Усвяча

Усвяча
Усвяча
Характарыстыка
Даўжыня	100 км
Басейн	2 340 км²
Расход вады	15,9 м³/с
Вадацёк
Выток
• Каардынаты	55°50′40″ пн. ш. 31°12′53″ у. д.HGЯO
Вусце	Дзвіна
• Каардынаты	55°26′03″ пн. ш. 30°44′41″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Дзвіна → Рыжскі заліў
Краіны	Расія; Беларусь;
Рэгіёны	Пскоўская вобласць, Віцебская вобласць
Раён	Віцебскі раён
Код у ДВР	01020000412199000000030
	; выток вусце
	; выток вусце

Усвяча — рака ў Пскоўскай вобласці Расіі і Віцебскім раёне Беларусі, правы прыток Заходняй Дзвіны.

Даўжыня 100 км, у межах Беларусі 32 км. Вадазбор 2340 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 15,9 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,15 ‰.

Назва

Назва ракі Усвяча балцкага паходжання. Працякае праз праточнае возера Усвят (Усвяцкае), найімаверней рачная назва ад азёрнай назвы. На гэта паказвае назва суседняга возера Удвят (Удвяцкае), утвораная як і назва Усвят (Us-ṷ- / Ud-ṷ- + -int-).

Аснова Us-ṷ- (> Усв-) у рачных назвах Усвятка (у верхнім цячэнні Дняпра), Усвяж (прыток бярэзінскай Гайны).

Корань Us- у гідронімах Уса (два прытокі Нёмана, адзін прыток Бярэзіны), Усія (прыток Угры), Усяжа, Усая. Гэты корань звязваюць з індаеўрапейскім *aus- / *us- «блішчэць, ззяць», ад якога літоўскае aušra «зара», латышскае *Ūss (балцкае боства зары)^[1]^[2].

Водныя назвы з коранем Us- матываваныя блішчастасцю воднай паверхні, як і «блішчастыя» назвы тыпу Лучоса, Свіцязь. Назва возера Усвят значыла «Блішчастае (возера)».

Гідраграфія

Выцякае з возера Адросна каля вёскі Шастакова Усвяцкага раёна Пскоўскай вобласці. Цячэ ў межах Гарадоцкага ўзвышша, праз азёры Сарочына і Усвяцкае. Вусце за 3 км на паўночны ўсход ад гарадскога пасёлка Сураж. Найбольшае перавышэнне вады над межанным узроўнем каля 2,9 м (у сярэднім цячэнні). Замярзае ў канцы лістапада, ледаход у канцы сакавіка. Разводдзе звычайна пачынаецца ў канцы сакавіка, працягласць да 65 сутак.

Даліна трапецыепадобная, шырынёй ад 50 м да 3 км (пераважная шырыня 0,3—0,8 км). Пойма двухбаковая, часта чаргуецца па берагах, шырыня 0,2—0,3 км. Рэчышча слабазвілістае і звілістае, неразгалінаванае, у сярэднім цячэнні трапляюцца валуны.

Мае правыя прытокі: Аўсянка, Рудня.

Крыніцы

↑ Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 282—283.
↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 86—87.

Літаратура

Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.

[1] Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 282—283.

[2] J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 86—87.

[1]

[2]