St Petersburg
 | |
 | |
| Math | dinas ffederal o fewn Rwsia, dinas fawr, cyn-brifddinas, tref/dinas, federal subject of Russia, dinas â miliynau o drigolion  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Sant Pedr |
| Poblogaeth | 5,597,763 |
| Sefydlwyd |
|
| Anthem | Anthem St Petersburg |
| Pennaeth llywodraeth | Alexander Beglov |
| Cylchfa amser | Amser Moscfa, UTC+03:00, Ewrop/Moscfa |
| Gefeilldref/i | Gdańsk, Aqaba, Alexandria, Almaty, Antwerp, Baku, Bangkok, Barcelona, Bethlehem, La Habana, Hamburg, Daugavpils, Dresden, Dushanbe, Yerevan, Zagreb, Isfahan, Québec, Tref y Penrhyn, Colombo, Kotka, Košice, Lyon, Los Angeles, Manceinion, Maribor, Mikkeli, Minsk, Montevideo, Mumbai, Mykolaiv, Aarhus, Osaka, Osh, Kyrgyzstan, Piraeus, Plovdiv, Busan, Rio de Janeiro, Riga, Rotterdam, St. Petersburg, Santiago de Cuba, Sefastopol, Istanbul, Bwrdeistref Stockholm, Tampere, Tbilisi, Daegu, Haifa, Khartoum, Kharkiv, Helsinki, Dinas Ho Chi Minh, Chengdu, Shanghai, Caeredin, Fenis, Haiphong, Constanța, Qingdao, Astana, Johannesburg, Beijing, Mar del Plata, Buenos Aires, Adana, Varna, Bordeaux, Le Havre, Porto Alegre, Torino, Nesebar, Sofia, Oslo, Tehran, Casablanca, Thessaloníci, Debrecen, Reinickendorf, Sousse, Rishon LeZion, Jeddah, Wenzhou, Krasnoyarsk, Budapest, Genova, Limassol, Bishkek, Xi'an, Nampo, Incheon, Manama, Guadalajara, Ulan Bator, Stavanger, Bizerte, Tashkent, Nice, Paris, Bwrdeistref Göteborg, Addis Ababa, Guadalajara, Netanya, Turku, Gagauzia |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Rwseg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Dosbarth Ffederal Gogledd-orllewinol |
| Sir | Rwsia |
| Gwlad |  Rwsia |
| Arwynebedd | 1,439 ±1 km² |
| Uwch y môr | 3 metr |
| Gerllaw | Afon Neva, Gwlff y Ffindir, Camlas Griboyedov, Camlas Obvodny, Afon Okhta, Afon Bolshaya Nevka, Ekateringofka, Kronverksky Strait, Camlas Krjukov, Afon Malaya Neva, Afon Bolshaya Neva, Afon Slavyanka, Krestovka, Afon Okkervil, Afon Fontanka, Afon Moyka, Afon Srednyaya Nevka |
| Yn ffinio gyda | Oblast Leningrad, Gatchinsky District, Vsevolozhsky District, Vyborgsky District, Lomonosovsky District, Tosnensky District |
| Cyfesurynnau | 59.95°N 30.32°E |
| Cod post | 190000–199406 |
| RU-SPE | |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff deddfwriaethol | Cynulliad Deddfwriaethol St Petersburg |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Llywodraethwr St Petersburg |
| Pennaeth y Llywodraeth | Alexander Beglov |
 | |
| Sefydlwydwyd gan | Pedr I, tsar Rwsia |
Dinas ar lan y Môr Baltig yng ngogledd-orllewin Rwsia yw St Petersburg ((
ynganiad ); Rwsieg Санкт–Петербург / Sankt-Peterbúrg; Petrograd / Петроград 1914–24, Leningrad / Ленинград 1924–91). Sefydlwyd hi gan Pedr Fawr. Hi oedd prifddinas Rwsia yn ystod y 18g a'r 19g ac ail ddinas fwyaf Rwsia erbyn yr 21g. Yn ôl y cyfrifiad diwethaf, roedd 5,597,763 (2024) o bobl yn byw yno. Mae'r ddinas wedi'i lleoli ar Afon Neva, ym mhen Gwlff y Ffindir ar y Môr Baltig. Hi yw dinas fwyaf gogleddol y byd sydd â dros filiwn o drigolion. Fel porthladd Rwsiaidd pwysig ar y Môr Baltig, mae'n cael ei llywodraethu fel dinas ffederal. Yn 2018 ymwelodd dros 15 miliwn o dwristiaid â'r ddinas.[1][2]
Hanes
[golygu | golygu cod]-
Adeiladwyd St Petersburg yn yr arddull glasurol a oedd yn boblogaidd yn Ewrop. -
Caer Pedr a Paul.
Sefydlwyd y ddinas fel "ffenestr ar y Gorllewin" gan Pedr Fawr ar 27 Mai 1703, pan osodwyd sylfaen Caer Pedr a Phawl ganddo. Ddechrau'r un mis, roedd y Rwsiaid wedi cipio'r ardal (Ingria) a chaer Nyen (hefyd Nyenschanz) oddi wrth Sweden. Rhoddodd yr enw "St Petersburg" arni ar ôl enw ei nawddsant, yr apostol Sant Pedr. Yn y cyfnod hwnnw ceir hefyd enw Iseldireg ar y ddinas, Sankt Piter Bourgh neu St Petersburch, gan fod Pedr Fawr yn byw ac yn astudio yn Amsterdam a Zaandam am beth amser ym 1697. Sefydlwyd y dref ger olion y gaer Swedaidd ychydig nes at aber Afon Neva.
Adeiladwyd y dref yn ystod rhyfel a'r adeilad cyntaf i'w godi oedd Caer Pedr a Phawl, gyda'r ddinas yn cael ei hadeiladu o'i chwmpas gan beirianyddion o'r Almaen a wahoddwyd i Rwsia gan Pedr. Sefydlwyd y ddinas fel prifddinas newydd Rwsia. Gan ei bod ar arfordir y Môr Baltig roedd hi'n gyswllt pwysig i wledydd y gorllewin yn ogystal â bod yn borthladd milwrol pwysig iawn gyda chaer Kronstadt yn ei hamddiffyn.
Daeth elît y wlad i fyw i St Petersburg ac erbyn heddiw mae llawer o'u plasdai yn y ddinas. Y mwyaf o'r rhain oedd Palas y Gaeaf a adeiladwyd gan Elisabeth o Rwsia rhwng 1754 a 1762.[3] Lleolir Amgueddfa Genedlaethol yr Hermitage yno heddiw.
Rhyddhaodd Alexander II y taeogion ym 1861 ac o ganlyniad daeth llawer o bobl tlawd i'r ddinas. Ond roedd diwydiant yn llwyddiannus hefyd. Yn ogystal â hynny, roedd y ddinas yn ganolfan ddiwylliannol y wlad, gyda llawer o arlunwyr ac awduron yn byw yno.[4] Bu syniadau sosialaidd yn boblogaidd yn y ddinas ymysg deallusion ac yn St Petersburg y dechreuodd Chwyldro Rwsia 1905.
Y Rhyfel Byd Cyntaf
[golygu | golygu cod]Ar 18 / 31 Awst 1914 yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf newidiodd tsar Nicolas II enw'r ddinas i "Petrograd" am fod "St Petersburg" yn swnio'n rhy Almaeneg.
Ym 1917 dechreuodd Chwyldro Rwsia, ac o ganlyniad daeth rheolaeth y Tsar i ben a Gwrthryfel Rwsia yn dechrau.[5] Roedd hinsawdd gwleidyddol y ddinas yn ansefydlog iawn ac felly symudodd Lenin, arweinwr y Bolsieficiaid y brifddinas o Petrograd i Moscfa. Ers hynny Moscfa yw prifddinas Rwsia. Ar 26 Ionawr 1924, tair blynedd ar ôl i Lenin farw, ailenwyd y ddinas unwaith eto i "Leningrad".
Yr Ail Ryfel Byd
[golygu | golygu cod]Yn ystod yr Ail Ryfel Byd gwarchaewyd Leningrad o 8 Medi 1941 tan 27 Ionawr 1944 gan fyddin yr Almaen.[6] Yn ystod yr adeg hon daeth nwyddau dros iâ Llyn Ladoga am gyfnod, ond bu farw dros filiwn o drigolion y ddinas o newyn.[6][7] Profodd Gwarchae Leningrad yn un o warchaeau hiraf, mwyaf dinistriol a mwyaf angheuol unrhyw ddinas fawr mewn hanes modern. Fe ynyswyd y ddinas oddi wrth gyflenwadau bwyd ac eithrio'r rhai a ddarperir ar draws Llyn Ladoga, a weithiai pan oedd y llyn wedi rhewi'n unig. Lladdwyd mwy na miliwn o sifiliaid, yn bennaf o newyn. Dihangodd llawer o bobl eraill neu symudwyd hwy, felly diboblogwyd y ddinas.
Ar 1 Mai 1945 enwodd Joseph Stalin, yn ei Orchymyn Goruchaf Rhif 20, Leningrad, ochr yn ochr â Stalingrad, Sevastopol, ac Odessa, yn "arwr-ddinasoedd" y rhyfel. Pasiwyd deddf yn cydnabod teitl anrhydeddus "Arwr-ddinas" ar 8 Mai 1965 (20fed pen-blwydd y fuddugoliaeth yn y Rhyfel Mawr Gwladgarol), yn ystod oes Brezhnev. Dyfarnodd Presidium Goruchaf yr Undeb Sofietaidd Leningrad fel Arwr-ddinas Urdd Lenin a medal y Seren Aur "am wrthwynebiad arwrol y ddinas a dycnwch goroeswyr y Gwarchae". Gosodwyd yr Obelisk yr Arwr-ddinas yn ei lle ym mis Ebrill 1985.
Newidiwyd enw'r ddinas i St Petersburg, ei henw gwreiddiol, ar 6 Medi 1991 ar ôl cwymp yr Undeb Sofietaidd.
Enwau'r ddinas
[golygu | golygu cod]
| Enw | O | Hyd |
| St Petersburg | 27 Mai 1703 | 1 Medi 1914 |
| Petrograd | 1 Medi 1914 | 26 Ionawr 1924 |
| Leningrad | 26 Ionawr 1924 | 6 Medi 1991 |
| St Petersburg | 6 Medi 1991 | heddiw |
Daearyddiaeth
[golygu | golygu cod]Arwynebedd canol dinas Saint Petersburg yw 605.8 km2 (233.9 milltir sgwâr) ac mae'r ardal ehangach (neu'r ardal ffederal) yn 1,439 km2 (556 metr sgwâr), sy'n cynnwys wyth deg un o 'okrugs' trefol, naw 'tref ddinesig' - (Kolpino, Krasnoye Selo, Kronstadt, Lomonosov, Pavlovsk, Petergof, Pushkin, Sestroretsk, Zelenogorsk) - a 21 o 'aneddiadau trefol'. Mae Petersburg wedi'i lleoli ar iseldiroedd ar hyd glannau Bae Neva, Gwlff y Ffindir, ac ynysoedd delta'r afon. Y mwyaf yw Ynys Vasilyevsky (ar wahân i'r ynys artiffisial rhwng camlas Obvodny a Fontanka, a Kotlin ym Mae Neva), Petrogradsky, Dekabristov a Krestovsky.
Mae'r Karelian Isthmus, i'r gogledd o'r ddinas, yn ardal dwristaidd boblogaidd. Yn y de mae Saint Petersburg yn croesi'r Klint Baltig-Ladoga ac yn cwrdd â Llwyfandir Izhora.
Mae drychiad Saint Petersburg yn amrywio o lefel y môr i'w bwynt uchaf o 175.9 m (577 tr) ar Fryn Orekhovaya ym Mryniau Duderhof yn y de. Nid yw rhan o diriogaeth y ddinas i'r gorllewin o Liteyny Prospekt yn uwch na 4 m (13 tr) uwch lefel y môr, ac mae wedi dioddef o lifogydd dro ar ôl tro. Mae llifogydd yn Saint Petersburg yn cael eu hachosi gan un don hir yn y Môr Baltig, a achosir gan amodau meteorolegol, gwyntoedd a dyfroedd bas Bae Neva. Digwyddodd y llifogydd mwyaf trychinebus ym 1824 (4.21 m neu 13 tr 10 uwchlaw lefel y môr), pan ddinistriwyd dros 300 o adeiladau. Er mwyn atal llifogydd, mae Argae Saint Petersburg wedi'i adeiladu.[8] Y llyn mwyaf yw Sestroretsky Razliv yn y gogledd, ac yna Lakhtinsky Razliv, Llynnoedd Suzdal a llynnoedd llai eraill.
Oherwydd ei lleoliad gogleddol (60 ° N) mae hyd y dydd yn Petersburg yn amrywio ar draws tymhorau, ac yn amrywio o 5 awr 53 munud i 18 awr 50 munud. Gelwir cyfnod o ganol mis Mai i ganol mis Gorffennaf pan fydd cyfnos yn para trwy'r nos yn "nosweithiau gwyn".
Mae Saint Petersburg tua 165 km (103 milltir) o'r ffin â'r Ffindir, wedi'i gysylltu â hi ar briffordd yr M10.
Enwogion
[golygu | golygu cod]Rhestr Wicidata:
| enw | delwedd | galwedigaeth | man geni | Bl geni | Bl marw |
|---|---|---|---|---|---|
| Joseph Brodsky |  |
bardd[9] cyfieithydd[9] awdur ysgrifau llenor dramodydd dramodydd darlithydd |
St Petersburg[10] | 1940 | 1996 |
| Vladimir Putin |  |
gwleidydd[11] | St Petersburg[12][13][14] | 1952 |
- ↑ "Saint Petersburg Tourism – A Look At The Growth of Tourism in Russia's Northern Capital". St Petersburg Essential Guide. Cyrchwyd 12 Awst 2020.
- ↑ Fes, Nick (4 Chwefror 2019). "Saint Petersburg: Number Of Tourists Increased As Well As The Black Market". TourismReview. Cyrchwyd 12 Awst 2020.
- ↑ "18th Century in the Russian history". Rusmania. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-03-19. Cyrchwyd 3 Rhagfyr 2020.
- ↑ V. Morozov. The Discourses of Saint Petersburg and the Shaping of a Wider Europe, Copenhagen Peace Research Institute, 2002. ISSN 1397-0895
- ↑ McColl, R.W., gol. (2005). Encyclopedia of world geography. 1. New York: Infobase Publishing. tt. 633–634. ISBN 978-0-8160-5786-3. Cyrchwyd 9 Chwefror 2011.
- ↑ 6.0 6.1 Siege of Leningrad. Encyclopædia Britannica[dolen farw]Nodyn:Cbignore
- ↑ Baldack, Richard H. "Leningrad, Siege of", World Book Encyclopedia, Chicago, 2002, cyfr. 12, tud. 195.Nodyn:ISBN?
- ↑ Nezhikhovsky, R.A. Река Нева и Невская губа [The Neva River and Neva Bay], Leningrad: Gidrometeoizdat, 1981.
- ↑ 9.0 9.1 https://cs.isabart.org/person/19156
- ↑ Gemeinsame Normdatei
- ↑ Catalog of the German National Library
- ↑ https://www.thoughtco.com/when-was-st-petersburg-known-as-petrograd-and-leningrad-4072464
- ↑ http://premier.gov.ru/eng/premier/biography.html
- ↑ http://www.rosbalt.ru/piter/2014/08/22/1306942.html