Kičmena moždina
Kičmena moždina (lat. medulla spinalis) se pruža od prvog kičmenog pršljena (atlasa) do donjeg ruba drugog slabinskog pršljena.
C − Vratni
Th − Grudni
L − Slabinski
Kičmena moždina se proteže od početka C1 do kraja L2
Građa
urediKičmena moždina i mozak su jedinstvena cjelina. Kičmena moždina je bjeličasta i mehka nervna cijev. Nalazi se u koštanom kanalu koji čine lukovi kičmenih pršljenova. Ima izgled duge vrpce (oko 50 cm), koja se proteže od glaveno-kičmenog zgloba (atlasa) do kraja drugog slabinskog pršljena. Cijelom njenom dužinom postoji uzak kanal, a zidove cijevi čine siva i bijela nervna masa. Siva masa gradi središnji sloj - oko kanala. Njen oblik na poprečnom presjeku moždine podsjeća na slovo H ili leptira raširenih krila, jer ima dva trbušna (prednja) i dva leđna (zadnja) roga i središnju, proširenu poprečnu vezu.[1][2]
Iz trbušnih rogova izlaze prednji korjenovi parnih moždinskih nerava, a u leđne ulaze njihove zadnje grane. Sa svake strane moždine, prednji i zadnji korijeni se spajaju i grade moždinski živac. Na zadnjem korijenu svakog moždinskog nerva nalazi se nervni čvor (ganglija). U njemu su tijela osjetilnih nervnih ćelija. Vanjski sloj kičmene moždine građen je od bijele mase. Čine je osjetilna i pokretačka nervna vlakna.Osjetilna vlakna provode nervne impulse u pravcu mozga pa se zovu i uzlazna, za razliku od pokretačkih, koja se označavaju kao silazna. Ona impulse vode iz pravca mozga – ka periferiji tijela i unutrašnjim organima. Iz kičmene moždine, između pršljenova, prema tim dijelovima tijela (ili obrnuto), pruža se 31 par perifernih – mješovitih nerava.[3][4] Kičmena moždina i mozak su centralna gradivna i funkcionalna cjelina nervnog sistema. Na prelazu u mozak, moždinski kanal se širi i spaja sa moždanim komorama. Leđna moždina i mozak su omotani sa tri ovojnice. Između ovojnica je moždano-moždinska tekućina, koja ispunjava i moždinski kanal i moždane komore. Ona učestvuje u prometu tvari i ublažava uticaj potresa tijela na mozak i kičmenu moždinu.
Kičmena moždina upravlja refleksnim pokretima. Preko 90% ukupne aktivnosti nervnog sistema odnosi se na životne radnje koje nisu pod kontrolom naše volje i svijesti. Ovakvi odgovori organizma na primljene spoljnje i unutrašnje draži označavaju se kao refleksi. Takvi su, naprimjer, hitri pokreti povlačenja ruke kada dodirnemo vrelu peć ili doživimo oštar ubod. Mnogi očigledni ogledi dokazuju da se centri koji upravijaju takvim pokretima nalaze u kičmenoj moždini.
Refleksni pokret nastaje kao neposredna reakcija na primljenu draž. Put kojim se provodi refleksni nadražaj označen je kao refleksni luk. Čine ga:
- (1) prijemnik draži (receptor),
- (2) osjetilno (senzitivno) nervno vlakno,
- (3) pokretačko (motorno) nervno vlakno, i
- (4) izvršilac radnje (efektor).
Refleksni luk u kojem učestvuju samo po jedna osjećajna i pokretačka nervna ćelija je prosti refleksni luk. Od prijemnika draži (čula), preko osjetilnog nervnog vlakna, stvoreni impulsi se sprovode do centra refleksa. On se nalazi u sivoj masi kičmene moždine. Tu se nadražaj prenosi na pokretačku nervnu ćeliju koja ga provodi dao izvršioca odgovarajuće radnje (mišić, žlijezda). Prosti refleksni lukovi odlikuju niže životinje, a kod čovjeka su rijetki (refleks koljenske čašice, npr.) U većini refleksnih pokreta kod čovjeka učestvuje više nervnih ćelija. Naša kičmena moždina kontrolira oko 100 hiljada refleksnih lukova. Centri refleksnih lukova takođe se nalaze i u mozgu.
Refleksne radnje su brze i automatske. Međutim, u njima ni učešće svjesti nije sasvim isključeno. Naknadno, kada postanemo svjesni značenja i posljedica izvršenog pokreta, mozak može neke refleksne radnje i spriječiti (ako držimo punu vrelu posudu, iako nas peče, nećemo je ispustiti!). Refleksne radnje mogu biti urođene i stečene. Urođeni su bezuvjetni refleksi, kao što su dojenje, kašljanje, treptanje, širenje zjenica i sl. Uvjetni refleksi se stiču na osnovu višekratno ponovljenih – prethodnih životnih iskustava. Na primjer, kod gladnih osoba lučenje pljuvačke izazivaju prijatan miris hrane ili već i pogled ili pomisao na poželjna jela. Inače, lučenje pljuvačke i želučanog soka pri žvakanju hrane kontroliraju urođeni refleksi.
Kičmena moždina je spona između tijela i mozga. O izvršenom refleksnom pokretu mozak se obavještava preko nervnih vlakana iz bijele mase kičmene moždine. Istim putem do mozga stižu i obavijesti što ih iz nekih čula donose moždinski živci. Bijela masa kičmene moždine provodi i poruke mozga svim dijelovima tijela. Bijela masa kičmene moždine, dakle, održava vezu između mozga i ostalih dijelova organizma. Istovremeno, moždani živci (12 parova) direktno povezuju mozak sa pojedinim dijelovima organizma.
- Nervni sistem
| Centralni | Periferni |
| Mozak | Moždani živci |
| Kičmena moždina | Moždinski živci |
- Kičmena moždina
| Građa | Funkcija |
|
|
Oboljenja
urediU slučaju povrede kičmene moždine dolazi do oštećenja osjetnih i motornih puteva ispod mjesta lezije.
Funkcija
urediU kičmenoj moždini su smješteni razni centri. Posebno važni su:
- centar za regulaciju mokrenja
- centar za regulaciju defekacije (stolice)
- vegetativni centri
- centri spinalnih refleksa
Reference
uredi- ^ Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-222-6.
- ^ Hadžiselimović R., Maslić E. (1996): Biologija (za I. rezred tehničkih i stručnih škola). Ministarstvo obrazovenja, nauke, kulture i sporta FBiH, Sarajevo.
- ^ Boaz N. T. (1999): Essentials of biological anthropology. Prentice Hall, New Jersey,ISBN 0-13-080793-1.
- ^ Mader S. S. (2000): Human biology. McGraw-Hill, New York, ISBN 0-07-290584-0; ISBN 0-07-117940-2.
Također pogledajte
urediVanjski linkovi
uredi- Informacije o kičmenoj moždini na stranici hrvatskog udruženja paraplegičara i tetraplegičara Arhivirano 9. 9. 2007. na Wayback Machine
