Mrkonjić Grad
Mrkonjić Grad jest naseljeno mjesto i središte općine u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine. Općina se prostire na oko 669 km2.[3] Leži na oko 600 metara nadmorske visine i ima otprilike 18.200 stanovnika.
Mrkonjić Grad | |
|---|---|
Općina i naseljeno mjesto | |
| Opština Mrkonjić Grad | |
 Pogled na Mrkonjić Grad | |
 Grb | |
 Općina Mrkonjić Grad u Bosni i Hercegovini | |
  Mrkonjić Grad | |
| Koordinate: 44°25′01″N 17°05′02″E / 44.41694°N 17.08389°E | |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Republika Srpska |
| Vlada | |
| • Načelnik | Dragan Vođević[1] (SNSD) |
| Površina | |
| • Općina | 669,73 km2 |
| • Naseljeno mjesto | 5,34 km2 |
| Nadmorska visina | 591 m |
| Stanovništvo (2013) | |
| • Općina | 16.671 |
| • Općina (gustoća) | 24,89 /km2 |
| • Naseljeno mjesto | 7.371 |
| • Naseljeno mjesto (gustoća) | 1.380,34 /km2 |
| Vremenska zona | CET (UTC+1) |
| • Ljeti (DST) | CEST (UTC+2) |
| Poštanski broj | 70 260 |
| Pozivni broj | (+387) 50 |
| Matični broj | 214272[2] |
| Matični broj općine | 20362 |
| Veb-sajt | mrkonjic-grad |
Historija
Kroz svoju je historiju grad promijenio nekoliko imena: Gornje Kloke, Novo Jajce (Jenidži Jajce), Varcarev Vakuf, pa Varcar Vakuf i na kraju Mrkonjić Grad. Posljednji je put službeno promijenio ime 1924. godine u Mrkonjić-Grad, kao spomen na kralja Petra I. Karađorđevića i njegovo četovanje pod hajdučkim pseudonimom Petar Mrkonjić u ustanku 1875-1878. na granici Bosne i Like, u Crnim Potocima.
Prvobitno naselje razvilo se u podnožju planina Lisine i Okrugle na putnoj komunikaciji između Bihaća i srednje Bosne, između dva značajna grada, Jajca i Ključa.
Ilirsko i rimsko doba
Šire područje Crne Rijeke ukazuje na naseljenost od najstarijih ilirskih vremena kada su ovo područje naseljavali pripadnici plemena Mezeji u okviru svoje manje župe. Očuvani su nalazi iz prahistorije, mnogobrojne gradine (Bjelajce, Magaljdol, Majdan, Trijebovo, Podrašnica, Donja Pecka i dr).
Po dolasku, Rimljani su ovdje osnovali tri svoja manja naselja, isključivo radi prerade željeza, u Majdanu pod Sinjakovim, u samom Mrkonjić Gradu i u Bjelajcu. Potvrđeno je to iskopinama starog rudarstva i metalurgije. U Majdanu je otkopana i kasnoantička crkva sa tragovima naselja. Sva tri naselja su bila na cesti koja je vodila sa juga do sjevera, a u Bjelajcima je bila putna stanica, poznata po imenu Leusaba[4]
Srednji vijek
Aktivnost u srednjem vijeku pokazuju brojne nekropole i stećci. U naselju Baljvine, koje je pod planinom Čemernicom, visoko iznad kanjona Vrbasa kod Crne Rijeke jedan stećak proglašen je nacionalnim spomenikom.[5]
Na području općine postoji nekoliko srednjovjekovnih gradova. Na stjenovitoj litici, visoko iznad velike okuke, na lijevoj obali Vrbasa je grad Bočac. Na tom mjestu završava se kanjon Bočačka klisura i širi se Bočačka kotlina. Grad se nalazi otprilike na polovini puta između Banje Luke i Jajca. Bočac je vjerovatno podignut na razmeđi 14. i 15. stoljeća za odbranu broda, tj. prelaza preko Vrbasa. Kasnije je, zajedno sa gradovima Jajcem, Komotinom, Krupom (Greben-gradom), Zvečajem i Banjom Lukom branio u 15. stoljeću prodor Osmanlija ka zapadu koji osvajaju Bočac prije 21. maja 1516. godine. U osmanlijskom periodu bio je u sastavu nahije Jajce, koja se prvi puta spominje u popisu iz 1562. godine. Nahija Jajce pripadala je 1540. godine Kobaškom kadiluku a od 1562. Banjalučkom.[6]
Urbanizirani oblik današnjeg naselja Mrkonjić Grada nastao je od sela Gornje Kloke u nahiji Trijebovo. Krajem 16. st. dvorski kizlaraga hadži Mustafa, koji je bio porijeklom iz ovih krajeva, sagradio i uvakufio je džamiju, mekteb, karavan saraj, musafirhanu, vodovod, hamam. Njegova vakufnama, zakladnica, registrovana je 1592. u Istanbulu i čuva se u Zemaljskom muzeju u Sarajevu. Za održavanje objekata i plaćanje službenika vakufa, uvakufio je 674.000 akči gotovog novca. U džamiji su bila dva šamadana[7], od kojih je jedan bio originalan dok je drugi šamadan bio njegova vjerna kopija. Džamija je obnovljena 1873. godine kada je donesen veliki ćilim, mase preko 200 kg. U vrijeme Austrougarske okupacije četvrtina ćilima odnesena je u Beč gdje se i sada nalazi. U ratu u Bosni i Hercegovini, džamija je srušena do temelja. Kizlaragina džamija proglašena je nacionalnim spomenikom.[8]
U mahali Rijeka (Rika) u centralnom dijelu grada nalazi se Hamidija džamija. Mjesto i ostaci graditeljske cjeline – Hamidija džamija (Džamija u Rijeci, Riječka džamija, Rička džamija) u Mrkonjić-Gradu – proglašeni su nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Zapaljena je i minirana u oktobru 1993, potom je srušena, a materijal odvezen na deponiju smeća na lokalitetu Grabež.[9]
Novo naselje isprva se zvalo Novi grad (Jenidže kasaba, Jenidže Jajce). Integracijom s obližnjim naseljem Vrcarevo kasnije je nazvano Varcar-Vakuf. Osnovni dijelovi kasabe dobili su svoje zaokružene cjeline koje se izdvajaju i prepoznaju u cjelini naselja (Imamovac, Mečet, Kolobara, Zavakuf, Rijeka (Mrkonjić Grad), Zborišća, Uspolje). Prema Evliji Čelebiji sredinom 17. stoljeća to je bila kasaba s 11 mahala i 2000 kuća s vinogradima i vrtovima, više džamija i mesdžida[10], tekiju, hamam i dućane. Spaljen od Mlečana u periodu između 1656-1659. Grad je obnovio bosanski begler-beg Sejdi Ahmed-paša. Grad je od požara stradavao i kasnije (1883, 1925).
Obližnje selo Gerzovo poznato je u narodnoj predaji kao mjesto smrti junaka Alije Đerzeleza, po kome je i dobilo ime (Đerzelezovo turbe).
Novo doba
Sredinom 19. stoljeća u gradu je djelovao kao kapelan mladi fratar Ivan Franjo Jukić, jedan od najpoznatijih bosanskih franjevaca. Tu je pokrenuo prvi bosanski književni časopis Bosanski prijatelj te osnovao prvu školu svjetovnog karaktera. Jukićevu školu prošao je i javni i kulturni djelatnik Antun Knežević.
Austrougarska vlast donosi evropeizaciju zaogrnutu kolonijalnim okvirima. Grad je postao sjedište kotara, a po popisu iz 1879. ima 517 kuća sa 3.162 stanovnika, a 1910. 631 kuću sa 3.274 stanovnika (većina: 1.366 muslimana, 1.286 pravoslavnih, 612 katolika). Novi vodovod je urađen 1899. Grad ima sve elemente urbane i komunalne infrastrukture.
U Mrkonjić Gradu je održano Prvo zasjedanje ZAVNOBiH-a 26-27.novembra 1943. u kafani porodice Gašić. Ta je kuća proglašena nacionalnim spomenikom.[11] Na prvom zasjedanju ZAVNOBiH donesena je čuvena Rezolucija koja govori o ravnopravnosti Srba, Hrvata i Muslimana u Bosni i Hercegovini. Muzej I zasjedanja Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja (ZAVNOBiH-a) u Mrkonjić-Gradu zajedno sa stalnom muzejskom postavkom i enterijerskom opremom proglašen je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.[12]
Općini se 1963. godine pripojila općina Baraći.
Poslije rata u Bosni i Hercegovini devedesetih godina izbjeglo stanovništvo se ne vraća, izuzev starijih i iznemoglih. Srpske vlasti su u gradu porušile najstariji kulturni spomenik Kizlar-aginu džamiju, prvi objekat koji je podignut u Vakufu Mustafe-age godine 1492. Porušene su i katoličke crkve u Varcaru i Liskovici, te džamije u Rici i Vlasinju.
Grad su 1995. zauzele jedinice HVO, a srpsko stanovnistvo je protjerano. U mirovnim pregovorima u Daytonu, grad je pripao Republici Srpskoj. Početkom septembra 1995. u mjestu Oborcima kod Donjeg Vakufa strijeljano je 28 Bošnjaka i Hrvata koji su bili zarobljenici srpskih snaga na radnim obavezama u Mrkonjić Gradu, Trijebovu, Manjači, Kupresu, Bugojnu. Pred samo oslobođenje Donjeg Vakufa početkom septembra 1995. u čijoj okolini su kopali rovove za srpsku vojsku, izvedeni su iz zgrade stare željezničke stanice u Oborcima gdje su bili i strijeljani.
Kultura
Nacionalni spomenici
Stanovništvo
Po posljednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Mrkonjić Grad imala je 27.395 stanovnika, raspoređenih u 38 naselja. Poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma, općina Mrkonjić Grad je, gotovo u cjelini, ušla je u sastav Republike Srpske. U sastav Federacije Bosne i Hercegovine ušao je dio naseljenog mjesta Vlasinje.
Nacionalni sastav stanovništva – općina Mrkonjić Grad
| Sastav stanovništva – općina Mrkonjić Grad | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[13] | 1991. | 1981.[14] | 1971.[15] | 1961.[16] | |||
| Osoba | 16 671 (100,0%) | 27 395 (100,0%) | 29 684 (100,0%) | 30 159 (100,0%) | 21 077 (100,0%) | ||
| Srbi | 16 050 (96,27%) | 21 057 (76,86%) | 23 364 (78,71%) | 24 990 (82,86%) | 16 880 (80,09%) | ||
| Bošnjaci | 375 (2,249%) | 3 272 (11,94%)1 | 3 009 (10,14%)1 | 2 734 (9,065%)1 | 280 (1,328%)1 | ||
| Hrvati | 159 (0,954%) | 2 139 (7,808%) | 2 290 (7,715%) | 2 204 (7,308%) | 2 140 (10,15%) | ||
| Nisu se izjasnili | 37 (0,222%) | – | – | – | – | ||
| Nepoznato | 13 (0,078%) | – | – | – | – | ||
| Jugoslaveni | 12 (0,072%) | 593 (2,165%) | 883 (2,975%) | 98 (0,325%) | 1 743 (8,270%) | ||
| Ostali | 8 (0,048%) | 334 (1,219%) | 65 (0,219%) | 82 (0,272%) | 10 (0,047%) | ||
| Crnogorci | 5 (0,030%) | – | 47 (0,158%) | 38 (0,126%) | 19 (0,090%) | ||
| Albanci | 3 (0,018%) | – | 15 (0,051%) | 11 (0,036%) | 2 (0,009%) | ||
| Muslimani | 3 (0,018%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 2 (0,012%) | – | – | – | – | ||
| Makedonci | 1 (0,006%) | – | 8 (0,027%) | 1 (0,003%) | 2 (0,009%) | ||
| Slovenci | 1 (0,006%) | – | 1 (0,003%) | 1 (0,003%) | – | ||
| Romi | 1 (0,006%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci | 1 (0,006%) | – | – | – | – | ||
| Mađari | – | – | 2 (0,007%) | – | 1 (0,005%) | ||
Nacionalni sastav stanovništva – naseljeno mjesto Mrkonjić Grad
| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Mrkonjić Grad | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[13] | 1991. | 1981.[14] | 1971.[15] | 1961.[16] | |||
| Osoba | 7 371 (100,0%) | 8 422 (100,0%) | 6 602 (100,0%) | 4 089 (100,0%) | 2 770 (100,0%) | ||
| Srbi | 7 130 (96,73%) | 5 945 (70,59%) | 4 077 (61,75%) | 2 156 (52,73%) | 1 304 (47,08%) | ||
| Bošnjaci | 115 (1,560%) | 1 450 (17,22%)1 | 1 414 (21,42%)1 | 1 419 (34,70%)1 | 65 (2,347%)1 | ||
| Hrvati | 52 (0,705%) | 454 (5,391%) | 427 (6,468%) | 406 (9,929%) | 542 (19,57%) | ||
| Nisu se izjasnili | 35 (0,475%) | – | – | – | – | ||
| Nepoznato | 10 (0,136%) | – | – | – | – | ||
| Jugoslaveni | 8 (0,109%) | 470 (5,581%) | 618 (9,361%) | 62 (1,516%) | 833 (30,07%) | ||
| Ostali | 6 (0,081%) | 103 (1,223%) | 18 (0,273%) | 18 (0,440%) | 6 (0,217%) | ||
| Crnogorci | 5 (0,068%) | – | 30 (0,454%) | 21 (0,514%) | 15 (0,542%) | ||
| Albanci | 3 (0,041%) | – | 11 (0,167%) | 6 (0,147%) | 2 (0,072%) | ||
| Muslimani | 3 (0,041%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 2 (0,027%) | – | – | – | – | ||
| Makedonci | 1 (0,014%) | – | 6 (0,091%) | 1 (0,024%) | 2 (0,072%) | ||
| Slovenci | 1 (0,014%) | – | – | – | – | ||
| Mađari | – | – | 1 (0,015%) | – | 1 (0,036%) | ||
Poznate ličnosti
- Zaim Imamović, pjevač sevdalinka
- Đuro Kodžo, atletičar
- Zoran Tegeltija, političar
- Alija Resulović, novinar
- Nikolina Cvijić, poliglota
- Pavle Džever, narodni heroj
Također pogledajte
Znamenitosti
- Balkana, turističko-rekreativni centar
- Zelenkovac
- Kosa Varcarka
Literatura
- Milan Vasić, Mrkonjić-Grad, Enciklopedija Jugoslavije, 6, Zagreb 1965, 173.
- Mrkonjić-Grad, fotomonografija, (Ivan Lovrenović), Mrkonjić-Grad 1973.
- Svjetlost Evrope u BiH, Sarajevo 2004, 34.
Reference
- ^ "Mrkonjić Grad". izbori.ba. Centralna izborna komisija Bosne i Hercegovine. Pristupljeno 6. 12. 2020.
- ^ "Sistematski spisak općina i naseljenih mjesta u Bosni i Hercegovini" (PDF). fzs.ba. Arhivirano s originala (PDF), 5. 3. 2016. Pristupljeno 24. 11. 2015.
- ^ "www.mrkonjic-grad.rs.ba". Arhivirano s originala, 2. 4. 2008. Pristupljeno 20. 3. 2008.
- ^ BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA. -Ivo Bojanovski, Akadenija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988
- ^ "Stećak u Baljvinama". Arhivirano s originala, 5. 3. 2016. Pristupljeno 28. 11. 2015.
- ^ "Grad Bočac". Arhivirano s originala, 5. 3. 2016. Pristupljeno 28. 11. 2015.
- ^ Šama’dan (od arapske riječi „šam”’ - vosak i „dan” - perzijskog sufiksa pomoću koga se grade imenice koje znače predmet ili posudu u kojoj se nešto drži ili čuva) je niski kandelabar, upravo svijećnjak za osvjetljavanje prostora u kući, džamiji i drugim objektima
- ^ "Kizlaragina džamija". Arhivirano s originala, 5. 3. 2016. Pristupljeno 28. 11. 2015.
- ^ "Hamidija džamija". KONS. Arhivirano s originala, 5. 3. 2016. Pristupljeno 28. 11. 2015.
- ^ Mesdžid (od tur. mescid, iz ar. mäsǧid) jest islamska bogomolja koja nema minaret.
- ^ "Kuća porodice Gašić". Arhivirano s originala, 5. 3. 2016. Pristupljeno 28. 11. 2015.
- ^ "Muzej ZAVNOBiH". Arhivirano s originala, 5. 3. 2016. Pristupljeno 28. 11. 2015.
- ^ a b "Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik". popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano s originala, 7. 4. 2021. Pristupljeno 7. 4. 2021. Greška kod citiranja: Neispravna oznaka
<ref>; naziv "popis2013" definiran je nekoliko puta s različitim sadržajem - ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 18. 9. 2015.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 18. 9. 2015.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 15. 4. 2016.
Vanjski linkovi
- Zvanični sajt općine Mrkonjić Grad Arhivirano 26. 12. 2015. na Wayback Machine