Megin

Megin
Enghraifft o'r canlynol	offeryn
Math	fluid accelerator, fireplace & wood stove accessory
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Dyfais fecanyddol yw megin ag iddo siambr awyr gydag ochrau hyblyg a fwyheir i dynnu awyr i mewn drwy falf ac a wesigir i yrru'r awyr allan yn llif i fywhau tân (fel mewn gwaith gofaint, i chwythu organ ac offerynnau cerdd eraill. Defnyddir y gair 'megin' hefyd fel trosiant neu'n ffigurol i ddisgrifio beiriant neu berson llafar neu swnllyd.^[1]

Organ barroco ym Mynachlog Huelgas Reales Valladolid, c. 1706. Gwaith gan de Juan Casado Valdivielso.

Etymoleg

Daw'r gair "megin" o *makīnā o'r gwreiddiol *mak sy'n golygu "cod lledr neu groen". Ond nid yw'n amhosib ei gysylltu â'r ferf "magaf", "magu". 'Megin' hefyd yw'r gair Llydaweg am y teclyn.^[1] Ceir y cyfeiriad cofnodedig cynharaf o'r gair o'r 13g yn Llyfr Iorwerth; "Offer gof ... megyneu".^[1]

Hanes

Tua 14,000 CC, dechreuodd crochenwyr yn Tsieina ddefnyddio odynau i danio potiau clai. Erbyn tua 3500 CC, roedd pobl Gorllewin Asia yn dechrau defnyddio ffwrneisi i fwyndoddi metel - i losgi copr a mwyn tun a'i doddi i gael y copr a'r tun allan, a'u cymysgu i wneud efydd. I doddi efydd, roedd angen tân poethach nag ar gyfer crochenwaith, felly roedd gweithwyr metel yn defnyddio siarcol i wneud y tân yn boethach. Fe ddylunion nhw'r ffwrneisi fel y byddai aer poeth sy'n codi yn tynnu mwy o aer i'r ffwrnais. Fe wnaethon nhw adeiladu tiwbiau clai yn mynd i lawr i'r ffwrnais ac roedd dynion wedi'u caethiwo yn sefyll ar ben arall y tiwbiau a chwythu i mewn iddyn nhw i gael mwy o ocsigen i'r tân fel y byddai'n llosgi'n boethach.^[2]

Erbyn tua 1800 CC, roedd gweithwyr metel Babilon a Hethaidd yn defnyddio 'meginau pot' (neu megin cafn) i fwyndoddi copr. Roeddech chi'n ymestyn lledr dros ben pot clai neu galchfaen ac yn tynnu'r top lledr i fyny gyda chortyn neu ffon i lenwi'r pot ag aer, yna'n stompio ar y pot i wthio'r aer allan i'r tân, drosodd a throsodd.^[2]

Bu i'r peiriannydd mecanyddol o gyfnod Brenhinllin Han yn Tsiena, Du Shi (m. 38) gael y clod am fod y cyntaf i ddefnyddio pŵer hydrolig ar bympiau piston gweithredu dwbl, trwy olwyn ddŵr, i weithredu fegin mewn meteleg. Defnyddiwyd ei ddyfais i weithredu megin piston ffwrneisi chwyth er mwyn ffugio haearn bwrw.^[3] Defnyddiai'r Groegiaid a'r Rhufeiniaid hynafol a gwareiddiadau eraill fegin mewn ffwrneisi lle cynhyrchid haearn bwrw. Mewn diwydiant modern fel arfer caiff meginau cilyddol eu disodli gan beiriannau modur.

Defnyddiau

Gwaith metel

Yn ystod nifer o brosesau, megis castio metel neu ffurfio a hyd yn oed weldio, mae angen llawer o wres, y gellir ei ddatblygu dim ond trwy ddyfeisio'r fegin. Defnyddir y fegin i ddarparu aer i'r tanwydd, gan godi lefel y hylosgiad ac felly faint o wres. Defnyddir gwahanol fathau o fegin mewn meteleg.

Megin y bocs (a ddefnyddir yn draddodiadol yn Asia)
Megin y pot
Megin yr acordion
Megin yr plunger
Megin yr echelinol
Meginau ar gyfer trenau

Offerynnau cerdd

Mewn rhai offerynnau cerdd, defnyddir meginau yn aml yn lle neu'n rheolydd ar gyfer y pwysedd aer a ddarperir gan yr ysgyfaint dynol.

Mae'r offerynnau canlynol yn defnyddio meginau:

Acordion neu goncertina ac offerynnau cysylltiedig eraill.
Organ pibell
Rhai mathau o bibgodau megis pibau uilleann
Organ bwmp (harmoniwm)
Hydraulis (a elwir hefyd yn organ hydrolig).

Clociau Cwcw

Mae clociau cwcw hefyd yn defnyddio megin i greu sain glasurol.

Cadw gwenyn

Mae gan cadwyr gwenyn fegin ar yr ochr i ddarparu aer i danwydd sy'n llosgi'n araf. Mae hyn yn caniatáu ar gyfer cyfradd hylosgiad uwch ac allbwn uwch dros dro o fwg dan orchymyn, rhywbeth dymunol wrth dawelu gwenyn dof.