Meša Selimović
Mehmed Meša Selimović bio je jugoslavenski,[2] bosanskohercegovački i srpski književnik rođen 26. aprila 1910. godine u Tuzli, Austro-Ugarska, sadašnja Bosna i Hercegovina. Njegov roman Derviš i Smrt je jedan od istaknutijih književnih djela u Jugoslaviji poslije Drugog svjetskog rata.[3]
| Meša Selimović | |
|---|---|
 Meša Selimović na markici Pošte Srbije iz 2010. | |
| Puno ime | Mehmed Selimović |
| Rođenje | 26. april 1910. Tuzla, Austro-ugarska |
| Smrt | 11. juli 1982 (72 godine) Beograd, SR Srbija, SFRJ |
| Zanimanje | Pisac |
| Jezik | Bosanski,[1] srpski |
| Nacionalnost | Srbin |
| Državljanstvo | Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija |
| Obrazovanje | Univerzitet u Beogradu |
Poznata djela | |
| Suprug(a) | Draga |
| Djeca | Maša i Jesenka |
| Nagrade | Šestoaprilska nagrada grada Sarajeva (1962) |
Biografija
Rodio se u uglednoj muslimanskoj porodici iz Bileće, od oca Alije i majke Paše.[4] Njegov otac Alija rodio se u Visokom, prilikom selidbe njegove porodice iz Bileće prema sjeveroistoku Bosne gdje su imali znatna imanja.[5] Meša je rođen u Tuzli, gdje je završio osnovnu školu i gimnaziju. Godine 1930. godine upisao se na studijsku grupu srpskohrvatski jezik i jugoslovenska književnost Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Diplomirao je 1934. godine, od 1935. do 1941. godine radi kao profesor Građanske škole, a potom je 1936. postavljen za suplenta u Realnoj gimnaziji u Tuzli. Prve dvije godine rata živi u Tuzli, gdje ga hapse zbog saradnje sa NOP-om, a u maju 1943. godine prelazi na oslobođenu teritoriju, postaje član KPJ i član Agitprop-a za istočnu Bosnu. Potom je politički komesar Tuzlanskog odreda, a 1944. godine prelazi u Beograd i obavlja političke i kulturne funkcije. Od 1947. godine živi u Sarajevu i radi kao: profesor Više pedagoške škole, docent Filozofskog fakulteta, umjetnički direktor Bosna Filma, direktor drame Narodnog pozorišta, glavni urednik Izdavačkog preduzeća Svjetlost. 1971. godine penzioniran je i seli u Beograd.
Biran je za predsjednika Saveza književnika Jugoslavije, bio je počasni doktor Sarajevskog univerziteta (1971), redovni član ANUBiH i SANU. Dobitnik je brojnih nagrada, od kojih su najznačajnije NIN-ova nagrada (1967), Goranova nagrada (1967), Njegoševa nagrada (1967), potom Dvadesetsedmojulska nagrada SR BiH, nagrada AVNOJ-a, itd.
Umro je 11. jula 1982. godine u Beogradu. Godine 1989, Velika gimnazija u Tuzli je preimenovana u Gimnaziju "Meša Selimović" kako bi se odala počast bivšem učeniku i profesoru ove gimnazije, ali i velikom književniku.
Književno stvaralaštvo
Meša Selimović se smatra istaknutim jugoslavenskim književnikom. Ono što nije sporno je status Selimovića kao velikog pisca ranga evropskoga klasika, a taj se status temelji ponajviše na njegova dva romana, Derviš i smrt i Tvrđava. Pisac se poziva na središnju evropsku narativnu tradiciju, posebno Dostojevskog, kao i na opštu struju književnog modernizma 20. vijeka. Nošen temperamentalnim značajkama i osebujnom stvaralačkom vizijom, Selimović je stvorio vlastiti izraz koji se ne može jednoznačno svrstati ni u koju školsku kategoriju. Po pripovjednim tehnikama, naslijedio je i proširio roman lične ispovijedi, ili realistička djela struje svijesti. Najbolji primjeri za ovu tvrdnju su kratki romani Dostojevskog "Krotka" i "Zapisi iz podzemlja". Selimović je dobro razumio da za upečatljiv prikaz unutrašnjih borbi nisu odgovarajuće tehnike bilježenja nestalnosti i promjenljivosti svijesti, kakve nalazimo kod Jamesa Joycea ili Hermanna Brocha, jer u tim djelima dolazi do rastakanja svijesti protagonista, koji kao pasivni posmatrači ne mogu biti sudionicima moralne i metafizičke drame.
Prvi roman, "Derviš i smrt", pisan živim stilom u kojemu se miješaju samoposmatranje (introspekcija), mudri zaključci o životu i ljudska drama derviškog šejha Nuruddina, ostvarenje je univerzalne vrijednosti koje je privuklo pažnju inostrane čitalačke publike - dijelom i zbog upravo magnetičnog spoja egzistencijalne drame i opojne rezignacije kojim zrači islamsko-orijentalno okruženje. Roman nije realistički prikaz derviša ili sufizma, islamskog misticizma, jer Nurudinove dileme postaju besmislene ako ih posmatramo u kontekstu čvrsto ukorijenjene religijske svijesti. No, to nije kritika vrijednosti djela koje i nije imalo namjeru dokumentarno i vjerno prikazati mistične zanose ili sufijski pogled na svijet, nego je bilo uspješno u prikazivanju opšte ljudske dileme i muke postavljanja u bosansko-islamski kontekst i određivanja univerzalnog u lokalnom.
Sljedeći veliki roman, "Tvrđava", prikaz je Sarajeva nakon Hoćinske bitke (koju je opjevao Gundulić u "Osmanu"), i odlikuje se širom paletom likova i većim brojem lirskih prelaza od "Derviša", čvrsto usredotočenog na nezaboravni Nurudinov lik. Oba su djela bogata prigušenom emocionalnošću, sumračnim iskazima o ljudskoj sudbini, atmosferom koju je teško jednostavno opisati i koja se kreće od smirenosti u prihvaćanju sudbine do bunta protiv neljudskih okolnosti, te referencama na historijski usud Bošnjaka (to se odnosi posebno na "Tvrđavu"). Glavni Selimovićevi romani velika su djela zrelog književnog stvaraoca koji je harmonično spojio modernistički diskurs, narativne tradicije "pripovjedačke Bosne" i orijentalno-islamski senzibilitet.
Ostala piščeva pripovjedačka djela, osim u detaljima, ne dosižu vrhunce poput "Tvrđave" i "Derviša". Selimovićevi esejistički i memoarski radovi su zanimljivo štivo, ali ne dostižu ostvarenja evropskog i svjetskog ranga kao veliki romani. Možda najinteresantnija Selimovićeva realistična knjiga je "Za i protiv Vuka", u kojoj autor raspravlja o ulozi Vuka Karadžića u reformi srpskog jezika. To je djelo, osim njegove neosporne kritičko-analitičke vrijednosti, zanimljivo jer i svjedoči o, za savremenike i potomke, kontroverznim piščevim nacionalnim opredjeljenjima. "Za i protiv Vuka" je knjiga potpuno uronjena u problematiku stvaranja modernog srpskog standardnog jezika, sa protagonistima Vukom Karadžićem, njegovim protivnicima i mlakim pristalicama u vojvođanskim i srpskim građanskim krugovima, te brižljivo prikazanim etapama borbe. Za čitaoca sa strane, odmah upada u oči da to djelo posredno ruši mit o srpskohrvatskom jeziku, jer je sasvim ograničena na srpsku situaciju, dok ne govori o hrvatskoj prošloj, a ni ondašnjoj (Ilirski pokret) jezičkoj tradiciji. Stave li se na stranu nacionalno-političke opaske, glavno je piščevo stanovište utemeljeno: on smatra Vuka Karadžića za beskompromisnoga prevratnika koji je potpuno odbacio stariju srpsku jezičku baštinu, nanijevši srpskom jeziku udar time što ga je sveo na ruralni idiom i lišio duhovno-intelektualnog riječnika. Međutim, to je bila nužna faza koja je ispravljena kasnijim razvitkom srpske književnosti.
Jezik
U svojim glavnim romanima Selimović je pisao ijekavskim narječjem sa široko zastupajućom upotrebom turcizama što je karakteristično za bosanski jezik i bošnjačku književnost.[1]
U knjizi o Vuku, kao i kasnijim djelima, autor je prešao na srpski ekavski jezik, i ako se sudi jedino po jezičkom kriteriju, ta su ostvarenja isključivo srpska (slična je situacija s većim dijelom Andrićeva opusa).
Djelo Meše Selimovića je utkano u središte bošnjačke književnosti, kojoj po tematici i iskazu najvrednijih djela nesumnjivo pripada. Također, ono je dio srpske književnosti, svjesnim autorovim zahtjevom, kao i uronjenošću nemaloga dijela opusa u srpske književne i kulturne teme.
Povodom 30-godišnjice smrti Meše Selimovića, srpski pjesnik i akademik Matija Bećković napisao je u beogradskom dnevniku Večernje novosti:
...Nisam bio ništa pročitao od Meše Selimovića, a tada sam ga prvi put slušao i bio zadivljen onim što sam čuo i zapanjen koliko se to razlikovalo od predstave koja je o njemu stvorena. Nijedan profesor koga sam znao nije ni tako govorio, ni tako izgledao, ni tako istupao i suvereno vladao starim i najnovijim književnim izumima, znanjima i uvidima. Lakoća kojom se formulisao i održavao na paučini jezika, aforistika i logika koje je demonstrirao, svedočili su o jednom bogomdanom daru, bez drugih uverenja osim vere u umetnost.[6]
Nagrade "Meša Selimović"
Od 1988. godine u Jugoslaviji se dodjeljivala nagrada za roman godine Nagrada "Meša Selimović", koja se od 2007. dodijeljuje za najbolji roman u Srbiji. U Bosni i Hercegovini se od 2002. godine dodijeljuje bosanskohercegovačka nagrada "Meša Selimović" za najbolji roman.
Nagrade
Bibliografija
- Uvrijeđeni čovjek (1947)
- Prva četa (1950)
- Tuđa zemlja (1957)
- Noć i jutra, filmski scenario (1958)
- Tišine (1961)
- Magla i mjesečina (1965)
- Eseji i ogledi (1966)
- Derviš i smrt (1966)
- Za i protiv Vuka (1967)
- Pisci, mišljenja, razgovori (1970)
- Tvrđava (1970)
- Djevojka crvene kose (1970)
- Ostrvo (1974)
- Sjećanja (1976)
- Krug (1983)
Reference
- ^ a b Život: časopis za književnost i kulturu, Volume 53, Issues 1-9, Svjetlost, 2005, str. 98
- ^ "Meša Selimović - Citati i izreke | Edukacija" (jezik: engleski). 3. 12. 2015. Pristupljeno 8. 5. 2020.
- ^ Mala eciklopedija Prosveta: opšta enciklopedija, 1986, Prosveta, Beograd, ISBN 86-07-00001-2.
- ^ "Слободна Херцеговина » МЕША СЕЛИМОВИЋ: Моји су преци из Билеће од братства Вујовића". slobodnahercegovina.com. Pristupljeno 8. 5. 2020.
- ^ Selimović, Meša (1983). Sabrana dela u deset knjiga: Sjećanja (jezik: srpskohrvatski). BIGZ.
- ^ Mešina žudnja za nemogućim - Članak u "Večernjim novostima" 11. jula 2012
Vanjski linkovi
- Meša Selimović: romani
- Meša Selimović: Tvrđava Arhivirano 4. 3. 2016. na Wayback Machine
- Meša Selimović: Tišine Arhivirano 5. 3. 2016. na Wayback Machine
- Meša Selimović: Sjećanja Arhivirano 5. 3. 2016. na Wayback Machine
- Meša Selimović: Za i protiv Vuka Arhivirano 4. 3. 2016. na Wayback Machine
- "Meša Selimović – bosanski pisac srpske nacionalnosti", Jasmin Agić, Al Jazeera Balkans, 29. 4. 2018.