Pransiya

Ang Pransiya (Prinanses: France), opisyal nga ngalan Republikang Pranses (République française), usa ka nasod kang kansang metropolitan nga ginsakpan nahimutang sa Kasadpang Uropa. Ang iyang kinatibuk-ang teritoryo naglakip usab sa mga pulo nga nahimutang sa ubang kanaypan. Ang Metropolitan nga Pransiya nahimutang taliwala sa Dagat Mediteranyo ngadto sa Kanal La Mancha ug Dagat Amihanan. Ang mga Pranses motawag sa Metropolitan nga Pransiya isip l'Hexagone (ang "Heksagon") tungod sa hulma niini.

République française
Republikang Pranses
Pransiya

Bandera Sagisag
Motto: Liberté, Égalité, Fraternité "Libertad, Egwaldad, Praternidad"
Nasodnong Awit: "La Marseillaise"
Lokasyon sa Pransiya
Kapital	Paris 48°52′ N 2°19.59′ E
Kinadak-ang dakbayan	kapital
Opisyal nga (mga) pinulongan	Prinanses
Gobyerno	Inusang semi-presidensyal nga republika
- Presidente	Emmanuel Macron
- Primerong Ministro	Élisabeth Borne
Pagkahimo
- Estadong Pranses	843 (Tratado sa Verdun)
- Konstitusyon karon	1958 (ika-5 nga republika)
Accession to EU	Marso 25 1957
Arya
- Katibuk-an	674,843 km² (40th)
	260,558 sq mi
Populasyon
- Enero 1, 2012	64,667,000[ (20th)
- Densidad	97/km² (89th) 293/sq mi
GDP (PPP)	Banabana sa 2006
- Katibuk-an	US $1.871 trillion (7th)
- Per capita	US $30,100 (20th)
HDI (2005)	0.952 (10th) – high
Kwarta	Euro (EUR,  XPF)
Sona sa oras	CET (UTC+1)
- Summer (DST)	CEST (UTC+2)
Internet TLD	.fr
Kodigong pangtawag	+33

Ang Pransiya gitaliwad-an sa Belhika, Luxembourg, Alemanya, Suisa, Italya, Monaco, Andorra, ug Espanya. Sa pipila sa iyang mga departamento gawas sa nasod, ang Pransiya may gisaw-ang utlanan sa mga nasod sa Brasil, Surinam, ug Netherlands Antilles. Ang Pransiya ug ang Hiniusang Gingharian (UK) gitapot sa usa ka tunnel nga miagi ilawom sa Kanal La Mancha (o Kanal Ingles).

Ang Republikang Pranses usa ka demokrasya nga giorganisa isip usa ka inusang semi-presidensiyal nga republika. Kini usa ka ugmad nga nasod nga may ikaunom nga labing dakong ekonomiya sa tibuok kalibotan. Ang mga ideyal sa Pransiya nasulat sa Deklarasyon sa mga Katungod sa Tawo ug sa Lungsoranon. Ang Pransiya usa usab sa unang mga sakop sa Unyon sa Uropa, ug maoy labing dakong nasod (pinasikad sa gidak-on sa yuta) sa mga sakop sa maong pundok. Sakop usab ang Pransiya sa La Francophonie, G8, ug sa Unyon Latino. Laing pundok nga ang Pransiya usa sa mga nag-unang sakop mao ang Hiniusang mga Nasod (UN); usa kini sa lima ka permanenteng sakop sa Konseho sa Seguridad sa maong pundok. Ang Pransiya usa sa walo ka mga nasod nga naghupot og armas nukleyar. Kini gibisita sa hapit mo-75 ka milyong ka mga turista matag tuig, ug usa sa labing popular nga destinasyon sa mga turista.

Ang ngalan sa Pransiya naggikan sa Franks, usa ka tribong Aleman nga miokupar sa bungto human sa pagkahugno sa Empiryo Romano sa Kasadpan. Ang rehiyon palibot sa Paris (Île-de-France) ang orihinal nga demesne.

Heyograpiya

Samtang ang Metropolitan nga Pransiya nahimutang sa Kasadpang Uropa, ang nasod dunay mga teritoryo sa Amihanang Amerika, sa Caribbean, Habagatang Amerika, sa habagatang Kadagatang Indyan, sa Kadagatang Pasipiko, ug sa Antartika. Ang metropolitan mikabat og 551,695 kilometros kwadrados (213,010 sq mi) mihimo niini nga labing dakong nasod sa Unyon sa Uropa, dako'g gamay sa Espanya. Lainlain ang mga porma sa yuta niini (landscape), gikan sa mga patag nga baybayon sa norte ug weste ngadto sa mga kabukiran sa Alpes sa sur-este, ang Massif Sentral sa sur-sentral ug ang Pireneos sa surweste. Sa gihabogon nga 4,807 metros (15,770 piyes), ang kinatas-ang punto sa Kasadpang Uropa, Mont Blanc, anaa sa Alpes sa border sa Italya. Ang mga sapa sa metropolitan mao ang Loire, Garonne, Seine ug ang Rhône, nga pasidulong sa Mediteranyo pinaagi sa Camargue, ang labing babaw nga punto sa Pransiya (2 m / 6.5 piyes ilawom sa lebel sa dagat). Ang Corse usa ka isla sa Mediteranyo.

Ang total nga arya sa nasod, apil tanang teritoryo (way labot ang Adélie Land), 674,843 kilometros kwadrados (260,558 sq mi). Ang nasod mao ang dunay ikaduhang labing dako nga Exclusive Economic Zone (EEZ) sa kalibotan, mga 11,035,000 kilometros kwadrados (4,260,000 sq mi), mga 8% sa tanang EEZ, ikaduha lamang sa Tinipong Bansa (11,351,000 km² / 4,383,000 sq mi) ug gisundan sa Australya (8,232,000 km² / 3,178,000 sq mi).

Kasaysayan

Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple, Ang Libertad Naggiya sa Katawhan, usa ka simbolo sa Rebolusyon sa Pransiya (1830).

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Kagamhanan ug lugay

Ang batakang mga prinsipyo sa Republika sa Pransiya makita sa Deklarasyon sa mga Katungod sa Tawo ug sa Lungsoranon (1789).

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Mga dibisyon sa pagdumala

Kinatibuk-ang artikulo: Dibisyon sa pagdumala (Pransiya)

Ang 22 ka rehiyon ug 96 ka departamento sa Metropolitan nga Pransiya.

Kining maong artikulo kabahin sa serye sa mga dibisyon sa pagdumala sa Pransiya

Prinsipal nga artikulo

Mga rehiyon Mga rehiyon gawas sa nasod

Mga departamento Mga departamento gawas sa nasod

Mga arrondissement

Mga kanton

Mga pundok sa mga komyun Katilingbang urban Aglomerasyon sa mga katilingban Katilingban sa mga komyun

Mga komyun Associated communes Municipal arrondissements

Mga dapit sa Pransiya gawas sa Uropa Gawas sa nasod nga kolektibad Sui generis nga kolektibad Nasod gawas sa nasod Teritoryo sa gawas Pulo sa Clipperton

Ang Pransiya gibahin ngadto sa 26 ka mga rehiyon (region sa ilang pinulongan). Kawhaag duha (22) niini anaa sa Metropolitan nga Pransiya samtang ang upat naa sa gawas sa nasod. Ang mga rehiyon gibahin ngadto sa mga departamento (département). Ang mga departmento gihatag numero (sagad base sa alpabetikanhong han-ay) ug kining numeroha maoy gigamit sa mga kodigo postal ug mga numero sa sakyanan.

Ang mga departamento gibahin pa gayod ngadto sa 342 ka mga arrondissement, apan kini walay piniling asembliya ug ang bugtong katuyoan mao lamang ang pagbahin-bahin ngadto sa mga distrito sa pagdumala sa estado. Ang mga arrondissement gibahin pa gayod ngadto sa 4,035 ka mga kanton, apan dili gihapon kini lebel sa pangagamhanan. Ang mga arrondissement gibahin ngadto sa 36,682 ka mga komyun, mga lungsod nga may piniling asembliya (ang konseho munisipal).

Ang mga rehiyon, departamento ug komyun gitawag nga collectivités territoriales, buot ipasabot duna silay lokal nga asembliya ug usa ka ehekutibo; samtang ang mga arrondissement ug kanton mga dibisyon lamang alang sa pagdumala.

Transportasyon

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Hinagibanong kusog

Kinatibuk-ang artikulo: Armadong puwersa sa Pransiya

Ang armadong puwersa sa Pransiya nabahin ngadto sa upat ka mga sanga:

• Kasundalohan (Armée de Terre)
• Puwersa sa Kadagatan (Marine Nationale)
• Puwersa sa Kahanginan (Armée de l'Air)
• Gendarmie Nationale, puwersa sa kapolisan nga sagad gamiton alang sa mga rural nga dapit.

Ang edad alang sa militarya 17 anyos. Sugod sa Gubat alang sa Kagawasan sa Algeria, ang konskripsiyon inanayng gihinay, ug giwagtang sa kagamhanan ni Jacques Chirac sa tuig 1996.

Sa mga dagkong ekonomiya sa Uropa, ang Pransiya ug ang Hiniusang Gingharian (UK) lamang ang dakog gigasto alang sa depensa: 2.6% sa GDP sa Pransiya ug 2.4% sa GDP sa Hiniusang Gingharian, sumala sa mga pigura sa 2003 nga gipagawas sa Organisasyon sa Tratado sa Amihanang Atlantiko (NATO). Kining duha ka nasod maoy nagsuplay sa 40% sa gasto sa depensa sa Unyon sa Uropa. Sa ubang mga nasod, ubos sa 1.5% sa GDP ang napadulong sa depensa. Mga 10% sa gasto sa depensa sa Pransiya gigamit alang sa iyang force de frappe (mga armas nukleyar).

Ekonomiya

Ang unang kompletong Airbus A380 sa "A380 Reveal" nga gipahigayon sa Toulouse niadtong Enero 18, 2005.

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Plantilya:Tan-awa-usab

Demograpiya

Ang Lyon gikan sa ibabaw.

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Populasyon

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Mga pinulongan

Ang bugtong opisyal nga pinulongan sa Pransiya mao ang Prinanses, sumala sa ikaduhang artikulo sa iyang batakang balaod sugod sa tuig 1992. Apan may pipila ka mga rehiyon nga pinulongan nga gitabi sulod sa nasod, lakip kining mosunod:

• Alsatian
• Basque
• Breton
• Catalan
• Corsican
• West Flemish
• Franco-Provençal(pinulongan)
• Lorraine German
• Norman
• Occitan
• Oïl
• Picard

May mga pinulongan usab nga ginatabi sa mga migrante, labi na sa mga dagkong dakbayan:

• Portuges
• Maghreb Arabic
• Berber
• Turkish
• Inintsek (Wu, Kantones, Min Nan, ug Mandarin)
• Bitnames
• Khmer

Ang mga Pranses usab kamaong mosulti og mga langyaw nga pinulongan, lakip na ang Iningles, Inaleman, Kinatsila, ug Initalyano.

Estadistika

Sa sensus sa 1999, ang INSEE misampol sa 380,000 ka mga hamtong tawo sa tibuok Metropolitan nga Pransiya ug nangutanan kanila og mga pangutana kalabot sa sitwasyon sa ilang pamilya. Lakip sa mga sukna mao ang kabahin sa pinulongan nga gigamit sa ilang ginikanan pagpakighinabi kanila sa wala pa silay lima ka tuig. Kini ang unang higayon gisulayan ang usa ka seryosong pagkuha og estatistikal nga impormasyon kabahin sa mga inahang dila sa Pransiya. Ang mga resulta gipagawas sa Enquête familiale, Insee, 1999.

Kini ang talaan sa siyam ka labing prominenteng inahang dila sa Pransiya base sa Enquête familiale.

	Pinulongan	Gidaghanon sa mga nagtabi (hamtong, linibo)	% sa populasyon sa mga hamtong	Ubang impormasyon
1	Prinanses	39,360	86%	Sa tibuok populasyon (dili sa mga hamtong lang), moduol kini sa 90%.
2	Inaleman ug High German (Alsatian, Lorraine German, ubp.)	970	2.12%	Alsatian (600; 1.44%), estandard nga Inaleman (210; 0.46%), Lorraine German (100; 0.22%)
3	Arabiko (Maghreb Arabic)	940	2.05%
4	Occitan (Languedocien, Gascon, Provençal, ubp.)	610	1.33%	Laing 1,060 (2.32%) may gamayng nahibaloan.
5	Pinortuges	580	1.27%
6	Langues d'oïl (Picard, Gallo, Poitevin-Saintongeais, ubp.)	570	1.25%	Laing 850 (1.86%) may gamayng nahibaloan.
7	Italyano (ug mga dayalekto)	540	1.19%
8	Kinatsila	485	1.06%
9	Breton	280	0.61%	Laing 405 (0.87%) may gamayng nahibaloan.
10	Laing 400 ka mga pinulongan (Polish, Berber, mga pinulongan sa Sidlakang Asya, Catalan, Franco-Provençal, Corsican, Basque, etc.)	2,350	5.12%	Iningles: 115 (0.25% sa tibuok populasyon sa mga hamtong).
	Total	45,762	102%	46,680 lakip kadtong 2% kang kinsa Prinanses ug laing pinulongan ang mga inahang dila.

Kon atong ibase sa inahang dila ug sa pinulongan nga gigamit sa walay pay 5 anyos, ang labing importanteng mga pinulongan sa Pransiya mao kining mosunod (timan-i nga ang mga porsento molapas sa 100, tungod kay daghan ang kaduha maihap):

• Prinanses:: 42,100,000 (92%)
• Mga pinulongang Oc: 1,670,000 (3.65%)
• Inaleman ug mga dayalekto: 1,440,000 (3.15%)
• Mga pinulongan Oïl: 1,420,000 (3.10%)
• Arabiko: 1,170,000 (2.55%)

Mga dakbayan

Ang mga langyab nga urban sa Metropolitan nga Pransiya nga may labaw sa 100,000 ka molupyo.

Ang prinsipal nga mga dakbayan (base sa populasyon) naglakip ning mosunod:

Paris, Marseille, Lyon, Toulouse, Nice, Nantes, Strasbourg, Montpellier, Bordeaux, Lille, Rennes.

Budaya

• Edukasyon sa Pransiya
• Académie française
• Katitikang Pranses
• Arte sa Pransiya
• Talaan sa mga Pranses
• Pangusina sa Pransiya
• Sine sa Pransiya
• Musika sa Pransiya

Marianne

Kinatibuk-ang artikulo: Marianne

Si Marianne usa ka simbolo sa Republika sa Pransiya. Siya usa ka alegorikal nga pigura sa kagawasan ug sa Republika. Siya unang mipakita sa panahon sa Rebolusyong Pranses.

Relihiyon

Katedral sa Bayonne

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Terminolohiya

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Ubang pigura

• Total nga GDP, 2004: ikalima sa 184 (data sa Banko sa Kalibotan (WB))
• Total nga bili sa pakignegosyo sa gawas (import ug eksport), 2002: ikalima sa 185
• Indeksi sa kagawasan sa prensa: ikakatloan (30) sa 167 ka nasod (Reporters Without Borders, 2005)
• Persepsiyon sa korapsiyon: ika-18 sa 159 ka nasod (Transparency International, 2005)[1]

Tan-awa usab

• Trente Glorieuses
• Uropa
• Unyon Latino
• Scoutisme Français
• Kasaysayan sa militarya sa Pransiya
• Mga Katolikong nasod
• Talaan sa mga Pranses

Mga sumpay sa gawas

Mga direktoryo

• (Ininglis) - World History Database Chronology of France Archived 2006-12-06 at the Wayback Machine
• (Ininglis) Artikulo sa Encyclopedia Britannica - Libreng artikulo gikan sa Encyclopedia Britannica
• (Ininglis) CountryReports.org - Pransiya Archived 2007-01-03 at the Wayback Machine
• (Ininglis) CIA - The World Factbook Archived 2006-03-15 at the Wayback Machine
• (Ininglis) Opisyal nga balayan sa serbisyo publiko sa Pransiya Archived 2008-05-25 at the Wayback Machine - May mga sumpay ngadto sa daghang institusyon ug ahensiya sa kagamhanan
• (Ininglis) Impormasyon kabahin sa pagpuyo sa Pransiya)
• (Ininglis) White Pages Archived 2007-01-03 at the Wayback Machine - Mga numero sa telepono sa residensiya gikan sa France Télécom (wala gilakip ang ubang kompaniya)
• (Ininglis) Yellow Pages Archived 2007-01-04 at the Wayback Machine - Mga numero sa telepono sa negosyo gikan sa France Télécom (wala gilakip ang ubang kompaniya)
• (Ininglis) Mga parke sa Pransiya

Turismo, kasaysayan, gastronomiya

• (Prinanses) The picturesque France

Mga mapa ug giya sa pagbiyahe

• Giya sa pagbiyahe sa Pransiya gikan sa Wikivoyage
• (Ininglis) Pisikal nga mapa sa Pransiya
• (Ininglis) Koleksiyon sa mga mapa sa Pransiya
• (Ininglis) TravelManual alang sa Paris Archived 2006-12-31 at the Wayback Machine
• Virtuelle Fachbibliothek Romanischer Kulturkreis - Vifarom