego solus evasi, sed quid actum de domina fuerit penitus ignoro.
Hiis finitis dixit domina ad Imperatorem: Domine, omnes isti sunt
vere confessi, in signum hujus apponam medicinam. Data medicina
omnes facti sunt sani, unde deum laudaverunt. Tunc domina ait Im-
peratori: Domine gauderes ne videre Imperatricem, que tot et tanta
propter castitatem passa est? Ait Imperator: Ymmo, super omnia
bona mundi hoc appeterem, quia ipsam tantum dilexi sicut me
ipsum. Ista hoc audiens faciem suam denudabat et ait: Domine
nosce me. Imperator cum hoc vidisset cecidit super Collum ejus et
osculatus est eam et ait: Benedictus deus qui dedit mihi talem gra-
ciam quod te possim videre, et statim in eodem loco magnum con-
vivium fecit, omnes nobiles ex omni parte invitavit et per Septem
dies cum gaudio ibi mansit. Facto convivio eam cum gaudio ad
pallacium duxit, et in pace vitam suam finierunt promente domino etc.
carceretur caro per viam penitencie. Sed sancta ecclesia narrat nobis
rumores, quod Imperator noster venturus sit de terra sancta in die
judicii. Tunc videamus quod simus rasi et loti ab omni peccato et
mundana, quam omnes sensus secuntur, sie quod caro animam vir-
tutibus spoliat excepta camisia i. e. sanetitate baptismi, et eam in
arborem, i. e. peccatum, suspendit. Tunc venit dux, i. e. prelatus
ecclesie, et liberat animam et ducit secum ad castrum sanete ecclesie
et dabit ei puellam, i. e. doctrinam, ad custodiendam. Miles senescal-
cus est dyabolus, qui nititur animam per peccatum polluere, si tunc
654
eligendi, ut de illo pro quo multum laboravi non deficiam. Que pri-
mum cophinum tetigit et scripturam legit: Qui me etc. [lila cogitabat:]
ignoro, ideo eum eligere nolo. Deinde secundum legit etc. [que ait:]
Nunquaro natura dedit, quod filia patris mei deberet copulari filio Im-
peratoris. Et ideo etc. Tercium cophinum legit, dicens: Melius est
mihi cum filio regis requiescere quam in thesauris patris mei. Et
alta voce clamabat: Istum cophinum tercium eligo. Imperator cum
audisset, ait: bona puella, satis prudenter elegisti. In isto co-
phino sunt tres annuli mei preciosi; unum pro me, unum pro filio,
gerit etc. Natura semper appetit anime contrarium et illi non mari-
tantur cristo. Per tercium cophinum designantur boni cristiani qui
sunt plumbei i. e. quod non curant de aliquo mundano, in quibus
sunt tres annuli sc. fides, spes et Caritas; qui istos eligit, filium dei
In italia est fons, qui vulnera oculorum curat, die fulget, nocte ardet.
Moraliter. Sic cristus peccatorum vulnera sanat, qui in die, i. e. in
hac vita splendet et in nocte ardet, i. e. in morte quia certe non pro-
sunt homini opera sua etc. In effiro est fons, qui ardentes fauces
sigüat religionem, in quo omnis qui perfecte vivit in vita sua mergi
non potest per aliquid extrinsicum, per temptacionem. Sed si non
fuerit vivus sed mortuus per peccata in anima, statim rnergitur ad
dampnacionem acrius quam ferrum in aqua; nee lucerna ardens, i. e.
bentes oves iiunt albe. De altero nigre. Per primum flurnen cristum
intelligas, qui bibuerit de eo sine dubio anime eorum fiunt candide.
fuit: Verus amor non querit, que sua sunt, et verus amator non
est, qui non largitur sua. Scriptura tercie ale talis erat: Tribulacio-
versu habemus exemplum de amore Christi, filii dei, qui non solum
ostendit nobis amorem in dolore suo, quando solvit cyrographum,
quando fuit affixus cruci, sed ostendit nobis amorem suum in gloria
sua, quia habemus advocatum apud patrem in celis, qui postulat pro
nobis gemitibus inenarrabilibus. Pro quarto versu habemus exemplum
de amore Christi, qui non solum dilexit quando fuit in terrisj sed
eciam nunc diligit forcius, qui regnat in celis, quia ipse in celum
ascendit, ut nos ad se traheret et locum nobis prepararet et refor-
Nota. Dominus noster Ihesus Christus pro nobis cum clamore valido
et lacrimis obtulit semetipsum, in qua ymolacione 7 clamores humi-
liter emisit. Primus clamor excitabat ad compassionem nos quia
clamavit: Deus meus, ut quid me dereliquisti ! Nonne magna humi-
litas, ut deus omnipotens dicit se derelictum et in omnem anxietatem
esse destitutum? Certe sie. Secundus clamor alliciebat nos ad devo-
cionem, quia clamavit: Pater in manus tuas commendo spiritum
meum. Nonne magna humilitas, ut se filius equalis patri se suo do-
mino commendaret? Certe sie. Tercius clamor incitavit nos ad mi-
sericordiam, quia clamavit: Pater ignosce illis quia nesciunt quid
faciunt. Nonne magna humilitas erat orare pro inimicis et bonum
pro malo reddere? Certe sie. Quartus clamor incitavit nos ad pa-
rentum honoracionem, quia clamavit diseipulo: Ecce mater tua.
tus dicit, quod oraculum Appollinis fuit nothi solitus i. e. nosci te-
primi erat iste versus: Terris, igne, mari, vento peto predominari.
Pictura seeundi angeli erat: Vir pote, sum presto, si plangas, comi-
nus esto. Pictura tercii angeli quam habebat in manu sua erat ille
versus: Cum petor accedo; non postulor, inde recedo. Pictura quarti
angeli quam tenebat in manu erat ille versus: Adjuvo constanter,
non desero pungna libenter.
vota, quia rex in suo regno potenter facit quidquid vult. Ita devota
oracio potenter in conspectu dei et obtinebit quidquid ei placebit.
664
veniet. Sciat ergo quilibet peccator, quod quam diu in peccato manet,
est in scola dyaboli, et per consequens in offensione divina, relinquat
ergo scolam illam et fugiat ad vitam eternam.
Sicut dicit Job. per noctem erit quasi für in tenebris, perfodiunt domos
oculos adulteri observat caliginem dicens: Non me videbit oculus et
aperit vultum suum. Ps. Nonne qui finxit oculum non considerat.
Alie bestie que capiunt de die et nocte sicut catti, tales sunt falsi
das maji sole Oriente in termino umbre illius statue reperit infinitum
tbesaurum et sie huic caput aureum, quia, ubi umbra capitis sui stetit
fecit fieri foveam, ibi thesaurus auri inventus est, quem aeeipiens
sarracenus dedit pro redemeione sua.
Reduccio. Karissimi, per istam statuam quemlibet peccatorem
intelligo deo inobedientem, quia quiquam ad vitam gracie est mortuus
quasi statua. Per caput aureum intelligitur deus, qui est caput
nostrum. Igitur si peccator, qui per sarracenum intelligitur, noluerit
habere illud caput pro redemeione, oportet quod iste veniat mense
majo sole Oriente. Per mensem maji intelligitur status penitencie,
quia, sicut illa que sunt in hyeme mortificata, in majore viviseunt et
floreseunt, sie bona opera que frigore peccati mortificata fuerunt
tempore penitencie ad vitam redeunt, ut vere posset dicere anima
ad deum conversa illud Cantic: Hyems transiit et recessit, flores etc.
Hyems sc. peccati abiit flores sc. virtutum opprimunt qui in peccato
mortui fue*runt. Debemus eciam videre quod finis umbre nostre ad
locum attingat, ubi aurum illud jacet; per umbram intelligitur vita
nostra. Sapiencia 2°. Umbra enim transiens est vita nostra, unde
attendere debemus quod umbra nostra, sc. vita presens finem ha-
bebit mense maji, i. e. in statu penitencie terminetur et, tunc in-
veniemus thesaurum infinitum, i. e. celum in quo habebimus semper
caput nostrum aureum, i. e. semper videbimus cristum, qui est caput
nostrum et in ipso semper vivemus.
filius ejus, qui agrum istius mundi plantavit divinis preeeptis filius
dei sc. qui ejus carnem de virgine gloriosa assumsit, ipse pro eo in
illi: nobis per omnia bene placet, cum quis nostrum erit inter vos
eligatis. Responderunt sapientes: Si unum eligeremus et non alium,
offensionein incurrere possemus, ideo unam formara invenimus, si ad
hoc stare vultis, esset vobis et nobis honor et commodum sine invidia
ac tolleretur omne scisma; at illi: Dicite nobis, quam formam in-
venistis. Qui dixerunt: Ecce forma. Die crastina sedebitis super tres
caput eque equo suo ostenderet, et sie factum est. Adest multitudo
populi, ut tres duces currere viderent. Cum autem ineeperunt currere,
famulus, sicut erat ei preeeptum, caput eque ostendit manifeste. Equus,
cum equam vidisset, quam ascendere solebat, magnum hynnitum dedit,
Tres erant duces, sc. pater et filius et spiritus sanetus, per quos tres
omnis creatura ducitur. Isti in quodam prato, i. e. in mundo,
currebant, quando deus misit h'lium suum unicum pro nostra sa-
lute. Tres equi, potencia patris, sapiencia filii, clemencia Spiritus
saneti, omnes isti cum cristo currebant. Sed famulus habebat equam,
i. e. Johannes baptista, tenebat cristi humanitatem illum baptisando.
Sed ecce hinnitus, i. e. vox de celo elapsa est: hie est filius meus
dilectus, in quo michi etc. Unde deus pater ipsum regem nostrum
constituit, cui omnes debemus obedire, et sie per consequens vitam
eternam obtinebimus etc.
Rex fuit in civitate athanensi qui dicebat, qui ter fortiter pu-
gnaverit et vicerit milicie vacet. Juxta quam legem Seneca primo
libro declamacione ultima ponit talem casum. Quidam habuit filium
qui pro re publica ter pugnaverat et vicerat et ideo seeundum legem
pugnacione amplius non tenebatur. Accidit, ut rey publice periculum
671
merito abdicatur. Sed filius contra: nemo debet abdicari pro eo,
pro quo debet premiari, sed ego pugnans pro re publica debeo pre-
miari et non a te abdicari et posuit Secundum dicens: Plinius narrat,
quod quidam filium suum propter lasciviam abdicavit, sed ter contra
inimicos rey publice fortiter pugnans iterum a patre susceptus est,
ergo ego non debeo abdicari, sed majus premiari maxime et lex non
inhibeat quin possim adhoc militari si velim.
Spiritualiter in lege divina statutum est, qui puguaverit hoc est
contra mundum, carnem et dyabolum, et eos quam possibile est vicerit
3 9 quiescit in gracia, sed quia minus periculosum est inter inimicos
habitare, quam quod homo devicerit, tum non potest eos interficere
vel ligari quando semper insidiantur. Si aliquando homo devotus
considerans hoc vult pugnare contra eos per iugressum religionis, sed
pater non vult sc. mundus et parentes carnis contradicunt dicentes:
ita bene poteris salvari in seculo sicut in ordiue, sed filii non debent
obedire parentibus in hiis, quam vis turbentur eos, quamvis abdicantur
ab eis scientes quod milicia est vita hominis super terram et obedire
oportet deo magis quam hominibus; valuant parentes suos per inobe-
dienciam.
tando quis sit, unde venit aut qualiter erit, et sie flere supra peccata
sua ut possit redire ad civitatem dei. Licet quandoque contiugit
quod in tali fletu juvenes laseivi i. e. cogitaciones mundane et malus
eorum consensus talem ad solacia et convivia dueunt, moventes eum
ne jejunet propter capitis dolorem licet talis non debet eis consentire.
tum ineeptum non posponat, ymo ante suum judicem per lacrimas et
oraciones litem moneat contra tales dyabolicas incitaciones illis re- ,
qui tres filias pulcras habebat, dixitque filie seniori: Quantum diligis
gabat, unde bonum refugii habere non poterat. Scripsit literas anulo
suo signatas ad primam filiam suam, que dixit, quod patrem suum
plusquam se ipsam dilexit, ut ei suecurreret in sua necessitate, eo
quod de imperio expulsus erat. Filia cum has literas ejus legisset,
viro suo regi casum primo narrabat. Ait rex : Bonum est ut suc-
dicebat: Heu mihi, tota spes mea erat in seniore filia mea, eo quod
dixit, quod plus me dilexit quam se ipsam, et propter hoc ad
magnam dignitatem ipsam promovi. Scripsit statim secunde filie
mee juniori, et sie factum est. Post decessum patris filia junior
regnavit et in pace vitam finivit.
necessitate mortis, tunc mundus vix cum omni dileccione quam ha-
buit concedet ei quinque milites i. e. quinque tabulas ad modum
eiste ad involvendum corpus suum sepulcri. Secunda filia que tan-
tum diligit patrem sicut se ipsam est uxor tua, filii tui et parentes
portas. Miles qui venit cum sequaeibus ejus est diabolus, qui cireuit
querensquem devoret, cui resistite fortes in fide. Sequaces sui qui
eum sequunt sunt Septem peccata mortalia, unde facit convivium
quociens mundi vanitates homini ostendit, unde homo mundanus
tan tum appetit ea que sunt in mundo in tan tum quod dormit, i. e.
ad lignum, ita quod non possunt moveri. Eodem modo lingne pecca-
torum sunt ligate tantum per diabolum, quod non possunt se con-
fiteri. Diabolus vero facit ad modum latronis. Latro si audierit
canes latrare projecit eis cibum et latratum dimittunt. Tunc latro
domum intrat quando accipit homines per gutturam, ne clament pro
auxilio et extinguit ignis donec sit securus. Eodem modo diabolus
projicit peccatori quandam dileccionem sive cogitacionem dicendo:
Satis juvenis sum, satis tempestive possum vel confiteri, et sie non
ad confessorem currit, et si vadat accipit eum per guttur, hoc est
dictum, ponendo ei vereeundiam ut non confiteatur et cum hoc
extinguitur ignis devocionis. Ideo carissimi ab isto latrone caveamus
seil, diabolo, quia neseimus qua hora für i. e. mors venit, utrum in
senectute vel in juventute, et simus parati cum illis virginibus que
sumpserunt oleum secum seil, opera meritoria et sie poterimus per-
venire ad eterna gaudia. Ad quam nos etc.
aliqui subter, aliqui super, intra se cogitabat: Sic cum mortuus ero
subter terra absconsus ero. Statim divisit regnum in tres partes,
unam dedit regi Iherusalem, aliam satrapis imperii, terciam paupe-
ribus, et ad terram sanetam perrexit ubi in pace vitam suam finivit.
nee sit cura quis erit supra vel in profunditate. Sic concedat nobis
omnibus post ludum istius mundi agnus quod poterimus ad eternam
gloriam pervenire, ad quam nos perducat etc.
quod verbum respondere. Imperator cum hoc audisset furia est re-
pletus, eo quod illud vicium odio presenter habebat. Statim preeepit
sub pena mortis, quod amodo in terra sua non esset inventus. Emuli
ejus cum hoc audissent gavisi sunt valde, et seni dixeruut: Jam su-
mus ab ipso deliberati, nichil modo restat preter ciconiam quam
removeri oportet. Ait senex: Aures vestre audient, quomodo ciconia
erit destrueta. Hoc dicto ascultabat senex. Super quandam arborem
residebat avis et cantabat, et postquam a cantu cessavit, masculus
super eam cubuit seeuudum naturam. Tarnen absente masculo adulte-
rata est ciconia cum alio ave sc. cum philomena, qui est masculus.
balneata fuerit in aqua locionis deus eam diliget. Sed emuli hoc vi-
dentes, seil, demones infernales, quod deus est tarn misericors obtu-
678
mum castrum fecit et in ostio hos versus qui seeuntur scripsit: Dum
fero languorem, volo religionis amorem. Expers languoris non sum
memor hujus amoris. Heu cum languebat agnus lupus esse volebat.
Postquam convaluit talis ut ante fuit. Satrape cum hos versus
legissent, admirabantur et dicebant. Rogamus ut causam istius
mulier illa seil, caro non vult simpliciter homini copulari sive con-
sentire, donec divicias i. e. carnis delicias habeat in opere suo. Que
sunt illa que caro desiderat? Certe bene comedere, suaviter vivere,
delicata adquirere et nullam molestiam contra carnem facere. miser
homo, de futuris non premeditaris! Occidit ducem i. e. racionem, que
carnem regere debet. Homines armati qui ducem custodiebant in die
dux i. e. racio interficitur, per quam homo deberet regi. Sed modo
est videndum qualis vox desuper est dilapsa. Certe vox divina que
precantibus talibus loquitur in scriptura saneta per ysaiam : Ve vobis,
brate, quando vero nox adesset lectus preciosus factus est et in quolibet
cornu lectis caniculus parvus qui de nocte vigilaret, ante lectum erat
lampas ardens. Unde statuit imperator sub pena mortis quod nullus
accenderet lampadem nisi esset virgo. Filius vero imperatoris cum
strum juxta forestam, in quam leo intrabat. Rex illius castri quandam
puellam virginem in filiam habebat. Quam cum vidisset, juvenis
captus est in amorem illius in tautum quod eam in uxorem a rege
peeiit. Rex vero cum audisset quod erat filius unicus imperatoris,
ait ei: Karissime, de optima progenie produetus es et filiam regis
accendi nisi per virginem, et virgo non potest inveniri et hec est
causa quare huc venisti. Jam petis filiam meam in uxorem tuam.
Amasia tibi erit fidelissima si mihi unum concederis. In civitate illa
est draco horribilis cui debentur singulis diebus duo oves et boves,
et cum omnia animalia consumpta fuerint, mittetur iuter nos sors,
et super quem sors ceciderit, draco eum habebit. Sed si eam a morte
At
posses liberare, amasia tua erit sine contradiccione. Firmiter ille:
gracie, et ibi expectet per 7 annos hoc est donec perfectus fuerit
genibus salutavit. At illa: Constat tibi quare pro te misi? Ait illa:
684
Non, domina. Que ait: Habeo duos filios per vos nutriendos et illos
nutries quia lac tecum habes. Ait domina: Mihi bene placet, et uti-
nam ad hoc essem apta ad nutriendum filios vestros. At illa: Spolia
te vestimentis tuis voluntarie eo quod videbo filios meos super ma-
millas tuas. Ait domina: Ubi sunt parvuli quos nutrire debeo? Illa
ei ostendit duos serpentes et ait: Istos duos mihi nutrire debes cum
proprio lacte. Ait domina: Pro amore dei miseremini mei et nolite
boli totaliter invidet homini et dicit: Nutries mihi duos filios seil,
factum est.
quendam nimis dilexit, et hec infirmitas est causa mortis ejus. Im-
perator hoc audiens ait uxori: Die mihi, rogo te, aut nomina illum
mihi, quem tantum diligis preter me. Cui illa: Illum militem diligo
ante omnia, qui victoriam fecit alia die, et nisi ejus amorem opti-
cum sanguine ejus ipsam liniri faciatis. Hoc facto cessavit temptacio
et statim de infirmitate convaluit.
Moraliter. Karissimi, imperator est iste homo seil. Adam pri-
et non viderunt etc. quia ignis et aqua in eis erant extineti. Per
ignem intelligo spiritum sanetum, qui nondum eis apparuit sicut pro-
pheta, quia non erant loti aqua baptismatis sed moderni Cristiani
Per ignem potero intelligere perfeetam caritatem et per aquam veram
contricionem. Iste duo istis diebus in multis deficiunt et adhuc non
688
cordis tui cathedra aurea, hoc est dictu, quod si bene puerum Ihesum
nutrieris, cathedram auream in celo obtinebis. Et recole, si male,
sine dubio in patibulo inferni suspensus eris. Studeamus per opera
meritoria Ihesum sie nutrire, quod poterimus ad eternum gaudium
pervenire, ad quod etc.
Rogo te, die mihi veritatem, utrum lepra percussus sum. Cui sene-
scallus: Non vere, domine; crede mihi, nunquam fetorem lepre a
vobis pereepi. Ait imperator: Quomodo ad veritatem huius rei per-
sie fecerunt. Cito post hoc venit Fulgencius ad eos et dixit: Num-
quid preceptum domini mei implestis? At illi : Parum ante preceptum
domini implevimus. Ait Fulgencius: Pro Cristi amore dicatis mihi,
quod preceptum erat illud? At illi : Sub pena mortis habuimus, quod
quicunque post hodie mane ad nos veniret et dixerit sicut tu dixisti,
44*
Incipiunt tituli numerorum omnium capitulorum et
De dilectione 1.
De justicia judicancium 4.
De sectanda fidelitate 5.
De sequenda racione 6.
De invidia malorum adversum bonos 7.
De vana gloria 8.
De naturali malicia per mansuetudinem superanda 9.
De oblivione 10.
De veneno peccati quo quotidie nutrimur 11.
De luxuria 12.
De amore inordinato 13.
De honorandis parentibus 14.
De vita sancti Allexii filii Eufemiani imperatoris 15.
De vita exemplari 16.
De perfectione vite 17.
Quod omne peccatum quamvis predestinatorie gravissimum, nisi de-
speracionis baratro subjaceat, sit remissibile 18.
De constancia 66.
De excusacione in extremis non habenda 67.
De non subticenda veritate usque ad mortem 68.
De castitate 69.
De compunctione fidelis anime 70.
De remuner atione eterne patrie 71.
De ingratorum trucidacione 72.
De avaricia quod multos excecat 73.
De prospectione et Providentia 74.
[1606] De cura mundi non sectanda Ib.
De Concor dia 76.
Quod ad divitias non est anhelandum 77.
De constantia amoris mutui 78.
Quod quis nescit presumere non audebit 79.
De versucia diaboli et quomodo dei judicia sunt occulta 80, cum ex-
posicione inclusa.
De mirabili divina dispensacione et ortu beati Gregorii pape 81.
De judicio adulterantiicm 82.
De timorosa custodia anime 83.
De beneficiis dei semper memorandis 84.
Quod oracio nostra melodia est coram deo 85.
Quod peccatoribus gratiam divinam exposcentibus dominus miseri-
corditer condescendit 86.
Quod Christus se pro nobis morti exposuit 87.
De cautela diaboli que midtos ad interitum subducit 88.
De triplici statte mundi 89.
De libertate arbitrii 90.
De morte 97.
Quod deus in hac vita placari potest 98.
De virili pugna Christi et ejus victoria 99.
Quod Christus peccatorem non statim per justiciam preeipitat, sed
misericorditer eum penitentem expeetat cap. 100.
695
ducit 121.
De adulteris mulieribus et excecacione quorundam prelatorum 122.
Quod juvencule sunt per parentes a luxuriosis coherccnde et volun-
taii proprie non relinquende 123.
Quod mulieribus non est credendum neque arckana committendum }
quoniam tempore iracundie celare non possunt 124.
Mulieres non solum pandunt secreta, sed ad hec mentiuntur plura 125.
Quod mulieribus in nullo est credendum et presertim de secretis ce-
landis 126, exemplum jucundis&imum.
De justicia et equitate disertissimi judicü Ch/rüti per occultajudicia 127.
De injuste aliena bona occupantibus ; gravis fr// in extremis <hs-
ceptatio 128.
De amicicie vera probacione 129.
Quod vir sapicvis plus calet üiro forin L30.
696
vicit 60.
piebat 98.
[163] Candida lettera quam laicus didicit celestium gaudiiorum dosi-
ratur 25.
Dominus quidam potens duos filios suos ad scolas misit, quid eis
Dorothei regnum qui legem statuit [164] [filii] parente* suos öustcn-
tarent et alerent 14.
Ebrietas vitium pessimum et de quo infinita mala pervenerwrU 179.
Ecclesia dicitur porta marmorea 54.
Eufemiani regnum qui fuit pater saneti Alexii. Cum historia vite
ejusdem 16.
Eusebius in cronicis narrat de quodam imperatore qui omnibus tarn
divitibus quam pauperibus seeundum merita vel demerita premium
vel penam imponebat 137.
Examinatio testium diaboli qui sunt superbia vite, coneupiscentia
carnis et coneupiscentia oculorum 128.
Exilium filii Medronis regis in honorem commutatum est 138.
FFF in columna quid significent 42.
Fabius seeundum dictum Valerii Romanorum captivos redemerat per
promissam sibi peeuniam, quid ei aeeiderit vide 52.
Falco in partica dominum suum quem prius optime cognovit impetere
voluit 59 in fine.
Falco bona temporalia signißcat 90.
Familiam nostram imprecationibus dyabolo commendare non debemus,
quod periculosissimum est, exemplo cujusdam agricole qui filiam
suam diabolo commendavit et statim usque ad septennium rapta
est et in montibus educata 162.
Fidelis amicicia duorum militum unius de Egypto alterius de Bal-
dach 171.
Filia regis unica per lepram infeeta quomodo curatur 94.
Filie regis una pulcherrima et omnibus amorosa, altera nigra et
cent 143.
Gladius pependit in filo serico super caput fatris regis. Ibidem.
Gervasius narrat de imagine salvatoris notabile exemplum 154.
Gregorii ortus quomodo inter fratrem et sororem est genitus ac in
oportuit 157.
Gula vitium est detestabile teste Caesaris 179.
Ldttere mortis indices quas Iulius Cesar acceperat, quid significent 97.
Litteras mortis legere debemus. Ibidem.
Litter a capitalis deletur a nomine Cesaris. Ibidem.
Littera nigra quam laicus didicit recordacionem peccatorum signi-
ficat 125.
Loculus duas cor das habet ad aperiendum cui cor nostrum com-
paratur 60.
Lucifer furi comparatur 136.
Lucerna ardens ad corpus incorruptum gigantis maximi Korne in-
venta est, que nee aqua nee flatu extingui potuit 158.
Lusor recurrens beato Bernhardo animam perdidit taxillando 170.
M MM M quatuor in circulo manus regine vulnerate quid significent 13.
Magus quidam ortum pulcherrimum habuit 24.
Magorum et joculatorum incantacio. Ibidem.
Magorum sanetorum vener acio 47.
Malefactoris descriptio 11.
Marcus regnavit, et quid sub eo gestum sit vide in ca. 81.
Christo 30.
Moyses armavit se duplici armatura quando leonem oeeidit 120.
Mulier militis que post evangelium ecclesiam viro renitenti egredi
voluit, quomodo a diabolo cum corpore et anima rapitur et ad
inferna deducitur 160.
Mulier pandit secretum viri sui de vitulo occiso, quem peregrinum
esse credidit 124.
nibus 14.
Parentes nostri qui sint. Ibidem.
Pater qui dedit filio regnum quomodo postea ab eodcm captus est et
mctoriam obtinuit 1.
Pulvis de domo tollendus est 17.
Puella educatur a demonibus per septennium 162.
709
Paella quedam regis filia unica quomodo per fratrem sunm con-
eepit et peperit filium pul eher rimum quem postea in aquam pro-
jiciens submersit, et eundem postea in virum "per matrimonium
aeeepit. Audi facinus pessimum et horrendum ex uno peccato
emanans 81.
Puer nascitur habens duo pectora et quodlibet proprios sensus 176.
[167 5] Prelatus negligens graviter punietur 140.
Princeps quidam venari delectabatur 56.
Quare tres filie regis pulcherrime post obitum primorum virorum
seeundo nuptui tradi non volebant 75.
Quatuor indueunt mulierem ad hoc, ut virum aeeipiat. Aut propter di-
vitias aut pulchritudinem aut fortitudinem aut sapientiam. Ibidem.
Quatuor genera canum currentium habet dyabolus quibus nos circum-
venire et laqueare satagit 147.
Quid per litteram capitalem a nomine Julii Cesaris deletam signi-
ficatur 97.
Quicquid agas prudenter agas sed respice finem unde ortum habet
et originem 103.
regiminis 178.
Romani per quendam imperatorem obsidentur cum evadere non
possent, primo miserunt ad imperatorem seniores, seeundo ji>-
venes, tercio mulieres et omnes nihil, vmpetravertmti sed ultimo
Sacerdos lubricus comparatur ori canis fetido per quod aqua sub-
tilis et clara scaturivit et emanavit 12 per totum.
Sarcine per monachum exposite in foro que fuerint 173.
[168] Sagittas tres habet dominus valde acutas, prima evocacionis,
secunda deceptionis, tercia diffinicionis 37.
Sarcophagum aureum invenire quid significet 16.
Sarcophagi inscripcio quid significet. Ibidem,
ßepeliuntur milites in armis suis secundum legem datam 134.
Serpens militi desperato loquebatur ut quondam asina Balaam 141.
Serpens cum bufone pugnans per militem adjuvatur 99.
Serpentem masculum rex cur occidi mandaverat et femellam re-
servari 92.
Serpenti homo comparatur propter duo. Ibidem.
Speculum elevatum inter exercitum et murum basiliscum occidit 139.
Strepitum magnum audivit Julius Cesar juxta cameram suam ante
mortem pro signo obitus sui imminentis 97.
Strepitum qualem nobis facit deus ante mortem. Ibidem.
Serpens fortiter ligatus per militem liberatus qui militem pro re-
dempcione veneno perfudit. Vide ibidem notabile Judicium philo-
sophi cujusdam inter eos 174.
Simee natura 159.
Socii homines qui eum continue molestant et cum eo sunt, Septem
numerantur 36.
Superbia dicitur sagitta acuta sicut in multis patet 102.
Sibilaciones diversas habet diabolus 86.
Scriptura sacra cithare comparatur 86.
Tabernam habet dominus de optimo vino scilicet Celeste gaudium, et
agamus 98.
Victori de bello redeunti triplex honor exhibetur 30.
Vipere natura 34.
Vir et mulier matrimonialiter vnum sunt 75.
EXPLICIT TABULA.
NACHWEISUNGEN.
Seneca , controv. 5, Burs. , S. 88. cf. Petr. Comestor, hist. scolast. exod. 6.
Holkot, 113.
Ambr. Metzger, S. 411.
Bromyard, C, 2, 14.
cf. Shakespeare, Othello, 1, 3.
Berchorius, Reduct. mor. 14, 71.
cf. 1001 Nacht, 236.
Bareleta, 21.
6. Todtem manne folgen. Hollen, 22 b .
Biblioth. univers. litter., T. 17 (1818), cf. Vincent. Bellov. spec. mor. 1, 3, 14,
S. 325. S. 207. (Gesta Rom.)
Hawthorne, in Moniteur, 14. Sept. 1857. Gringore, 13, n, 4.
Renner, 74 b .
Für die classische grundlage genügt es, Schmidt, Beitr. 66; 68.
auf Pauly's realencyclopädie zu ver- Aesops fables, 1658; bei Swan, 1,347.
weisen. — Sindibäd-Nämeh, 11 u. 8.
Syntipas, 11.
23. Herz unverbrennbar.
Sendabar, 5, Sengelmann, s. 47, Car-
24. Garten des magiers. moly, s. 81.
Mandeville, c. 90, Swan, 1, 342. VII Veziere, 11; Scott, Tales, s. 100.
Vellej., 1, 2.
36. Was ist der mensch?
Polyän, 18.
Steph. de Borboue, Scala celi, 146 a ,
Orosius, 1, 18.
Hubert, de Roman. 52 b .
Augustin., de civit. dei, 18, 19.
Vincent. Bellovac, spec. mor. 1, 1, 26,
Sarisberiens., 4, 3.
s. 96.
Vincent. Bellovac, spec. doctr. 4, 42.
Gritsch, 22, N.
Holkot, 28; 129.
Hammer, s. 42.
Jac v. Cassalis, 14.
Acerra philolog. 6, 41.
Specul. human, salvationis, 71.
b. Bucephalus.
Hemmerlin, de nobilit. 30, bl. lll b .
Lossius, Lun. Sax. s. 156, ap. Melandr. 437; Trist. 3, 11, 51; 5, 1, 53; 5, 12, 47.
Eutrapel. 1, 7; 2, 500.
53. Dionysius und die wittwe.
Histor. handbüchl. 39, S. 277.
Valer. Maxim. 6, 2, extr. 2.
Acerra philolog. 1, 64.
Sarisberiens. 7, 25, s. 197.
Veith, 22, S. 42.
Vincent. Bellov. spec. hist. 3, 73.
Massmann, Kaiserchron. 3, 755.
Bromyard, R, 2, 36.
Occleve , de regim. princip. Ms. bl. 50.
Scala celi, 21.
(= 6, 5.)
Libro di novelle, 23, s. 51.
Vincent. Bellov. spec. mor. 1, 3, 98, De Witt, fabeln, bei Swan, 1, 360.
s. 533. Marmorthor.
54.
Dialog, creaturar. 87.
Jac. v. Cassalis, 32.
Bromyard, M, 88.
cf. Virgils thor vor Neapel, Massmann,
Gallensis, 1, 4, 1.
Kaiserchron. 3, 443 etc.
Jac. v. Cassalis, 18.
Scala celi, 21. 55. Justitia — Fax.
Rosarium, 2, 252, J. St. Bernardus, in annunt. b. Marie, opp.
Promtuar. ex. J. 44. Par. 1719, 1, 980.
E. v Repkau, Chron. b. Massm. 584 note. Boner, Zürich, 1757, app. 11.
Pauli, 186. Scherz m. d. wahrh. 8.
56. Fürst und Kaufmann.
Wendunmuth, 6, 140.
Vinc. Espinel, Marcos de Obregon, 3,
Weidner, 4, 186.
6, 7; Tieck, 2, 32.
Massmann, Kaiserchron. 3, 583.
Marguerite de Valerie, Heptam. 32.
M. Jan Maermann, de cleyn werelt, 1584.
Le Sage, Esteb. Gonzalez, 2, 3, 8.
— XL Veziere, Behrn. 19, 10, s. 115.
Vordac, memoires, 1703, 239-250.
52. Fabius, einziges gut. Pauli, 223.
— Baital Pachisi, 3.
Gritsch, 48, M.
Feiton, sermones MS.
b. Acht denare. Enxemplos, 381 (Socrat.); 190 (Plato).
Democrit rid. 101.
62. Florentina.
Weidner, 4, 156.
Exilium, 361, 56. Petr. Damian. 3, 334.
Eutrapel. 1, 425.
63. Ariadne.
58. Drei Wahrheiten , frei. Plutarch, Thes. 19.
vgl. 78.
11,4.
Haudent, 124.
Jac. v. Cassalis, 7 b .
Corrozet, 13.
Dialog, creaturar. 90.
Desprez, 62.
Bromyard, M, 4, 3.
Benserade, 15.
Promtuar. de temp. 116, U.
Le Noble, 91.
Boner, 58; Zürich, 1757, app. 5.
Lafontaine, 4, 5.
Pauli, 222. Scherz mit der wahrh.
Robert, 1, 234.
Bodmer, Erz. 5, s. 136.
Müglin, 11.
Eutrapel. 1, 921.
Conrad v. Würzb. HMS, 2, 332.
76. Ziegenauge.
Goedeke, mittelalter, 648.
Lucanor, 8; Argote etc. 30.
Boner, 20.
Grimm, kinderm. 118; 3, 197. Stainhöwel, 1, 17.
cf. Schlegels Museum, 4, 416, no. 138. Geiler, Sünden des munds, 52, 3, 4.
Voltaire, Zadig, 20; ed. Benchot, 33. Gervasius-Leibn. 3, 96, s. 993; Liebr.,
Hist. litter. de la France, 23, s. 116. s. 46; 156.
Geiler, arbore hum. 129 b . Alciati, Embl. 47.
Pauli 682. Melander, 1, 650.
H.Sachs, 3, 1, 236; vgl. 1, 95. Revue des deux mondes 6, 1832.
Schiebel, 2, 254. J. B. Millie, Camoens, 1841 einleit.
84. Falke.
— Salomon ben Virga, Schebet Juda
ed. Wiener, 1855
Wright, s. 20.
Vgl. Boccaccio, 90. Erbtheilung.
5, 9.
Lafontaine, contes, 35. Seneca, Controv. exe. 6, 3. ; Burs. s. 402.
86. Kerkergespräch.
Pithsanus, 8, 4.
Feiton, Sermon, bl. 49 b .
Plinius, 7, 36.
102. Wachsbild.
Valer. Maxim. 4, 6, 1.
b Holkot, 190.
Holkot, 45 .
Pauli, 232.
Pauli, 148.
Scherz mit der warh. 48.
Hondorff, 296.
Nider, Heywood, hierarchy of the angels,
Eutrapel. 1, 281.
s. 475.
Histor. handbüchl. 46, s. 344.
Thiers, hist. des superstitions, 2, 71;
Vgl. Grimm, Kinderm. 3, 297.
3, 181.
93. Mund abküssen. Grimm, D. Mythol. 1047.
cf. app. rtase ab. Luzel, Gwerziou Breiz-Izel, l'enfant de
cire, s. 143.
94. Stein heilt Aussatz.
Taylor, Forschungen, deutsch 149.
Douce, 403.
Liebrecht in Heidelb. Jahrb. 1868, s. 86
95. Maxentius und Constantinus. Gott. gel. Anz. 1869, S. 537.
Holkot, Moralit. Confl. 30.
(Comest.). s. 907.
a 741.
Scala celi, 151 . M.issinaiiti, Kaiserchr. .'J,
extr.
— Pantschatantra, 1, 6; Dubois, 75;
5, 2.
Benfey, 1, 167, 214.
Camerar. 125.
Mahavansa, 128; Benfey, 1, 168.
Lange, 1, 23, s. 28.
Hitopadesa, Lancereau, 2, 8, s. 104; M.
Melander, 1, 584.
Müller, 10, s. 91.
Convival. sermon. 1, 160.
Kaiila und Dimna, Wolff, 1, 10; Knatch-
Enxemplos, 115.
bull, 5, s. 113; Gayangos, 24.
Ysopel I, 40; Robert, 2, 529.
Anvar-i-Suhaili, 1, s. 116, vgl. 111.
Boner, 47.
Sahid, livre des lum. 91, vgl. 87.
Pauli, 1570, s. 105.
Galland, Contes, 1, s. 354.
Wendunmuth, 1, 203.
Stark, Spec. sapient. Indor. vet. s. 61.
Regentenbuch, 4, 10.
S. Setto, del governo, 1, 15.
HondorfT, 205 b .
Direct. vit. hum. 2, C. 4.
Eyering, 1, 630.
Ulm 1483, D 4b .
Schupp, 1, S. 838.
Holland, s. 35.
Abrah. a S. Cl. Judas, 1, 282.
Firenzuola, 24 (38).
Acerra philolog. 1, 36.
Doni, 1, bl. 25.
Hammer, s. 89.
Cabinet des fees 17, 220; vgl. 207.
Lyrum larum, 358.
1001 Nacht, Weil, 3, 916.
Warton, 1, clxvij.
Weber, Ind. Studien, 3, 368, note.
Enxemplos, 13 b .
Hist. Jeschnu Nazaren. ed. Huldrich,
Etlar, 130.
110. Placidus.
— Contes turcs Lois. s. 315 hinter
Aus Legenda aurea, 161, s. 712.
1001 jours.
Act. et martyr. S. Eustachii ed. Com-
XL Veziere, 20, s. 123.
befis, Paris, 1660, 1-44.
Die scene mit dem hirtenstabe, Wendun-
Nicet. Paphlag. Laudat. SS. Eustathii etc.
muth, 2, 141.
ibid. 45-87.
Surius, Act. SS. 20. Sept. s. 209; vgl. 112. Vater heilen, mutter nicht.
3. Nov. s. 13. Seneca, Controv. exe. 4, 5. Burs. s. 384.
Steph. de Borbone; Scala celi, 147. Lucian, Abdicatus.
Vincent. Bellovac. spec. hist. 10, 58. Holkot, 26.
Sarisberiens. 1, 4, s. 27. Bromyard, C, 6, 9.
Ath. Kirchen, Hist. Eustachio - Mariana, Rosarium, 1, 70, Z.
Rom. 1605. Gritsch, 7, Z.
G. B. Manziani, Vita di S. Eustach. Enxemplos, 118.
Ven. 1653. Pauli, 359.
Legende doree, 1842, 1, s. 335. H.Sachs, 1, 3, 137 b ; 5, 297 b .
Warton, 1, clxxiv.
Elzevir. 1856.
— 1001 nacht, Breslau, 14, 138. Theatre frang. au moyen age, ed. Michel
et Montmerque.
111. Argus. Hist. litter. de la France, 22, 288-299.
Vgl. Ovid, Metamorph. 1, 624. Grimm, D. Sagen, 2, 436, s. 101 ; Veill.
Warton, clxxvij.
Luscinius, 179.
Scala celi, 86 b .
Der schluss selbständig entwickelt
Vincent. Bellovac. spec. mor. 3, 9, 5, zu germ. 26, no. 188.
s. 1395. Specul. exemplor. 9, 47.
Enxemplos, 91. Promptuar. exemplor. obed.
Ysopo, colet. 14, bl. 173. Sermones discip. de temp. 50, Helyn. 125.
Castoiement, 8, s. 85. Abstem. 128.
Le Grand, 3, 295. Hulsbusch, 4.
Cent nouv. nouv. 16. Chev. de la Tour, 74, s. 151, bibl.
Stainhöwel, collect. 14. Elzevir. 1854.
Geiler, Narrensch. 76 b . Gratien du Pont, Controv. des sexes
Arnim, Schaubühne, 1813, S. 213. masc. et fem. 133.
Hagen, ges. Abent. 2, xxx; 3, xxv. Lafontaine, 8, 6.
England, Comedianten. Le Febv. de Ther. Rabelais, 3, 33.
Dunlop-Liebr. 198. Eutrap. 33.
— Makäyidu- n -nisa, Gayangos, s.
Montanus, Gartenges. 2, 6.
468, note. Eyering, 1, 289.
Abrah. a S.Clara, Gehab dich wohl, s.30.
124. Halb geritten.
b
Gödeke, d. dichtung, 1, 125.
Ratherius, in d'Achery spicil. s. 895 .
C. nov. antich. 100. M. Cato, oratio, qua usus est etc. ed.
Sinner, 274.
Felton, Sermon, dominical. MS.
1,
cf. app. 42, germ. 84, Violier, 109. Wright, 27, s. 222.
Lucanor, 9. s. 1212.
Guicciardini, 56 ; Belieferest, 100 ; Feder- Bromyard, s. 3, 14.
mann, 168; Ens, 138. Wright, 23, s. 27.
Geiler, Narrensch. 7, 5. Baldo, 6; du Meril, S. 222.
Pauli, 400. Enxemplos, 7.
Posthum. 123.
Plutarch, 22 ff.
Paul. Candidus, 21; 2, 114.
Aur., de vir. ill. 19, app.
Camerarius, 140, 267.
Ital. 5, 1.
Morlino, nov. 58.
Zonar, 7, 16.
Dorpius, B, 2.
Holkot, 175.
Gallensis, 2, 2, 2.
Ysopo, 30.
Enxemplos, 134.
Gritsch, 31, I.
Todestrompete.
Schmidt, beitr. s. 42.
143.
Caxton, gold. legend. ; Swan, 2, 458.
Cicero, Tuscul. 5, 21.
Gower, conf. amant. 1, bl. 19 b ; Maston,
Horat. Od. 3, 1, 17.
clxxx; Swan, 2, 258.
Pers. Sat. 3, 40.
Macrob. Somn. Scip. 1, 10. 144. Eins ist zwei etc.
Jac. de Cassalis, 5.
Bromyard, H, 2, 22.
b Scala celi, 20.
Scala celi, 108 .
Apollodor, 3, 12.
Malmesber. 2, 206, s. 357. 165. Drei narren.
Berchorius, Reductor. mor. 14, 44; Ve- Vitae patrum, 4, 17, 1.
net. 49, bl. 643. Hieronymus, 127.
159. Eigenschaften des weins. Steph. de Borbone; Scala celi, 14 b ;
Scherz m. d. wahrh. 78 b .
Pelbartus, quadrag. 1, S,R; hiemal. 31, J.
H. Sachs, 1, 3, 414; 415 b . H. Sachs im Martin. Polon. Ex. 6, H.
gewande seiner zeit, 1821, xxiv. Specul. exemplor. 2, 181.
AI. Neckam, de nat. rer. 2, 184, s. 324. Way, the lay of the little bird; bei
Gallensis, 1, 10, 7. Swan, 2, 507—513.
Destructor. 4, 23, E. Caxton, golden legend, 392 b .
Ysopo, colet. 6, bl. 163. Vincent. Bellovac. spec. hist. 14, 15;
Le Grand, 3, 113 (1829, 4, 26 ; deutsch, spec. mor. 1, 1, 20, s. 95.
4, 104). Destructor. 5, 12, C.
Meon, 3, 114, Li lais de l'oiselet. Bareleta, 9.
Barbazan, 2, 52.
169. Lykurg.
Bibl. des rom. 1777, Juin, 199.
Herodot, 1, 65.
Hardi, Gesippe.
Stobaeus, 19.
Chevreau, Gesippe et Tite, Par. 1658.
Aelian, 13, 23.
Bibl. du theätre frang. 1, 351.
Polybius, 6, 46.
Gomez, cent nouv. nouv. 5, 28.
Valer. Maxim. 1, 2, ext. 3 ; 5, 3, ext. 2.
Caylus, oeuvr. badines, 7, 208—222.
Justinus, 3, 3.
Durosoy, vgl. hist. univ. du theätre,
Gallensis, 1, 3, 4. »
1780, 9, 1, 284.
Holkot, 199, D,
Athis und Profilias, Grimm, 1846.
b
Jac. de Cassalis, 14 .
Enxemplos, 174.
H.Sachs, 1, 2, 181; 3, 2, 4.
H. Sachs, 2, 2, 73.
Montanus, Wegk. 130.
170. St Bernhard und der Spieler. Memel, 336; defect, 364.
Caesarius, hom. 5. Stainhöwel nach Alfons.
Jac. de Vitriaco; Scala celi, 157 b . Der mann, der seine frau nicht kennt,
Pelbartus, aestival. 9, X. lustspiel nach Boisy, Leipz. 1781.
Enxemplos, 183. Schmidt, beitr. 110; zu P. Alph. s. 98.
Sinner, 1, 272. Frommann, Mundarten, 1, 2.
Menagiana, Legrand, 2, 47. Lacomblet, archiv, 1, 15.
Salmeron, 1, 19, 21. Lydgate, tale of two merchants Warton, ;
H. Sachs, 5, 3, 384.
Cicero Tuscul. 5, 32.
Grässe, 2, 197; 212.
Valer. Maxim. 4, 3, extr. 4.
Plut. de excitio. 187. Kaisertochter, pallast.
Holkot, Moralitat. 32. 188. Drei buchstaben.
Vincent. Bellovac. spec. mor. 1, 1, 26, Selbständig aus 125, ende.
s. 81; 3, 3, 9, s. 1030. Bromyard, P, 2, 20.
Dialog, creaturar. 102. Promtuar. A, 15; P, 32.
Bromyard, P, 3, 3. Specul. exemplor. 9, 47.
Hemmerlin, de nobilit. 31, s. 120. Pelbartus, pasq. 34, K.
Rosarium, 2, 119, Z\ 286, E; 317, y. Acerra philolog. 57.
5,
Pithsanus, 6, 12.
Grässe, 2, 145.
W. Burley, de vita philosophor.
189. Gnade.
Enxemplos, 285.
Vgl. 27.
Fuggilozio, 138.
b Grässe, 2, 206.
H. Sachs, 2, 2, 48 ; 3, 2, 220.
Douce, 384.
Eutrapel. 3, 210.
Grässe, 144. 190. Schwarz.
2,
Büsching, Erzähl, und schwanke, s. 124.
184. Kohle.
Grimm, Kinderm. 3, 298.
Abr. a S. Clara, Gehab dich wohl, 54.
Massmann, Kaiserchron. 3, 953.
Grässe, 2, 196.
Grässe, 2, 208.
Vergl. Mucius Scävola, Wendunmuth,
1, 15. 191. Brücke.
Grässe, 2, 146.
Delrius, diar. mag. 4, 540 ed. 1657.
Exilium melanch. 245, 14. 199. Wüste.
Schola curiositatis, s. 109. Vgl. 191.
Dolopathos, Loiseleur, essai 206 vgl. 127. Grässe, 2, 211.
Ser Giovanni, Pecorone, 4, 1.
200. Drache durch löwen entfernt.
Nugae doctae, 16.
Grässe, 211.
2,
Gregor. Leti, Sixtus V. bei Percy.
201. St. Laurentius.
Ambras. Liederb. 138.
Frankf. liederbuch, no. 138. Legenda aurea, 117, s. 488.
Roswitha, Passio Sancti Pelagii.
Simrock, Quellen des Shakespeare 3,
Sozomenus, 5, 21.
207. Penitentia.
Philostorgius, 7, 3.
Holkot, moralit. 9, vgl. 19.
Petr. Comestor, Evang. 61.
Hammer, s. 176.
222. Freiheit aus liebe.
Conceyts and jeats, 2, s. 3.
Holkot, Moralit. 33.
230. Bad in königsblut.
223. Briefe, boten und bruder.
Vgl. 281.
Holkot, Moralit. 5.
Vergl. über baden in kinderblut und
224. Jahreskönige. Jungfrauenblut Massmann , Kaiser-
Vgl. 74 und 43. chron. 3, 856.
Barlaam 12. 231. Pyramus und Thisbe.
Wien. Jahrb. 26, s. 30. Ovid, Metamorph. 4, 36 ff.
Legenda aurea, 180, s. 817. Gritsch, 33, O.
Stephan, de Borbone; Hubert, de Ro-
Jac. de Lenda, 64.
man. 43 \ Libro di novelle, 51, s. 126.
Gallensis, 7, 1, 5.
Barbazan-Meon, 4, 326.
Vincent. Bellovac. spec. hist. 15, 17; Lafontaine, Robert, 404.
2,
spec. mor. 2, 1, 4, s. 708. Hondorff, 283 b .
b
Scala celi, 21 .
H. Sachs, 184.
1,
Bromyard, 0, 1, 4.
Shakespeare, Sommernachtstraum.
Specul. exemplor. 4, 18.
232. Belagerung, undank.
Lucanor, 49; Argote etc. 40.
s. 175; Werke, Stuttg. 1829, 9, s. 64. Plinius, hist. nat. 37, 15.
Annal. Campidon.
Chaucer, Man of laws tale.
Gower, conf. amant. 2, 32.
Steph. de Borbone ; Hubert, de Roman. 59.
Ritson, Engl. metr. rom. 3, 1.
Vincent. Bellovac. spec. hist. 7, 90—92; |
Douce, 416.
bei Massm. 899.
Swan, 1, cliv.
Bareleta, 45.
Jac. v. Maerlant, spieghel hist. 7, 65.
Scala celi, 32.
Verwandtes bei Massmann, 3, 907 ff.
Discipulus, sermon. 3, ex. 1.
Specul. exemplor. 4, 3.
— 1001 nacht, Breslau, 11, 287.
b
Renner, 101 .
1, 20.
Acerra philolog. 4, 53; 5, 60.
Grässe, 2, 152, lit.- gesch. 3, 1, 279.
J. B. Dahl, Hildegardis, 1832. 254. Amor, flügel.
270. Pferdewiehern.
Diemer, d. gedichte, s. 107.
Tendlau, no. 39.
Herodot, 3, 84—87.
Polyän, 7, 10.
Weil, s. 234.
Cassel, Schamir, in Denkschr. d. acad.
Valer. Maxim. 7, 3, exter. 2.
Justin, 1, 10.
zu Erfurt, 1854, s. 48-112.
Pauli, 361.
Douce, 367.
Grässe, 227.
Acerra philolog. 2, 14.
2,
Hammer, 390.
257. Algarus, ßsch.
Douce, 2, 410.
258. Wein, weih, könig.
Grässe, 2, 243.
Vgl. 187, moral.
Aus Esra, 3, 4. 271. Dreimal tapfer.
310 vom Er
jähre 1342. ist auf pergament in klein quart von der-
selbenhand sehr schön geschrieben, mit altarabischen blatt- und
custodenzahlen versehen, und beginnt: Hie ineipiunt gesta Imperato-
rum moralizata ac declamacione[s] Senece et Johannis. Dann folgen
220 capitel mit dem schlufse: Expliciunt gesta Imperatorum mora-
lizata a quo dam fratre de ordine minorum. Hieran schliefst sich die
historia Septem sapientum mit dem schlufse: Finitus est iste über
ti0
anno domini 1000. 300. 42. 3 Nonas Septembr., und endlich das
register über beide werke. Angehängt ist noch: Erat quidam Impe-
rator qui statuit pro lege '(Abibas, lat. 17).
Salzburg 15. der cod. a, VII, 42, fol. vom jähre 1480, und 16. der
cod. a, VI, 41, quart, aus dem XV. Jahrhundert; aus Prag (Uni-
Antonius orator, app. 73, 269. Brunnen gegen trunkenheit, app. 80,
Anvertrautes gut, lat. 118. ^76.
Apollonius von Tyrus, lat. 153. Bucephalus, lat. 36 a .
Argus, lat. 111, germ. 95. Buchstaben, drei, germ. 26, 188.
Ariadne und Theseus. lat. 63, germ. 84. Bürgschaft, lat. 108.
Arion, lat. 148.
C. D. M. R., lat. 13.
Aristoteles' lehren, lat. 34.
Cäsars todeszeichen, lat. 97.
Armen die Herrschaft, lat. 131.
Census, app. 63, 259.
Asyl, nachtigal, app. 54, 250.
Christusbild in Edessa, lat. 154.
Augen, keusche und unkeusche, app. 24,
Christusbild, heilendes, app. 18, 214.
220.
Codrus, lat. 41.
Aussatz aus neid, lat. 151.
Coriolan, lat. 137, germ. 92.
Aussatz vorgespiegelt, lat. 132.
Curtius, lat. 43, germ. 20.
Bad im blute des geliebten, app. 85, Decke zeigen, lat. 123.
281. Delphin und knabe, app. 71, 267.
Bad in königsblut, app. 34, 230. Diogenes und Alexander, germ. 15, 183.
Basilisk, lat. 139, germ. 4. Dionysius und die alte, lat. 53.
Baum an arbeiter, app. 38, 234. Drache durch löwen entfernt, app. 4, 200.
Bäume, sieben, 46 a . i
Drache im hohlwege, lat. 145.
753
Nach evangelinm aus der kirche, lat. 160. Schön und häfslich, lat. 77, germ. 58.
Nachtigal und kröte, app. 32, 228. Schwammmesser, app. 70, 266.
Narrenapfel, lat. 74, germ. 63. Socrates heirathet, lat. 61, germ. 57.
Sohn an feindestochter, app. 55, 251.
Oelfäfser, app. 50, 246.
Sohn stellt vater nach, lat. 9, germ. 94.
Oratio, app. 59, 255. Sohn tödtet mutter nicht, lat. 100,
germ. 19.
P. S. R. F., lat. 42.
Sohn zerfleischt sich, app. 21, 217.
Papirius, lat. 126, germ. 66.
Spielball, lat. 60, germ. 64.
Paquete, acht, lat. 173.
Stab und tasche, lat. 25.
Penitentia, app. 11, 207.
Statue mit Stirnband, app. 69, 265.
Percute hie! lat. 107, germ. 67.
Statue mit thonfufs, app. 17, 213.
Perillus, lat. 48.
Statuen bestehlen, lat. 8.
Pferd und zwei schafe, lat. 163.
Stein heilt den aussatz, lat. 94.
Pferdewiehern, app. 74, 270.
Stiefkind und rechtes kind, lat. 116,
Philipps ermordung, lat. 149.
germ. 91.
Pietas, göttertugenden, app. 10, 206.
Störchin, lat. 82, germ. 5.
Placidus, lat. 110.
Straufsei, app. 60, 256.
Pompejus und Cäsar, lat. 19.
Stricke, app. 16, 212.
Puls, lat. 40.
Pyramus und Thisbe, app.
Sysares vom weibe getödtet, app. 37, 233.
35, 231.
Räubertochter, lat. 5, germ. 85. Thurm Herodots, VII sap. 6, germ. 42.
Redde, lat. 20, germ. 45. Tiberius - Liberius, app. 9, 205.
Regulus und die schlänge, app. 72, 268. Tisch, goldner, app. 12, 208.
Ring der vergefsenheit, lat. 10. Tochter, hund, strafe, lat. 27.
Ringe, drei, lat. 89, germ. 9. Todestrompete, lat. 143, germ. 37.
Ringe und brief, app. 29, 225. Todtem manne folgen, lat. 6, germ. 78.
Rosimilla, lat. 49. Todtenklage, app. 76, 272.
Rügenglocke, lat. 105, germ. 72. Todtenmahlzeit, app. 45, 241.
Rüstung mit inschriften, app. 25, 221. Todtensiegel, lat. 128, germ. 75.
755
Untreue gegen erretter, lat. 117, germ. 65. Weinfäfser, lat. 72.
Unverwester körper, lat. 158. Weiser folgt dem narren, lat. 67, germ. 61.
Urtheile, drei, lat. 140. Weisheiten lehren, lat. 167, germ. 83.
Weisheiten verkaufen, lat. 103, germ. 70.
Vater der entehrten büfsen, app. 84, Wittwe, treue, lat. 78.
280. Wittwen, drei, lat. 75, germ. 74.
Vater oder mutter folgen, lat. 14. Wüste, app. 3, 199.
Vater heilen, mutter nicht, lat. 112, Wunderbare menschen, lat. 175.
germ. 1. Wunderbare wafser, app. 57, 253.
Verbannter söhn, lat. 138. Wunderberg, lat. 162.
Virgils bild, germ. 18, 186. Wurmfrei, lat. 32.
Virgils thurm, VII sap. 10, germ. 43.
Vorn schön, hinten verwesend, app. 6,
MR. 1959
LIBRARY OFCONCRESS