Bijeljina
Bijeljina je grad i naseljeno mjesto u sjeveroistočnom dijelu Bosne i Hercegovine. Površina grada je 734,08 km2, a ukupni broj stanovnika iznosi 107.715 (popis 2013). Grad je kao središte plodne ravnice Semberije jedan od centara za proizvodnju i trgovinu hranom.
Bijeljina | |
|---|---|
Grad | |
| Grad Bijeljina | |
Od vrha, s lijeva na desno: zgrada općine, Semberksa banka, crkva sv. Đorđa, Atik džamija, Muzej Semberije, Manastir sv. Petke. | |
 Zastava  Grb | |
 Grad Bijeljina u Bosni i Hercegovini | |
  Bijeljina | |
| Koordinate: 44°45′23.6″N 19°12′55.8″E / 44.756556°N 19.215500°E | |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Republika Srpska |
| Vlada | |
| • Gradonačelnik | Ljubiša Petrović[1] (SDS) |
| Površina | |
| • Grad | 734,08 km2 |
| • Naseljeno mjesto | 28,24 km2 |
| Nadmorska visina | 90 m |
| Stanovništvo (2013) | |
| • Grad | 107.715 |
| • Grad (gustoća) | 146,73 /km2 |
| • Naseljeno mjesto | 42.278 |
| • Naseljeno mjesto (gustoća) | 1.497,1 /km2 |
| Demonim(i) | Bijeljinac |
| Vremenska zona | CET (UTC+1) |
| • Ljeti (DST) | CEST (UTC+2) |
| Poštanski broj | 76 300 |
| Pozivni broj | (+387) 55 |
| Matični broj | 200891[2] |
| Matični broj grada | 20036 |
| Veb-sajt | www |
Historija
Bijeljina se prvi put spominje 1446. godine. Od Zvornika je kroz Bijeljinu prolazio srednjovjekovni put koji je išao za Mačvu, Mitrovicu i Hok. Franjevački samostan Svete Marije, u poljima u okolini Bijeljine, spominje se 1514. godine. Tom razdoblju pripadaju trinaest stećaka, od kojih su dva dekorisana a na četiri se nalaze fragmentarno čitljivi napisi. U zaseoku Mitrovićima, selo Gornji Dragaljevac, na dva lokaliteta nalaze se tri stećka, od kojih je jedan ukrašen motivima biljne stilizacije i predstavom životinje; kao takav prenijet je na zgradu dragaljevačke osnovne škole. U osmanlijskom dobu župa Bijeljina pripada nahiji Koraj. Kao sjedište kadiluka pominje se 1634. Za vrijeme austro-ugarske okupacije i u ratu 1876. grad je mnogo stradao.
Od islamskih sakralnih objekata, posebno se ističe Sultan Sulejmanova ili Atik džamija, zanimljiva po tome što njena munara ima dva šerefeta. Sagrađena je na temeljima starije, prije 1566. sagrađene istoimene džamije koja je bila teško oštećena u napadu austro-ugarske vojske 1716. godine i sve do 1739. godine je korištena kao crkva. Nakon obnove 1893. godine spada među ljepše i prostranije sakralne islamske građevine u Bosni i Hercegovini. Muhamed Nedžihi-pašina džamija sagrađena je 1839/1840. Manji objekat sa drvenom munarom, Salihbegovića džamija, potiče iz 1875/76 godine. Hrpića džamija ima kamenu munaru. Od pravoslavnih sakralnih objekata posebno se ističe Pravoslavni manastir sa crkvom Svete Trojice (Manastir Tavna); nalazi se na izvoru rječice Tavne, 18 kilometara od Bijeljine.
Sjeveroistočni ugao Bosne odavno se zove Semberija. Hamdija Kreševljaković je smatrao da je naziv Semberija u vezi sa rodom osmanlijske vojske koji se, kako navodi, zvao zemberi (strijelci). Riječ zemberek je perzijskog porijekla i znači: opruga, spirala. Prema Abdulahu Skaljiću, to je neka vrsta puške ili topa sa zemberekom. Prema tome naziv Semberija mogao je postati samo u osmanlijsko vrijeme, ne prije prve polovine 16. vijeka, a smatra se da su u tom kraju živjeli vojnici janjičari - zemberdžije. Bijeljina, grad u Semberiji, spominje se prvi put u vrijeme Osmanlijskog carstva 1634. godine kao sjedište kadiluka. Evlija Čelebija je ostavio zapis: "Kasaba Bijeljina je vojvodaluk (i) pašin domen (hass) na teritoriju zvorničkog sandžaka (...) Ta kasaba nalazi se na vrlo plodnom i žitorodnom velikom polju koje obiluje travom i vodom. Ona ima pet mahala, sa pet stotina lijepih, daskom pokrivenih kuća, prizemnih i na sprat. U svakoj kući ima živa voda. U baščama na hiljade divnih ptičijih melodija osvježavaju ljudsku dušu i okrjepljuju čovječije zdravlje. Od svih boljih kuća ističe se veliki odžak Alipaše Čengića, koji je pokriven kao rubin crvenim crijepom. To je tako dobar dvor (...) da mu u svoj Bosni nema ravna. U blizini tog saraja nalazi se jedan gaj u kome se ogromna stabla uzdižu do neba (...) Klima je prijatna i tu ima svakovrsnog voća koje je na glasu."[nedostaje referenca]
Bijeljinsko utvrđenje sastojalo se od sarampova - hendeka, odnosno rova sa palisadama (parmakluk) oko kamenih objekata: džamije sultana Sulejmana II i hamama koji je bio kraj džamije. Osim toga tu su bile i dvije spahijske kule nastale u 17. stoljeću. Austro-ugari su u septembru 1716. godine napali Bijeljinu, čiji su stanovnici pružili jak otpor. Kako nisu imali tvrđave branili su se iz džamije i hamama koji su bili ozidani od tesanog kamena. Neprijatelj je topovima znatno oštetio obje te zgrade. Jednu je spahijsku kulu lagumom djelomično razorio, a drugu oštetio. Bijeljina je tada pala pod vlast Austro-ugarske, koja je grad napustila tek 1739. godine, poslije još jednog austro-osmanlijskog rata. Nakon ponovnog uspostavljanja osmanlijske vlasti u Bijeljini opet nije bio sagrađen utvrđeni grad nego je onaj sarampov obnovljen. Takav je sarampov bio i u Janji. Za vrijeme osmanlijske uprave Bijeljina je bila poznata po velikom broju trgovaca i obrtnika raznih specijalnosti. Godine 1868. Bijeljina je spojena telegrafskom žicom sa Tuzlom i Sarajevom. Bijeljinu su u vrijeme srpsko-osmanlijskog rata 1876/1877. opsjedale jedinice srbijanske drinske vojske. Ta drinska vojska (20.000 pripadnika) najprije je zauzela Mali Zvornik i Sakar, a zatim je preko Bujuklića ade prešla na ovu stranu i napala Bijeljinu. Zahvaljujući jakom otporu i dobroj organizaciji Bošnjaka i osmanlijske vojske, srbijanske jedinice pretrpjele su gubitke i morale su se povući neobavljena posla.
Zvornik i Bijeljina su bila jedina veća mjesta iz Bosne koja su ušla u sastav ustaničke Srbije za vrijeme Prvog srpskog ustanka (1804–1813). [nedostaje referenca]
Geografija
Bijeljina je centar ravne Semberije i blagog podbrđa Majevice. Nalazi se pri samom jugozapadnom završetku Semberije gdje ova ravnica počinje da prelazi u blago zatalasani brežuljkasti predio počevši od brda Obrijež. Prostor grada Bijeljina zahvata 734 kvadratna kilometra. Grad Bijeljina se sa juga i zapada graniči sa općinama Lopare, Ugljevik i Teočak i gradovima Brčko i Zvornik, sa sjevera rijekom Savom i Drinom sa istoka, tako da zauzima krajnji sjeveroistok Bosne i Hercegovine.
Stanovništvo
Nacionalni sastav stanovništva – grad Bijeljina
| Sastav stanovništva – grad Bijeljina | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[3][4] | 1991.[5] | 1981.[6] | 1971.[7] | 1961.[8] | |||
| Osoba | 107 715 (100,0%) | 96 988 (100,0%) | 92 808 (100,0%) | 86 826 (100,0%) | 78 890 (100,0%) | ||
| Srbi | 91 784 (85,21%) | 57 389 (59,17%) | 56 029 (60,37%) | 60 595 (69,79%) | 61 670 (78,17%) | ||
| Bošnjaci | 13 090 (12,15%) | 30 229 (31,17%)1 | 24 282 (26,16%)1 | 23 343 (26,88%)1 | 11 993 (15,20%)1 | ||
| Nisu se izjasnili | 674 (0,626%) | – | – | – | – | ||
| Hrvati | 515 (0,478%) | 492 (0,507%) | 500 (0,539%) | 806 (0,928%) | 862 (1,093%) | ||
| Romi | 496 (0,460%) | – | 1 359 (1,464%) | 168 (0,193%) | – | ||
| Ostali | 298 (0,277%) | 4 452 (4,590%) | 1 155 (1,245%) | 649 (0,747%) | 188 (0,238%) | ||
| Muslimani | 284 (0,264%) | – | – | – | – | ||
| Jugoslaveni | 151 (0,140%) | 4 426 (4,563%) | 9 090 (9,794%) | 747 (0,860%) | 3 807 (4,826%) | ||
| Bosanci | 122 (0,113%) | – | – | – | – | ||
| Nepoznato | 102 (0,095%) | – | – | – | – | ||
| Pravoslavci | 77 (0,071%) | – | – | – | – | ||
| Crnogorci | 36 (0,033%) | – | 80 (0,086%) | 90 (0,104%) | 55 (0,070%) | ||
| Makedonci | 33 (0,031%) | – | 89 (0,096%) | 81 (0,093%) | 75 (0,095%) | ||
| Slovenci | 22 (0,020%) | – | 25 (0,027%) | 24 (0,028%) | 65 (0,082%) | ||
| Albanci | 17 (0,016%) | – | 164 (0,177%) | 258 (0,297%) | 129 (0,164%) | ||
| Bosanci i Hercegovci | 12 (0,011%) | – | – | – | – | ||
| Turci | 1 (0,001%) | – | – | – | – | ||
| Ukrajinci | 1 (0,001%) | – | – | – | – | ||
| Mađari | – | – | 35 (0,038%) | 65 (0,075%) | 46 (0,058%) | ||
Nacionalni sastav stanovništva – naseljeno mjesto Bijeljina
| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Bijeljina | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[4][9] | 1991.[5] | 1981.[6] | 1971.[7] | 1961.[8] | |||
| Osoba | 42 278 (100,0%) | 36 414 (100,0%) | 31 124 (100,0%) | 24 761 (100,0%) | 17 340 (100,0%) | ||
| Srbi | 35 798 (84,67%) | 10 450 (28,70%) | 7 866 (25,27%) | 7 630 (30,81%) | 7 235 (41,72%) | ||
| Bošnjaci | 4 469 (10,57%) | 19 024 (52,24%)1 | 15 015 (48,24%)1 | 14 929 (60,29%)1 | 5 954 (34,34%)1 | ||
| Nisu se izjasnili | 502 (1,187%) | – | – | – | – | ||
| Romi | 338 (0,799%) | – | 976 (3,136%) | 104 (0,420%) | – | ||
| Hrvati | 315 (0,745%) | 366 (1,005%) | 409 (1,314%) | 677 (2,734%) | 723 (4,170%) | ||
| Muslimani | 260 (0,615%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 203 (0,480%) | 3 122 (8,574%) | 521 (1,674%) | 349 (1,409%) | 121 (0,698%) | ||
| Jugoslaveni | 127 (0,300%) | 3 452 (9,480%) | 6 028 (19,37%) | 637 (2,573%) | 3 009 (17,35%) | ||
| Bosanci | 98 (0,232%) | – | – | – | – | ||
| Pravoslavci | 61 (0,144%) | – | – | – | – | ||
| Nepoznato | 35 (0,083%) | – | – | – | – | ||
| Crnogorci | 29 (0,069%) | – | 60 (0,193%) | 71 (0,287%) | 41 (0,236%) | ||
| Makedonci | 14 (0,033%) | – | 64 (0,206%) | 63 (0,254%) | 65 (0,375%) | ||
| Slovenci | 11 (0,026%) | – | 17 (0,055%) | 20 (0,081%) | 64 (0,369%) | ||
| Bosanci i Hercegovci | 10 (0,024%) | – | – | – | – | ||
| Albanci | 8 (0,019%) | – | 144 (0,463%) | 237 (0,957%) | 96 (0,554%) | ||
| Mađari | – | – | 24 (0,077%) | 44 (0,178%) | 32 (0,185%) | ||
Klimatski uslovi
Bijeljinu zahvata umjereno kontinentalna klima sa godišnjom osunčanošću 1800-1900 sati i umjerenom oblačnošću koja je najveća u januaru, februaru i novembru, a najmanja u junu, julu i septembru. Srednja vrijednost mraznog zraka iznosi 163 dana i traje od oktobra do aprila. Najviše je padavina u maju i junu, a najmanje u martu i septembru, tako da je prosječni iznos padavina oko 850 mm/m. U prosjeku snijeg se zadržava 40 dana godišnje. Srednja julska temperatura iznosi 22 stepena, januarska -1, dok je srednja godišnja temperatura oko 11 stepeni. Relativna vlažnost zraka iznosi 70-80%.
Vodeni tokovi
Bistrik je vodeni tok koji teče od sela Dvorovi do ušća u drugi bijeljinski vodeni tok Dašnicu, malo prije ušća u Savu kod uzvišenja Visoc. Bistrik predstavlja ustvari jedan presušeni rukavac Drine. Druga rječica u gradu Bijeljina je Dašnica koja skuplja male potočiće iz niskog podbrđa Majevice. Danas su ovi vodeni tokovi kroz ravnicu Semberiju skoro presušili zbog meliorizacije i prosijecanja kanala Dašnica, koja sa dva račvanja ide od Janje do Gornjeg Crnjelova i približno označava granicu ravne Semberije. Južnom granicom grada Bijeljina teku rječica Tavna i rijeka Janja koja ima dužinu od 57 km a površinu sliva od oko 300 kvadratnih kilometara i protječe kroz tri općine Semberije i Majevice.
Čuvena je ljekovita banja Dvorovi u selu Dvorovi, šest kilometara od Bijeljine. U sklopu lječilišta izgrađen je i kompleks otvorenih bazena, ukupno pet, od kojih je jedan olimpijskih razmjera; svi se pune termalnom i pitkom vodom. Također u sklopu kompleksa postoje i sportski tereni (mali fudbal, košarka, odbojka i teniski tereni). Termalna voda banje Dvorovi, čija je temeperatura viša od 74 stepeni C, tretira se kao hipertermalna voda i pomaže u liječenju raznih kožnih oboljenja, nekih oblika ekcema i postreumatskih stanja. Izvanredne uvjete za kupanje i ribolov pruža desna obala Drine, prije njenog ušća u Savu.
Geološka postavka
U geološkom smislu ravna Semberija je nekada bila dio Panonskog mora (Paratetis) koje je trajalo od početka miocena oko 30 miliona godina, i presušilo je u toku ledenih doba. Današnji izgled ravnice je rezultat rada erozija u toku ledenih doba, i naročito riječnih naplavina - fluvijalne erozije. Brežuljci su rezultat marinsko-jezerskih sedimenata, za razliku od Majevice koja je flisni Dinarid. U Semberiji, koja predstavlja ravnu naplavinu rijeke Drine, preovladava plodna crnica i degradirani cernozem, a dijelom i ritska crnica i riječni nanosi.
Privreda
Privreda Bijeljine je za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini zamrla. Nekada su se tu nalazile jake kompanije kao što su Sava, PD Semberija, Panaflex, Kurjak, Zenit itd. Prostor Semberije je uglavnom ruralan tako da je poljoprivreda i dalje glavni potencijal ove regije.
Kultura
Bogati fond Narodne biblioteke, osnovane 1932, čini oko 100.000 naslova. Muzej Semberije osnovan je 1970. godine sa posebnim osvrtom na bogata arheološka nalazišta na tlu Semberije.
Nacionalni spomenici
Obrazovanje
Godine 1838. u Bijeljini je otvorena prva osnovna škola konfesionalnog tipa. Od 1992. Bijeljina ima i visokoškolske ustanove - Višu školu za vanjsku trgovinu i Učiteljski fakultet, koje pohađaju studenti iz cijele Bosne i Hercegovine.
Pored gimanzije 'Filip Višnjić' i srednje muzičke škole, u Bijeljini postoji Poljoprivredni srednjoškolski centar, srednja tehnička škola (sa elektrotehničkim i mašinskim smerovima), ekonomska i građevinska škola.
Poslije drugog svjetskog rata promijenjen je školski sistem, tako da je 1951. otvorena prva osmogodišnja osnovna škola, a pet godina kasnije i druga. Treća i četvrta osnovna škola otvorene su 1959, odnosno 1966. godine. Od 1953. u gradu postoji i osnovna muzička škola.
Sport
Poznate ličnosti
- Savo Milošević, nogometaš
- Mirko Ilić, dizajner
- Dejan Mijač, pozorišni režiser
- Filip Višnjić, narodni pjesnik
- Rodoljub Čolaković, revolucionar, književnik i političar, Narodni heroj
- Cvijetin Mijatović, Predsjednik predsjedništva Jugoslavije, Narodni heroj
- Milenko Atanacković, slikar i likovni pedagog
- Stevica Krajinović, operski pjevač
- Elez Dervišević, najmlađi vojnik Prvog svjetskog rata
- Fadil Jahić Španac, Narodni heroj
- Veljko Lukić Kurjak, Narodni heroj
- Milivoje Mlađenović, pisac
- Salih Alić, pjesnik
- Mustafa Hadžigrabčanović, pjesnik
- Srđan Vuletić, režiser i scenarista
- Husref Musemić, nogometaš i trener
- Admir Smajić, nogometaš
- Faruk Hujdurović, nogometaš
- Zlatko Junuzović, nogometaš
- Branimir Bajić, nogometaš
- Dragan Mićić, nogometaš
- Duško Kondor, borac za ljudska prava i suosnivač Helsinškog komiteta za ljudska prava BiH
- Lazar Manojlović, pisac, novinar, prosvjetni radnik i borac za ljudska prava
- Slađana Erić, odbojkašica
- Ramiz Suljanović, košarkaš
- Frenkie, rep izvođač
- Ljiljana Rikić, filantrop, nosilac ordena Krst milosrđa
Također pogledajte
Reference
- ^ "Lokalni izbori 2024 - Bijeljina". izbori.ba. Centralna izborna komisija Bosne i Hercegovine. 5. 11. 2024. Pristupljeno 16. 11. 2024.
- ^ "Sistematski spisak općina i naseljenih mjesta u Bosni i Hercegovini" (PDF). fzs.ba. Arhivirano s originala (PDF), 5. 3. 2016. Pristupljeno 24. 11. 2015.
- ^ "Popis 2013 BiH - Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik". www.popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Pristupljeno 28. 4. 2020.
- ^ a b "Popis 2013 BiH – Stanovništvo prema etničkoj/nacionalnoj pripadnosti i spolu, po naseljenim mjestima". popis.gov.ba. Arhivirano s originala, 19. 9. 2017. Pristupljeno 19. 9. 2017.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991. (str. 16/7/8)" (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 13. 1. 2016.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 13. 1. 2016.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 13. 1. 2016.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 24. 4. 2016.
- ^ "Popis 2013 BiH - Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik". www.popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Pristupljeno 28. 4. 2020.
Vanjski linkovi
