Opsada Sarajeva

Opsada Sarajeva bila je skoro četverogodišnja opsada ovog grada za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini. Opsada je počela zauzimanjem međunarodnog aerodroma u naselju Ilidža od de facto srpske Jugoslavenske narodne armije u noći sa 4. na 5. april 1992. godine, a završila 29. februara 1996. godine. Sarajevska je opsada sa 1.425 dana jedna od najdužih u historiji modernog ratovanja. Također, zračni most za podršku stotini hiljada opkoljenih ljudi u Sarajevu trajao je duže od Berlinskog zračnog mosta.

Opsada Sarajeva
Rat u Bosni i Hercegovini
Datum	5. april 1992 – 29. februar 1996
Lokacija	Sarajevo, Republika Bosna i Hercegovina
Sukobljene strane
Armija Republike Bosne i Hercegovine NATO (1995) Jugoslavenska narodna armija Vojska Republike Srpske
Komandanti
Mustafa Hajrulahović Talijan Jovan Divjak Stjepan Šiber Dragan Vikić Ivan Vulić Vahid Karavelić Nedžad Ajnadžić Milutin Kukanjac (mart – juli 1992) Tomislav Šipčić (juli – septembar 1992) Stanislav Galić (septembar 1992 – august 1994) Dragomir Milošević (august 1994 – februar 1996)
Vojne jedinice
40.000 (1992) 30.000 (1992)
Žrtve
3,587 vojnika 2.687+ vojnika

Za vrijeme opsade prosječno je padalo 329 granata dnevno na Sarajevo. Rekord od 3.777 ispaljenih granata zabilježen je 22. jula 1993. godine. Granate su napravile ogromnu štetu, a najveću štetu su pretrpjeli civilni, kulturni i vjerski objekti.

Uvod u opsadu

Već tokom zime 1991/92. godine, Jugoslavenska narodna armija je rasporedila artiljeriju i drugo oružje na brdima oko Sarajeva. Oko 120 minobacača i 250 tenkova je bilo stacionirano na tim brdima. U martu 1992. godine u Sarajevu je došlo do sukoba između pripadnika Srpske Demokratske Stranke (SDS) Radovana Karadžića i policajaca pod kontrolom vlade Bosne i Hercegovine kad su srpske snage na Grbavici i Vracama postavili barikade. Dana 5. aprila 1992. godine održale su se demonstracije za mir. Pripadnici SDS-a su pucali sa krova hotela Holliday Inn na demonstrante. Nakon demonstracija održanih na Marijin Dvoru, okupljeni demonstranti su se uputili ka tadašnjem mostu Vrbanja. Snajperisti koji su bili pozicionirani u objektu naspram benzinske pumpe su otvorili vatru demonstrante i tu, na mostu su ubili Suadu Dilberović i Olgu Sučić. Suada Dilberović i Olga Sučić su prve žrtve opsade Sarajeva, a most na kojem su ubijene danas nosi njihova imena i stih:

Kap moje krvi poteče, i Bosna ne presuši.

U aprilu 1992. godine bosanskohercegovačka vlada je tražila povlačenje srpskih vojnih jedinica sa brda. Vlada Slobodana Miloševića je pristala na povlačenju svih nebosanskih boraca, koji je obuhvatao neznačajan broj. Preostalim bosanskim Srbima ostavljeno je oružje Jugoslavenske narodne armije i oni su se transformirali u vojsku Republike Srpske, dok je Republika Srpska izglasila njenu nezavisnost od Republike Bosne i Hercegovine samo nekoliko dana od proglašenja nezavisnosti Republike Bosne i Hercegovine od Socijalističke federativne republike Jugoslavije.

Opsada

Mapa opsade Sarajeva 1992. godine

Poslije neuspješnog pokušaja Jugoslavenske narodne armije da uz pomoć tenkova zauzme Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine, koji su spriječili borci Teritorijalne odbrane Bosne i Hercegovine naoružani samo zoljama, 2. maja 1992. godine je postavljena zvanična blokada na Sarajevo od strane VRS-a. Glavne ulice u grad su blokirane i tim putem se spriječila opskrba Sarajeva. Naoružanje i broj srpskih vojnika oko Sarajeva bili su nadmoćniji u odnosu na branioce grada. Uprkos tome, VRS nije uspjela zauzeti grad i nastavila je sa gađanjem sa okolnih brda. Ciljevi su bili morenje glađu i demoralizacija stanovništva putem besmislenih grozota.

Zapovjednik snaga bosanskih Srba, general Ratko Mladić, dao je izrazitu naredbu da se gađaju svi nesrpski ciljevi u Sarajevu. Granatirani su gradska bolnica (posebno je bila granatirana tokom vremena za posjete poslijepodne), džamije, crkve i mnogi drugi objekti.

Druga polovina 1992. i prva polovina 1993. godine predstavljaju vrhunac opsade Sarajeva. Sarajlije su pretrpjele velike gubitke. Najvažnija uporišta i skladišta oružja grada čvrsto su bila u rukama VRS-a. Gradom je vladao strah od snajpera i table s napisom "Pazi, snajper!" su postale svakodnevnica. Neke su ulice bile toliko ugrožene da su nosile naziv "snajperska staza". Mnogi dijelovi grada, kao naprimjer Novo Sarajevo, bili su pod kontrolom vojske Republike Srpske.

Branioci grada po naoružanju su bili daleko slabiji od srpskih napadača. Napadima na srpske kasarne u gradu branioci Sarajeva su pokušali kompenzirati nedostatak oružja. Neki bosanski kriminalci koji su u početku rata formirali odbrambene jedinice učestvovali su u trgovini oružjem.

Sredinom 1993. godine između Aerodromskog naselja i Butmira prokopan je 800 metara dugačak tunel spasa, koji je dozvolio ne samo ranjenima da napuste grad, nego je prije svega omogućio opskrbu grada hranom, ali, putem prevazilaženja embarga Ujedinjenih nacija na oružje, i oružjem. Početak tunela je u porodičnoj kući Kolarevih pored piste Sarajevskog aerodroma na Butmiru. Danas je ta kuća muzej ratne historije Republike Bosne i Hercegovine. Najvjerovatnije Sarajevo ne bi preživjelo bez oružja, hrane i medikamenata koji su prošli kroz taj tunel.

Posljedice

Naselje Grbavica, mart 1996. neposredno nakon reintegracije; razaranje uzrokovano ratom.

Vedran Smailović: Ruševine gradske vijećnice.

U ovom su vremenu bile napadnute mnoge civilne zgrade. Izvještaji ističu da je u septembru 1993. godine 35.000 zgrada u Sarajevu bilo srušeno i sve ostale zgrade bile su manje ili više oštećene. Tome pripadaju bolnice, novinarske agencije, industrijske zgrade, zgrade vlasti, kasarne i baze Ujedinjenih nacija. Među važnijim objektima se nalaze zgrada Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine i Vijećnica, koja je 25. aprila 1992. godine izgorjela zajedno s mnoštvom nenadoknadivih djela historije i kulture.

Gađanje grada je koštalo mnogo ljudskih života. Prilikom pojedinih gađanja ubijene su desetine i ranjene stotine ljudi. Jedan strašan primjer za to je masakr na ovtorenoj tržnici "Markale", gdje su u februaru 1994. godine granate ispaljene sa srpskih položaja na Špicastoj stijeni pogodile masu ljudi i uzeli život 68 Sarajlija. Kao odgovor na ta gađanja Ujedinjene nacije su srpskim snagama diktirale jedan ultimatum prijeteće da će ih bombardirati, ukoliko Srbi ne pristanu na povlačenje svojih težih oružja do jedne određene tačke. Pristali su pred krajem ultimatuma i od onog trenutka gađanje Sarajeva se puno smanjilo, što se može smatrati kao početak puta ka završavanju rata.

Kraj opsade

Mezar Hakije Turajlića.

Devastiran stadion Stadion Grbavica (1996).

Sarajevski ratni tunel - Vatreno oružje.

Godine 1995. međunarodne snage su se suprotstavile vojsci Republike Srpske. Srpske snage su napale jednu tačku za skupljanje oružja koja je bila pod zaštitom Ujedinjenih nacija, što je NATO tjeralo na zračne udarce na skladišta oružja bosanskih Srba. Srbi su pokušavali spriječiti te napade putem uzimanja talaca vojnika Ujedinjenih nacija, ali u naprijetku sukoba vojska Republike Srpske morala se postepeno povlačiti. Grijanje i opskrba strujom i vodom su se vratili u grad.

Poslije genocida u Srebrenici i poslije drugog masakra na Markalama 28. augusta 1995. godine gdje je ubijena 41 osoba, međunarodna zajednica je bila prisiljena da reagira. Krajem augusta 1995. godine NATO avioni su počeli bombardirati srpske položaje u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Istovremeno "Rapid Reaction Force" Ujedinjenih nacija pod zapovjedništvom Velike Britanije i Francuske gađa srpske položaje oko Sarajeva minobacačima sa Igmana. U oktobru 1995. godine sklopljeno je primirje i kasnije te godine Dejtonski sporazum je Bosni i Hercegovini i Sarajevu donio mir.

U sklopu s Dejtonskim sporazumom, Sarajevo je poslije rata podijeljeno u dva dijela. Jedan dio pripada novoformiranoj Federaciji Bosne i Hercegovine i u njemu se nalazi vlada države i vlada Federacije, a jedan dio (istočni) pripada Republici Srpskoj. Granica između ta dva entiteta je na Dobrinji kod aerodroma.

Iako je tada slijedio jedan period stabilizacije i normalizovanja, bosanska vlast je tek 29. februara 1996. godine opsadu Sarajeva objavila završenom.

Tokom opsade ubijen je 11.541 građanin, (od toga 1.601 dijete) a bilo je 50.000 djelimično i teško ranjenih. Broj stanovnika se pri kraju opsade 1995. godine smanjio na 250.000.

Presude Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju

5. decembra 2003. godine Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MkSJ) osudio je prvog komandanta Sarajevsko-romanijskog korpusa, generala Stanislava Galića, za granatiranje i kampanju snajperskog teroriziranja građana Sarajeva, uključujući i prvi masakr na Markalama. Galić je osuđen na doživotnu robiju za zločine protiv čovječnosti tokom opsade grada.

U predmetu vođenom protiv Stanislava Galića, optužba je u uvodnom izlaganju optužnice tvrdila da:

Opsada Sarajeva, kako je postalo popularno takav zločin nazivati, bila je epizoda takve ozloglašenosti tokom sukoba u bivšoj Jugoslaviji da je potrebno vratiti se u period drugog svjetskog rata kako bi se pronašla paralela u evropskoj historiji. Od tada do perioda opsade Sarajeva nije se desio slučaj da profesionalna vojska vodi kampanju nepopustljivog nasilja nad stanovnicima jednog evropskog grada kako bi se stanovništvo Sarajeva dovelo u stanje srednjovjekovne socijalne i psihološke deprivacije u kojoj su stanovnici bili izloženi stalnom strahu od smrti. U periodu na koji se odnosi ova optužnica za stanovnike Sarajeva nije bilo sigurnog mjesta od napada, bilo da su se nalazili u kući, školi, bolnici, ili nekom drugom mjestu.

– Uvodna izjava tužilaštva, ICTY protiv Stanislava Galića, 2003.

General Dragomir Milošević, koji je Galića zamijenio na mjestu komandanta Sarajevsko-romanijskog korpusa, proglašen je 2007. godine krivim za granatiranje Sarajeva i kampanju snajperskog teroriziranja njegovih stanovnika u periodu od augusta 1994. do kraja 1995. godine, uključujući i drugi masakr u Markalama. Osuđen je na 29 godina zatvora. ICTY je zaključio da je gradska pijaca Markale 28. avgusta 1995. godine pogođena minobacačkom granatom od 120 mm ispaljenim sa položaja koje je držao sarajevsko-romanijski korpus.

Opsada u popularnoj kulturi

Film

• Remake, igrani film u režiji Dine Mustafića po scenariju Zlatka Topčića

Strip

• Le Sommeil du monstre, strip Enki Bilala,
• Sarajevo Tango, strip Hermanna Huppena
• Fax From Sarajevo, strip Joea Kuberta
• The Fixer, grafički roman Joe Saccoa

Videoigre

• This War of Mine - videoigra od 11 bit studios, bazirana na opsadi Sarajeva

Također pogledajte

• Masakri na Alipašinom Polju
• Masakr na Drveniji
• Masakr djece u Bakarevoj
• Masakr u Boljakovom Potoku
• Masakr u Budakovićima
• Masakri na Dobrinji
• Masakr u Ferhadiji
• Masakr u Halačima
• Masakr u Isevića sokaku
• Masakr u Ulici oslobodilaca Sarajeva
• Masakri na Markalama
• Masakr na Trgu ZAVNOBiH-a
• Masakr u ulici Žrtava fašizma
• This War of Mine - videoigra bazirana na opsadi Sarajeva
• Exile in Sarajevo (film)
• Opsada Bihaća
• Snajperska aleja
• Remake (film)

Vanjski linkovi

• SA92.BA: Sarajevo 1992. - 1996. foto galerija
• Hronologija opsade Sarajeva
• Presuda Haškog suda Stanislavu Galiću za opsadu Sarajeva
• Opsada Sarajeva - Sarajevo under siege - multimedijalna prezentacija (bs) (en) (tr) (ar)
• Sarajevo 1.425 dana pod opsadom (Facebook) - Arhiva fotografija i video-snimaka Sarajeva iz perioda 1992-1995.